PAŞa yaqub
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əməkdar artistin ağzı niyə əyilmişdi
- Naxırçı Əhməd
|
SEYİD CƏLALƏDDİN Rəhman və Rəhim olan Allahın adı ilə eyid Cəlaləddin Siracəddin oğlu 1892-ci ildə Quba rayonunun ikinci Nügədi kəndində doğulub. Babası Hacı Musa kəramətli seyid olmaqla, XIX əsrdə üç dəfə Həcc ziyarətində olub. Sonuncu dəfə gedəndə əcdadlarının uyuduğu bu müqəddəs torpaqlarda ölməyi arzulayıb, Rəbbim niyyətini qəbul edib. Qəbri-şərifi Məkkədəki Fatimə vadisindədir. Yurdunda Pirbaba və Hacı Siracəddin adında övladları qaldı. Hacı Siracəddin kəraməti və səxavəti ilə məşhur olan övliya- lardan idi. Onun 1904-cü ildə Nügədidə tikdirdiyi məscid bu gün də fəaliyyət göstərməkdədir. Y S Paşa Yaqub 58 1917-ci ildə ahıl yaşlarında dünyasını dəyişən Hacı Siracəddinin yurdunda Cəlaləddin, Kəmaləddin, və Sədi adlı oğulları, Sədyət adlı qıızı qaldı. Seyid Cəlaləddin ilk təhsilini doğulduğu kənddə alıb. Daha sonra Səmərqənddə və İstanbulda Ali Ruhani Məktəb bitirib. O, bu elm ocaqlarında şəriət elmi ilə yanaşı, riyaziyyat, fizika, astronomiya, tibb, kimya, biologiya elmlərinə də mükəmməl yiyələn- mişdi. Odur ki, 1919-cu ildən Qubanın Rustov kənd məktəbində pedoqoji fəaliyyətə başlayıb. 1926-cı ildən isə II Nügədi kəndində müəllimlik fəaliyyətini davam etdirib. 1939-da pedoqoji qiyabi məktəbi bitirən Cəlaləddin müəllim 1957-ci ilə qədər pedoqoji fəaliyyətlə məşğul olub. Bu müddətdə uğurlu fəa- liyyətinə görə orden və medallarla təltif edilib. Əməkdar artistin ağzı niyə əyilmişdi eyid Cəlaləddin Quba bölgəsində həm müəllim kimi, həm də səxavət və kəramət sahibi övliya kimi xalqın etimad və rəğbətini qazanmışdı. Onun kəramətlərinə dair kəndin 76 yaşlı sakini Mürşidov Əhmədağa Mürşid oğlu maraqlı əhvalatlar danışdı. Oxucuların da marağına səbəb olacağını nəzərə alıb, həmin əhvalatlardan ikisini diqqətinizə çatdırıram: S Övliyalar məkanı. Quba mahalı 59 - 1963-cü ilin yazında güclü seldən Qara çay daşa- raq, kəndin bir hissəsini basmışdı. Aşağıdakı evlərin çoxusu suyun altında idi. Camaat Seyid Cəlaləddin Babadan xahiş etdi ki, selin dayanması üçün dua etsin. Baba çayın sahilinə gəlib, əsasına söykənərək, dua etməyə başladı. Duanı tamamlayıb, camaata dedi ki, qorxmayın, bu saat sel çəkiləcək. Həqiqətən də çox keçmədən su çəkilərək, əvvəlki vəziyyətini aldı. Dördüncü sinifdə oxuyur- duq – deyə, Əhmədağa müəl- lim söhbətini davam etdirir – indi Respubilkanın Əmakdar Artisti olan Məcnun Hacıbəyov da bizimlə bir sinifdə oxu- yurdu. Tənəffüs vaxtı məktəbin eyvanında müəllimlərdən biri ilə söhbət edirdik. Söhbətin mövzusu Allahın varlığı idi. Bu vaxt hündür eyvandan sallançan Məcnun diskussiyaya qoşularaq, dedi ki, Allah yoxdur, varsa niyə mənə heç nə eləmir? Elə belə demişdi ki, əli eyvanın qırağından çıxdı və başı aşağı yerə dəydi. Yaxınlaşıb gördük çənəsi çıxıb, ağzı əyilib. Atası Salam kişi Məcnunu Seyid