BAŞAĞrisi tani ve tedavi rehberi 2011 GÜncellenmiŞ Şekli

 

 

 

 

 

 

 

BAŞAĞRISI TANI VE TEDAVİ REHBERİ 

2011 GÜNCELLENMİŞ ŞEKLİ 

 

(BAŞAĞRISI ÇALIŞMA GRUBU) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Türk Nöroloji Derneği 

2011 

BAŞAĞRISI TANI VE TEDAVİ REHBERİ 

2011 GÜNCELLENMİŞ ŞEKLİ 

(BAŞAĞRISI ÇALIŞMA GRUBU) 

MİGREN BAŞAĞRISI TEDAVİSİ‐2011 Güncellenmiş Şekli 

Güncelleyenler: (Soyadına göre alfabetik) Prof. Dr. Ali  Akyol, Doç. Dr. A 

Kemal Erdemoğlu ve Prof. Dr. Mustafa Ertaş, Prof. Dr. Mehmet Zarifoğlu 

 

GERİLİM  TİPİ  BAŞAĞRISI  TEDAVİSİ‐2011  Güncellenmiş 

Şekli 

Güncelleyenler: (Soyadına göre alfabetik) 

Prof. Dr. Babür Dora, Doç. Dr. A Kemal Erdemoğlu, Prof. Dr. Baki Göksan, 

Doç.  Dr.  Başak  Karakurum,  Prof.  Dr.  Atilla  Oğuzhanoğlu  ve  Prof.  Dr. 

Aynur Özge

 

 

KÜME  BAŞAĞRISI  VE  DİĞER  TRİGEMİNAL  OTONOMİK 

BAŞAĞRILARINDA TEDAVİ‐2011 Güncellenmiş Şekli 

Güncelleyenler:  (Soyadına  göre  alfabetik)  Prof.  Dr.  Betül  Baykan,  Doç. 

Dr.  Şebnem  Bıçakçı,  Prof.  Dr.  Neşe  Çelebisoy  ve  Doç.  Dr.  A  Kemal 

Erdemoğlu 

 

KRANİYAL  NEVRALJİLER,  SANTRAL  VEYA  PRİMER 

FASİYAL AĞRILARDA TEDAVİ–2011 Güncellenmiş Şekli 

Güncelleyenler:  (Soyadına  göre  alfabetik)    Doç.  Dr.  Özlem  Coşkun,  Doç. 

Dr.  Figen  Gökçay,  Doç.  Dr.  A  Kemal  Erdemoğlu  ve  Prof.  Dr.  Mehmet 

Özmenoğlu 

Ve 

Başağrısı Çalışma Grubu Üyeleri

 

 

Editör: Doç. Dr. A. Kemal Erdemoğlu 

 

 

 

ÖNSÖZ 

 

Başağrısı, tanı ve tedavisindeki tüm gelişmelere rağmen dünyada ve 

ülkemizde morbiditesi ve maliyeti yüksek bir hastalıktır. 

 Tanı  ve  tedavi  rehberleri  ışığı  altında  yaşam  kalitesine  ve 

sosyoekonomik  alanda  yaptığı  olan  olumsuz  etkileri,  morbiditeye  olan 

katkısı kontrol altına alınabilir. Bu amaçla ülkemiz dahil tüm dünyada tanı 

ve tedavi rehberleri oluşturulmuş ve hekimlerin kullanımına sunulmuştur. 

Bu rehberler yıllar içindekanıta dayalı bulgulara göre yenilenmiştir.  

Dünyadaki  bu  gelişmelere  paralel  olarak,  Türk  Nöroloji  Derneği 

Başağrısı  Çalışma  Grubu  olarak  en  son  2008  yılında  yayınladığı  Tanı  ve 

Tedavi Rehberini güncelleme kararı almıştır.  

2008  yılında  yayımlanan  rehber,  Türk  Nöroloji  Derneği  Başağrısı 

Çalışma Grubu tarafından kanıta dayalı bilgiler derlenerek güncellenmiş ve 

son şekli verilmiştir.  

