R. M. Məmmədov B. M. Həmzəyev parodont xəSTƏLİKLƏRİ “Şərq-Qərb” Bakı–2011

XORALI GİNGİVİT
Bu patologiya zamanı diş ətindəki iltihab prosesi orqanizmin 
reaktivliyinin aşağı düşməsi fonunda nekroz və xora ilə ağırlaş-
mış olur. Xoralı gingivitin varlığı orqanizmin reaktivliyinin ciddi 
pozulmasından xəbər verir. Reaktivliyin aşağı düşməsi yerli-diş 
əti səviyyəsində və ya orqanizmin ümumi sistem xəstəliklərinin 
təzahürü kimi meydana çıxır.
Bir çox hallarda keçirilmiş infeksion xəstəlikləri, soyuqdəymə, 
stress  vəziyyətləri  və  s.  xoralı  gingivitlərin  əmələ  gəlməsinə 
səbəb  olur.  Bundan  başqa,  xroniki  perikoronitlə  ağırlaşmış  və 
çıxması fəsadla müşayiət olunan ağıl dişləri də xoralı gingivitin 
əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bu onunla izah olunur ki, ağıl dişi 
ətrafındakı xroniki infeksiya ocağı daimi intoksikasiya və sensi-
bilizasiya mənbəyi olaraq, bu prosesin əmələ gəlməsinə şərait ya-
radır. Bu zaman selikli qişanın trofikası pozulur, an taqonist dişlər 
çıxmaqda olan ağıl dişinin üzərindəki diş ətini zədələyir, epiteli-
nin tamlığı pozulur və bütün bunların sayəsində generalizə olun-
muş formada xoralı gingivit əmələ gəlir. Klinik olaraq, xoralı gin-
givitin kəskin və xroniki formaları ayırd edilir, ağırlıq dərəcəsinə 
görə isə yüngül, orta və ağır formaları aşkar edilir.
Kəskin gedişli xoralı gingivit zamanı xəstələr ümumi nara hat-
lıqdan, baş ağrısından, iştahanın olmamasından, subfebril tempe-
ratur  olmasından,  iş  qabiliyyətinin  aşağı  düşməsindən,  ağızdan 
pis  qoxunun  gəlməsindən,  diş  ətində  ağrı  və  qan  gəl mə sindən, 
qida  qəbulunun  və  udma  aktının  çətinliyindən,  trizmdən  və  s. 
şikayət edirlər.
Ümumi baxış zamanı xəstələrin sifətində əzab, udma aktının 
çətinliyinə görə ağızdan su axması, kəskin və xoşagəlməz iy və s. 
müşahidə edilir. Diş ətinin kənarında sistemli zədələnmə, bəzi hal-
larda angina, dil, dodaq və yanağın selikli qişasının zədələnməsi, 
regionar  limfa  düyünlərinin  böyüməsi  və  ağrılı  olması,  qanda 
leykositlərin  çoxalması,  EÇS  artması  və  s.  aşkar  edilir.  Xoralı 

67
gingivitin ağırlıq dərəcəsi nəinki iltihabın yayılması ilə, habelə 
ümumi intoksikasiya əlamətlərinin varlığı ilə də müəyyən edilir.
Lokal  prosesin  yüngül  dərəcəsində  ümumi  orqanizm  səviy-
yə sində  baş  verən  dəyişikliklər  nəzərə  çarpır.  Yalnız  diş  əti 
məməciklərinin və diş əti kənarının bəzi nahiyələrində nek roz-
laşmış sahələrə rast gəlmək mümkündür. Sağlam və nekrozlaş-
mış diş əti hissələrinin arasında aydın ifadə olunmuş demarkasiya 
xətti  müəyyən  edilir.  Nekrozlaşmış  toxuma  cansız,  struktursuz 
bir  törəmədir.  Onun  pinsetlə  kənar  edilməsi  zamanı  qanaxma 
müşahidə edilir (şəkil 34, 35).
Şəkil 35 A. Kəskin lokal xoralı 
gingivit; generalizə olunmuş, 
yüngül dərəcəli
Şəkil 35 B. Kəskin xoralı 
gingivit; yüngül dərəcəli
Orta  dərəcəli  patologiya  zamanı  diş  ətinin  nəinki  papillyar, 
marginal, eyni zamanda alveolyar hissəsi də patoloji prosesə cəlb 
olunur. Xoralı gingivit üçün xarakterik olan bütün simptomlar bir 
qədər də ağırlaşır və xəstənin ümumi vəziyyəti daha da pisləşmiş 
olur (şəkil 35 C).

