Qlobal tüTÜn epidemiyasi barəDƏ Üst-nin MƏruzəSİ, 2008-ci IL. Mpower tədbirlər kompleksi yaĢayır və təsir edir



Yüklə 1,03 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/10
tarix21.04.2017
ölçüsü1,03 Mb.
#15062
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10

QLOBAL TÜTÜN EPİDEMİYASI BARƏDƏ 

ÜST-nin MƏRUZƏSİ, 2008-ci il. 

MPOWER tədbirlər kompleksi 

yaĢayır və təsir edir

 

XX əsrdə 

 

t

ütün epidemiyası 

 

bütün dünyada 

 

100 milyon insanın 

həyatına 

son qoydu.

 

O XXI əsrdə

 

bir milyard insanı 

öldürə bilər.

 

Monitor 

Tütün istehlakının və 

    profilaktik strategiyaların 

    monitorinqi. 

Protect  

İnsanların tütün 

    tüstüsündən mühafizəsi. 

Offer     

Tütündən istifadənin 

    dayandırılması məqsədi ilə 

    kömək təklifi. 

Warn    


Tütünlə bağlı 

    təhlükələrə dair 

    xəbərdarlıq. 

Enforce 


Tütün məhsullarının 

     reklamına, satışının  

 stimullaşdırılmasına və  

     sponsorluğuna qoyulmuş 

     qadağalara əməl  

     edilməsinə təminat. 



MPOWER 

tədbirlər 

kompleksinə 

aid 

ÜST

-ni

n altı

 

strategiyası tütün 

epidemiyası

 

ilə 

mübarizə apara

 

və 

on

un qurbanlarının 

sayını azalda bilər.

    Raise    

Tütün məhsullarına qoyulan 

     vergilərin artırılması.   



T

ütünlə mübarizə

nin 

a

ltı effekt

li 

strategiyası

 

epidemiya 

ilə 

mübarizə apara

 

bilər.

 

“Qlobal tütün epidemiyası barədə ÜST

-nin 

Məruzəsi, 2008

-ci il



  



 

ÜST

-nin 

tütün epidemiyasının vəziyyətinə

 

və onun 

dayandırılması

 

məqsədi ilə aparılmıĢ

 

əks 

tədbirlərin təsirinin qiymətləndirilməsinə həsr 

olunmuĢ silsilə məruzələrinin 

birincisidir. 

WHO Library Cataloguing-in-Publication Data 



QLOBAL TÜTÜN EPİDEMİYASI BARƏDƏ 

ÜST-nin MƏRUZƏSİ, 2008-ci il. 



         

MPOWER t

ə

dbirl

ə

r kompleksi 

Bu  sənəd    Azərbaycan  Respublikası  Səhiyyə  Nazirliyinin  İctimai 

Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi tərəfindən azərbaycan dilinə tərcümə 

olunmuşdur.

       Mündəricat 

11

 

QLOBAL TÜTÜN EPİDEMİYASINA SON QOYMAQ 

  VƏ MİLYONLARLA HƏYATI XİLAS ETMƏK ÜÇÜN 

  BU GÜN FƏALIYYƏT GÖSTƏRMƏK LAZIMDIR 

 ÜST-nin Baş direktorunun məktubu 

12

 

XÜLASƏ 


QLOBAL TÜTÜN BÖHRANI  

1

8 

Tütün – qlobal ölüm faktorudur



20 

Artan epidemiya



22 

Tütünün iqtisadi təhlükəsi 



2

5 

Xəstəliklər törədicisi kimi olan tütün sənayesi 



2

7 

MPOWER: TÜTÜN EPİDEMİYASINA SON QOYA 

   BİLƏCƏK ALTI MÜBARİZƏ STRATEGİYASI 

2

8 

Tütün istehlakının və profilaktik strategiyaların monitorinqi 



2

9 

İnsanların tütün tüstüsündən mühafizəsi 

Tütündən istifadənin dayandırılması məqsədi ilə kömək təklifi 

3

7 

Tütünlə bağlı təhlükələrə dair xəbərdarlıq  



40  

Tütün məhsullarının reklamına, satışının stimullaşdırılmasına və sponsorluğuna

          qoyulmuş qadağalara əməl edilməsinə təminat 

43       Tütün məhsullarına qoyulan vergilərin artırılması 

33


İXTİSARLAR

АМRB     Amerika ölkələri



 