Cəlaləddinin ziyarətinə apardı. Övliya uşağın sifətinə əlini çəkən kimi çənəsi yerinə qayıtdı və ağzı düzəldi. Paşa Yaqub 60 ALTMIŞ ALTI ÖVLİYA Rəhman və Rəhim olan Allahın adı ilə ltmiş altı övliya adı ilə tanınan müqəddəs zi- yarətgah Quba rayonunun Pir Vahid kəndində yerləşir. Qəbir daşlarındakı yazılardan aydın olur ki, orta əsrlərdə burada sufiliyin Xəlvətiyyə qoluna mən- sub şeyxlər fəaliyyət göstərmiş, onlar öz həyatlarını İslam dininin yayılmasına həsr etdiklərindən, övliyalıq məqamına yüksəlmişlər. Odur ki, yerli əhali onların şərif məzarlarını zaman-zaman ziyarət edərək, ruh- larına dular oxuyurlar. Məzarlıdakı 66 övliyadan biri olan Şeyx Oqtayın başdaşında yazılıb: “Möcüzələr yaradan Əlini çağır. Sən onda bəlalardan xilaskarını taparsan. Sənin vasitəçiliyinlə bütün kədər və qüssələr keçib gedər Ya Əli! Ya Əli! Ya Əli! Ya Allah! Sənin itaət etməyən qulun günahlarını boynuna alaraq, Sənin qarşında dayanmışdır. Səni çağırır. Əgər bağışlasan Sən buna qadirsən, əyər rədd etsən - Səndən başqa bağışlayan ki yoxdur. Ya Allah! Məhəmməd Mustafa, Allahın ona salamı olsun. Bu qəbir Şeyx Aslanın oğlu Şeyx Oqtayındır. 1047 hicri = 1637/38 miladi” A Övliyalar məkanı. Quba mahalı 61 Məzarlıqdakı müqəddəs qəbirlərdən biri Pir Va- hidin nəvəsi, Şeyx Məhəmmədin oğlu Şeyx Səfinindir. Onun məzar daşındakı yazı Quranın ikinci surəsinin 256-cı ayəsi ilə başlayır: “Dində məcburiyyət yoxdur. Artıq doğruluq (iman) azğınlıqdan (küfrdən) ayırd edildi. Hər kəs Tağutu (Şeytanı) inkar edib Allaha iman gətirərsə, o, artıq ən möhkəm bir ipdən yapışmış olur. Allah eşidəndir, biləndir!” “Dünya bir saatlıqdır, onu itaətlə keçirməyə çalışın. Şeyx Səfi b. Şeyx Məhəmməd b. Pir Vahid”. 1054 hicri = 1644/45 Başdaşında bir kuplet də şeir həkk olunmuşdur: Bir cavan nazəninin məskənidir bu məzar, Eyləmiş nazik tənin xakilə yeksən ruzigar. Arzum budur duayi xeyir qılmış ola, Hər kim bura etsə güzar. Paşa Yaqub 62 Pir Vahid qəbiristanlığındakı 66 övliyadan daha birinin başdaşında yazılıb: “Bu qəbir rəhmətlik Maşallahın oğlu, rəhmətlik, bağışlanmış Əhmədindir”. 1216 hicri = 1801/02 Yazıdakı bağışlanmış sözündən məlum olur ki, qəbirdə dəfn olunan övliyadır. Ziyarətgahdakı digər bir şərif məzarın başdaşında yazılıb: “Bu qazi Məhəmmədin qəbridir”. 1217 hicri = 1802/03 ltmış altı övliya ziyarətgahında olarkən bu övliyaların kəramətindən faydalanan bir çox ziyarətçilərlə söhbət etdim. Bu söhbətlərdən bəzilərini diqqətinizə çatdırıram. Quliyeva Xatirə Becan qızı – Quba rayonu, II Nügədi kənd sakini: - Keçən il infakt keçirmişdim, vəziyyətim get-gedə ağırlaşırdı. Xahiş etdim ki, məni bu övliyaların ziyarətinə gətirsinlər. Buranı ziyarət edib, qayıdandan sonra yüngülləşməyə başladım. Üstündən bir il ötüb, yenə özümdə narahatlıq hiss edib, ziyarətə gəldim. İnanıram ki, qyıdandan sonra yenə də yüngülləşəcəm. iyarətgahda tanış olduğum ailələrdən biri də Birinci Nügədi