Şahin Fazil

Kuril  adaları.  Kamçatka  yarımadası  ilə  Hokkaydo  adası 
arasında adalar qrupu... 30-dan çox böyük, çoxlu kiçik ada 
və  qayalardan  ibarətdir.  Uzunluğu  təqr.  1200  km.  faydalı 
qazıntıları:  kükürd,  mis,  qızıl,  qalay...  Kuril  adaları 
haqqında  ilk  mə’lumatı  rus  səyyahı  V.V.Atlasov 
vermişdir.  18-19-cu  əsrin  əvvəllərində  buranı  başqa  rus 
səyyahları tədqiq etmişlər. Rusiya-Yaponiya müqaviləsinə 

  Йапонийа сяфярнамяси 
 
 
35 
əsasən  (1855)  İtirup  adasından  şimaldakı  bütün  adalar 
Rusiyanın  mülkü  e’lan  olundu.  1875-ci  il  müqaviləsi  ilə 
Kuril  adalarından  18-i  Yaponiyaya  verildi,  əvəzində 
Yaponiya  Saxalinin  tamamilə  Rusiyaya  keçməsini  tanıdı. 
1875-1945-ci  illərdə  Kuril  adalarını  Yaponiya  idarə 
etmişdir. Krım konfransının qərarı ilə (1945) Kuril adaları 
Sovet  İttifaqına  verildi.  Kuril  desant  əməliyyatı  (1945) 
nəticəsində  Sovet  Ordusu  Kuril  adalarını  Yaponiya 
qoşunlarından təmizlədi. San-Fransisko sülh  müqaviləsinə 
(1951)  əsasən  Yaponiya  Kuril  adalarına  olan  hüquq  və 
iddialarından  əl  çəkdi.  Lakin  Yaponiyanın  millətçi 
dairələri  Kuril  adalarının  geri  qaytarılması  barədə 
iddialarında  tə’kid  edirlər»  (Bax:  ASE,  VI  cild,  Bakı, 
1982, səh.25). 
Buradan çıxarılan nəticə: SSRİ Kuril adalarını işğal 
etmişdir. Ermənistanın Dağlıq Qarabağı və üstəlik daha bir 
neçə  rayonumuzu  işğal  etdiyi  kimi.  Belə  olan  halda 
Yaponiyanın  «millətçi  dairələri»  nə  etməlidirlər?  Heç 
olmasa  1875-1945-ci  illərdə,  yuxarıda  yazıldığı  kimi 
«Kuril  adalarını  Yaponiya  idarə  etmişdir».  Bəs  ermənilər 
haçan  Qarabağ  torpağını  idarə  etmişlər?  Dünyaya 
«haqsızlıq dünyası» desək səhv etmərik. 
Yaponiya  tarixi  haqqında  maraqlı  mə’lumatlar 
kitabı  olan  «Yaponlar  (etnopsixoloji  oçerklər)»  kitabında 
isə  bu  qədim  ölkə  barədə  oxuyuruq:  «Yaponların 
etnogenezi məsələsi hal-hazırda da  mübahisələr doğurur... 
Bizim 
(yə’ni 
rusların 
– 
Ş.F.) 
yaponşünaslığında 
Yaponiyanın  ən  qədim  tayfasının  aynlar  olduğu 
göstərilmişdir.  Xokkaydo  adasına  Asiya  qit’əsinin  şərq 
sahillərindən  gələn  adamlar  aynlarla  qaynayıb  qarışmış, 
buraya  gələn  qəbilələrdə  mədəni  inkişaf  prosesi  eramızın 
Şahin Fazil 
 
