O‘zbekistonda fanlararo innovatsiyalar va 13- son ilmiy tadqiqotlar jurnali

---

O‘ZBEKISTONDA
 
FANLARARO
 
INNOVATSIYALAR

VA 
13-
SON

ILMIY
 
TADQIQOTLAR
 
JURNALI
20.11.2022
684 
TURKISTONDA MUSTAMLAKA AGRAR SIYOSATI VA UNING MEYORIY-
HUQUQIY ASOSLARINI YARATILISHI (1870-1900 YILLAR) 
 
Sulaymanov Qurbon 
Farg'ona davlat universiteti Tarix fanlar nomzodi, dotsent 
Xoshimova Mohira 
Farg'ona davlat universiteti 2-kurs magistranti 
 
Annotatsiya:
1870-1900 yillarda Oʻrta Osiyoda agrar siyosatga nisbatan aniq
ishlab chiqilgan siyosat yoʻq edi. Ba'zan yerdan foydalanishda kichik o'zgarishlar, yer 
bilan ikkilamchi munosabatlar to'g'risidagi qoidalar va qarorlar bo'lgan, ammo aniq 
rejali ishlar amalga oshirilmagan. Ushbu maqola Turkistonda mustamlaka agrar siyosati 
va uning meyoriy-huquqiy asoslarini yaratilishi (1870-1900) haqida so'z yuritiladi.
 
Kalit so'zlar: 
Turkiston, agrar siyosat, yer-xo'jaligi , iqtisodiyot, mustamlaka 
ma’mutiyati.
 
KIRISH 
Ma'lumki 1870-1900 yillarda mustamlaka hukumati Turkistonda agrar islohot 
oʻtkazish uchun shoshilinch choralar koʻra boshladi. Sharqda agrar masala nafaqat 
iqtisodiy va ijtimoiy, balki siyosiy ahamiyatga ega bo'lgan asosiy masala edi.
ASOSIY QISM 
Turkiston o`lkasini iqtisodini mustamlaka hukumat manfaatlariga to`la 
bo`ysundirishda bu yerda paxta yakka hokimligini o`rnatish muhim ahamiyat kasb etar 
edi. Shuning uchun ham mustamlaka ma`muriyati agrar soha bilan izchil shug’ullana 
boshladi. Turkistondagi agrar siyosatni bosh maqsadi va asosiy yo`nalishlarini asosiy 
maqsadi shunday ifodalanadi. “ Bu markaziy masalada uch ko`rinish mavjud. Agar 
birinchisida yarqirab turgan yozuv “Pochta” bo`lsa, ikkinchisida “Sug’orish” va nihoyat, 
uchinchisida uncha ko`zga tashlanib turmagan bo`lsa ham, aslida hammasidan muhimi 
– “dehqonlarni ko`chirib keltirib o`rnashtirish” yozuvi turibdi”. Rossiya yer tuzilishi va 
yer ishlari boshqaruvchisi (1870-1900), agrar islohot sohasida P.A.Stolipinning eng 
yaqin xodimi bo`lgan A.V.Krivoshein o`z fikrlarini aniq dalillashga urinib, masalani 
dastlabki iqtisodiy tomoniga urg’u beradi. “Bizning ichki bozorimizga so`nggi yigirma 
yil ichida Amerika paxtasi uchun faqat boj tariqasida yetti yuz million rubl’ to`lashga 
to`g’ri keldi. 1900 yildan buyon esa yiliga qiriq million to`lab kelmoqdamiz. 
Turkistonni Rossiya imperiyasi uchun bebaho boyliklar makoni ekanligi, ya`ni 
masalani sof iqtisodiy tomoniga mamuriyat jiddiy e`tibor qaratgan edi”. 
Yerning kimga tegishliligi, mulk shakllari davlatning ichki va tashqi siyosatini 
belgilab berdi. Turkiston o’lkasini boshqarish to’g’risidagi nizomda “Turkiston oʻlkasi 
yer xoʻjaligi” deb nomlangan maxsus boʻlim boʻlib, mamlakatdagi yer-xoʻjalik 
munosabatlarini butunlay oʻzgartirdi. 

---