kənd sakinləri Mirzəyev Çingiz Ağabala oğlu və onun həyat yoldaşıdır. Bu ailə A Z Övliyalar məkanı. Quba mahalı 63 də pirin daimi ziyarətçilərindəndir. Çingizin həyat yoldaşı söhbət edir ki, evləndiklərindən beş il sonra övladları olub. Bu müddətdə bura tez-tez ziyarətə gəlib, dualar ediblər. Nəhayət arzuları hasil olub: - Buradakı övliyalara çox böyük inamımız var. Odur ki, ailəlikcə tez-tez ziyarətə gəlirik. Yaşadığımız Nügədi kəndinin beşinci məhləsində övlad piri deyilən bir ocaq var. Orada da övladla bağlı niyyətlər hasil olur. Həmişə istəyirdim ki, ora gedib, övladla bağlı niyyət tutum. Amma nədənsə həmişə bunu sonraya saxlayırdım. Bir gün yuxuda gördüm həmin pirdəyəm, tütyə içirəm, tütyənin torpağı ağzıma, boğazıma, sinəmə yapışıb. Bu vaxt yuxudan ayıldım, amma, ayıq olmağıma baxmayaraq, ağzımda, boğaz və sinəmdə çoxlu torpaq olduğunu hiss edirdim. Biraz udqunan- dan, su içəndən sonra ağzım təmizləndi. Səhər durub, qonşuluğumuzdakı həmin pirə getdim. Oranın xid- mətçisi Həzrə xala mənə tütyə içirtdi. Bir müddətdən sonra hamilə qaldım və oğlum Murad dünyaya gəldi (indi onun 14 yaşı var). Sonrakı illərdə daha iki övladım dünyaya gəldi. Paşa Yaqub 64 XƏLƏNC PİRİ Rəhman və Rəhim olan Allahın adı ilə ələnc piri adı ilə tanınan müqəddəs ziyarətgah Quba rayonunun Bi- rinci Nügədi kəndində yerləşir. Bura ən çox yel xəstəliyindən əziyyət çəkənlər gəldiyindən, el arasında bura yel piri də deyilir. Buradakı günbəzdə üç övliya- nın müqəddəs məzarı vardır. Ziyarətçilər onların ruhlarına dualar oxuyub, Allahdan bu övliyaların xatirinə şəfa dilə- yirlər. Pirdə olarkən rastlaşdığım adamlar burada in- sanların şəfa tapmasına dair saysız-hesabsız faktlar sadaladılar. Onlardan bəzilərini diqqətinizə çatdırmağı lazım bilirəm. Bayramov Əhməd Əli oğlu – Quba rayonu, I Nügədi sakini: - Qardaşım Əmrahın 5-6 il bundan qabaq ayaqları qıc olmuşdu, yeriyə bilmirdi. Müalicələrin də effekti yox idi. Üç dəfə yel pirinə ziyarətə gətirdik, iki dəfəsini qucağımızda gətirdik, üçüncü ziyarətə qoltuq X Övliyalar məkanı. Quba mahalı 65 ağacı ilə axsaya-axsaya gəlmişdi, qayıdanda qoltuq ağacını tullayıb, özü sərbəst yeriyə-yeriyə getdi. Əsədullayeva Nazilə Şeydabət qızı – I Nügədi sakini, pirin mücövürçüsü: - Bir neçə il bundan qabaq bura bir hüquqşünas oğlan gəlmişdi. Dedi ki, Moskvadan xəstəxanadan müalicəmi yarımçıq qoyub gəlmişəm. Sağ ayağı və qıçı şişmişdi, ayaqqabı geyinməmişdi. Şişən qıçının qıpqırmızı olması qızıl yelin əlaməti idi. Həm də çoxlu yaralar əmələ gəlmişdi. Moskva xəstəxanasında onu əməliyyat etmək istəyiblər, amma sağalmasına qaran- tiya verməyiblər. Tanışlarından biri ona bu pirin kəra- mətlərindən danışıb, ziyarət etməyi məsləhət görüb. Ziyarət edib, getdi Rusiyaya. Növbəti il yenidən ziyarətə gəlmişdi. Tanışlıq verdi ki, həmin adamam, ziyarət edib gedəndən sonra sağaldım. Qonşu Talıblı kəndindən də Rusiyanın Perm vilayətində