üçün

ÜST

-nin regional  

 

bürosu 

 

АFRB   


Afrika 

ölkələri

 

üçün

 

ÜST

-nin regional 

 

bürosu 

 

ÜST


Ümumdünya

 

Səhiyyə 

 

TəĢkilatı

 

ŞARB     ġərqi 



A

ralıq dənizi

  

ölkələri

 

üçün

 

ÜST

-nin 

 regional 

bürosu

 

ABŞ doll. 



Amerika 

BirləĢmiĢ

 

ġtatları Dolları

 

ARB          ÜST



-nin Avropa 

  

regional bürosu 

 

QSORB    Sakit okeanın



 

Qərb

 

hissəsi ölkələri

 

üçün

 

 

ÜST

-nin regional 

 

bürosu

  

YVV 


Yerli valyuta vahidi

BVF           Beynəlxalq valyuta



 

 Fondu  

QYX 


   

Qeyri-yoluxucu 

 

xəstəliklər 

 

QHT 


Qeyri-

hökumət 

təĢkilatı

 

ABŞ 


Amerika 

BirləĢmiĢ

 

 

ġtatları 

 

XMM 


Xəstəliklərlə   

mübarizə və onların

 

 

profilaktikası

 

 

mərkəzləri

Qərargah  ÜST



-ni

n qərargahı

CŞARB     Cənub



-

ġərq

 Asiya

 

ölkələri

 

üçün ÜST



                 nin regional 

bürosu

 

STEPS     Epidnəzarətə dair



ÜST

-ni

n mərhələli

 

 y

anaĢması

 

4

6

    

TÜTÜNƏ QARŞI QLOBAL MÜBARİZƏ  

 SAHƏSİNDƏ OLAN VƏZİYYƏT 

 EFFEKTLİ TƏDBİRLƏRİN HƏYATA  

 KEÇİRİLMƏSİ YALNIZ İNDİ BAŞLAYIR 

4

8    Ölkələrin yarısından çoxu monitorinqin nəticələri barədə minimal

        məlumata malik deyil 



4

   Yalnız dünya əhalisinin 5%-i tütün tüstüsündən azad zonaların 

        yaradılması barədə hərtərəfli qanunlar vasitəsi ilə mühafizə olunur 



50    Yalnız tütün istifadəçilərinin bəziləri tütün asılılığından qurtulmaq  

        üçün zəruri olan köməyi alırlar   



52    Bəzi ölkələrdə tütün məmulartlarının qutularına tütünlə əlaqədar  

 sağlamlığa dəyən  zərər barədə xəbərdarlıqların yerləşdirilməsi     

        qaydaları qüvvədədir       

5

4    Az sayda ölkələr tütün məhsullarının reklamına, satışın 

       stimullaşdırılmasına və sponsorluğuna qoyulmuş qadağalara riayət edir



56    Ölkələr tütün məhsullarına qoyulan vergilərin artması ilə insanların

        həyatını xilas edə bilər   



5

8    Qlobal tütünlə mübarizənin maliyyələşdirilməsi ehtiyaclara

cavab vermir 



62    

YEKUN 


64    

İSTİNADLAR 



  TÜTÜN EPİDEMİYASININ QURBANLARI 

XX əsrdə tütün epidemiyası 100 milyon insanın həyatına son qoydu

Hazırda il ərzində 5,4 milyon insan ölür 

 Əgər təcili tədbirlər görülməsə:

2030-cu ilədək  ölənlərin sayı ildə 8 milyondan çox olacaq 

2030-cu ilədək tütündən istifadə ilə əlaqədar ölüm hallarının 80%- 

dən çoxu inkişaf edən ölkələrin payına düşəcək 

Proqnozlara əsasən XXI əsr ərzində ölüm hallarının sayı bir 

 milyarda çata bilər

Tam qarşısı alına bilən bu epidemiyanın 

geri dönməsi, bu gün dünyanın hər bir ölkəsində 

ictimai səhiyyənin və siyasi rəhbərliyin 

ən mühüm prioriteti olmalıdır.  

