Reja: Dunyo hamjamiyatidagi eng yetakchi global muammo

Ta’lim global muammo sifatida
Reja:

1. 
   Dunyo hamjamiyatidagi eng yetakchi global muammo
   
2. 
   Ta’lim olish globallashuvi
   
3. 
   Savodsizlik oqibatlari
   
4. 
   O’zbekistonda ta’lim
   
5. 
   Xulosa
   

Zamonaviy ta'limning o'rni va muammolari haqida fikr yuritganda, bugungi dunyodagi ijtimoiy vaziyatga murojaat qilmaslik mumkin emas, chunki ushbu vaziyatning barcha xususiyatlari bevosita ta'lim tizimida aks etadi. Zamonaviy dunyo juda ko'p turli xil muammolar bilan ajralib turadi. Bizning sivilizatsiyamizning eng muhim va "og'riqli" muammolari orasida zamonamizning global muammolari deb nomlangan narsa alohida o'rin tutadi.
Dunyo tubdan o'zgardi. Milliy miqyosda yechim topadigan insoniyat sivilizatsiyasi uchun deyarli hech qanday muammo yo'q. Global muammolar bu butun dunyoga va u bilan birga alohida mintaqalarga ta'sir ko'rsatadigan eng keskin ijtimoiy-tabiiy ziddiyatlarning majmuasidir.
Shuni ta'kidlash kerakki, u yoki bu muammoni global yoki mintaqaviy yoki mahalliy deb hisoblashga imkon beradigan chegaralar, ba'zi hollarda o'zgaruvchan va harakatchan. Global muammolar ko'plab odamlarning manfaatlariga ta'sir qiladi va butun insoniyat taqdiriga ta'sir qilishi mumkin. E’tibor berilmagan global muammolar kelajakda odamlar uchun jiddiy, ehtimol qaytarib bo'lmaydigan oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Muayyan qiyinchilik shundaki, muammolardan birini hal qilish boshqalarning unga ta'sirini hisobga olish zarurligini taxmin qiladi. Globalizmning yetakchi nazariyotchilaridan biri A.Peccei ta'kidlaganidek, insoniyat oldida turgan muammolar "ulkan ahtapotning tentaklari singari bir-biri bilan to'qnashdi, butun sayyorani chulg'ab oldi ... hal qilinmagan muammolar soni ko'paymoqda, ular murakkablashmoqda, ularning o'zaro yechimi tobora chalkashib ketmoqda".
O'qish va rivojlanish o'rtasidagi munosabatlar muammosi rivojlanish psixologiyasining markaziy mavzularidan biridir. Ushbu muammoning yechimi savollarga javob berishga imkon beradi: insonning ijtimoiy muhiti uning rivojlanishiga qay darajada ta'sir qiladi? Barcha o'rganish bolani rivojlantiradimi? Berilgan savollarga berilgan javoblarga qarab, yosh avlodga ta'lim berish, shuningdek psixologik diagnostika va tuzatish amaliyoti tashkil etiladi. An'anaga ko'ra, o'z vaqtida o'rganish va rivojlanish jarayonlari o'rtasidagi bog'liqlik muammosini hal qilishda bir nechta yondashuvlar mavjud.
Birinchi yondashuv: o'rganish va rivojlantirish mustaqil jarayonlardir. Ta'lim - bu bolaning aqliy rivojlanishiga faol ta'sir o'tkaza olmaydigan tashqi jarayon. Bolani o'rgatish imkoniyati paydo bo'lishidan oldin, ba'zi aqliy funktsiyalar yetuk bo'lishi kerak. Shuning uchun, taraqqiyot o'rganishdan oldin bo'ladi va o'rganish shunchaki rivojlanish ustiga quriladi. Ushbu yondashuv bilan rivojlanish nuqsonlarini tuzatish, bolaning faoliyati va boshqalar haqidagi savollar o'chiriladi.
Ikkinchi yondashuv: o'rganish rivojlanish bilan bir xildir.