yaşayan bir ailə uşaqlarını bura qucaq- larında gətirmişdilər – deyə, Nazilə xanım söhbətini davam etdirir: - Qorxub, ayaqları tutulmuşdu. İki dəfə qucaqlarında gətirdilər, üçüncüdə uşaq özü yeriyə- yeriyə getdi. Paşa Yaqub 66 QƏFLƏ PİRİ Rəhman və Rəhim olan Allahın adı ilə uba əhalisinin, eləcə də bölgədə yaşayanların üz tutduqları ziyarətgahlardan biri də Qəflə piri adıyla tanınan müqəddəs məkandır. Bu pir Qusar rayonunun Yeni Həyat kəndində, şosse yolunun kə- narında yerləşir. Bura əsasən qor- xu, həyacan nəticəsində problem yaranan insanlar üz tuturlar. Pirin adı da buradan götürülmüşdür. Pirdə mücövürçülük edən Mirzə- liyev Mehtər Əmralı oğlu və Mirzəliyeva Dilbər Paşa qızı ər arvaddılar. Onlar burada tanış olub, evləniblər. Bu evlənmənin çox ibrətamiz və maraqlı məqam- ları vardır. Bunu nəzərə alıb, onların həyat hekayəsini oxuculara təqdim etməyi lazım bilirəm. Əvvəlcə Dilbər xanımı dinləyək: - 20 yaşımda məni Türkmənistana ərə verdilər. Ora gedəndən sonra bidim ki, ərim qumarbaz və içki düşkünüdür. Bütün günü məni pambıq tarlasında işlədir, qazandığım pulu əlimdən alaraq, ya arağa, ya da qumara verirdi. Baldızım mənim halıma acıyırdı. Q Övliyalar məkanı. Quba mahalı 67 Dedi bu səndən qabaqkı arvadını qumarda uduzub, bir gün səni də uduzacaq, başına çarə qıl. Mən evdən qaçıb, dəniz vağzalına gəldim və gəmi- yə minib, Azərbaycana gəldim. Gələndən sonra məndə sudurğa yarandı. Tez-tez özümdən gedirdim. Məni aparmaq üçün Türkmənistandan arxamca gəldilər. Lakin tez-tez sudurğa keçirdiyimdən, atam məni vermədi. Sonralar mən bu xəstəlikdən xilas olmaq üçün çox müalicələr elədim, heç bir nəticəsi olmadı. Üç il əziy- yət çəkəndən sonra Qəflə pirinə gəldim. Bir müddət ziyarət günlərində buranı ziyarət edib, pirdə yatdım. Hər ziyarətdən sonra özümdə yüngüllük hiss edirdim. Nəhayət tamam sağaldım. Pirə xidmət edən Mehtər adlı oğlan mənə elçi göndərdi və biz evləndik. İndi bizim xoşbəxt ailəmiz, övladlarımız var. Hər ikimiz bu ziyarətgahda xidmət edirik. Nə qədər xidmət etsək, bu övliyanın borcundan çıxa bilmərik. ilbər xanımın həyat yoldaşı, Qusar rayonunun Lanqu kənd sakini Mirzəliyev Mehtər Əmralı oğlunun dediklərindən: - 1972 təvəllüdəm. Rusiyanın Həştərxan şəhərində işləyərkən, avtomobil qəzasında sağ qıçımı itirdim və evə qayıtdım. Burada mənə çox çətin oldu. İşləyə bilmədiyimdən maddi çətinlik çəkirdim, ailə qura bilmirdim. Bir gün gəldim Qəflə pirinin mücövürçüsü Hacı Rövbərin yanına, xahiş etdim ki, icazə versin pirdə xidmətçi işləyim. O da icazə verdi. Mən burada D Paşa Yaqub 68 təmizlik işlərinə baxırdım. Yorulanda hərdən pirdə yatırdım. Maraqlıdır ki, gözümü yuman kimi, uşaq- lıqda mənimlə bir sinifdə oxuyan Dilbər adlı qız gəlib dururdu gözümün qabağında. Fikirləşirdim ki, görəsən o haradadır, nə işlə məşğuldur, ailə qurubmu? Onu da deyim ki, heç əvvəllər o qız mənim yadıma düşməzdi, indi də başqa yerdə olanda