Başağrısı  hastalarına  yararlı  olmayı  ilke  edinmiş,  doğru  tanı  ve 

tedaviyi  hedefleyen  tüm  hekimlere  “Başağrısı  Tanı  ve  Tedavi  Rehberinin” 

yol  gösterici  olmasını  diler,  Başağrısı  Çalışma  Grubu  üyelerine  destekleri 

için teşekkür eder, saygılarımı sunarım. 

 

Doç. Dr. A. Kemal Erdemoğlu 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

BAŞAĞRILI HASTADA TANI VE TETKİKLER                      

 

Başağrısı  ile  başvuran  hastaların  tanısında  esası  hastanın  hikayesi 

oluşturmaktadır. 

Hastalara 

yeterli 

zaman 

ayırıp, 

yakınmalarının 

doğru 

değerlendirilerek, tanı yanlışlıkları ve gereksiz tetkiklerden kaçınmak mümkündür.  



 

Başağrılı  hasta  değerlendirilirken  ilk  basamak,  başağrısının  primer  veya  sekonder 

olup olmadığının ayırımıdır.  

BAŞAĞRILARININ SINIFLANDIRILMASI:  

Uluslararası Başağrısı Derneği tarafından 2004 yılında yayınlanan başağrıları sınıflaması 

ana başlıklar olarak aşağıda verilmiştir: 

A.

 

PRIMER BAŞAĞRILARI 

1.

 

Migren 

2.

 

Gerilim‐tipi başağrısı 

3.

 

Küme başağrısı ve diğer trigeminal otonomik başağrıları 

4.

 

Diğer primer başağrıları 

B.

 

SEKONDER BAŞAĞRILARI 

5.

 

Baş ve/veya boyun travmasına bağlanan başağrıları 

6.

 

Kraniyal ya da servikal damarsal bozukluklara bağlanan başağrısı  

7.

 

Damarsal olmayan kafaiçi bozukluklarına bağlanan başağrısı  

8.

 

Madde (kullanımı) ya da kesilmesine bağlanan başağrısı  

9.

 

Enfeksiyona bağlanan başağrısı (sinir sistemi veya sistemik) 

10.

 

Homeostazis bozukluğuna bağlanan başağrısı 

11.

 

Kraniyum,  boyun,  gözler,  kulaklar,  burun,  sinüsler,  dişler,  ağız  ya  da 

diğer yüz veya kraniyal yapılara bağlanan başağrısı ya da yüz ağrısı 

12.

 

Psikiyatrik bozukluklara bağlanan başağrısı 

C.

 

KRANIYAL  NEVRALJILER,  SANTRAL  VE  PRIMER  YÜZ  AĞRISI  VE 

DIĞER BAŞAĞRILARI 

13.

 

Kraniyal nevraljiler ve santral yüz ağrısının nedenleri 

14.

 

Diğer başağrısı, kraniyal nevralji, merkezi veya primer yüz ağrısı 

Primer  başağrıları  merkez  sinir  sisteminin  veya  diğer  sistemlerin  hastalıkları  ile  ilişkili 

olmaksızın,  ortaya  çıkan  başağrılarıdır.  Başağrılı  hastaların  yaklaşık  %  90’nını  primer 

başağrıları oluşturmaktadırlar. 

Sekonder  başağrıları,  sinir  sistemini  veya  diğer  sistemleri  tutan  hastalıklarla  ilişkili 

olarak ortaya çıkan başağrılarıdır. Sekonder başağrılarının kendine özgü bir tipi yoktur, 

her türlü primer başağrısını taklit edebilirler.  