 
36 
V  əsrinədək  davam  etmişdir.  VI-VII  əsrlərdə  Yaponiyaya 
Koreya  və  Çindən  də  gələnlər  olmuş,  ayn  əhalisinin  bir 
hissəsi gəlmələrə qarışmış, o əhalinin başqa hissəsi şimala 
doğru sıxışdırılmışdır. 
Hazırda  Yaponiya  etnik  tərkibinə  görə  dünya 
ölkələri  arasında  ən  yekcins  ölkə  sayılır,  belə  ki,  ölkə 
əhalisinin  99  faizini  yaponlar  təşkil  edir.  Aynlar  isə 
olduqca  azalmışdır,  yalnız  Xokkaydoda  yaşayırlar  və 
onların  sayı  20  min  nəfərdən  çox  deyildir»  (bax: 
В.А.Пронников,  И.Д.Ладанов.  Японцы.  Этнопсихоло-
гические очерки, Москва, 1996, стр.7-8).  
Qeyd  edim  ki,  mənim  bacım  Naibə  kimya  elmləri 
doktoru, professordur. Bakı Dövlət Universitetinin Kimya 
Fakültəsində  Azərbaycan  və  ingilis  dillərində  mühazirələr 
oxuyur, həm də bu Universitetin Şərqşünaslıq fakültəsində 
Yapon  ədəbiyyatı  (xüsusi  kurs),  yapon  kalliqrafiyası, 
Yaponiya  və  Azərbaycan  üzrə  müqayisəli  ədəbiyyat 
(konfaratilistika) 
fənnlərindən 
dərs 
deyir. 
Mən 
«Azərbaycan  haykuları»  kitabımı  yazdığıma  görə  bacıma 
minnətdaram.  Məni  yaponların  bu  janrını  daha  dərindən 
öyrənməyə  Naibə  təşviq  etdi.  Fenomen  Naibə!
1
  500-dən 
çox  Azərbaycan  haykusu
1 
və  vaka  (tanka)  yazdım, 
haykularım  haqqında  BDU-nun  mə’zunu,  hazırda  isə 
Yaponiyanın  Bakıdakı  Səfirliyinin  mütərcimi  Rəşad 
                                                
1
  Гейд:  Наибя  баъым  щаггында  эениш  мя’лумат  алмаг  цчцн  бах: 
Гюльрух  Алибейли,  «Наиба  Мусаева  -  феномен»,  «Зеркало»  гязети,  5 
март,  2011,  №  42,  сящ.40.  Гейд:  Яэяр  Эцлрух  ханым  Ялибяйлинин 
тя’биринъя  десям  мяним  «феномен»  баъым  Азярбайъан  Дювлят 
Университетиндяки  педогожи  фяалиййяти  иля  йанашы  Елмляр  Академийасынын 
Сумгайыт  шящяриндя  йерляшян  «Хлор  Цзвц  Бирляшмяляр  Институтунда» 
лабораторийа  мцдири  олмуш,  щямчинин  1990-1992-ъи  иллярдя  Таллиндяки 
Тарту Университетинин йарым штатлы баш елми ишчиси вязифясиндя чалышмышдыр. 

  Йапонийа сяфярнамяси 
 
 
37 
Quluzadə  diplom  işi  yazdı  və  onu  müvəffəqiyyətlə 
müdafiə  etdi.  Rəşad  hələ  tələbə  ikən  Tokioda  çap  olunan 
«Yapon  dili  və  mədəniyyəti  sahəsində  xarici  ölkə 
tələbələrinin  tədqiqatları»  jurnalında  (Tokio  Xarici  Dillər 
Universitetinin  Tədqiqatlar  jurnalı,  Tokio,  2005)  «Şahin 
Fazilin  haykularını  Azərbaycan    haykusu  adlandırmaq 
olarmı?»  adlı  elmi  məqalə  ilə  çıxış  edərək,  mövzu  üzrə 
verdiyi  suala  «hə»  cavabını  bildirdi.  Məqalənin  bə’zi 
yerlərindən hissələr: 
«Azərbaycanda  hayku  deyilən  bir  janr  yox  idi, 
azərbaycanlıların hayku haqqında olan mə’lumatları yalnız 
rus  dilinə  tərcümə  edilmiş  yapon  haykuları  vasitəsi  ilə 
idi... 
...Azəri  haykularında  da,  digər  xarici  ölkələrin 
haykuları  kimi,  yapon  haykularının  5+7+5  heca  sayı 
qanununa  riayət  olunmur.  Bu,  məhz  o  səbəbdəndir  ki, 
yapon  dilinin  heca  quruluşu  ilə  Azərbaycan  dilinin  heca 
quruluşu  çox  fərqlənir.  Lakin,  misralardakı  hecaların 
ümumi sayı yapon haykularında olduğu kimi 17-dir: 
 
Tək qalmışam. 
Evimə qonaq gəlib təklik 
Gəlin kimi. 
 
