Pedagogik odob. Pedagogning muomala odobi

---

Pedagogik odob. 
Pedagogning muomala odobi
 
Pеdаgоg оdоbi umuminsоniy vа milliy ахlоqning qоnuniyatlаri, vаzifаlаri, tаmоyillаri, 
tushunchаlаri, tаlаblаri, mеzоnlаrini tа’lim-tаrbiya jаrаyonidа оydinlаshtirib, pеdаgоgning 
tа’lim оluvchilаr, kаsbdоshlаri, оtа-оnаlаr, tа’lim muаssаsаsi rаhbаrlаri bilаn 
munоsаbаtlаridа nаmоyon bo’lаdigаn kаsbiy-ахlоqiy хususiyatlаri yig’indisidir. 
Pеdаgоg 
оdоbi eng аvvаlо
, tаrbiyachi vа tаrbiyalаnuvchilаrning o’zаrо munоsаbаtlаridа 
nаmоyon bo’lаdi. Birоq bundаy yondаshuv bir qаdаr chеklаngаn nuqtаi nаzаr ekаnligini 
tа’kidlаsh jоiz. Zеrо, tаrbiyachining kаsbiy ахlоqi fаqаt tаrbiyalаnuvchilаr bilаn mulоqоti 
jаrаyonidаginа nаmоyon bo’lmаydi, bаlki uning butun fаоliyati dаvоmidа birinchi dаrаjаli 
ehtiyoj sifаtidа ifоdаlаnаdi. Bоshqаchа аytgаndа, pеdаgоg оdоbi tushunchаsi tаrbiyachi 
dunyoqаrаshining hаyotiy tizimini аnglаtаdi. Pеdаgоg оdоbi tushunchаsining mаzmuni 
ахlоqiylik bilаn birgа iqtisоdiy, siyosiy, huquqiy jihаtlаrni hаm o’z ichigа qаmrаb оlаdi. 
Ахlоqiy tа’lim-tаrbiyaning tаrkibiy qismi sifаtidа pеdаgоg оdоbi fаzilаtlаrini shаkllаntirishdа 
ikki yo’nаlishdаgi аlоqаdоr tushunchаlаrni tаhlil qilish mаqsаdgа muvоfiqdir: birinchisi – 
jаmiyatning o’qituvchi shахsigа munоsаbаti; ikkinchisi – o’qituvchi shахsining jаmiyatgа 
munоsаbаti. 
O’qituvchi odobining mohiyati, asosiy mazmuni pedagogik faoliyat uchun muhim bo’lgan 
axloqiy sifatlarda ifodalanadi. Umuminsoniy va milliy-axloqiy fazilatlar barcha kishilar, 
hamma kasb egalari, jumladan, o’qituvchi-tarbiyachilar uchun ham juda zarurdir. 
Axloqiy fazilatlar mehnat jarayonida kishining xulqi, fe‘l-atvorini tartibga solib turuvchi 
axloqiy qoidalar, 
normalar
, talablar, mezonlar shaklida ifodalanadi. Axloq normalari 
davlatning turli qonunlari bilan amalga oshiriladigan huquq normalaridan farq qilib, 
ommaviy odat va namuna kuchi, jamoatchilikning fikri ta‘sirida yuzaga keladi. Boshqacha 
qilib aytganda, ijtimoiy voqelik shaxs oldiga ma‘lum axloqiy talablar qo’yadi, bu talablar 
axloq normasi, axloqiy fazilatlar shaklida ifodalanadi. Jamiyat o’z faoliyati va istiqboli uchun 
xizmat qiladigan axloq normalari, talablari, mezonlarini belgilaydi. 
O’qituvchi umuminsoniy va milliy-axloqiy fazilatlarni o’zlashtirib olishi, tajribada qo’llashi, 
o’zining dunyoqarashi, mafkurasi vaa axloqiy tajribasi bilan taqqoslash lozim. Fikrlash va his 
etish, turmushda sinab ko’rish natijasida umuminsoniy 
va milliy-axloqiy sifatlar
, qoidalar, 
normalar o’qituvchining o’z axloqiy fazilatiga, e‘tiqodiga aylanadi. Bular muallimning 
dunyoqarashi, fikr va mulohazalari bilan qo’shilib, bozor iqtisodiyotiga asoslangan jamiyat 
qurish sharoitida uning o’rni va rolini belgilaydi. 
O’qituvchi odobining normalari har bir muallimning shaxsiy fikriga, axloqiy fazilati va 
e‘tiqodiga aylanishi lozim. Axloqiy e‘tiqod va sifatlar o’qituvchining dars berish jarayonida, 
tarbiyaviy ishlarida, o’quvchilar, ota-onalar va boshqa kishilar bilan muomala, 
munosabatlarida, kundalik turmushda o’zining shaxsiy namunasi bilan axloqiy ta‘sir 
o’tkazishida ko’zga tashlanadi. Pedagogik takt o’qituvchi axloqining amaliy ko’rinishlaridan 
biridir. Muallim xulqining natijalari uning yoshlarga axloqiy ta‘sirining samaradorligida, 
axloqiy tarbiya sohasida erishgan yutuqlarida namoyon bo’ladi. 
O’qituvchi odobining asosiy sifatlari umuminsoniy 
va milliy-axloqiy fazilatlar
, 
tushunchalariga mos keladi va ularni pedagogik faoliyat bilan bog’liq tarzda bir qadar 
oydinlashtiradi, aniqlaydi. Insonparvarlik, vatanparvarlik, milliy g’urur, baynalmilalchilik, 