Sekonder başağrılarında; 



 

Yakın zamansal ilişki içinde ortaya çıkan, gösterilebilir bir nedene ait kanıtlar vardır   



 

Başağrısı,  altta  yatan  bozukluğun  başarılı  tedavisi  veya  kendiliğinden  düzelmesi 

sonrası 3 ay (bazı hastalıklarda daha kısa da olabilir) içinde büyük oranda azalır veya 

geçer.  Beyin  tümörü  gibi  progressif  olaylarda  başarılı  ya  da  başarısız  tedaviye 

rağmen 3 ay içinde geçmeyebilir 

Hikayede sekonder başağrısını düşündüren özellikler: 



 

Başağrısının 10 yaşından önce, 50 yaşından sonra başlaması 



 

Son 6 ay içinde başlamış olması veya karakter, sıklık ve şiddet gibi özelliklerinde 

değişiklik göstermesi 



 

Günler içinde ilerleyici seyretmesi ve tedaviye yanıt vermemesi 



 

Yeni başlayan başağrısının akut ve şiddetli özellikte olması 



 

Kişinin yaşamındaki “en şiddetli ağrı” olarak tanımlanması 



 

Hamilelik döneminde veya doğum sonrası ortaya çıkması 



 

Fiziksel aktivite, ıkınma veya öksürmekle artması 



 

Vücut ve baş pozisyonu ile ilişkili olması 



 

Başlangıç yaşı ve klinik özelliklerin tanımlanan başağrısı için tipik olmaması 



 

İlerleyici ve tedavi edilemeyen kusmanın olması 

Hastanın muayenesinde:  



 

Ateş, ense sertliği  



 

Epileptik nöbetlerin varlığı 



 

Fokal nörolojik bulgu 



 

Bilinç bozuklukları veya senkop 



 

Göz dibi bulguları (papilödem, subhyaloid hemoraji) 



 

Halsizlik, kilo kaybı ve sistemik bir hastalığın varlığı 



 

Uyku  bozukluğuna  neden  olan  bir  hastalığın  olduğu  durumlarda  sekonder 

başağrısı düşünülmelidir. 

 

Primer veya sekonder başağrıları değerlendirilirken:  

1.

 

AĞRININ  SÜREKLI  VEYA  TEKRARLAYICI  OLUŞU  GÖZ  ÖNÜNE  ALINDIĞINDA 

DÜŞÜNÜLEBILECEK TANILAR: 

A.

 

Sürekli başağrıları  



 

Kronik migren 



 

Kronik gerilim‐tipi başağrısı 



 

Yeni ortaya çıkmış kalıcı günlük başağrısı 



 

Hemikraniya kontünya 

B.

 

Tekrarlayıcı başağrıları  

a.  Ağrı atakları saatler‐günler sürenler 



 

Migren 

 

( 4 saat ‐   3 gün)  (çocuklarda 1 saat‐72 saat)       



 

Epizodik gerilim‐tipi başağrısı 

 

(30 dak ‐  7 gün)      



 

Primer gök gürültüsü (patlayıcı tip) başağrısı  ( 1 saat‐ 10 gün) 

 

a.

 

 Ağrı atakları dakikalar‐saatler sürenler 



 

Küme başağrısı                           

( 15 dak‐180 dak)      



 

Hipnik başağrısı                         

 (15 dak‐180 dak) 

 

b.

 

Ağrı atakları saniyeler‐dakikalar sürenler  



 

Paroksismal  hemikraniya  (1‐30 

dak) 



 

Kısa süreli tek taraflı otonom 

belirtili nevraljiye benzer başağrısı 

(5‐240 sn) 



 

Kraniyal nevraljiler (trigeminal 

nevralji) (1sn’den kısa‐2 dak) 



 

Primer saplanma başağrısı (1‐ 3 sn. 

)  



 

Primer öksürük başağrısı (1sn‐30 

dak) 

 

2.

 

OTONOM BELIRTILERIN EŞLIK ETTIĞI PRIMER BAŞAĞRILARI:   

Başağrısı ile birlikte göz yaşarması, gözde kızarma, yüzde terleme renk değişikliği, göz 

kapaklarında  şişme,  miyozis,  pitozis,  burun  tıkanıklığı  ve  akıntısı  gibi  otonom 

belirtilerden biri veya bir kaçı varsa aşağıdaki tanılar düşünülmelidir.  



 

Küme başağrısı ve diğer trigemino‐otonomik başağrıları 



 

Hemikraniya kontünya 

 

3.