D-r Marqaret Çen, ÜST-nin Baş direktoru



QLOBAL TÜTÜN EPĠDEMĠYASINA SON QOYMAQ VƏ 

MĠLYONLARLA HƏYATI XĠLAS ETMƏK ÜÇÜN

 BU 

GÜN 

FƏALĠYYƏT GÖSTƏRMƏK LAZIMDIR 

Bu əsrdə bir milyard kişi, qadın və 

uşaqlara təhlükə yaradan qlobal 

tütün epidemiyası probleminin həlli 

bizim əlimizdədir. Faktiki olaraq 

tütündən istifadə o qədər çox və 

müxtəlif üsullarla məhv edə bilir ki, 

dünyada əsas səkkiz ölüm səbəbinin 

altısına dair risk faktoru təşkil edir. 

Bu dağıdıcı epidemiyanı 

dayandırmaq üçün dərman və 

vaksinlər deyil, hökumətlərin və 

vətəndaş cəmiyyətlərinin 

razılaşdırılmış fəaliyyəti zəruridir. 

Bizim dövr – ictimai səhiyyənin 

tarixində olan nadir məqamdır ki, 

siyasi iradənin və 

maliyyələşdirmənin birləşməsi ilə 

hazırki əsrin ortalarına tütün 

istehlakının kəskin azalması və 

milyonlarla həyatın xilas olması 

üçün potesial yaradır. Bu tam qarşısı 

alına bilən epidemiyanın geri 

dönməsi bu gün dünyanın hər bir 

ölkəsində ictimai səhiyyənin və 

siyasi rəhbərliyin ən mühüm 

prioriteti olmalıdır.   

Qlobal səviyyədə tütün epidemiyası 

ilə mübarizənin vacibliyini artıq 

tütünlə mübarizə üzrə ÜST Çərçivə 

konvensiyasının 150 Tərəfi yekdil 

qəbul etdi. Hazırda “Qlobal tütün 

epidemiyası barədə ÜST-nin 

Məruzəsi, 2008-ci il” ölkələrə 

MPOWER - tütünlə mübarizəyə dair 

altı effektli tədbirlər kompleksi 

vasitəsi ilə bu qlobal konsensusun 

qlobal reallığa çevrilməsi üçün 

Çərçivə konvensiyasına əsaslanan 

“yol xəritəsi”ni təklif edir.  

Lakin ölkələr təklikdə fəaliyyət 

göstərməyəcək. ÜST qlobal 

partnyorların köməyi ilə potensialını 

artırır və üzv ölkələrinə MPOWER 

tədbirlərinin həyata keçirilməsi və 

təmin olunmasında dəstək verməyə 

hazırdır. 

“Qlobal tütün epidemiyası barədə 

ÜST-nin Məruzəsi, 2008-ci il” 

həmçinin dünyanın konkret ölkələri 

üzrə müqayisə edilə bilən 

məlumatların nadir kompleksini 

ÜST tərəfindən təqdim edilməsinə 

imkan verir ki, burada tütün 

istehlakının vəziyyəti, onun insanlar 

və iqtisadiyyat üçün yaratdığı 

nəticələri, eləcə də epidemiyanın 

dayandırılmasına yönəldilən səylər 

nəticəsində ölkələrin əldə etdiyi 

nailiyyətləri öz əksini tapmışdır.     

Təcili tədbirlər həyata keçirilməlidir. 