68
Şəkil 35 C. Kəskin generalizə olunmuş; orta dərəcəli
Ağır  formalı,  generalizə  olunmuş  xoralı  gingivitdə  bütün 
simptomlar daha bariz şəkildə təzahür edilir. Xəstələr əzgin olur, 
tez-tez tərləyir, sifətin rəngi qaralır, qida qəbulu zamanı kəskin 
ağrılar müşahidə olunur. Regionar limfa düyünləri böyümüş və 
ağrılı, bədən temperaturu 38-39
0
C-yə qədər yüksəlmiş olur. Se-
likli  qişa  ödemli,  hiperemiyalaşmışdır.  Dişlərarası  məməciklər 
həm  yuxarı,  həm  də  aşağı  çənədə  nekrozlaşmaya  məruz  qalır 
(şəkil 35 D). Nekrozlaşmamış diş əti bozumtul tünd rəngli fibri-
noz ərplə örtülmüşdür. Nekroz sahələri qopduqdan sonra, dişlərin 
boynu açılmış olur. Ağız boşluğunda özünütəmizləmə prosesləri 
pozulduğuna görə, dişlərin və dilin üzərində külli miqdarda ərp 
əmələ  gəlir.  Bir  çox  hallarda  yumşaq  ərpin  minerallaşaraq  diş 
daşlarına çevrilməsi hallarına rast gəlinir.

69
Şəkil 35 D. Kəskin generalizə olunmuş; ağır dərəcəli
Ağır formalı xoralı gingiviti olan xəstələrə terapevtin, hemato-
loqun və digər mütəxəssislərin məsləhəti vacibdir. Bu cür hallar-
da dürüst kliniki və laborator müayinələrin aparılmasına zərurət 
yaranır, eyni zamanda qan, allergik və s. xəstəliklərlə differensial 
diaqnostikası aparılır. 
Xroniki xoralı gingivit əksər hallarda kəskin prosesin nəticəsi 
kimi inkişaf edir və sönük  klinik gedişli olması ilə xarakterizə 
olunur. Xəstələr müntəzəm olaraq diş əti qanamasından, zəif ağrı 
olmasından və ağızdan pis qoxunun gəlməsindən şikayət edirlər. 
Diş ətində durğun hiperemiya, ödem, xoralı kənar, yastıqcıq for-
masında qalınlaşma aşkar edilir. Bir qayda olaraq, xroniki xoralı 
gingivit  yüngül  kliniki gedişi  ilə  seçilir,  nadir  hallarda  ağırlaşa 
bilər (şəkil 37).

70
Şəkil 36. Xroniki xoralı gingivit; yüngül dərəcəli
Rentgenoloji müayinə zamanı alveolarası arakəsmənin zirvə-
sində  osteporoza  və  periodontal  yarığın  genişlənməsinə  rast 
gəlmək olar.
Mikroskopik olaraq diş ərpində zəngin mikroflora aşkar edi lir. 
Bu qarışıq flora içərisində fuzobakteriyalara, spiroxetlərə, aktino-
miset və xromomiset tipli göbələklərə də təsadüf edilir. 
Patomorfoloji  müayinələr  nəticəsində  səthi  xora  qüsurları 
təyin edilir. Diş ətinin nekrozlaşmış sahələrində kokklar, fuzobak-
teriyalar,  spiroxetlər  aşkar  edilir.  Epiteli  toxumasında  akantoz, 
subepitelial  və  daha  dərin  qatlarda  isə  leykositar  infiltrasiya, 
tosqun hüceyrələrin miqdarının çoxalması və s. müşahidə edilir. 
Birləşdirici  toxumanın  stromasında  dezorqa nizasiya,  perivas-
kulyar toxumada ödem, kollagen liflərdə dəyişikliklərə və s. rast 
gəlmək olar (şəkil 35).