 

İleri yaşlarda görülebilen başağrıları:  

İleri  yaşlarda  başlayan  başağrıları,  primer  olabilirse  de,  sekonder  olma 

ihtimalinin yüksek olması açısından dikkatle ele alınmalıdır. 

a.

 

Primer başağrıları: 



 

Hemikraniya  kontünya  (ort.  50 

yaş) 



 

Hipnik  başağrısı                    (ort.  60 

yaş) 



 

Kısa  süreli  tek  taraflı  otonom 

belirtili 

nevraljiye 

benzer 

başağrısı (ort. 50 yaş)   



 

Primer 

öksürük 

başağrısı                           

(genellikle 40 yaş sonrası) 



 

Migren,    %2  kadar  hastada  65 

yaşından sonra ortaya çıkabilir. 



 

Gerilim  başağrısı,  %  10  kadar 

hastada  50  yaşından  sonra 

görülebilir 

 

b.

 

Sekonder başağrıları: 



 

Temporal arterit 



 

Vasküler nedenlere bağlı  



 

Kafa içi basınç artış sendromu 



 

İlaçlara bağlı başağrıları 

 

 

 

 

 

 

 

PRIMER BAŞAĞRILARI VE KLINIK ÖZELLIKLERI

 

 

1.

 

MİGREN: 

1.1 Aurasız migren  

1.2 Auralı migren  

1.3 Sıklıkla migren öncülü olan çocukluk çağı periyodik sendromları 

1.4 Retinal migren  

1.5 Migren komplikasyonları 

 

 

 



 

Migren başağrısı ataklar halinde ortaya çıkar. Erişkinlerde 4‐72 saat sürebilir 



 

Genellikle  başın  bir  yarısında  lokalizedir,  ancak  bilateral  de  olabilir.  Ağrı  enseden 

veya göz çevresinden başlayarak yayılır. Sıklıkla zonklayıcı özelliktedir.  



 

Orta  veya  şiddetli  derecede  olabilir  ve  fiziksel  aktiviteler  ağrının  şiddetini  arttırır. 

Kişinin günlük aktivitelerini sürdürmesini kısıtlar veya engeller. 



 

Bulantı ve/veya kusma olur. Işık, ses ve kokudan rahatsızlık ağrıya eşlik eder  



 

Migren  başağrılarının  %80‐85’ini  aurasız  ve    %10‐15’ini  auralı  migren  oluşturur. 

Aura,  başağrısı  ataklarında  ağrı  döneminden  önce  dakikalar  içinde  yavaş  olarak 

gelişen (5‐20 dak) ve 60 dakikadan kısa süre içinde kaybolan geçici fokal nörolojik 

semptomlardır.  



 

Aura semptomları, görsel, duysal, motor, lisan ve beyinsapı bozukluklarını içerir.  



 

Migren  atağından,  ağrı  öncesi  (prodrom)  veya  sonrası  (postdrom)  dönemde  bazı 

davranış ve ruhsal durum değişiklikleri olabilir. 



 

Aurasız ve auralı migren dışında, sıklıkla migren öncülü olan çocukluk çağı periyodik 

sendromları,  retinal  migren  ve  migren  komplikasyonları  (kronik  migren‐15  gün/ay 

üzerinde atak, migren statusu‐72 saatten uzun süren ağrı) gibi daha seyrek görülen 

migren tipleri de vardır. 



 

Kronik  migren    IHS  sınıflamasında    son  3  aydır  en  az  8  günü  migren  olmak  üzere 

ayda 15 günden fazla başağrısı olanları tanımlamaktadır. 

 

 

 

 

 

2.

 

GERILIM‐TIPI BAŞAĞRISI 

Gerilim‐tipi başağrısının genel özellikleri:  



 

Toplumda en sık görülen başağrısı tipidir.  



 

Ağrı genellikle yaygın iki taraflı oksipital veya frontal bölgede belirli, bazen çember 

gibi başı sarar özelliktedir. 



 

Künt, sıkıştırıcı tarzdadır, hafif veya orta şiddette olabilir 



 

Fiziksel ve günlük aktiviteyi engellemez 

 

 



 

Bulantı ve kusma gibi ağrıya eşlik eden bulgular genellikle yoktur. 