Tütün epidemiyası hal-hazırda ağ 

ciyərlərin xərçəngi, ürək xəstəlikləri 

və digər xəstəliklər səbəbindən hər il 

5,4 milyon insanın həyatına son 

qoyur. Onun qarşısı alınmazsa, 

2030-cu ilədək bu rəqəm səkkiz 

milyona çatacaq. 

Faciə ondadır ki, bu ölümlərin 80%-

dən çoxu inkişaf edən ölkələrin 

payına düşəcək, epidemiya xüsusilə 

o ölkələrə güclü zərbə vuracaq ki,

orada sürətlə artan iqtisadiyyat 

vətəndaşlara həyatın yaxşılaşmasına 

ümid verir. Tütün şirkətləri üçün bu 

ölkələr yeni geniş satış bazarlarıdır. 

Bu nəinki xəstələnmə və ölüm 

səviyyəsinin artmasına, eləcə də 

əmək məhsuldarlığının azalmasına 

və səhiyyə xərclərinin artmasına 

gətirib çıxardaçaq ki, bunların da 

qarşısını almaq olardı.  

Biz buna yol verə bilmərik. Bütün 

dünya ölkələrinin hökumətlərini 

MPOWER tədbirlər kompleksində 

nəzərdə tutulmuş təcili tədbirlərin 

həyata keçirilməsinə çağırıram.   

D-r Marqaret Çen, 

Baş direktor 

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı 

11


Xülasə 

Bu gün tütün – dünyada yeganə ən 

çox dərəcədə qarşısı alına bilən 

ölüm səbəbidir. Bu il tütün beş 

milyondan artıq insanı – ümumi 

götürdükdə vərəm, HİV/AİDS və 

malyariya xəstəliklərindən də çox 

insanı məhv edəcək. 2030-cu ilədək 

o, ildə səkkiz milyondan çox insanı 

məhv edəcək. Təcili tədbirlər 

görülməzsə, bu yüzillikdə tütün bir 

milyard insanın həyatına son 

qoyacaq. 

Tütün yeganə leqal istehlak malıdır 

ki, onun təsirinə məruz qalan hər 

kəsə zərər gətirə bilər; o, təyinatı 

üzrə ondan istifadə edənlərin 

təxminən yarısını öldürür. Buna 

baxmayaraq tütündən istifadə bütün 

dünyada geniş yayılıbdır ki, bu da 

aşagı qiymətlər, satışının 

təcavüzkarcasına və istənilən yerdə 

stimullaşdırılması, onunla bağlı 

təhlükələr barədə məlumatın 

olmaması və onun istehlakına qarşı 

yönəldilən qeyri-ardıcıl dövlət 

siyasətindən asılıdır.     

Əksər hallarda tütün istehlakı ilə 

bağlı sağlamlığa dəyən zərər ondan 

istifadə etməyə 

başladıqdan illər və ya 

onilliklər ötdükdən sonra 

özünü göstərir. Bu o 

deməkdir ki, tütün 

məmulatlarının 

istehlakının qlobal 

səviyyədə genişlənməsi 

şəraitində tütün 

səbəbindən baş verən 

xəstəliklər və ölüm 

epidemiyası yalnız indi 

başlayır.   

Lakin biz gələcəyi 

dəyişdirə bilərik. Tütün 

epidemiyası dağıdıcı 

xüsusiyyətə malikdir, 

lakin onun qarşısı alına 

biləndir. Tütünə qarşı 

mübarizə gərgin və tez 

aparılmalıdır – həyat üçün təhlükəli 

yoluxucu xəstəliklərlə mübarizdə 

olduğu kimi fəal olmalıdır. 

Biz tütün epidemiyasını dayandıra  

və tütündən azad dünya qura 

bilərik, lakin gecikmədən tədbir 

aparmaq lazımdır.  