Bola individual tajriba orttiradi va u voyaga yetganda o'rganadi. Bunday yondashuv bilan inson o'zi o'sib-ulg'aygan madaniy muhitga to'liq bog'liq bo'lib, unga kattalar uchun zarur bo'lgan hamma narsani o'rgatish mumkin. Rivojlanish va o'rganish bir-biriga o'xshash jarayonlardir. Bolaning pozitsiyasi passivdir; u o'quv jarayonida shaxsan ishtirok etishi mumkin emas, chunki bu ob'ekt emas, balki o'rganish sub'ekti.
Uchinchi yondashuv: o'rganish rivojlanishdan oldinroq boradi va uni davom ettiradi. Ushbu yondashuv rivojlanishning madaniy-tarixiy nazariyasiga xosdir. Rivojlanish va o'rganish tasodifiy bo'lmagan jarayonlar sifatida qaraladi, ular orasida murakkab, hayotni o'zgartiruvchi o'zaro bog'liqlik mavjud. Ushbu yondashuv bilan o'rganish bola va kattalar o'rtasidagi aloqa va hamkorlik deb tushuniladi, bu davrda kattalar bolaga ob'ektiv dunyoni va u bilan o'zaro aloqalarning ma'nosini kashf etishga yordam beradi.
Ta'lim - bu bola rivojlanishini muntazam ravishda tashkil etish va rivojlanishning harakatlantiruvchi kuchlaridan biridir. Bu o'qishdan tashqari imkonsiz bo'lgan jarayonlarning rivojlanishini rag'batlantiradi. Ta'limning asosiy roli - bu bolaning o'z xatti-harakatlarini o'zlashtirishi uchun imkoniyat yaratishdir.
Bugungi kunda savodxonlik yoki uning yetishmasligi inson hayotining barcha sohalariga ta'sir qiladi. Dunyodagi eng keskin va ommalashgan muammo bu nutq va yozuv savodxonligi muammosi. Kamroq o'rganilgan, ammo dolzarb bo'lib qolgan moliyaviy, huquqiy, kompyuter, axborot, ekologik, geografik va siyosiy savodxonlik masalalari. Shu bilan birga, olimlar ta'kidlaganidek, savodsizlikning har qanday turi bitta ta'rifga to'g'ri keladi - bu har qanday ma'lumotni bilmaslik, bu sohada ko'nikma va qobiliyatlarning etishmasligi.
Albatta, hamma narsani bilish mumkin emas, shu bilan birga, u yoki bu masalada odamning savodsizligi oqibatlari nafaqat "biron bir narsaning yaxshiroq sifatiga to'sqinlik qilishi yoki maqsadga erishilmasligi" mumkin emas, balki favqulodda vaziyatlar, sog'lig'i yoki hatto inson hayotining yo'qolishiga olib kelishi mumkin. ... shu munosabat bilan hayot xavfsizligi sohasidagi savodsizlik masalalari eng dolzarb bo'lib qolmoqda.
Shuni ta'kidlash kerakki, zamonaviy jamiyat sharoitida odamlarning atrof-muhit bilan - sanoat, tabiiy, maishiy - o'zaro ta'sirining xavfsizligi darajasi pasaymoqda. Mening fikrimcha, odamlarni va atrof-muhitni salbiy omillar ta'siridan himoya qilish muammosini hal qilish kerak. Shu sababli, ushbu mavzudagi muhim jihat inson xavfsizligi madaniyatini shakllantirishdir.
Va yana shuni ta’kidlashni xohlardimki, savodsizlik oqibatida inson o’z huquq va majburiyatlarini bilmaslik alomatidir. Bu nafaqat, insonning o’zining muammosidir, balki mavzuda qayd etib o’tilganidek butun dunyoning global muammosidir.
O‘zbekistonning bugungi kuni uchun iqtisodiyotning innovatsiyalarga asoslangan rivojlanishini ta'minlash vazifasi turmoqda. Shuning uchun O‘zbekistonda ta'lim tizimidagi islohotlar iqtisodiyotdagi yangi o‘zgarishlar paydo bo‘lishi bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib qolmoqda. O‘zbekiston ta'lim tizimida keyingi 20 yilda qator o‘zgarishlar amalga oshirildi. Shu bilan birga O‘zbekiston ta'lim tizimida yaqin vaqtda yechimini kutayotgan muammolar mavjud.
Masalan, O‘zbekistonda talabalik yoshidagi aholining oliy ta'lim bilan qamrab olinishi darajasi 9 foiz bo‘lib, bu Markaziy Osiyoda va jahon miqyosida ancha past ko‘rsatgichdir. O‘zbekiston oliy ta'lim tizimi 67 o‘quv yurtidan iborat. Ularda 2015/16 o‘quv yilida jami 253 ming talaba ta'lim olishgan. Rejalashtirishning markazlashgan tizimi oliy o‘quv yurtlariga talabalar qabuli miqdorini ham, ular ta'lim yo‘nalishlarini ham belgilaydi. Oliy ta'limga davlat g‘aznasidan moliyalashtirish mamlakatimiz yalpi ichki mahsulotining atigi 0,4 foizini tashkil etadi. Bu jahonda eng past ko‘rsatgichlardan biridir.
O‘zbekistonda davlat byudjyetidan har bir talabaga to‘g‘ri keluvchi xarajat Rossiyaga nisbatan 2 marta, Turkiyaga nisban 3 marta, Malayziyaga nisbatan 7 marta kam. 2000 yildan beri oliy ta'limni moliyalashtirishning umumiy miqdorida davlat g‘aznasidan xarajatlar 60 foizdan 35 foizacha kamaydi. Davlat xarajatlari kamayishi bilan oliy o‘quv yurtlari ko‘proq ta'lim uchun to‘lovlar hisobiga moliyalashtirishga o‘tmoqda.
O‘zbekistonda oliy ta'limni xususiy moliyalash darajasi (60 foiz) AQShga nisbatan (57 foiz) va Buyuk Britaniyaga nisbatan (52 foiz) ham yuqori. Aholi daromadlari yuqori bo‘lgan mamlakatlar orasida oliy ta'limni xususiy moliyalashtirish o‘rtacha 29 foizni tashkil etadi. O‘zbekistonda oliy ta'limni xususiy moliyalashtirish hajmining oshishi nafaqat to‘lov-kontrakt asosida qabul qilingan talabalar soni oshishi bilan, balki ta'lim uchun to‘lovlar miqdorining ko‘payishi bilan ham bog‘liq.
O‘zbekiston aholisining daromadlari ham keyingi yillarda oshgani holda, kontrakt to‘lovi miqdori tezroq oshdi. Natijada, mamlakat oliy o‘quv yurtlariga jamiyatning boy qatlamlari oilalari farzandlari kirishi ulushi oshmoqda.
O‘zbekiston oliy ta'limi tizimida xarajatlarning joriy taqsimoti ham oliy ta'lim sifati yuqoriroq bo‘lgan mamlakatlarga mos kelmaydi. Talabalarga beriladigan stipendiyalar ulushi haddan ko‘p (oliy o‘quv yurtlari byudjyetining deyarli 40 foizi). Iqtisodiy hamkorlik va tarraqiyot tashkilotiga kiruvchi mamlakatlarda bu ko‘rsatgich 10 foizni tashkil etadi. Oliy ta'limni moliyalashtirishdagi ushbu kamchiliklar oliy ta'lim muassasalari moddiy texnika bazasining nochor ahvolga tushishiga sabab bo‘ldi.
Boz ustiga, O‘zbekiston oliy ta'limi tizimida ilmiy darajali o‘qituvchilar miqdori 20 yil ichida 52 foizdan 35 foizgacha kamaydi. 2014/15 o‘quv yilida har 100 talabaga kompyuterlar soni 13 ta, Internetdan foydalanib dars o‘tayotgan o‘qituvchilar soni 35 foizni tashkil etdi.
Bir necha yil oldin ko‘pchilik oliy o‘quv yurtlarining nafaqa yoshiga yetgan professor-o‘qituvchilarini lavozimidan olinib, stavkalari kamaytirilgandan so‘ng, ba'zi kafedralarga mudir sifatida fan nomzodi ilmiy darajasiga ega bo‘lgan mutaxassisni topish ham muammo bo‘ldi. Bu keyingi 25 yilda oliy ta'limdan keyingi bosqichga ham yetarli e'tibor berilmagani va ilmiy darajali olimlarning migratsiyasi natijasidir.
Oliy ta'limni isloh qilish O‘zbekistonning fuqarolik va iqtisodiy taraqqiyoti uchun zarur. Mamlakat taraqqiyotining hozirgi holati yuqori malakali mutaxassislarga talabni kuchaytirmoqda. Holbuki, O‘zbekistonda faqat bazaviy malakaga ega bo‘lgan ishchilar ko‘pchilikni tashkil etmoqda.
Agar 2008 yilda o‘zbek tadbirkorlari orasida o‘tkazilgan so‘rovda ularning 73 foizi biznesni olib borishdagi to‘siqlar sifatida ishchilarning bilim darajasi va malakalari yetishmasligini ko‘rsatgan bo‘lsa, 2013 yilda Jahon banki hisobotini tayyorlashda o‘tkazilgan so‘rovlarda sanoat firmalarining 49 foiz rahbarlari oliy ma'lumotli malakali mutaxassislarni topishda qiyinchiliklar borligini ko‘rsatishgan.
Oliy o‘quv yurtlari bitiruvchilarining bilimi va malakasi sifatidan 33 foiz firma rahbarlari qanoatlangan bo‘lsa, 36 foizi norozi ekanligini bildirgan. Bu xususda, oliy o‘quv yurtlari bitiruvchilarining ancha qismi (turli mutaxassisliklar bo‘yicha 30–50 foizgacha) o‘z yo‘nalishi bo‘yicha ishlamayotganini ko‘rsatish joiz.
Ish beruvchilar, sanoat va oliy o‘quv yurtlari orasidagi o‘zaro aloqaning bo‘shligi iqtisodiyotga innovatsiyalar tatbiqini sekinlantiruvchi yana bir omildir. O‘zbekistonda ta'lim sifatini nazorat qilish Davlat test markazi qoshidagi maxsus boshqarmaga yuklatilgan edi. Ammo ushbu boshqarma tomonidan o‘quv yurtlarini attestatsiya va akkreditatsiyalash muddatlari kechikishi, attestatsiyadan o‘tmagan o‘quv yurtlarida rahbarlarga intizomiy choralar ko‘rilmagani, o‘quv yurtlarining moddiy bazasi va professor-o‘qituvchilar salohiyati haqida chuqur xulosalar chiqarilmagani, o‘quv yurtlaridagi ahvol oshqora muhokama etilmagani sababli davlat tomonidan ta'lim-tarbiya sifatiga qo‘yilayotgan talablar bajarilishida sustkashlikka olib keldi.
Bundan tashqari, ushbu boshqarmaning talabalar qabulini amalga oshiruvchi Markaz qoshida bo‘lishligi ham xolisona xulosalar chiqarishga halaqit berardi. Shuning uchun prezident Sh.Mirziyoyevning 2017 yil 20 apreldagi farmoniga asosan ta'lim sifatini nazorat etadigan Davlat inspeksiyasi Vazirlar Mahkamasi qoshida tashkil etildi.
O‘zbekistonda ta'lim tizimini boshqarishda ham qator kamchiliklar mavjud. Ta'lim sohasini boshqarishni bitta vazirlikka yuklatish vaqti keldi. AQSh va Rossiya kabi mamlakatlar tajribasi buni ko‘rsatib turibdi. Ta'lim muassasalari boshqaruvini takomillashtirish, ularning mustaqilligini kuchaytirish uchun rektor, prorektorlarni tayinlashda o‘quv yurti jamoasi fikrini hisobga olish, rahbariyatning 5 yil ishidan so‘ng faoliyatlarini baholash kerak.
Bilish nazariyasi falsafa, tarix, filologiya, psixologiya, kibernetika, pedagogika kabi fanlarning predmetiga kirgan bo`lib, ularning har qaysisi alohida o`z tadqiqot obyektidan kelib chiqqan holda uning yoki bu jabhalari va jihatlarini o`rganadi. Boshqa fanlardan farqli o`laroq, psixologiya fani inson ontogenezida bilishning vujudga kelishi, uning psixologik qonuniyatlari, mexanizmlari, unda ehtiyoj, motiv, emotsiya, xarakter va irodaning roli, obyektning notanishligi, ko`rinishi, shakli, fazoviy joylashuvi hamda materiallar mazmunining ahamiyatini tekshiradi.
Bizni qurshab turgan obyektiv dunyo /borliq/ ni bilishning jahon psixologiyasi fanida yuzlab ilmiy nazariyalari, mustaqil konsepsiyalari, tugal qarashlari, puxta pozitsiyalari, xilma xil yondashishlari mavjudligi munosabati bilan biz bu osnoda o`zimizning shaxsiy fikrimizning umumlashmalar umumlashmasi darajasida talqin qilish bilan qanoat hosil qilamiz, xolos. Biroq shu narsani alohida ta`kidlab o`tish joizki, bilishning filogenetik qonuniyatlari, xossalari, taraqqiyot bosqichlari, ularning bunyodkor mexanizmlari, muayyan o`ziga xos xususiyati, o`ziga xosligi, ulardagi barqarorlikni ta`minlovchi muhim shart-sharoitlar, harakatlantiruvchi kuchlar, obyektiv va subyektiv omillar /faktorlar/ ning ta`sir-chanlik /ta`sir o`tkazish/ imkoniyati rang-barangligi tufayli ongenetik davrning xususiyatlariga to`xtalishning o`zi yetarlidir. Maskur yondashishni amalga oshirish /realizatsiya qilish/ orqali ijtimoiy-tarixiy davrning murakkab bog`lanishlari, ularning iyerarxiyasi, ularni keltirib chiqaruvchi manbai, negizi, ijtimoiy psixologik ildizi va sabab-oqibatlari bilarn uyg`unlikka ega bo`lgan tafsilotlardan mumkin qadar cheklanish imkoniyatini yaratadi. Bu esa, o`z navbatida, yuzaga kelgan muammoning yechimi, uning psixologik tahlili, talqini, izohi, izchilligi, o`zaro ta`sir etish /ta`sir o`tkazish, ta`sirlanish/ ehtimoli bo`yicha fikr va mulohazalar ko`lamini kengaytirishga muayyan shart-sharoitlar yaratadi, obyekt yoki subyekt to`g`risida yaqqolroq va aniqroq fikr almashish uchun mustahkam psixologik zamin hozirlaydi. Muammoning metodologik va ilmiy-nazariy talqinidan kelib chiqqan holda ushbu sahifalarda bilishning psixologik fazalari, bosqichlari, darajalari, ko`lami, kengligi, yaxlitligi, to`laligi, yaqinligi, yaqolligi, ifodalanish /aks etish imkoniyati/ /shakllari formasi. tiplari/, vositalari, barqarorligi, puxtaligi, mustaqilligi ijtimoiy psixologik mexanizmlari to`g`risida mulohoza yuritishga, ularni sharhlashga o`rin ajratiladi, binobarin, ontogenezda geteroxronlikka taalluqli ma`lumotlar tahlil qilinadi. Xo`sh, insonning ontogenetik hayoti va faoliyatida bilish jarayonlarining funksiyasi qachondan boshlanadi, u qay tariqa rivojlanadi /asta-sekin, buzib-tuzatib, birdaniga, «insayt», sakrab-sakrab, bir tekis, dinamik va boshqacha shakllar orqali/, qanday yo`sinda takomillashadi /ichki imkoniyat, rezerv orqali yoki tashqi qo`zg`atuvchilar kuchi, quvvati, yangillik elementlariga serobligi, subyektiv va obyektiv omillarning ustunligi/, o`ziga xos mazmun /originallik, izchillik, mantiqiy uyg`unllik, o`zaro taqozochanllik imkoniyati/ hamda mohiyat /tub, tur, tuz, kontekst, polingizm/, kasb eta boradi. Bunda shoxoitlilik, individuallik, geterogechlik, gomongenlik, geterozigotlik, gomozigotlik xususiyatlari qanday rol o`ynaydi?
Bizningcha, obyektiv dunyo /borliq, moddiylik/ to`g`risidagi ma`lumotlar, xabarlar, fan asoslari bo`yicha axborotlar, ijtimoiy va individual tajribalar, shaxslararo va guruhlararo munosabat, kishilar o`rtasida muomala o`rnatish hamda uni muayyan davr boshqarib turish, faoliyatini tashkil qilish va unga subyektlarni jalb etish, o`z-o`zini anglashga taalluqli tarkiblar bilan odamlarni qurollanishga, ijod va yangilik yaratishga qaratilgan, kreativ, intuitiv, murakkab, iyerarxinlik, integral xususiyatli faqat insongagina xos, aqliy va jismoniy negizga quruluvchi intilish /ehtiyoj va motiv zaminidan kelib chiquvchi/ va faollikning majmuasi bilish deb ataladi.
Bilimlarning shakli, ko`rinishi, mazmuni aks ettirishdagi batafsillik, yaxlitlik, ixchamlik, tashqi va ichki omillar bilan mujassamlashganligiga ko`ra, ularni quyidagi turlarga ajratish mumkin:
Emotsional hissiy ma`noli.
Piktogrammaviy mohiyatli.
Chizma grafik ko`rinishli.
Shartli belgili, simvolik xususiyati.
Ifodali harakatli.
Verbal /so`z/ ifodali va boshqalar.
Dunyoda mavjud va qo`llanilib kelinayotgan bilimlarning tuzilishi, faolligi, aniqligi, mazmundorligi, ko`lami va qamrovi, muayyan kasbiy ma`no aks ettiruvchanligiga binoan, ularni ushbu ko`rinishlarga ajratish maqsadga muvofiq:
1. Sodda murakkab. 2. Ma`noli ma`nosiz.
3. Chuqur yuzaki. 4. tartibli tartibsiz.
5. Barqaror-barqaror. 6. Puxta.
7. Mustaqil. 8. Keng qamrovlitor hajmli.
9. Nazariy amaliy kabilar.
Bilimlarning u yoki bu turkumga, guruhga aloqodorligi to`g`risida ta`lim psixologiyasi, didaktika singari fan sohalarida bir talay ma`lumotlar, qonuniyatlar, qoidalar, xossalar bayon qilinganligi sababli ularning mohiyatini ochishga, har tomonlama ularni talqin qilishga hech qanday hojat yo`q deb hisoblaymiz.
Inson ta`lim jarayenida bilishni vujudga keltiruvchi va ularni amalga oshiruvchi, funksional holatini yaratuvchi, uni xarakatlantiruvchi kuch sifati xukm suruvchi manbalar negizlari, mexanizmlari, bizningcha quyidagilardan iborat:
Tug`ma instiktlar.
Shartsiz reflekslar.
Shartli reflekslar.
Ideomotor harakatlar.
Predmetli xarakatlar.
Taqlid yoki imitatsiya.
Tajriba mashq.
Bilim, ko`nikma, malaka va odatlar.
Funksiyalar.
Regulyatsiya.
Bilish jarayonini vujudga keltiruvchi, muayyan obyekt /subyekt/ mohiyatida tutib turuvchi, funksional holatini saqlab, barqaror tus beruvchi asosiy psixologik negizlar tariqasida ushbu jixatlarni kursatish mumkin.
Ehtij /o`zining turli ko`rinishlari bilan/.
Motiv /motivatsiya uning o`ziga xos turlari/.
Mayl.
Mayillik. /uning batafsil, uzluksiz, izchil holatlar/.
Qiziqish /bosqichlari, darajalari, xillari, xususiyatlari, ko`lami, sifatlari/.
Ustanovka /tabiy holati, umumpsixologik, ijtimoiy psixologik, ongsizlik, onglilik va ostonglilik bilan aloqadorligi/.
Kayfiyat, ya`ni his-tuyg`ular, ichki va tashqi kechinmalar, shakllari, kuchi, davomiyligi.
Tug`ma irsiy, tabiy alomatlar.
Faollik /kishiga ta`sir etuvchi belgilar, unga undovchi omillar, barqarorligini ta`minlovchi faktorlar/.
Indentifikatsiya.
Refleksiya.
Ilhom.
Ijodiyat.
Qulay sharoit yoki muhit.
Fiziologik va psixologik mexanizmlar xizmat qilishi mumkin.
Xulosa
Yuqorida aytib o’tilgan fikrlardan anglashiladiki, ta’lim inson uchun asosiy predmetlardan biri bo’lishi lozim. O’zimizning davlatchiligimizdan kelib chiqib aytadigan bo’lsam, biz mamlakatimizni rivojlantirmoqchi bo’lsak, albatta, birinchi navbatda ta’lim tizimimizga katta ahamiyat berishimiz lozim. Bizda ta’lim tizimi bor, lekin u bizga yakunda nima beryapti, shuni rahbariyatimiz ko’rib chiqishi kerak.Kerak bo’lsa dunyoning ta’lim sifati rivojlangan davlatlardan mutaxassislar jalb qilinishi, talabalarning zamonaviy-amaliy ko’nikmalarini shaklllantirish, quyi ta’lim tizimini tubdan isloh qilish, bolalarni yoshlikdan ta’lim olishga qiziqishini ta’minlash - ustuvor masalalardan biri deb bilaman.Xulosa qilib aytganda, idrok, sezgilar, xotira, diqqat, tafakkur, iroda va hisyot bilish jarayonlari hisoblanadi. Bu jarayonlar insonga juda yaqin va tanish. Chunki har birimiz ongimiz borligini, atrofdagi narsalar va hodisalarning ayrim alohida hamda yahlit xususiyatlarni bilamiz. Bu narsa va hodisalar bizda har bir alohida sharoitda o`ziga xos hissiy kechinmalarini keltirib chiqarishni ham bilamiz. Bir qarashda oddiy tuyulgan idrok ham inson bilimlari, tushunuvchanligi va faolligi bilan bog`liq psixologik jarayon bo`lib, u aslida shaxsiy tajribamizning birlamchi asosi va bazasidir. Hotira ham faol jarayon bo`lib, u shaxsning u yoki bu turli ma`lumotlar bilan ishlash malakasiga, unga munosabatiga, materialning qimatini tasavvur qilishga bevosita bog`liq bo`ladi. Yuqorida aytib o`tilgan psixik jarayonlar idrok sezgilar diqqat va hotira obyektiv olamning odam tomonidan aks etirilishini ta`minlaydi.


ADABIYOTLAR:
1.Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi, Toshkent. Sharq, 1998.
2.E. Goziyev. Psixologiya. Toshkent 1996.
3.Karimova V.M. Ijtimoiy psixologiya asoslari- Toshkent. 1994.
4.E. Goziyev Sh.Usmonova Intellekt psixologiyasi Toshkent 1996.
5.Nemov R.S. Prakticheskaya psixologiya. - Moskva., 1998.