71
Şəkil 37. Xroniki xoralı gingivit. x90.
1.Toxumanın nekrozu; 2.Qranulyasion toxuma; 3.Yüngül hüceyrə 
infiltrasiyası və ödem
Proteolitik fermentlərin aktivliyi kəskin şəkildə artmış, immu-
noloji  statusun  bütün  göstəriciləri  zəifləmiş,  lizosimin  və  digər 
ingibitorların miqdarı azalmışdır.
PARODONTİT
Bu xəstəlik üçün bütün parodont toxumalarının zədələnməsi 
xarakterikdir. Xəstəliyin morfogenezinin əsasında alveol sümüyü, 
diş  kökünün  sementi  və  periodont  toxumalarındakı  ekssudativ-
alterativ iltihabi proseslər və sümükdəki destruktiv dəyişikliklər 
dayanır.

72
Parodontit 11-12 yaşlı uşaqlardan başlayaraq (8-10%), 30-50 
və daha yuxarı yaş qrupuna mənsub olan şəxslərdə (60-65%) də 
rast gəlinir.
Xəstəliyin  yüngül,  orta  və  ağır  formaları  ayırd  edilir,  klinik 
gedişinə görə kəskin, xroniki və ağırlaşmış növləri mövcuddur.
Kəskin parodontitə nadir hallarda və adətən lokal formada rast 
gəlinir. Bu xəstəlik əksər hallarda infeksiya təsiri nəticəsində ya-
ranır, buna baxmayaraq, bəzi hallarda düzgün hazırlanmamış süni 
qapaqlar,  ortodontik  müdaxilələr  də  bağ  aparatını  zədələyərək, 
parodontitlərin yaranmasına səbəb olur. 
Xroniki  parodontitə  praktikada  daha  çox  rast  gəlinir,  uzun-
müddətli (bəzən on illərlə) gedişi ilə xarakterizə olunur. Xəstəliyin 
gedişi orqanizmin ümumi vəziyyətindən və onun reaktivliyindən 
asılı olaraq dəyişə bilir. Orqanizmin reaktivliyi aşağı düşdükdə və 
prosesə ikincili infeksiya qoşulduqda, klinik status kəskin forma-
da ağırlaşır.
Adekvat müalicə və profilaktika tədbirlərinin aparılması sayə-
sində orqanizmin reaktivliyi yüksəlir, remissiya dövrü başlayır və 
proses  stabilləşir.  İltihab  prosesinin  yayılmasından  asılı  olaraq, 
parodontitlər lokal və generalizə olunmuş formada aşkar edilir.
Lokal parodontit bir və ya bir neçə diş nahiyəsində parodontun 
zədələnməsi ilə xarakterizə olunur. Onun əmələ gəlməsində yerli 
zədələyici  faktorlar:  mexaniki  travmalar,  fiziki-kimyəvi  amillər 
əsas  rol  oynayır.  Bir  çox  hallarda  plombun  sallaq  kənarları  da 
lokal parodontitə səbəb olur. Nəhayət, çoxsaylı etioloji faktorlar 
içərisində  diş  çöküntüləri,  ayrı-ayrı  dişlərin  periodontunun  ar-
tıq yüklənməsi, dişləmin anomaliyaları, ortopedik və ortodontik 
konstruksiyaların düzgün hazırlanmaması, o cümlədən klammer-
lərin düzgün seçilməməsi və s. müxtəlif ağırlıq dərəcəli parodon-
titlərin yaranmasına gətirib çıxarır.
Generalizə olunmuş parodontit bir çox hallarda ümumi sistem 
xəstəlikləri fonunda və prosesin uzunmüddətli gedişi nəticəsində 
yaranır.  Generalizə  olunmuş  parodontitin  əsas  əlamətləri  aşağı-

73
dakılardan ibarətdir: simptomatik gingivit, parodontal cib, alveol-
yar sümüyün rezorbsiyası və travmatik okklüziyanın möv cudluğu. 
Bu klinik əlamətlərin təzahürü prosesin ağırlıq dərəcəsindən asılı-
dır. Xəstəliyin yüngül dərəcəsində dişlərarası məməciklərdə kata-
ral iltihab əlamətləri aşkar edilir, parodontal ciblərin dərinliyi 3,5 
mm-ə qədər olur, çoxlu miqdarda yumşaq diş ərpi, diş ətiüstü və diş 
ətialtı diş daşlarına rast gəlinir və bir qayda olaraq xəstənin ümumi 
vəziyyəti dəyişməz qalır (şəkil 38, 39). Bu zaman ikincili travmatik 
okklüziya, demək olar ki, müşahidə edilmir.
Şəkil 38. Xroniki generalizə 
olunmuş parodontit; yüngül 
dərəcəli, kataral gingivit
Şəkil 39. Xroniki parodontit; 
yüngül dərəcəli, xoralı gingivit
 