 

Fotofobi veya fonofobi gibi semptomlardan biri eşlik edebilir.         

o

 

Seyrek episodik,  

o

 

Sık episodik (ayda 15 günden az, 30 dak‐ 7 gün süren ataklar)   

o

 

Kronik (ayda 15 gün veya daha fazla süreklilik gösteren, saatler süren 

veya devamlı olan) gerilim‐tipi başağrısı olmak üzere 3 tipi vardır.  

3.

 

KÜME BAŞAĞRISI VE DİĞER TRİGEMİNO‐OTONOMİK BAŞAĞRILARI 

 



 

Küme  başağrısı  (episodik  ve  kronik  küme  başağrısı),  Paroksismal  hemikraniya, 

Konjunktival  kanlanma  ve  yaşarmalı  kısa  süreli  tek  yanlı  nevraljiform  başağrısı 

atakları (SUNCT) olmak 3 tiptir. 

3.1

 

KÜME BAŞAĞRISI 



 

Toplumda görülme sıklığı yaklaşık % 0,4 tür. Erkeklerde daha sıktır.  



 

Haftalar  veya  aylar  süren  ağrılı  dönemleri  aylar  veya  yıllar  süren  ağrısız  dönemler 

izler. Küme başağrısının (%85 kadarı) episodik ve ağrısız dönemlerin olmadığı (%15) 

kronik form olmak üzere iki tipi vardır. 



 

Günde 1‐8 kez tekrarlayan, sıklıkla gece uykudan uyandıran bir ağrıdır. 



 

Her  zaman  aynı  göz  çevresine  orbital,  supraorbital  ve/veya  temporal  ağrı  lokalize 

olur.  



 

Ağrı çok şiddetli, batar, oyulur özelliktedir. Ortalama 1 saat (15‐180 dak) sürer. 



 

İpsilateral  otonomik  bulgular  (ipsilateral  konjunktival  kanlanma  ve/veya  göz 

yaşarması,    nasal  konjesyon  ve/  veya  burun  akıntısı,    göz  kapağı  ödemi,    alın  ve 

yüzde terleme,  miyozis ve/veya pitozis eşlik eder. 

 

3.2

 

PAROKSİSMAL HEMİKRANİYA 



 

Ağrı süreleri, küme başağrısına göre kısa süreli (2‐30 dk.) ve günde 5 veya daha 

fazla 30‐40/gün olabilir.  



 

Ağrının  özellikleri,  eşlik  eden  belirtiler  ve  bulgular  küme  başağrısı  ile  benzer 

özelliktedir.  



 

Kadınlarda daha sıktır 

 

 



 

İndometasin tedavisine çok iyi yanıt verirler.  



 

Ağrısız dönemlerin olmadığı kronik formu da vardır. 

 

3.3

 

KONJUNKTIVAL  KANLANMA  VE  YAŞARMALI  KISA  SÜRELI  TEK  YANLI 

NEVRALJIFORM  BAŞAĞRISI  ATAKLARI  (SUNCT  –  SHORT  LASTING  UNILATERAL 

NEURALGIFORM  HEADACHE  ATTACKS  WITH  CONJUNCTIVAL  INJECTION  AND 

TEARING) 

 



 

Trigemino‐otonomik başağrılarından çok daha kısa süreli ve daha sık, tek yanlı ağrı 

atakları ile belirlenir. 



 

Aynı taraftaki gözde çok sıklıkla belirgin göz yaşarması ve kırmızılık eşlik eder. 



 

Küme ve diğer otonom sefaljilerin ayırıcı tanısı tablo 1 de özetlenmiştir. 

 

TABLO 1.  KÜME VE DİĞER OTONOM BAŞAĞRILARI  

Özellikler 

Küme  

Paroksismal 

hemikraniya 

SUNCT 

Süre 

15–180 dk.  