yadıma düşmürdü, ancaq pirdə uzanankimi, gəlib gözümün qabağında dururdu. Bir müddət belə davam elədi, sonra bir gün ziyarətə bir ailə gəldi, xəstə qızlarını gətirmişdilər. Fikir verdim ki, həmin sinif yoldaşım Dilbərdi; xəstə halda idi, dedilər tez-tez özündən gedir. Amma bir müddət gəlib-gedəndən sonra onda sağalma hiss olunurdu. Mən atama dedim ki, o qızla evlənmək istəyirəm. Atam dedi sənin bir ayağın yoxdur, o da ağır xəstədir, siz necə dolanacaqsınız? Amma, mənim əl çəkmə- diyimi görüb, elçi getməyə razı oldu. İndi də Dilbərin atasıgil razı olmadılar ki, qız xəstədir, tez-tez sudurğa keçirir, siz onu saxlamayacaqsınız. Amma mənim əl çəkmədiyimi, qızın da mənə meyli olduğunu görüb, evlənməyimizə razılıq verdilər. Evlənəndən sonra Dilbərin səhhətində heç bir problem olmadı. Hər ikimiz ziyarətgaha xidmət edirik. İki övladımız var, xoşbəxtik. Allah bu pirə üz tutanların hamısına xoş- bəxtlik nəsib etsin. Mehtər və onun həyat yoldaşı Dilbər xanım söhbət etdikcə, yadıma Mövlana Cəlaləddin Rumi ilə kar- Övliyalar məkanı. Quba mahalı 69 vansarada sakin olan Tavusi Gənci arasında baş verən bir əhvalat döşdü. Əhvalat belə olmuşdur: Mövlana, Vəzir Ziyaəddinin karvansarasına getmişdi. O karvansarada “Tavusi Gənci” adında bir qadın var idi. Mövlana bu qadının otağının qarşısında oturdu. Bu qadının adı həmişə günahlarla xatırlanırdı. Ancaq Mövlananı otağının qarşısında gördükdə inan- madı. Dərhal gedib Mövlananı öz otağına dəvət etdi. Mövlana böyük hörmətlə bu dəvəti qəbul edib, Tavusi Gəncinin otağına girdi. Orada namaz qılmaq və dua etməklə məşğul oldu. Bu qadın üçün də dua etdi. Çıxıb gedərkən də sarığının ucundan bir parça kəsib ona verdi. Həmin gün Əmir Şərafəddin də o karvansaraya gəldi. Tavusi Gəncini görən kimi ona aşiq oldu. Habuki Əmir bu qadını əvvəllər də tanıyırdı. Amma ilk dəfə idi onu gözəl görüb sevdi və ona evlənməyi təklif etdi. Evləndikləri gecə Əmir Şərafəddin Tavusi Gəncidən soruşdu: - Səni “zamanın Rəbiəsi” 1 kimi görməyimin səbəbi nədir? Tavusi Gənci başındakı sarıq parçasını göstərərək belə dedi: - Gözəlliyim mndən deyildir. Məni daxilim və xaricimlə dəyişdirən Mövlananın kərəm əlidir . 1 Rəbiə - VII əsrdə yaşamış xanım övliyadır. Paşa Yaqub 70 SEYİD KƏRİM, SEYİD ŞƏMSƏDDİN MƏHƏMMƏD ŞABRANİ PİRİ Rəhman və Rəhim olan Allahın adı ilə uba və ətraf rayonların əhalisinin ehtiramla yad etdikləri müqəddəs yerlərdən biri də Gədik kəndində yerləşən və Şah Abbas tərəfindən tikilən türbədir. Türbədə üç qəbir vardır. Qəbirlərdən biri Soltan Seyid Kərimə, ikincisi, oğlu Seyid Şəmsəddin Məhəmmədə, üçüncüsü isə, həyat yoldaşına məx- susdur. Seyidlərin qəbri üzə- rindəki günbəzin Şah Abbas tərəfindən tikil- məsinin maraqlı bir ta- rixçəsi vardır. Rəvayətə görə Şah Abbas 1607 miladi ilində Dərbəndə doğru yürüş edərkən, Vəlvələ çayının sağ sahilində Çəpərxana adlanan ərazidə düşərgə salır. Şah libasını dəyişərək, bir neşə