Qadim zamonlardan beri xalqlar orzu umidlari, his-tuyg’ularini qo’shiq aytish

---

Xor san’ati uzoq tarixga egadir. Musiqa janrlari ichida eng ommaviy 
xususiyatga ega bolgan tur- bu xor san’atidir. U kishilarimizning kundalik hayoti 
bilan chambarchas bog’liq bo’lib, ularni g’oyaviy-estetik jihatdan tarbiyalaydi. 
Qadim zamonlardan beri xalqlar orzu umidlari, his-tuyg’ularini qo’shiq aytish, 
pantomime qilish kabi vositalar bilan ifodalab kelganlar. Ko’pchilik bo’lib qo’shiq 
aytish deuyarli hamma xalqlarning mehnat faoliyati, an’anaviy marosimlari, 
qolaversa, butun turmush hayoti bilan doimo bog’liq bo’lib kelgan. 
An’anaviy marosim qo’shiqlari xalq tomonidan to’qilgan xor bo’lib ijro 
etilib kelingan. G’qrb davlatlarida, shuningdek Rossiyada xalq qo’shiqlari bilan bir 
qatorda, keyinchalik cherkovda aytiladigan professional xor ijrochiligi paydo 
bo’ladi. Qadimiy cherkov qo’shiqchiligi, asosan unison bo’lib, Xasrlarda ikki 
ovozli qo’shiqlar paydo bo’ladi. Uyg’onish davrida ko’p ovozli xor ijrochiligi 
rivojlandi. Professional xor qo’shiqchiligi cherkovlardan tashqari, podshoh, 
knyaz’, pomeshchiklar saroylarida keng tarqalgan. 
O’tmishda So’g’t davlatida professional xor mavjud bo’lgan, keyinchalik 
Arab iste’losidan keyin bu san’at rivojlanmagan. O’zbek musiqasi asosi monodik 
(bir ovozli) bo’lganligi sababli ko’p asrlar davomida ko’p ovozli xor ijrochiligi 
amalda qo’llanilmagan va professional yakka ijrochilik formasi saqlanib qolgan. 
O’zbekistonda musiqa va xor san’ati 1920 yillardan boshlab rivojlana bordi. 
To’garaklar tuzila boshladi. 
Professional va havaskorlik xorlari o’zining badiiy-ijrochilik yo’nalishlariga 
qarab, xalq xorlari va akademik xorlarga bo’linadi.bularning har biri o’zining 
spec’ifik xususiyatiga ega. Akademik va xalq xorlari bir-biridan ijro uslubi, 
repertuari, tashkiliy asoslari, ish va boshqarish metodlari bilan farqlanadi. 
Professional xalq xorlarining asosiy ishi-xalq o’rtasidagi keng koncert-ijrochilik 
faoliyatini olib borish, o’zlari ijod qilgan o’lkalardagi iste’dodli yosh xonanda, 
raqqosa va sozandalarga otaliq qilishdir. 
Insonning ovoz apparati o’ziga xos murakkab “musiqa asbobi” bo’lib, u 
o’zining rang-barang tembr boyligi, nihoyatda nozik musiqa ifodalash 
xususiyatlarigaegaligi bilan hamma musiqa asboblaridan ustun turadi. Chunki kishi 

---

ovozi kuy va so’zni organic payvandlash natijasida musiqiy nutqning asl ma’nosini 
ochib beradi. Inson ovoziga teng keladigan birorta ham musiqa asbobi yo’q. 
Ko’pincha inson ovozi “gapiruvchi musiqa asbobi” deb yuritiladi. 
Xorlar asosiy ikki turga bo’linadi. Yahlit-bir jinsli xorlar: Bolalar , ayollar, 
erkaklar xori. Aralash xorlar: erkaklar va ayollardan tashkil qilgan xor. Bir jinsli va 
aralash xorlar ko’rinish jihatidan bir, ikki, uch, to’rt va undan ko’p ovozli bo’lishi 
mumkin. 
Xor kollektivining asosini undagi vocal-xor ishlari tashkil qiladi. Xorda 
vokal ishlarining sifat darajasi xor dirijyorining malakasiga, vocal qobiliyati va 
pedegogik mahoratiga bog’liq. Xorda olib boriladigan vocal ishlarining maqsadi, 
xonandalarda to’g’ri kuylash malakalarini o’stirishdir. Vokal xor texnikasiga 
asosan, nafas, tovush hosil qilish, uni cho’zish, dinamika, intonaciya va dikciya 
malakalari kiradi. 
Amaliy mashg’ulotlarda talabalar xor asarlarini kuylash va unga dirijyorlik 
qilish ko’nikma-malakalarini o’rganadilar.Xordagi ijrochilarni bir-biriga 
qovushtirib, ularning bir hil kuylashlarini ta'minlash xor rahbarining asaosiy 
vazifalaridan biridir. Talabaning birinchi galdagi vazifasi xorda bir-biriga quloq 
solish, to’g’ri talaffuz va intonatsiya qilish, dirijyorning har bir jestiga hozirjavob 
bo’lishdir. Partiyada kuylovchi talabaning boshqa partiyalarni tinglash, ansamblda, 
garmonik va polifonik to’g’ri ijro etishni ta'minlashzarur. Asarlarning har-
xilxarakter, tematika va syujetda bo’lishiga ahamiyat berish kerak. Talabalarni 
akademik usulda kuylashga o’rgatish lozim. Kuylashning har xil uslublarini 
(legato, non legato, staccato, marcato, sf, subito piano, subito forte,creschendo, 
diminuendo)
Amaliy mashg’ulotlarda talabalar xor asarlarini kuylash va unga dirijyorlik 
qilish ko’nikma-malakalarini o’rganadilar.Xordagi ijrochilarni bir-biriga 
qovushtirib, ularning bir xil kuylashlarini ta’minlash xor rahbarining asaosiy 
vazifalaridan biridir. Talabaning birinchi galdagi vazifasi xorda bir-biriga quloq 
solish, to’g’ri talaffuz va intonatsiya qilish, dirijyorning har bir ishorasiga 
hozirjavob bo’lishdir. Partiyada kuylovchi talabaning boshqa partiyalarni tinglash, 