Tütünlə mübarizə üzrə ÜST 

Çərçivə konvensiyası – 150 Tərəfin 

iştirak etdiyi hərtərəfli müqavilə – 

tütün epidemiyasına qarşı qlobal 

mübarizədə ilk addım oldu. Bu 

müqavilə tütün məhsullarına olan 

təklif və eləcə də tələblərin 

azaldılması modelini ölkələrə təklif 

edir. ÜST Çərçivə konvensiyasına 

görə xəstələnmənin qarşısının 

alınmasında və sağlamlığın 

möhkəmləndirilməsində aparıcı rol 

beynəlxalq hüquqa məxsusdur. 

ÜST Çərçivə konvensiyası Tərəfləri 

tütün epidemiyasına qarşı 

mübarizəyə qoşularaq öz 

əhalilərinin sağlamlıqlarının 

qorunmasını öhdələrinə götürdülər. 

ÜST Çərçivə konvensiyasında əks 

olunmuş vəzifələrin həlli 

istiqamətində ölkələrə yardım 

göstərmək məqsədi ilə ÜST 

MPOWER -  tütünə qarşı mübarizə 

üzrə altı strategiyadan ibarət olan 

ən əhəmiyyətli və daha effektli 

kompleksi tərtib etdi: vergi və 

qiymətlərin artırılması, tütün 

məhsullarının reklamına, satışının 

stimullaşdırılmasına və 

sponsorluğuna qadağaların 

qoyulması, insanların passiv 

siqaretçəkmədən mühafizəsi, 

hamının və hər kəsin tütünlə bağlı 

təhlükələrdən xəbərdar edilməsi, 

tütündən istifadənin dayandırılması 

məqsədi ilə kömək təklifi, eləcə də 

epidemiyanın və profilaktik 

tədbirlərin dəqiq monitorinqi.  

 Sübuta yetirilib ki, bu tədbirlər 

tütündən istifadənin azalmasını 

təmin edir. 

MPOWER-i dəstəkləmək üçün 

ÜST və onun qlobal partnyorları 

hal-hazırda tütündən istifadə ilə 

əlaqədar yaranan xəstəliklər, ölüm 

və iqtisadi itkilərə son qoymaq 

istəyən ölkələrə yardım etmək 

mədsədi ilə yeni resurslar təklif 

edirlər.    

 Dərhal 

MPOWER-

lə birgə fəaliyyət göstərin 

12


TÜTÜNDƏN ĠSTĠFADƏ DÜNYADA SƏKKĠZ ƏSAS ÖLÜM 

 

SƏBƏBLƏRĠNDƏN ALTISINA DAĠR RĠSK FAKTORUDUR 

Ürəyin 

işemik 

xəstəliyi 

Beyin  

qan 

dövranının 

pozulması 

Aşağı  

tənəffüs 

yollarının 

infeksiyaları 

Ağ 

ciyərlərin  

xroniki 

obstruktiv 

xəstəliyi 

HİV/AİDS  Diareya 

xəstəlikləri 

Vərəm 

Ağ  

ciyərlərin, 

bronxların  

və 

traxeyanın 

xərçəng 

xəstəliyi 

Tütündən 

istifadə 

Tütünlə  

əlaqədar 

yaranan  

digər 

xəstəliklər

*

 

Ştrixlənmiş zonalar tütündən istifadə 

ilə əlaqədar ölüm hallarının faizini 

göstərir və müvafiq ölüm səbəbinin 

sütununun rəngi ilə eynidir. 

*O cümlədən ağız boşluğu və qırtlaq

xərçəngi, qida borusu xərçəngi, 

mədə xərçəngi, qara ciyər xərçəngi, 

digər xərçəng növləri, eləcə də ürək-

damar xəstəlikləri, lakin ürəyin 

işemik xəstəliyi və beyin qan 

dövranının pozulması istisna edilir.  

Mənbə: Mathers CD, Loncar D. 

Projections of global mortality and 

burden of disease from 2002 to 

2030. 


PLoS Medicine, 2006, 3(11): e442. 

Əlavə məlumat C.D. 

Mathers ilə şəxsi ünsiyyət zamanı 

alınmışdır.  

HİV/AİDS-lə əlaqədar yenidən 

baxılmış məlumatlar mənbəyi: AİDS 

epidemiyasına dair məlumatların 

yenilənməsi. 