əsgərlə ova çıxır ki, qoşunu yedizdirmək üçün heyvan vursun. Bir yerdə Quran oxuyan pirani qocaya rast gəlir. Şah Abbas salam verir. Kişi Quranı tamam- layandan sonra şahın adıyla salamı alır və deyir ki, Q Övliyalar məkanı. Quba mahalı 71 Quran şahdan irəli olduğundan, onu qurtarmamış sizin salamınızı ala bilməzdim. Yanındakı bələdçi Şaha bil- dirir ki, bu pirani şəxs Seyid Şəmsəddin Məhəm- məddir. Şah Abbas ona deyir ki, ordumuzun azuqəsi tükənib, əgər həqiqi seyidsənsə bir kəramət göstər, Allahdan bizə ruzi gəlsin. Bu vaxt Heykallı dağından iki ceyran onlara tərəf gəlir. Seyid Şaha deyir ki, əsgərlərinə tapşır, onlara güllə atmasınlar, yanımıza gələcəklər. Ceyranlar gəlib çatanda seyid ocaqdan iki dənə kösöv götürüb, yerə çalır və ceyranları bu mıxçalalara bağlayır. Daha sonra ceyranları sağaraq, südlüaş bişirir və şahın bütün əsgərlərini qonaq edir. Qüdrəti-İlahidən verilən bərəkətlə bir qazan yemək bütün əsgərləri doyuzdurur. Şah Abbas seyiddən xahiş edir ki, bu yürüşdə qələ- bə çalması üçün ona xeyir-dua versin. Seyid Şəm- səddin Məhəmməd yerə çaldığı kösövlərin dibində dəstamaz alıb, namaz qılaraq, onların qələbə çalması üçün dua edir. Namazını qurtaranda görürlər ki, kösövlər göyərib. Şah Abbas Dağıstanı fəth edir və orada məscid tikdirir. Qayıdarkən gördüyü kəramətlərin müqa- bilində yenidən Seyid Şəmsəddin Məhəmmədi ziyarət etmək istəyir. Lakin, onun dünyasını dəyişdiyini eşi- dərək, məzarını ziyarət edir və bu şərif məzar üzərində həmin bu günbəzi tikdirir. Bundan əlavə seyidin nəs- linə 50 desyatin torpaq bağışlayır. Daha sonra isə, fər- man imzalayaraq, onları bütün vergilərdən azad edir: Paşa Yaqub 72 HACI MƏHƏMMƏD ÇƏLƏBİ ƏFƏNDİ Rəhman və Rəhim olan Allahın adı ilə zərbaycanda insanlığa xidmət etmiş dahi şəxslərdən biri də Qubanın Alıc kəndində yaşamış Hacı Məhəmməd Çələbi Əfəndidir. Zəmanənin çox böyük alimlərindən olmuş Hacı Məhəmməd Çələbi Əfəndi, dərin zəkası və çox geniş dini elmi ilə öz dövrünün alimlərinin rəğbətini qazan- mışdır. Onun zamanında Alıc kəndi sanki böyük bir şəhər qədər elm mərkəzinə çevrilmişdir. Elm, hikmət təşnəsi olan insanlar axın-axın Hacı Məhəmməd Çələ- bi Əfəndinin xidmətinə gəlir və elm şərbətini o Həzrətin əlindən doya-doya içirdilər. Onun kimi qardaşları Hacı Mahmud Çələbi və Hacı Əhməd Çələbi də dini elmləri dərindən bilən din xadimləri olmuşlar. Qeyd etmək istərdim ki, din xadimi dedikdə zəmanəmizin mollalarını düşünərək, dəfn mərasimləri idarə edən, dini elmlərdən xəbəri olmayan, kütləni az bilgi ilə idarə etməyə bəs edəcək qədər savadı olan müasir din xadimlərini düşünməyək. Hacı Məhəmməd Çələbi Əfəndi dini elmlərdən təfsir, əqaid, fiqh elmləri ilə yanaşı, ərəb dilinin qrammatikasından bəhs edən nəhb və sərf elmlərini, astronomiya, hüquq, tarix, ədə- biyyat, riyaziyyat və s. elmləri də mükəmməl bilmiş- A Övliyalar məkanı. Quba mahalı 73 dir. Onun kimi qardaşları da bu