---

adolat, yaxshilik qilish, burch, qadr-qimmat, mas‘uliyat, vijdon, halollik, rostgo’ylik, poklik, 
talabchanlik kabi axloqiy fazilatlar o’qituvchi odobida pedagoglik faoliyati bilan bog’liq 
ravishda tahlil qilinadi. Bolalarga yaxshilik qilish, o’qituvchilik burchi, o’qituvchilik sha‘ni, 
qadr-qimmati, o’qituvchilik mas‘uliyati, o’qituvchilik vijdoni, talabchanlik va adolatli 
bo’lish, o’qituvchining ma‘naviy 
qiyofasi halolligi
, pokligi, rostgo’yligi kabilar o’qituvchi 
axloqining muhim fazilatlari hisoblanadi. Ularning chuqur va puxta o’zlashtirish bo’lajak 
o’qituvchi uchun katta amaliy ahamiyat kasb etadi. 
Muomala odobining tuzilishi juda murakkabdir. U pedagogik faoliyatda sub‘ekt-
obe‘ktmunosabatlari shaklida ifaodalanadi. Sub‘ekt-obe‘kt munosabatlari muallim o’zining 
professional burchini bajarayotganida o’quvchilar, kasbdoshlari, 
ota-onalar
, jamoat 
tashkilotlarining vakillari bilan o’qituvchi o’rtasidagi aloqalarda vujudga keladi. U o’zaro 
hurmat darajasi, ishonch, talabchanlik, xayrixohlik tashabbuskorlik, o’zaro g’amxo’rlik, har 
birlarining inson sifatida qadr–qimmatini e‘zozlash kabilarda namoyon bo’ladi.Ular 
o’qituvchining pedagogik faoliyatida boshqalar bilan muamalasining xarakterini baholashda 
xizmat qiladi.O’zaro ta‘sirlar o’quv ishida, turmushda, dam olish paytlarida, oiladagi 
muomala-munosabatlarining xususiyatlarini aniqlashga imkon beradi. 
Pedagogik jarayonning o’zida ham faoliyatning turli sohalarida turlicha muomala-
munosabatlar mavjud. Masalan, o’quv ishlari sohasida, jamoat toashiriqlarini bajarishda 
o’quvchilar, bilan sinfdan tashqari ishlarda, dam olish paytlardagi muomala, shuningdek, 
o’qituvchining Vatanga, xalqqa bo’lgan munosabati o’ziga, xos xususiyatlarga ega. 

---

Uning 
mohiyati shundan iboratki
, agar o’qituvchining bu muomala munosabati o’z 
professional vazifasini burchini bajarish jarayonida sodir bo’lsa, jamiyat o’qituvchining 
pedagoglik kasbining ijtimoiy mavqeini, unga ma‘lum bir huquq va vakolatlar berilganligini 
nazarda tutadi. 
Pedagogik etikada muomola odobining biror jihati, masalan, o’qituvchining o’z kasbiga 
munosabati, burchi alohida tahlil etilishi mumkin.O’qituvchilik kasbi kishiga ma‘lum 
talablarni qo’yadi, lekin muallim bu talablarni qanday bajarayotgani bu talablarda hali aks 
etmaydi.O’qituvchining pedagogik faoliyati natijalarini xalq ta‘limi bo’limlari, maktab 
ma‘muriyati, metodik birlashma xodimlari baholaydi. O’qituvchining pedagogik jarayon 
qatnashchilari bilan muomalasi-bu kishilarning o’zaro bir-birlariga bo’lgan shaxsiy insoniy 
munosabatlari sifatida ham qaraladi, ular pedagogik jarayon qatnashchilarining xatti-
harakatlarida, xulqida, ish shakli va usullarida namoyon bo’ladi. Ular o’rtasidagi o’zaro 
axloqiy baholashlar ham muhim rol o’ynaydi. 
Pedagogik jarayonda o’qituvchi axloqiy munosabatlarning sub‘ekti hisoblanadi.U pedagogik 
jarayonning asosiy kishisi-figurasi sifatida o’quvchilar, kasbdoshlar, ota-onalar bilan 
muomalada bo’ladi.Pedagogik muomala odobi tizimida o’qituvchi asosiy figuradir. 
O’quvchilar, kasbdoshlari, ota-onalar, pedagoglar jamoasi va jamoat tashkilotlarining 
vakillari o’qituvchi uchun pedagogik muomala-munosabatlarning ob‘ekti hisoblanadi. Ular 
bilan bo’ladigan aloqalar yosh avlodga ta‘lim-tarbiya berish vazifalarini bajarish jarayonida 
sodir bo’ladi.Bu muomala jarayonida ishtirok etadigan kishilar bir-birlariga nisbatan 
xayrixoh, ijobiy hissiyotda bo’lishlari, bir-birlarining fazilatlarini o’zaro baholashlari, 
qadrlashlarini nazarda tutadi