Travmatik  okklüziya  parodontun  artıq  yüklənməsinə  səbəb 
olur  və  sümükdəki  rezorbsiyanı  tezləşdirərək  dişin  itirilməsinə 
səbəb  olur.  Orta  dərəcəli  generalizə  olunmuş  parodontit  zama-
nı  klinik  iltihab  əlamətləri  və  sümük  toxumasındakı  destruk-
tiv  dəyişikliklər  bir  qədər  də  dərinləşmiş  olur.  Prosesin  ağırlıq 
dərəcəsindən asılı olaraq (xroniki və ya ağırlaşmış), müvafiq for-
mada kataral, hipertrofik və xoralı gingivit əlamətləri meydana 
çıxır.

74
Parodontal ciblərin dərinliyi 5 mm-ə qədər olur, bu ciblərdən 
serozlu-irinli ekssudat axır və dişlərdə laxlama müşahidə edilir (I, 
II dərəcəli). Diş ətinin atrofiyası səbəbindən dişlərin boynu açılır, 
alveolarası hündürlük kökün 
1
/
2 
– 
1
/
3
 səviyyəsinədək azalır, tək-tək 
və çoxsaylı sümük cibləri və abseslər əmələ gəlir (şəkil 40, 41).
Şəkil 40. Xroniki generalizə 
olunmuş parodontit; orta 
dərəcəli, kataral gingivit
Şəkil 41. Xroniki generalizə 
olunmuş parodontit; orta 
dərəcəli, ağırlaşma mərhələsi. 
Parodontal abses
Ağır  dərəcəli  parodontitdə  bütün  simptomlar  bir  qədər  də 
kəskinləşir, iltihab əlamətləri daha tez-tez aşkar edilir, parodon-
tal  ciblərin  dərinliyi  5-6  mm-dən  çox  olur,  parodontal  ciblərdə 
aktiv  formada  qranulyasion  toxuma  əmələ  gəlir,  dişlərdə  II-III 
dərəcəli laxlamalar müşahidə edilir. Alveol sümüyünün rezorbsi-
yası kökün 
2
/
3
 səviyyəsindən çox olur, külli miqdarda diş daşları-
na təsadüf olunur (şəkil 42, 43).
Daima  serozlu-irinli  ekssudatla  dolmuş  parodontal  ciblər 
xroniki  infeksiya  mənbəyi  hesab  olunur.  Bu  fakt  orqanizmin 
mütəmadi olaraq intoksikasiya və allergizasiyasına səbəb olur.

75
Şəkil 42. Xroniki generalizə 
olunmuş parodontit; ağır 
dərəcəli, kataral gingivit
Şəkil 43. Xroniki generalizə 
olunmuş parodontit; ağır 
formalı, hipertrofik gingivit
Bu zaman xəstələr orqanizmin ümumi vəziyyətinin zəifləmə-
sin dən,  halsızlıqdan,  iştahanın  olmamasından,  yuxusuzluqdan, 
əsəbi  gərginlikdən,  ümumi  xəstəliklərin  ağırlaşmasından  və  s. 
şikayət edirlər.
Rentgen müayinəsində xəstəliyin ilkin dövrlərində boyunətrafı 
nahiyədə periodontal yarığın genişlənməsi, alveolyar arakəsmənin 
zirvəsində  osteoporoz,  kompakt  səhifənin  destruksiyası  aşkar 
edilir.  Orta  dərəcəli  parodontitdə  kliniki  statusda  olduğu  kimi, 
rentgenoloji  müayinədə  də  dəyişikliklər  nəzərə  çarpır,  süngəri 
maddədə sümük cibləri əmələ gəlir, sümüyün konturları xarak-
terik formada dəyişilir, diş əti altı daşlar aşkar edilir. Parodon-
toz üçün xarakterik olan osteoskleroz əlamətlərinə rast gəlinmir. 
Ağır  dərəcəli  parodontitdə  parodontal  ciblərin  dərinliyi  kökün 
zirvəsinədək çatır, alveol sümüyünün rezorbsiyası dişin uzunlu-
ğunun 
2
/
3
-
3
/
4
-ü səviyyəsinədək çatır, bəzi hallarda hətta sümüyün 
tam destruksiyası müşahidə edilir (şəkil 44, 45).