elmləri bilmiş, xalqın maariflənməsində yaxından iştirak etmişlər. Qardaşı Hacı Əhməd Çələbi Əfəndinin oğlu Qazi İsa Əfəndi uzun illər Qubanın qazısı işləmişdir. Bu vəzifə indiki prokror, məhkəmə, VAAQ, bələdiyyə kimi vəzifələri özündə cəm edirdi. zərbaycan dilindən başqa bir neçə dili mü- kəmməl bilən Hacı Çələbi Əfəndi, ətraf bölgələrdən, İslam coğrafiyasının uzaq yerlərindən gələn müsəlmanlarda dərin təssürat yaradırdı. Bu elmi biliklərə malik olmuş Hacı Çələbi Əfəndi öz elminin meyvəsi olaraq “Tədvinul- Əlici” kitabını yazmışdır. A.A.Bakıxanovun müəllifi olduğu “Gülüs- tani- İrəm” əsərində qeyd etdiyinə görə, bu əsər zə- manə alimlərinin rəğbətini qazanmışdır. Ağsaqqalların dediyinə görə, bu kitab islam hüquqlarından bəhs etməklə yanaşı, bütün ümməti narahat edən təriqət qarşıdurmasını çözəcək məsələlərdən yazmışdır. La- kin, “parçala və hökm et” siyasətini yürüdərək, sün- nilər üçün “Ömər” məktəbi, şiyələr üçün “Əli” mək- təbi açan çar Rusiyası bu kitabın oxunması və tədrisini qadağan etmişdir. Sonradan isə bu kitab ümumiyyətlə yoxa çıxmışdır. Burada qeyd etməyi özümə borc bilirəm ki, Quba şəhər Cümə məscidinin tikilməsində Çələbi Əfəndinin böyük xidməti olmuşdur, Bu məsciddə 1900- cü illərdə 30 ildən artıq imamlıq etmiş dahi insan, böyük din xadimi, gözəl ziyalı, xalq ara- sında “İmam Əfəndi” adı ilə şöhrət tapmış Əbdür- A Paşa Yaqub 74 rəhim Əfəndi, Hacı Çələbi Əfəndinin nəslindəndir. Onun nəvəsi molla Ələddin də uzun illər xalqın xidmətində olmuşdur. acı Çələbi Əfəndi yeddi dəfə Həcc ziya- rətində olmuşdur. Ən maraqlısı isə budur ki, o bu ziyarətin yeddisinə də bir atla gedib-gəlmişdir. Rəvayətə görə səfər əsnasında o, bu ata minməmiş, ancaq yol ləvazimatını yükləmişdir. Deyilənlərə görə Əfəndi altıncı dəfə ziyarətə ge- dəndə atını, xəstə və ya başqa səbəbdən özü ilə götür- məmişdir. Zəvvar yoldaşları ilə Qubadan bir qədər uzaqlaşmış Əfəndi, yol boyu atı götürə bilməməsinin mənəvi istirabından danışırmış. Allah-təalanın nurla- rına qarşı qabiliyyətini itirmiş insanlardan fərqli ola- raq, at da bu Həcc ayrılığına dözə bilməmişdir. Əfəndi və yanındakılar görmüşlər ki, bir at tozu dumana qataraq onlara sarı gəlir. Bu, Əfəndinin atı idi. O, Hacı Çələbi Əfəndinin qabağına gələrək, dizlərini yerə atıb, gözlərindən yaşlar tökərək, üzünü və göz yaşlarını Əfəndinin ayaqlarına sürtmüşdür. Bu hal həm Əfən- dini, həm də yanındakıları ağlatmışdır. Yenə rəvayət olunur ki, Hacı Çələbi Əfəndi ölümünün yaxınlaşdığını dərk edərək, bütün əzizlərini ziyarət etmiş və son olaraq qızının evinə gəlmişdir. Bütün gecəni ibadətlə məşqul olan Əfəndi, sübh namazına yaxın, namaz üstdə vəfat etmişdir. Bu ərə- fədə həyətə çıxmış onun kürəkəni, Hacının atının da H Övliyalar məkanı. Quba mahalı 75 həyətdə öldüyünü görmüşdür. Yeddi dəfə Həccə get- miş bu atı xalq, insan kimi yuyub, kəfənləyib, Alıc kənd qəbirstanlığının kənarında dəfn etmişlər. Son- radan