2–30 dk 

5–240 sn 

Otonomik 

disfonksiyon 

Evet 

Evet 

Evet 

Ağrı niteliği  

Keskin 

Batıcı 

Batıcı  

Şiddeti 

Şiddetli 

Şiddetli 

Şiddetli 

Sıklık 

1‐8/gün 

>5/gün 

3–200/gün 

Taraf 

Unilateral 

Unilateral 

Unilateral 

İndometasine yanıt 

Genelde 

yoktur 

Her zaman 

Her zaman 

4.

 

SEYREK GÖRÜLEN DIĞER PRIMER BAŞAĞRILARI: 



 

Bu bölümde yer alan primer başağrılarının semptomatik nedeni de olabileceği için 

gerekli görüntüleme ve diğer uygun testler ile değerlendirilmelidir. 

4.1

 

PRIMER SAPLANMA BAŞAĞRISI:  



 

Sıklıkla migren ve küme başağrısı olan kişilerde bildirilmektedir 

 

 



 

Anlık batma‐saplanma şeklinde gün içinde tek veya birden fazla ağrılar olur 



 

Sıklıkla  trigeminal  sinirin  ilk  dalı  dağılımında  (orbita,  temporal  ve  pariyetal) 

bölgelerde görülür.  

4.2

 

PRIMER ÖKSÜRÜK BAŞAĞRISI:  



 

Öksürme veya ıkınma ile ilişkili olarak ortaya çıkar.  



 

Aniden başlar ve saniyeler içinde geçebilir veya 30 dak.’ya kadar uzayabilir. 



 

Genellikle iki yanlıdır ve çoğunlukla 40 yaş üstü kişileri etkiler.  



 

Özellikle  40  yaşından  önce  ve  uzun  süreli  ağrıların  varlığında  arka  çukur  veya 

kraniyo‐vertebral birleşme patolojisi araştırılmalıdır. 

4.3

 

PRIMER EGZERSIZ BAŞAĞRISI: 



 

Yalnızca fiziksel aktivite sırasında veya sonrasında ortaya çıkar  



 

Zonklayıcı özellikte, genellikle dakikalarla sınırlıdır (5 dak‐48 saat)  



 

Sıcak ortam ve yüksek yerlerde daha belirgin özellik kazanır. 



 

İlk kez ortaya çıktığında subaraknoid kanama ve arteriyel disseksiyonun dışlanması 

gereklidir. 

4.4

 

PRIMER CINSEL EYLEMLE ILIŞKILI BAŞAĞRISI (PRE‐ORGAZMIK VE ORGAZMIK) :  



 

Cinsel  ilişki  ile  ortaya  çıkan  şiddeti  giderek  artan  ve  orgazm  sırasında  ani  şiddetli 

patlayıcı başağrısıdır.  



 

Ağrı başta dolgunluk şeklindedir. Genellikle 1 dakika ile 3 saat arası sürer 



 

İlk  kez  olduğunda  subaraknoid  kanama  ve  arteriyel  disseksiyon  gibi  durumları 

dışlamak gerekir. 

4.5

 

HİPNİK BAŞAĞRISI: (UYKU BAŞAĞRISI) 



 

Yalnızca uykuda ortaya çıkar ve hastayı uyandırır. 50 yaşından sonra ortaya çıkar. 



 

Yaygın veya tek taraflı, hafif veya orta şiddetli, künt ve bir saatten kısa sürelidir (15‐

180 dak.)   



 

Ayda 15 kez veya daha fazla sıklıktadır.  



 

Otonomik semptomlar eşlik etmez 



 

Serebral organik patolojiler dışlanmalıdır. 

 

4.6

 

PRIMER GÖKGÜRÜLTÜSÜ VEYA PATLAYICI TIP BAŞAĞRISI: 

 

 



 

Akut, şiddetli ağrı bir dakikadan kısa sürede en şiddetli seviyeye ulaşır ve 1 saat‐10 

gün  sürebilir.  Genellikle  tekrarlayıcı  değildir,  ancak  ilk  hafta  içinde  tekrarlama 

olabilir. 



 

Primer  gök  gürültüsü  başağrısı  tanısı  ancak  diğer  organik  nedenler  dışlandığında 

konulur