---

ansamblda, garmonik va polifonik to’g’ri ijro etishni ta’minlash zarur. Asarlarning 
har-xil xarakter, tematika va syujetda bo’lishiga ahamiyat berish kerak. Talabalarni 
akademik usulda kuylashga o’rgatish lozim. Kuylashning har xil uslublarini 
(legato, non legato, staccato, marcato, sf, subito piano, subito forte,creschendo, 
diminuendo) 
Xor nima va xor emas, lekin shunchaki qo'shiq yig'ilishini chaqirdi? Xo'sh, xor, 
va faqat insoniy ovozlar ovozi nima? Nima uchun bir jamoa katta kuylaydi 
va ikkinchisi esa Mediocridir? Ushbu savoldagi ushbu savollarni ko'rib 
chiqing. 
Xor - qo'shiqlar yig'ilishi 
Xoroce kontseptsiyasiga o'xshaydi, shuni ta'kidlaymizki, bu insoniyatning ajoyib 
va \u200b\u200bajoyib ixtirosi. So'nggi yillarda xormallik harakati tobora 
kengayib bormoqda. Jamoa jamoalariga juda ko'p odamlar kelishadi, doimiy 
ravishda yangi, festivallar va barcha turdagi tanlovlar tobora ortib bormoqda. 
Qo'shiqchilik - bu bola uchun eng arzon kasb, bu mutlaq yoki nisbiy 
qo'shiqni o'rganishga intilayotgan keksa odam uchun. Havaskor jamoalar 
juda ko'p, unda siz hissa qo'shishingiz va qimmat vositaga ega bo'lishingiz 
shart emas, siz shunchaki ovozingizga g'amxo'rlik qilishingiz va uni to'g'ri 
ishlatishingiz kerak. 
Xor nima? Dala lug'atlarida, Ozegova va Ushakov 
Vladimir Dalya tushuntirish lug'atida bu undosh qo'shiq aytish uchun 
qo'shiqchilar to'plamidir. Kollektiv musiqa uchun muayyan musiqachilarning 
to'plami. Bu ayol xor, erkak, erkak va aralashgan. Xor uch yuz ovoz. Chorak 
kuylash dia lug'atida do'stona va qo'shma sifatida belgilanadi. 

---

Ozegovning izoh lug'atida bu ansambl yoki ba'zi bir qo'shiqchilar guruhidir. 
Quatbank xoriir turli qo'shiqli ovozlardan iborat. 
Ushakovning izohli lug'atida - qadimgi yunon drama xorida taqdimotda 
qatnashishda qatnashishda ishtirok etgan odamlar guruhi yoki raqs bilan 
qatnashadigan odamlar guruhidir. Shuningdek, u xorni asosan vokal 
musiqasini bajaradigan qo'shiqchilar guruhi sifatida shifokor qiladi. 
Xorkovning Ushakovdagi navlari: 
• 
opera uyining xorlari; 
• 
musiqachilar xorlari; 
• 
ballacheniks xorlari; 
• 
ayol; 
• 
erkak; 
• 
cherkov. 

---

Ushbu so'z musiqiy o'yin deb ataladi, unda har qanday vokal partiya bir nechta 
ovozlar orqali amalga oshiriladi. 
Bu xor rus tilining aqlli lug'atlarida tushunchaga o'xshaydi. 
Nega menga erkak xor kerak? 
Xor-da qo'shiq zavq beradi. Qo'shiqchi stress va depressiyaga duch keladi, 
chunki vokal unga foydali ta'sir ko'rsatadi va o'ziga xos psixoterapevtik 
ta'sirga ega. 
Yuqori sifatli xor qo'shiqlari ko'p jihatdan qo'shiqchilarning sog'lig'iga ijobiy 
ta'sir ko'rsatadigan to'g'ri nafas olishiga bog'liq. Xorstik musiqa yurak-qon 
tomir tizimining ishini yaxshilaydi, miyaning ohangini oshiradi. Avstraliyada 
malakali tibbiyot xodimlari qo'shiqlar va umurtqa pog'onasi kasalliklaridan 
aziyat chekadigan odamlarning salomatligini to'g'rilashlari mumkinligini 
aniqladilar. Yana bir qiziqarli haqiqat shundaki, xor qo'shiqlari asta-sekin 
turli xil tibbiy muassasalarda profilaktika va davolash dasturiga kiritiladi. 
Masalan, Saratovning ayol maslahatlaridan birida omonatlar homilador 
ayollar tomonidan qo'llaniladi, bu kelajak onaga va uning mevasiga ijobiy 
ta'sir ko'rsatadi. Chorak kuylash bolalar uchun mo'ljallangan - bu ularni 
jismoniy va ma'naviy rivojlantiradi.