onun qəbrinin yanından ata bənzər qoz ağacı çıxmıdır. Hazırda bu yerə “At piri” deyilir. Naxırçı Əhməd eyilənlərə görə Hacı Çələbi Əfəndi beşinci dəfə Həcc ziyarətindən qayıdanda özü ilə Əhməd adında kimsəsiz bir uşaq gətirir. Bu uşağa iş olaraq naxırçılıq tapşırılır. Dürüstlüyü, mənəvi paklığı ilə Çələbi Əfəndinin diqqətini cəlb edən Əhməd, ca- maat tərəfindən sadəcə naxırçı Əhməd kimi tanınırdı. Əhməd isə tamam başqa birisi idi. Hacı Çələbi Əfəndi növbəti Hac ziyarətində Kə- bədə namaz qılarkən, camaatın içində Əhmədi görür. Lakin, onu gözdən itirir. Səhərisi gün yenə də onu görür, lap yanına gedərək, arxasınca namaz qılır. Na- mazdan sonra onun paltarından tutaraq, bu qəri- bəlikləri qısa olaraq belə soruşur: “Əhməd bəs naxırı kimə tapşırmısan?” Əhməd də qolunu yuxarı qal- dıraraq, qoltuğunun altından sanki bir televiziya seyr edərcəsinə Alıcda məgəl yerində yatmış malları göstərir. Bununla da onun sıradan bir insan olmayıb, Allah-təalanın sevdiyi qulu olduğu məlum olur. acı Çələbi Əfəndi Həcc ziyarətindən qayıt- dıqda, kənddən ta dənizə kimi xalq, yol boyu D H Paşa Yaqub 76 xalçalar döşəyərək, onun qarşısına çıxmışlar. Hacı isə, ziyarətinə gəlmiş insanlara onu yox, naxırçı Əhmədi ziyarət etmələrini tövsiyə etmiş və demişdir: “Məni deyil, Əhmədi ziyarət edin. Mən Həccə ildə bir dəfə gedirəm, o isə hər gün gedir. Onun dərəcəsi mənim- kindən üstündür.” Hazırda naxırçı Əhmədin məqamı xalq tərəfindən ziyarət edilməkdədir. Mala-qaraya xəstəlik gələndə bu ziyarətgahda Qurani Kərim oxudulur, türbətindən heyvanlara verilir. Hacı Çələbi Əfəndi 1808-ci ilda vəfat etmişdir. “Gülüstani- İrəm” kitabında yazıldığına görə o zaman rus qoşunları ilə Şirvanlı Mustafa xan, Quba xanlığı ilə müharibə edirmiş. Vəsiyyətinə görə Hacını Quba qəbirstanlığında “Sultan Baba Rüstəm” ziyarətgahında dəfn etmək lazım idi. Quba mahalının bütün üləmaları bir yerə yığışaraq, Hacının tabutuna ağ bayraq vuraraq, Alıcdan, xalqın çiynində Qubaya gətiriblər. Bütün ətraf kəndlərdən insanlar axın-axın dəfn məra- siminə qoşulmuşlar. Görünməmiş bir izdiham yaran- mışdır. Müharibə edən hər iki tərəf bu böyük şəxsiy- yətin cənazəsinə hörmət edərək, müharibəni saxlayıb, bir yerdə meyit namazına durmuşlar. Deyilənə görə bu namazda minlərlə insan olmuşdur. Hacını “Sultan Baba Rüstəm” pirindən 10 metr şimalda dəfn etmişlər. Səhərisi gün müharibə Dəvədabanı adlanan təpədə davam etdirilmişdir. Hacının qardaşları Hacı Mahmud Övliyalar məkanı. Quba mahalı 77 Çələbi, Hacı Əhməd Çələbi, qardaşı oğlu qazı İsa Əfəndi, Əbdürrəhim Əfəndi də bu gürgahda dəfn edilmişdir. Onun üç oğlu olmuşdur: Hacı Əsədulla Əfəndi, Seyfulla Əfəndi, İsmail Əfəndi. acı Əsədulla Əfəndinin də üç oğlu olmuşdur, Nizaməddin Axund, Cəmaləddin Axund, Şərafəddin Axund. Çələbi Əfəndinin nəsli bu gün də davam etmək- dədir. Qubada din xadimi kimi tanınan Hacı Elnur Əfəndi də bu nəsli təmsil edir. H |