Ceneva, Birləşmiş Millətlər 

Təşkilatının HİV/AİDS üzrə Birləşmiş 

Proqramı (UNAİDS) və Ümumdünya 

Səhiyyə Təşkilatı (ÜST), 

2007-ci il. 

M

ily

on

 ö





ha

lla



 (

20

05

 il

[Tütündən istifadə] – 

dünyada əsas qarşısı alına bilən 

ölüm səbəbidir. 

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı: 

Dünyada səhiyyənin vəziyyəti barədə Məruzə 2003-cü il. 

13


Kompleks şəkildə bu altı 

strategiyanın reallaşması və 

həyata keçirilməsinin təmin 

olunması gənclər arasında 

siqaretçəkmənin başlanmasının 

qarşısını alacaq, bu gün siqaret 

çəkənlərə bu vərdişdən imtina 

etməyə kömək edəcək, 

çəkməyənləri isə passiv 

siqaretçəkmədən mühafizə 

edəcək, ölkələri və onların 

xalqlarını tütünün zərərli 

təsirindən xilas edəcək.   

Tütün istehlakının və 

profilaktik strategiyaların 

monitorinqi. Tütündən 

istifadənin və onun nəticələrinin 

daha dəqiq qiymətləndirilməsi 

zəruridir. Hal-hazırda bütün 

ölkələrin yarısı və inkişaf edən 

ölkələrin üçdə ikisi gənclərin və 

böyüklərin tütündən istifadəsinə 

dair hətta ən minimal məlumata 

malik deyil. Tütündən yaranan 

xəstəliklər və ölüm kimi 

epidemiyanın digər aspektləri 

barədə də məlumatlar kifayət 

deyil. Etibarlı monitorinq bu və 

ya digər ölkədə epidemiyanın 

miqyasına dair, eləcə də həmin 

ölkənin konkret tələbatını nəzərə 

almaqla strategiyaları necə tərtib 

etmək barədə məlumatı təmin 

edir. Həm qlobal, həm də ölkə 

üzrə monitorinq tütün 

epidemiyasının başa düşülməsi 

və geri dönməsi üçün son dərəcə 

vacibdir.  

İnsanların tütün tüstüsündən 

mühafizəsi. Təmiz hava ilə nəfəs 

almaq hüququ hər bir insanın 

əsas hüquqlarından biridir. 

Siqarert çəkməyənləri mühafizə 

etmək üçün, həmçinin siqaret 

çəkənləri bu vərdişdən imtina 

etməyə vadar etmək məqsədi ilə, 

tütün tüstüsündən azad yerlərin 

olması vacibdir. Gəlir 

səviyyəsindən asılı olmayaraq, 

istənilən ölkə, tütün tüstüsündən 

azad ərazilərin yaradılması 

barədə qanunlara effektli riayət 

olunmasını təmin etmək 

imkanındadır. Lakin Yer 

kürəsinin bütün əhalisinin yalnız 

5%-i müvafiq yerlərdə 

siqaretçəkmənin qadağan 

edilməsi barədə hərtərəfli milli 

qanunvericilik vasitəsi ilə 

mühafizə olunur. Əksər ölkələrdə 

tütün tüstüsündən azad zonaların 

yaradılması barədə qanunlar 

yalnız bəzi daxili otaqlara şamıl 

edilir, dəqiq ifadə edilmir və ya 

pis icra edilir. Tütün tüstüsündən 

azad zonaların yaradılmasını 

nəzərdə tutan qanunlar qəbul 

olunduqdan və riayət olunması 

təmin olunduqdan sonra, hətta 

siqaret çəkənlər arasında, daha da 

çox məşhur olur və biznesə zərər 

gətirmir.     

Yalnız ictimai yerlərdə və iş 

yerlərində siqaret çəkmənin tam 

qadağan edilməsi siqaret 

çəkənlərə bu vərdişdən azad 

olmağa kömək edir. 



Yüklə 1,03 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin