Рамазан Мяммядов Сумгайыт щадисяляри
Yüklə 1,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Respublika hakimiyyətinin münasibəti.
- 4. Mərkəzi hakimiyyətin – Moskvanın, Kremlin hadisələrə münasibəti
- Kitabın içindəkilər Ön söz ...................................................................................... 3 Birinci fəsil
- İkinci fəsil «Даьлыг Гарабаь проблеми» ССРИ-нин даьыdıлмасы контекстиндя
- Üçüncü fəsil Sumqayıt hadisələri Dağlıq Qarabağ problemi kontekstində
- ГЕЙДЛЯР ЦЧЦН ___________________________________________________ ___________________________________________________
- ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________
- ___________________________________________________ ___________________________________________________
2. Hərbçilərin münasibəti. Yuxarıda deyil-diyi kimi, fevralın 27-də Sumqayıta ordu qüvvələri yeridildi, 29-da fövqəladə vəziyyət tətbiq olundu və şəhəri faktik olaraq hərbçilər idarə etməyə başla-dılar. Şəhərin hərbi komendantı təyin olunmuş general- leytenant V.Krayev şəhər partiya komitəsinin birinci katibinin iş otağında əyləşərək əmrlər, sərəncamlar, göstərişlər verirdi. Birinci katib Cahangir Müslümzadə öz vəzifəsinin icrasından qeyri-rəsmi olsa da əslində kənarlaşdırılmışdı. Şəhə- rin partiya və sovet təşkilatları vəziyyətə nəzarət etmək, hadisələri izləmək və düz məcraya yönəltmək imkanlarından tamamilə məhrum edilmişdi. Hərb- 117 çilər şəhər rəhbərliyi ilə faktiki olaraq heç məslə- hətləşmir və hesablaşmırdılar. Onların fəaliyyəti çox hallarda sağlam məntiqə uyğun deyildi və yaranmış şəraitə müvafiq gəlmirdi, ona adekvat olmurdu. Hadisələrin gedişatı, iğtişaşların miqyası nə qədər dəhşətli olsa da, vahiməli görünsə də ( bu həqiqətən belə idi və biz bu miqyası, situasiyanın vahimə dərəcəsini kiçiltmək fikrindən çox uzağıq), eyni zamanda unutmaq olmaz ki, iğtişaşları törə- dənlərin, hadisələrə təhrik olunan yetkinləş-məmiş insanların “silahı” daş-kəsək, ağac və dəmir çubuq- lar, fin bıçaqları və baltalar, içərisinə yanacaq qarı- şığı doldurulmuş şüşə butulkalar olmuşdur. Məlumdur ki, hadisələr zamanı heç bir odlu silah- dan istifadə edilməmişdir. İğtişaşları təşkil edən bir qrup xüsusi hazırlıq keçmiş “qara plaşlılar” istisna olmaqda hadisələrin törədilməsində içtirak edənlərin əksəriyyəti ümumiyyətlə heç bir hazırlıq görməmiş yeniyetmələr idi. Belə olan halda, sual meydana çıxır: Şəhərin bütün sahələrini idarə etməyi öz əllərinə götürmüş hərbçilər şəhərin mülki rəhbərləri ilə həmrəy olmaq, hadisələrin, iğtişaşların qarşısını hər yanda almağa çalışan və əksəriyyət təşkil edən sağlam qüvvələrlə, şəhər sakinləri, əhali ilə birlikdə erməni ailələrini onların yaşadıqları öz mənzillərindəcə mühafizə etmək əvəzinə nə üçün, nə səbəbdən və hansı məqsədlə minlərlə adamı yaşından, cinsindən, sağlamlığından asılı olmayaraq yaşamaq üçün heç bir şəraiti olmayan kimyaçıların S.Vurğun adına Mədəniyyət sarayına toplayırdılar? Səbəb ondanmı ibarət idi ki, erməni əhalisini yaşadıqları mənzillə- 118 rində qorumaq, mühafizə etmək mümkün deyildi? Hərbçilərin buna qüvvələrimi çatmırdı? Əsla yox! Səbəb bu deyildi! Məsələ heç də qüvvələr nisbətində deyildi. Xüsusi təlim keçmiş təcrübəli, silahlı hərbçilərin gücü, imkanları iğtişaş- ları törədən hadisələrə cəlb olunmuş dəstələrin gücündən, imkanlarından müqayisə olunmaz dərəcə- də üstün idi! Deməli, burada başqa məqsəd güdülürdü, şəhə- rin erməni əhalisini mühafizə etmək məqsədi yox! Heç şübhəsiz ki, ermənilər yaşamaq üçün hər şəraiti olan mənzillərdə mühafizə olunsaydılar, bir yandan, şəhərdə baş verən hadisələrin miqyası barədə onlar- da şişirdilmiş təsəvvür yaranmazdı, digər tərəfdən isə, əhalinin bu təbəqəsi tezliklə sakitləşər və Sum- qayıtdan köçüb haralarasa getmək fikri onların ağlına belə gəlməzdi. Görünür, hadisələrin bu istiqa- mətdə cərəyan etməsi, sönməsi iğtişaşların ssenarisini cızanların maraqlarına və planlarına uyğun gəlmirdi. Minlərlə ermənini antisanitariya şəraitində, tanklarla mühasirə olunmuş yerdə, kiçik bir ərazidə saxlamaqla bu insanları ağır psixoloji sarsıntılara məruz qoymaq, şəhərlə əlaqələrini kəsməklə əslində onları baş verənlərin həqiqi miqyasından bixəbər qoymaq və guya hadisələrin öhdəsindən hətta hərbiçilərin belə gələ bilmədiklərini güman edərək dəhşətli vahimə hissləri keçirməyə vadar etmək, vəziyyətin onlar üçün çıxılmaz olduğu fikrini for- malaşdırmaq və yalnız bir çıxış yolunun qaldığı – şəhəri mümkün qədər tez tərk etməyin labüd və qaçılmaz olduğu qənaətinə gətirmək,- bu idi əsas məqsəd! 119 Onu da qeyd etmək lazimdır ki, ordu qüvvələri şəhərə hadisələr başlanandan 5-6 saat sonra daxil edilsə də, əsas hadisələr, ölüm halları, hərbçilərin fəalliyyətsizliyi və az qala kənar müşahidəçi rolunu oynamaları şəraitində, onların gözü qabağında - fevralın 28-də və 29-da törədilmişdir. Bu müddət ərzində Mədəniyyət sarayına toplanmış, az qala üst-üstə doldurulmuş erməni əhalisi arasında dəh- şətli vahimə hissi, qorxu, ölüm xofu yaradıldı və onlar bu lənətə gəlmiş şəhəri tezliklə tərk etmək qərarına gəldilər, hərbçilərdən onları Qarabağa, Ermənistana, SSRİ-nin müxtəlif bölgələrinə - Mos- kvaya, Leninqrada, Pribaltika respublikalarına, Krasnodar və Stavropol vilayətlərinə və s. yerlərə yola salmalarını tələb etdilər. 3. Respublika hakimiyyətinin münasibəti. Hələ Sumqayıtda faciəli hadisələrin qızğın cərə- yan etdiyi vaxtda, 1988-ci il fevralın 29-da respubli- ka televiziyası ilə Azərbaycan KP MK-nın Birinci katibi Kamran Məmməd oğlu Bağırovun Azərbay- can SSR zəhmətkeşlərinə müraciətində Sumqayıtda yaranmış vəziyyətlə bağlı deyilirdi: ”..... xuliqanlıq edən ünsürlərin təsiri altında, onların əsassız çağı- rışlarına uyaraq Sumqayıt şəhərində ciddi qarışıq- lığa yol verilmişdir. Talançılıq, soyğunçuluq faktları müşahidə olunur. Bununla əlaqədar olaraq Azərbaycan Kom- munist Partiyasının Mərkəzi Komиtəsi və respublika hökuməti, yerli orqanlar vətəndaşların qorunması və 120 günahkarların ciddi surətdə cəzalandırılması üçün la- zımi tədbirlər görürlər. Təəssüf ki, bəzi yetkin olmayan adamlar, açıq deyək ki, millətlər arasında ədavət salmağa cəhd göstərənlərin təsiri altına düşmüşlər. Fevral hadisələri ərəfəsində və hadisələrin cərə- yan etdiyi günlərdə respublika və sovet təşkilat- larının yüksək vəzifəli nümayəndələri – Azərbaycan Respublikası Nazirlər Sovetinin sədri Həsən Seyi- dov, respuбlika Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri Süleyman Tatlıyev, respublika Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin katibi Həsən Həsənov və başqaları Sumqayıtda olmuş, mitinqlərdə iştиrak və çıxışlar etmiş, yaranmış vəziyyətdən tam xəbərdar olmuşlar. Bununla belə, respublika rəhbərliyi törə- dilmiş iğtişaşların mahiyyətinə dərindən varmadan, onların əsl səbəblərini araşdırmadan, baş vermiş hadisələrin günahını şəhər rəhbərliyinin güya əhali- nin, xüsusən də gənclərin ideya – siyasi hazırlığı və beynəlmiləlçilik ruhunda tərbiyəsi işinin yarıtmaz təşkilində görməyə üstünlük verdi. Vəziyyəti normallaşdırmaq məqsədilə şəhərin rəh- bərliyində kadr dəyişikliyi həyata keçirildi, “günah- karlar” partiya xətti ilə də cəzalandırıldılar. Azərbaycan Kommunist Pariyası Mərkəzi Komi- təsinin qərarı ilə Sumqayıt şəhər partiya komitəsi- nin birinci katibi C.M.Müslümzadə tutduğu vəzifə- dən azad edilmiş və partiya sıralarından xaric olunmuş, ikınci katib M.A.Bayramovaya və üçüncü katib A.X.Samolazova şəxsi vərəqələrinə yazılmaqla şiddətli töhmət verilmiş, şəhər sovetinin sədri T. Məm- mədov tutduğu vəzifədən azad edilmiş, ona şəxsi 121 vərəqəsinə yazılmaqla şiddətli töhmət verilmiş, şəhər daxili işlər rəisi vəzifəsini müvəqqəti icra edən X. Cəfərov partiya sıralarından xaric edilmişdir. Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi Bağırovun iştirakı ilə 1988-ci il mart ayının 16-da keçirilmiş şəhər partiya komitəsinin plenumunda və şəhər sovetinin sessiya- sında Sumqayıt şəhər partiya komitəsinin birinci katibi vəzifəsinə əvvəllər Sumqayıtda məsul vəzifələrdə, sonra isə Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər sovetinin sədri vəzifəsində işləyən Zülfi Saleh oğlu Hacıyev, şəhər icraiyyə komitəsinin sədri vəzifəsinə isə Alüminium zavodunun direktoru vəzifəsində işləyən Rasim Fərhad oğlu Eminbəyli təyin olundular. Azərbaycan Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komиtəsi Sumqayıt şəhər partiya komitəsinin bürosuna tapşırmışdı ki, şəhərdə baş vermiş faciəli hadisələrin qarşısını almaq üçün lazımi tədbirlər həyata keçirmədiklərinə görə digər məsul vəzifəli şəxslər – kommunistlər barədə müvafiq ölçü götürülsün. Mərkəzi Komitə Sumqayıtda baş vermiş hadisə- lərin hansı şəraitdə törədildiyini və səbəblərini dərindən araşdırmaq məqsədilə Azərbaycan KP MK –nın ikinci katibi V.N. Konovalovun rəhbərliyi ilə xüsusi komissiya təşkil etmişdi. Yeri gəlmişkən deyək ki, bu komissiyanın işinin əməli nəticələri bizə bəlli deyildir. Azərbaycan KP MK-nın Sumqayıtda törədilmiş faciəli hadisələrə həsr olunmuş 16 mart 1988-ci il tarixli qərarından belə çıxır ki, bu hadisələrin baş verməsinin səbəbi elə Sumqayıtla və sumqayıtlılarla bağlıdır, əhalinin, xüsusilə də gənclərin ideya-siyasi hazırlığı və beynəlmiləlçilik ruhunda tərbiyəsində yol verilmiş 122 səhvlərlə, çatışmazlıqlarla izah olunur!? Biz baş vermiş iğtişaşların şəhər rəhbərliyinin işində yol verilmiş çatış- mazlıq, qüsur və səhvlərlə ümumiyyətlə hər hansı bir əlaqənin olmadığını söyləmək fikrindən çox uzağıq. Lakin eyni zamanda, Azərbaycan KP MK-nın Sumqa- yıtda törədilmiş faciəli hadisələrə həsr olunmuş 16 mart 1988-ciil tarixli qərarından hasil olunan qənaətlə, – “guya bu hadisələrin baş verməsinin əsl səbəbi elə Sumqayıtın özü ilə, сumqayıtlılara, onların ideya-siyasi hazırlığında və beynəlmiləlçilik ruhunda tərbiyə olun- masında yol verilmiş səhvlərlə, çatışmazlıqlarla bağlıdır və yalnız bununla izah olunur”, – fikri ilə də heç bir vəchlə razılaşmaq mümkün deyildir. 4. Mərkəzi hakimiyyətin – Moskvanın, Kremlin hadisələrə münasibəti, bütün yuxarıda yazılanlardan göründüyü kimi, çox məkrli olmuş, mahiyyət etbarilə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin qızışdırılmasına, Ermənistan – Azərbaycan münasibətlərinin uçuruma doğru yuvarlanmasına xidmət etmişdir. 123 Kitabın içindəkilər Ön söz ...................................................................................... 3 Birinci fəsil Михаил Горбачовун ССРИ-ни даьытмаг фялсяфяси «Етник зиддиййятляр газаны»………………………………….7 Цмид долу нязярляр ........................................................13 Дюнцш нюгтяси ............................................................ ….16 Тяфяккцрдя ингилаб .................................................... ….17 Mülayim avtoritarizm вя либерал демократийа ....................19 «Бир эцлляйя ики довшан» ....................................................20 «Ислам хофу» вя «газах миллятчилийи» ..................................23 İkinci fəsil «Даьлыг Гарабаь проблеми» ССРИ-нин даьыdıлмасы контекстиндя Даьлыг Гарабаь Мухтар Вилайяти: гыса тарихи екскурс..............................................................................29 Мараглар говушур: «Гарабаь проблеми» эцндямя эятирилир ............................................................................. 36 С.Микойанын «нязяриййяси»................................................38 Илк митинги «Гарабаь» комитяси идаря едирди.....................40 124 Даьлыг Гарабаь уьрунда цмуммилли ермяни щярякатына йашыл ишыг............................................................................45 «Загафгазийа саъайаьы».................................................... 48 «Крунк» дурнадырмы? .......................................................53 Сийаси ойун старт эютцрцр. Академик А.Аьанбекйанын бяйанаты...............................60 Демократийа пярдяси алтында kонститусийа ялейщиня тушланмыш гярар (Степанакерт, 20 феврал 1988-ъи ил)............67 Мараглар тоггушур. Стратежи мягсядляр вя тактика мцхтялифлийи.........................................................................70 Москва эцнащлары тян йары бюлцр .......................................72 Din d юvlətdən ayrıdırmı?............................................87 Səbr kasasına son damla ..........................................................90 Qorbaçova kömək, və ya siyasi bəhanə ...................................94 Üçüncü fəsil Sumqayıt hadisələri Dağlıq Qarabağ problemi kontekstində Ağıl və emosiya üz-üzə gəlir ..................................................99 Hadisələrə münasibət ............................................................103 Şəhər əhalisinin münasibəti .......................................103 Hərbçilərin münasibəti ..............................................118 Республика hakimiyyətinin münasibəti .....................121 Mərkəzi hakimiyyətin münasibəti .............................124 125 ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________'>_________________________________________________________________________________________________________'>ГЕЙДЛЯР ЦЧЦН ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________ 126 ___________________________________________________ ___________________________________________________ Kataloq: book book -> R. M. Məmmədov B. M. Həmzəyev parodont xəSTƏLİKLƏRİ “Şərq-Qərb” Bakı–2011 book -> ƏSƏRİn təkrar çapi və ya hər hansisa bir hiSSƏSİNİN Çapi qadağandir! book -> ŞƏBƏKƏ texnologiyalari book -> Təhsildə İkt html-in əsasları kursu üzrə VƏSAİt tərtib edənlər: Abdulla Qəhrəmanov book -> MEŞƏLİ KƏNDİNİn yay güNLƏRİ book -> "Mədəniyyətin üstünlüyu" "Journal of Democracy", 1995-ci il book -> 1. Müxtəlif nəsillərə məxsus kompüterlər hansı element bazası əsasında təşkil edilmişdir? book -> Y a d u L l a h ə s ə n L i ekonometrikaya giriġ DƏrslik Yüklə 1,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|