Burada  1-ci  misrada  4  heca,  ikinci  misrada  9,  3-cü 
misrada isə 4 heca var, ümumilikdə isə 17 hecadır... 
... Yapon haykularındakı «ya», «kana», «ker» və s.  
kimi ayırıcı hissəciklər azəri haykusunda olmasa da, onları 
əvəz edən, onların vəzifəsini yerinə yetirən (-), (.), (!), (,), 
(:), (...) kimi işarələr var. Məsələn: 
 
Şahin Fazil 
 
 
38 
Külək – 
Olmasa əsməz, əsməsə görünməz, 
Ey yaradan! 
 
Bahar... çiçək yağışı... 
Budaqlar 
Doğmağa hazırlaşır. 
 
Bu  haykulardakı  «-»,  «...»,  «!»  işarələri  yapon 
haykularındakı  ayırıcı  hissəciklərin  vəzifəsini  yerinə 
yetirir... 
...Azəri  haykularında  da  «mövsüm  sözləri»  kimi 
adlana biləcək sözlər var. Məsələn: 
 
Qar 
Yorğan kimi örtdü damı, 
Elə bildi ki, qızdırır. 
 
...  Şahin  Fazilin  haykularının  mövzuları  müxtəlif-
dir, böyük hissəsini «sevgi», «tənhalıq», «ölüm», «kədər» 
və «təbiət» mövzularında olan haykular tutur: 
 
Dərhal qaytaracağam sənə 
Mənə borc ver 
Öpüşünü. 
 

  Йапонийа сяфярнамяси 
 
 
39 
Özünü sıx mənə, 
Qoyma üşüsün. 
Divarda kölgəmiz. 
 
...Şair  insanlara  müraciət  mövzusunda  da  hayku 
yazmışdır: 
 
Ey adamlar, insan yaradın 
Dünyada çox azdır 
İnsan. 
 
Dünya  çirkli,  insanların  qəlbi  də  çirkli,  insan  deyə 
biləcəyimiz  adam  çox  az...  Məhz  şair  bu  hayku  ilə 
insanlara  müraciət  edərək  «İnsan  yaradın»  deyə  xahiş 
edir... 
Mənim 
bu 
mövzunu 
seçimdə 
məqsədim 
«Azərbaycan  şairi  olan  Şahin  Fazilin  haykularını  azəri 
haykusu  adlandırmaq  olarmı,  ya  yox»u  müəyyən  etmək 
idi... 
Mövzu  cəhətdən  ayırıcı  hissəcikləri  əvəz  edə 
biləcək 
işarələrin 
olması, 
bu 
haykuların 
«hayku 
standartları»na  cavab  verdiyini  sübut  edir.  Lakin,  forma 
cəhətdən  yapon  haykuları  deyil…  və  5+7+5  ardıcıllığı 
gözlənilməsə  də,  ümumilikdə  17  heca  var.  Buna  görə  də, 
Şahin  Fazilin  haykularını  xaricilərin  haykuları  kimi 
adlandırmaq olar» (Bax: Göst. jurnal, səh.149). 
Günlər bir-birini əvəz etdikcə mənim Tokioya uçuş 
vaxtımın gəlib çatması azalır. 
Bir gün akademik Bəkir Nəbiyevin direktor olduğu 
AMEA  Nizami  Gəncəvi  adına  Ədəbiyyat  İnstitutuna 
getdim. Bilirdim ki, bu möhtərəm alim, ruhən mənə yaxın 
Şahin Fazil 
 
 
40 
insan  vaxtı  ilə  Yaponiyada  olmuş  və  «Yaponiyada 
gördüklərim»  adlı  məqalə  yazmışdır.  O,  məqaləsinin  bir 
nüsxəsini mənə  verdi. «İstifadə edəcəyəm» dedim. Dərhal 
cavab  verdi:  «Alimlərin,  yazıçıların,  ümumiyyətlə  bütün 
yaradıcı insanların yazdıqları hökmən nəyəsə  yaramalıdır. 
Sənin yaradıcı istifadəni gözləyirəm». 
Kitabşünas  dostum,  tarix  üzrə  fəlsəfə  doktoru 
İmaməddin 
Zəkiyev 
mənim 
tezliklə 
Yaponiyaya 
gedəcəyimi  bilib  öz  köməyini  əsirgəmədi.  Yəni,  Yasif 
Nəsirlinin  Yaponiyadan  aldığı  təəssüratı  özündə  əks 
etdirən 
«Günəşlə 
görüş», 
həmçinin 
Vsevalod 
Ovçinnikovun  «Sakura  budağı»  kitablarını  mənə  gətirdi. 
Bacım  Naibədən  isə  Həsən  Seyidbəylinin  «On  beş  gün 
Yaponiyada»  (Bakı,  1966)  kitabını  götürdüm.  SSRİ 
Elmlər  Akademiyası  Şərqşünaslıq  İnstitutunun  1990-cı 
ildə çap etdiyi «Yaponiyada imperator kultu (Miflər, tarix, 
doktrinalar, 
siyasət)» 
və 
V.A. 
Pronnikov 
və 
İ.D.Ladanovun  «Yaponlar»  kitabının  1996-cı  ildə  çapdan 
çıxmış 3-cü nəşri də işimə yaradı  və Yaponiya xüsusunda 
mütaliəmə  başladım.  E’tiraf  etməliyəm  ki,  bu  məqalə  və 
kitabların  hamısından  akademik  B.Nəbiyev  demişkən 
«yaradıcılıqla istifadə» etdim. 
Nəhayət 17 fevral 2009-cu il. 
Bütün  günü  evdə  oldum.  Bir  neçə  saat  işlədim 
(İsgəndər  bəy  Münşinin  «Tarixe-aləmaraye-Abbasi» 
kitabının 
tərcüməsini 
tamamlamaqdayam). 
Yatmaq 
istədim. Yuxum gəlmədi. Qocanın yuxusu ərşə çəkilərmiş. 
Bir  neçə  il  əvvəl,  xoşbəxt  çağımda  yazdığım  bir  şe’rimi 
xatırladım: 
 

  Йапонийа сяфярнамяси 
 
 
41 
Laylay, mənə bir laylay 
 
Arabir sevincim həzzlə yanaşı, 
Hərdən qəhər boğur bir anlıq məni. 
Saçımdan qaradır qarlı dağ başı, 
Deyəsən tərk edir cavanlıq məni. 
 
Çoxu illərimin geridə qaldı, 
Neçə aydan ötüb, ildən aşmışam. 
Ömrün təzadımı, yoxsa nə haldı, 
Yarım, qocalmışam uşaqlaşmışam. 
 
Gəncliyim ilğıma, röyaya bənzər, 
Cavanlıq gözümdən uzaq kimidir. 
Uşaq var çoxbilmiş qocaya bənzər, 
Qoca var küsəyən uşaq kimidir. 
 
İnadkar olmuşam, dözəsən gərək, 
Uşağa dönmüşəm mən qoca ikən. 
Qəlbim kövrək olub cocuq qəlbitək, 
Layla çal, bir layla istəyirəm mən. 
 
Ey yar, uşağam sanki, 
Laylay, mənə bir laylay. 
Sinndən uzağam sanki, 
Laylay, mənə bir laylay. 
 
Laylay de nəvəm yatsın, 
Laylay mənə həm çatsın, 
Laylay məni yuxlatsın, 
Laylay, mənə bir laylay. 
Şahin Fazil 
 
 
42 
 
Laylay, naçaram yoxsa, 
Laylay ki, zaram yoxsa. 
Bax, ağlayaram yoxsa, 
Laylay, mənə bir laylay. 
 
Cənnətdi həyat mənli, 
Ləzzətdi həyat sənli. 
Nənni, mənə bir nənni, 
Laylay, mənə bir laylay. 
(Bax: Əllərini ver 
mənə, Bakı,1998  
səh.71-72) 
 
Axşamüstü  şəhərə  çıxıb  Yaponiyada  görüşəcəyim 
alimlər  üçün  bə’zi  suvenir-hədiyyələr  aldım.  Evə  qayıdıb 
aparacağım şeyləri səliqə-sahmana saldım. 
Aparmaq  üçün  çoxlu  kitab  əldə  etmişdim.  Əvvəlki 
iki  divanımı  və  bu  günlərdə  çapdan  çıxmış  «Üçüncü 
Divan»ımdan  bir  neçəsini  də  çamadana  yerləşdirdim. 
Mənim  birinci  «Divan»  kitabım  1996-cı,  «İkinci  Divan» 
2005-ci,  «Üçüncü  Divan»  isə  2008-ci  ildə  çap 
olunmuşdur.  3023  səhifədən  ibarət  üç  divan.  Çox  əmək 
sərf elədim bu divanlara: 
Şe’rimi Qur’an oxuyub yazmışam, 
Rəmzimi irfan oxuyub yaxmışam. 
 
Yazmamışam «Divan»ı birdən-birə, 
Bir neçə «Divan» oxuyub yazmışam. 
 
Bircə gün ömrümdə hədər keçmədi, 
Şahina, hər an oxuyub yazmışam. 

  Йапонийа сяфярнамяси 
 
 
43 
 
(ÜçüncüDivan, səh.456) 
 
Mə’lum  qəzəlimin  son  beytini  qeyri-təvazökarlıq-
dan uzaq sanın. Ümumiyyətlə, yazmadığım gün yoxdur. 
Əlimdə hər zaman tutdum qələm,Şahin, 
mən öldükdə, 
Görərlər seyr edən kəslər məzarımdan 
qələm qalxıb. 
 
(Üçüncü Divan,  əh.77) 
 
Gündüz, işlədiyim İnstituta da baş çəkmişdim. Elmi 
işlər üzrə direktor müavini, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Cəbi 
Bəhramovun mənə verdiyi Qarabağa həsr olunmuş sidi də 
çamadanıma  qoyuldu.  Ən  başlıcası  isə,  məni  Tokionun 
Narita  Beynəlxalq  aeroportunda  qarşılayacaq  Şaiq 
Cəfərzadə  üçün  əldə  etdiyim  və  əsasən  Azərbaycan  Xalq 
Cümhuriyyəti 
tarixinə 
aid 
əsərləri 
qablaşdırdım. 
Məmmədəmin  Rəsulzadənin  demək  olar  ki,  bütün 
əsərlərini  tapmışam  Yaponiya  ölkəsində  magistrant  olan 
Şaiq  üçün.  Xatırladım  ki,  o,  orada  olacağım  günlərdə 
mənim tərcüməçim və müşayiətçim olacaq. 
Ağır  peşədir  tərcüməçilik.  İllərlə  daşımışam  bu 
peşəni. Bir vaxt Əfqanıstanda yazmışdım ki: 
 
Tərcüməçi – mənim peşəm! 
Yad diyarda neçə illər tərcüməçi işləmişəm. 
. 
(Əllərini 
ver 
mənə, 
Bakı, 1998, səh. 123) 
 
Şahin Fazil 
 
 
44 
Saat  22-dir.  Televizoru  söndürüb  yatağa  uzandım. 
Gecə  yarısı  yola  düşməliyəm.  Amma,  yuxu  gözümə 
gəlmirdi ki, gəlmirdi. İki saata qədər mürgülədim... 
II. 18 fevral 2009. 
 
 
Səfərimin  başlanması.  Bakı-Moskva 
istiqamətli uçuş. Moskva. Şeremetjevo – 2 
Beynəlxalq aeroportu . Tranzit zal. Səhər 
saat  8  -dən  axşam  saat  18-dək  bu  zalda 
keçirdiyim  intizar.  Nəhayət,  Tokioya 
uçacaq  SU-583-cü  reys  sərnişinlərinin 
qeydiyyatının 
başlanması. 
Nəhəng  
Fransa aerobusu. Məşhur   yapon rəqqası 
Kohşon  Nanami  ilə  tanışlıq.  Tokio.  “ 
Narita” Beynəlxalq aeroportu. 
 