76
Şəkil 44. Xroniki generalizə olunmuş parodontit, yüngül dərəcəli 
Alveolarası çəpərin rezorbsiyası (kökün 
1
/
3
-i səviyyəsində)
 
Şəkil 45. Xroniki generalizə olunmuş parodontit, yüngül dərəcəli
Alveolarası çəpərin rezorbsiyası (kökün 
1
/
3
-i səviyyəsində)

77
Şəkil 46. Xroniki generalizə olunmuş parodontit, orta dərəcəli 
Alveolarası çəpərin horizontal rezorbsiyası 
Şəkil 47. Xroniki generalizə olunmuş parodontit, orta dərəcəli 
Alveolarası çəpərin vertikal rezorbsiyası 

78
Şəkil 48. Xroniki generalizə olunmuş ağır dərəcəli parodontit
Alveolarası çəpərin vertikal rezorbsiyası
Şəkil 49. Generalizə olunmuş ağır dərəcəli parodontit
Alveolarası çəpərin vertikal rezorbsiyası

79
Generalizə  olunmuş  parodontitin  ağırlıq  dərəcəsini 
qiymətləndirmək üçün rentgenoloji metod ən etibarlı və optimal 
müayinə metodu hesab edilir. Alveol sümüyündəki dəyişikliklər 
xəstəliyin gedişini müəyyən etməyə imkan verir, habelə iltihabi-
distrofik proseslərin xarakteri və intensivliyi sümükdəki patologi-
yanın səviyyəsinə uyğun gəlir. Əsas rentgenoloji əlamətlər alveol 
sümüyünün kortikal səhifəsindəki müxtəlif dərəcəli destruksiya-
lar, alveolarası çəpərin rezorbsiyası, süngəri maddənin osteopo-
rozu və periodontal yarığın bir qədər genişlənməsindən ibarətdir.
Xəstəliyin nisbətən sönük və xroniki gedişli formasında kor-
tikal səhifənin destruksiyası yalnız alveolarası çəpərin tam itdiyi 
nahiyələrdə aşkar edilir və zəif horizontal rezorbsiya zamanı dərin 
– patoloji sümük ciblərinə rast gəlinmir. Dəyişikliyə uğramamış 
alveolarası çəpərin zirvəsinə yaxın sahələrdə zəif osteoporoz aş-
kar edilir, periodontal yarıq bir qədər genişlənmiş və dişlərin lax-
laması alveol sümüyünün rezorbsiyasına mütənasibdir. Xəstəliyin 
ağırlaşdığı  hallarda  rentgenoloji  görüntünün  mənzərəsi  dəyişir: 
osteoporoz  daha  aydın  təzahür  olunur,  sümük  ciblərinin  əmələ 
gəlməsi ilə müşayiət olunan, nahamar və aqressiv gedişli hori-
zontal rezorbsiyalara rast gəlinir, periodontal yarıq əhəmiyyətli 
dərəcədə  genişlənir  və  dişlərin  laxlama  dərəcəsi  çoxalmış  olur. 
Yardımçı (funksional, biokimyəvi, mikrobioloji, morfoloji, eks-
perimental)  müayinə  metodları  müxtəlif  pozğunluqları  aşkar 
etmək, parodont toxumalarının vəziyyətini qiymətləndirmək və 
orada patologiyaları müəyyən etmək baxımından obyektiv meyar 
hesab edilir. Dispanserizasiyanın dinamikasında bu göstəriciləri 
müalicənin  effektivlik  kriteriyası  və  xəstələrin  reabilitasiyası 
göstəricisi kimi istifadə etmək olar. Belə ki, reoparodontoqramda 
sirkulyasiya edən qanın həcminin azalması, venoz sistemdə dur-
ğunluq, damarların divarlarında üzvi dəyişiklik və s. aşkar edi-
lir. Polyaroqrafiyada oksigenin parsial təzyiqinin azalması (PO
2
) 
müşahidə edilir. Exo və lazeroosteometriyanın vasitəsilə alveol 
sümüyünün möhkəmliyini təyin etmək mümkündür.

80
Patomorfoloji  müayinələrdə  bütün  parodont  toxumalarında 
dəyişikliklərə  rast  gəlinir,  epitelidə  bir  çox  hallarda  distrofiya, 
hətta bəzən nekroz da aşkar edilir.
Parodontit  üçün  diş  əti  yarığındakı  epitelinin  proliferasiyası 
da  xarakterikdir.  Diş  ətinin  birləşdirici  toxumasında  orta  və  ağır 
dərəcəli parodontitlər zamanı, çoxlu miqdarda plazmatik hüceyrələr 
olan limfoid-histiosit infiltrat, habelə deqranulyasiya mərhələsində 
olan tosqun hüceyrələr müşahidə edilir. Argirofil və kollagen liflər 
qalınlaşmış, qismən lizisə uğramışdır. Sümük toxumasında lakunar 
tip rezorbsiya üstünlük təşkil edir, alveolarası çəpər nazikləşmiş, 
deformasiyaya uğramış, bir çox hallarda fraqmentlərə ayrılmışdır. 
Sümüyün  destruksiyası  osteosintezi  üstələyir.  Bəzi  nahiyələrdə 
kök sementi və dentinin sorulmasına təsadüf olunur. Əhəmiyyətli 
dərəcədə damar dəyişikliklərinə rast gəlinir.
Endotelin proliferativ qalınlaşması, hialinoz və skleroz, həm-
çinin damar mənfəzinin kəskin daralması müşahidə edilir.
Diş əti, periodont, pulpa və sümük toxumasının sinir element-
lərində fraqmentasiya və ya toz çöküntüsü hallarına təsadüf olu-
nur.  Suksinatdehidrogenaza  və  fosfatazaların  aktivliyi  kəskin 
şəkildə aşağı düşür.
Generalizə  olunmuş  parodontitlər  ağırlaşmalarla  müşayiət 
oluna  bilər,  buna  baxmayaraq  onlar  digər  xəstəliklərin  mütləq 
simptomları hesab olunmur.
Yerli və ümumi ağırlaşmalar ayırd edilir. Yerli ağırlaşmalara 
sərt toxumaların hiperesteziyası, retroqrad pulpit, parodontal ab-
ses və kistalar aiddir.
Parodontal abseslər generalizə olunmuş parodontitlərin ağır-
laşması fonunda baş verir, dərin parodontal ciblərin əmələ gəlməsi 
ilə  müşayiət  olunur.  Abseslərin  formalaşması  bağ  aparatının 
zədələnməsinə, diş daşlarının əmələ gəlməsinə və irinli ekssuda-
tın yaranmasına səbəb olur. Bu zaman mikroorqanizmlər diş ətinin 
birləşdirici toxumasına nüfuz edərək, orada məhdud irinciklərin 
əmələ gəlməsinə şərait yaradır. Abseslər zirvə nahiyəsində, kö-
kün orta və boyunətrafı nahiyələrində lokallaşmış olur (şəkil 50).

81
Şəkil 50. Parodontal abses. Kliniki görünüş
Abseslər olduğu zaman səbəbsiz ağrılar (fasiləsiz) lokal şiş-
kinlik,  çeynəmə  aktının  pozulması,  bəzi  hallarda  temperaturun 
yüksəlməsi, regional limfa düyünlərinin böyüməsi və s. müşahidə 
edilir. Abseslər adətən kəskin formada başlayır, bununla belə xro-
niki gedişli də ola bilər (“soyuq” abseslər). Bəzi hallarda abseslər 
fistula yolu açmaqla öz-özünə boşalır (xroniki qranulyasiyaedici 
periodontitdə olduğu kimi). 
Abseslərin  lokallaşdığı  nahiyələrdə  parodont  patologiyala-
rının  ən  parlaq  simptomları  nəzərə  çarpır:  diş  ətindəki  iltihabi 
dəyişikliklər, dərin parodontal ciblər, alveolyar piarreya, dişlərin 
laxlaması və s.
Rentgen müayinəsində birincili abses zamanı sümükdəki re-
zorbsiya xəstəliyin başlanmasının 15-20-ci günlərində müşahidə 
edilir və sümüyün kənarları yarımoval, aypara formasında görü-
nür (şəkil 51).

82
Şəkil 51. Parodontal abses.  
Alviolarası çəpərin vertikal rezorbsiyası
Parodontal kistalara nisbətən az hallarda rast gəlinir və onların 
yaranması ilkin dövrlərdə simptomsuz keçir. Sonrakı dövrlərdə 
onların lokallaşdığı nahiyələrdə dişlərin yerdəyişməsi nəzərə çar-
pır və palpasiya zamanı ağrısız törəmə aşkar edilir. 
Rentgenoqramda  kistanın  konturları  aydın  formada  təzahür 
olunur,  sərhədləri  hamardır  və  dəqiq  təyin  olunur.  Bir  qayda 
olaraq, zirvəətrafı toxumalar dəyişikliyə məruz qalmır. Kista ilə 
bilavasitə təmasda olan dişlərin pulpası sağlam qalır. Kistaların 
müalicəsi operativ yolla aparılır.
Parodontitlərin  remissiya  mərhələsi  kompleks  müalicədən 
sonra yaranır. Bu dövr üçün ağrıların, diş əti qanamasının və iri-
nin olmaması, dişlərdə laxlamanın azalması və s. kimi əlamətlər 
xarakterikdir. 
Rentgenoqramda sümük toxumasındakı dəyişikliklər aktiv de-
yil, prosesin ağırlaşması nəzərə çarpmır, süngəri maddələrin qa-
lınlaşması müşahidə edilir və s.

83
PARODONTOZ
Parodontoz  –  bütün  parodont  toxumalarını  zədələyən, 
generalizə olunmuş distrofik prosesdir.
Parodontozun  əsas  simptomları  aşağıdakılardır:  alveol  sü-
müyünün horizontal destruksiyası, travmatik okklüziya, dişlərin 
boynunun açılması, pazabənzər qüsurların yaranması və dişlərin 
cüzi  miqdarda  laxlaması.  Proses  ləng  tipli  inkişafı  və  fasiləsiz 
gedişi ilə xarakterizə olunur. Vaxtında lazımi müalicə tədbirləri 
aparılmasa, o zaman bağ aparatı və alveolarası çəpərin tam dest-
ruksiyası müşahidə edilir.
Parodontoz  zamanı  parodont  toxumalarındakı  distrofiya, 
parodontitlərdən  fərqli  olaraq  birincili  olur.  Parodontoza  2-8% 
hallarda  rast  gəlinir.  Bir  çox  hallarda  bu  xəstəlik  ürək-damar 
patologiyaları,  endokrin,  nevrogen  və  s.  kimi  ümumi  somatik 
xəstəliklər fonunda meydana çıxır.
Xəstənin  şikayətləri  patoloji  prosesin  ağırlıq  dərəcəsi  və 
mərhələsindən asılıdır.
Parodont toxumasındakı distrofiya simptomsuz başlayır, ləng 
inkişaf  edir,  diş  ətinin  atrofiyası  və  alveol  sümüyündə  bərabər 
səviyyəli  rezorbsiya  müşahidə  edilir.  Bəzi  xəstələr  qaşınma, 
göynəmə, termiki və kimyəvi qıcıqlardan dişlərdə həssaslığın ya-
ranmasından şikayət edirlər.
Diş ətinin rəngi solğun, ağrısız və bərkdir. Aşağı çənənin fron-
tal dişləri nahiyəsində diş ətində zəif retraksiya aşkar edilir. Rent-
genoloji müayinə zamanı alveolarası çəpərin kortikal səhifəsində 
destruksiya  müəyyən  edilir.  Okklüzoqramda  həmin  sahələrdə 
travmatik okklüziya hallarına rast gəlinir.
Orta dərəcəli parodontozda diş ətinin atrofiyası bir qədər də bö-
yüyür, dişlərin boynu və kökləri açılır, buna baxmayaraq, parodon-
tal ciblər aşkar edilmir. Aydın formada təzahür olunan pazabənzər 
qüsurlar müşahidə edilir, dişlər yelpikşəkilli aralanmağa məruz 
qalır, diastema və tremalara rast gəlinir. Bundan əlavə, dişlərin 
hissəvi itirilməsi ilə əlaqədar olaraq, qonşu dişlərin parodontunun 

84
ortaq yüklənməsi baş verir, diksiya pozulur, dişlərin boynu bütün 
perimetr boyunca 1-2 mm-dək açıq qalır, travmatik okklüziya bü-
tün diş sırasında müəyyən edilir, bununla yanaşı, dişlərdə demək 
olar ki, laxlama müşahidə edilmir və ya birinci dərəcəni keçmir. 
Qeyd etmək lazımdır ki, parodontitdən fərqli olaraq, parodontoz 
zamanı  dişlərin  laxlaması  digər  dəyişikliklərə,  o  cümlədən  bağ 
aparatı və alveolarası arakəsmədəki patologiyalara adekvat deyil-
dir. Bu zaman diş daşları da zəif nəzərə çarpır, travmatik okklüzi-
ya bir qədər də dərinləşir.
Kariyesin nadir hallarda olmasına baxmayaraq, müştərək for-
mada,  o  cümlədən  sərt  toxumaların  eroziyası,  pazabənzər  qü-
sur,  patoloji  sürtülmə,  hiperesteziya  kimi  qeyri-karioz  mənşəli 
xəstəliklərə tez-tez rast gəlmək mümkündür.
Rentgenoqramda alveol sümüyünün bərabər səviyyəli atrofi-
yası, sümükdə sklerotik dəyişikliklər və alveolarası çəpərin hün-
dürlüyünün yarıyadək azalması müşahidə edilir. 
Ağır formalı (III dərəcə) parodontoz zamanı klinik status bir 
qədər də ağırlaşır, belə ki, diş əti məməcikləri tamamilə itir, diş 
ətinin  rəngi  solğun  –  anemiyalı  rəngə  çevrilir  və  dişin  boynu 
4-5  mm-dək  açıq  qalır.  Çoxköklü  dişlər  nahiyəsində  diş  ətinin 
retraksiyası  müxtəlif  köklər  səviyyəsində  eyni  deyil.  Bəzi  hal-
larda  ayrı-ayrı  dişlərin  köklərində  diş  əti  çəkilir,  bifurkasiya 
nahiyəsində açılır (hətta zirvəyədək). Bu zaman xroniki retroq-
rad pulpitlərin əmələgəlmə ehtimalı yüksəlir. Qeyd etmək lazım-
dır ki, retroqrad pulpitlərin klinik əlamətləri kifayət qədər aydın 
nəzərə çarpmır, yalnız sızıltılı ağrılar ola bilər.
Ağır formalı parodontoz zamanı travmatik okklüziya daha ba-
riz şəkildə nəzərə çarpır. Dişləm tamamilə pozulur, yuxarı və aşa-
ğı çənənin dişləri kəskin formada önə doğru yerini dəyişir və on-
lar arasında kontakt pozulur. Dişlərin laxlama dərəcəsi müxtəlif 
olur: I-II, bəzən III dərəcəli.
Tez-tez pazabənzər qüsur nəzərə çarpır, onlar dərindir və bəzi 
hallarda tamamilə diş boşluğunu tutur. Sümük toxumasının rezorb-

85
siyası kökün 2/3 səviyyəsində və ya ondan da çox olur. Bəzi hal-
larda alveol sümüyü tamamilə atrofiyalaşır və bunun nəticəsində 
ağrısız və qansız şəkildə dişlərin itirilməsi müşahidə edilir. Kö-
kün  sementində  daimi  olaraq  distrofik  dəyişikliklər  müşahidə 
edilir:  lakunalar  dərinləşir,  reparasiya  və  zirvə  nahiyəsində  hi-
persementoz aşkar edilir. Morfoloji olaraq, parodontun bütün to-
xumalarında damar patologiyası fonunda distrofik proseslər baş 
verir. Diş ətinin birləşdirici toxumasında kollagenin ximizmində 
yaranmış patologiya ilə əlaqədar olaraq, fibroz və sekleroz kimi 
dəyişikliklər əmələ gəlir. Alveol sümüyündə hamar rezorbsiya aş-
kar edilir (şəkil 52).
Şəkil 52. Parodontoz; yüngül forma. Alveolarası çəpərin 
rezorbsiyası. x90.
Parodontun  sinir  lifləri  də  xəstəliyin  ilkin  dövrlərində  dəyi-
şikliyə  uğrayır  və  müəyyən  vaxtdan  sonra  onlarda  da  distrofik 
dəyişikliklər müəyyən edilir. 

86