Saat  3-dür.  Sürücü  Həmidlə  aeroporta  yollandıq. 
Saat 6-da «Boinq» markalı təyyarə səmaya qalxdı. Narahat 
idim. Öndə dəfələrlə gördüyüm Moskva, sonra ilə hələ bir 
dəfə də görmədiyim Tokio şəhəri dururdu... 
Moskvadayam. Hər yan mənim saçımdan da ağ qar 
içindədir. 
Dördlük 
 
Kim məni qarğışladı – 
Saçımda qar qışladı. 
Cavanlığım bitməmiş 
Qocalığım başladı. 
 
Şeremetyevo-2.  Tə’miri  hələ  bitməyib.  Tranzit  zal. 
Bir neçə saat  gözləməliyəm burada. Tokioya  uçuş bu  gün 

  Йапонийа сяфярнамяси 
 
 
45 
saat  19
20
-dən  sabah  saat  10
55
-dək  davam  edəcəkdir. 
Təəccüblənirəm. 15 saat uzunluğunda fasiləsiz uçuş. Mənə 
dedilər  ki,  sabah  günorta  vaxtı  Tokioda  olacaqsınız. 
Təyyarə  biletindəsə  çatacağımız  vaxt  10
55
  göstərilmişdir. 
1985-ci  ilin  noyabr-dekabr  aylarında  bir  neçə  gün 
Yaponiyada  olmuş  Bəkir  müəllimin  məqaləsinə  göz 
gəzdirirəm. Akademik yazır: «İlk möcüzə elə yolda özünü 
göstərdi. Biz Moskvanın Şeremetyevo təyyarə meydanında 
Tokioya  uçan  hava  gəmisinə  daxil  olanda  axşam 
düşmüşdü.  Qarşıda  təqribən  10  saat  davam  edən  fasiləsiz 
uçuş  dururdu.  Güman  etmək  olardı  ki,  biz  mənzil  başına 
çatanda  səhər  açılacaqdı.  Lakin  bu  dəfə  Aeroflotun 
sərnişinləri  üçün  səhər...  gecə  yarısı  açıldı.  Məsələ 
burasındadır  ki,  müxtəlif  coğrafi  en  dairələri  üzərində 
yerləşən  Moskva  və  Tokio  şəhərləri  arasında  günəşin 
doğması  və  batması  baxımından  altı  saatlıq  zaman  fərqi 
var.  Buna  görə  də  cəmi  10  saat  yolda  olduğumuza 
baxmayaraq,  qarşımıza  çıxmış  ev  sahibləri  kiçik  bir 
rahatlıqdan  sonra  bizi  səhər  çayı  içməyə  yox,  nahar  üçün 
restorana  də’vət  etdilər...»  (Bax:  «Çətin  yollarda»  kitabı, 
Bakı, 2000, səh.683). 
Bəli,  Bəkir  müəllim  üçün  gecə  yarısı  açılan  səhər 
mənim üçün günorta vaxtı açıldı. 
Mərhum 
yazıçımız 
Həsən 
Seyidbəyli 
də 
Yaponiyada  olub  və  orada  15  gün  qalıb.  Bəkir  müəllim, 
Yasif  Nəsirli  və  mən  gedəcəyimiz  bu  ölkəyə  Bakı-
Moskva-Tokio  marşrutu  ilə  uçduğumuz  halda,  məşhur 
yazıçımızın  səfər  marşrutu  bir  neçə  ölkənin  ərazisindən 
keçməklə  onu  Tokioya  aparıb  çatdırıb:  Özbəkistan-
Əfqanıstan-Pakistan-Hindistan-Tayland-Yaponiya.  (Bax: 
Şahin Fazil 
 
 
46 
Həsən  Seyidbəyli.  On  beş  gün  Yaponiyada,  Bakı,  1966, 
s.7-26). 
Mən  isə  hələlik  Moskvadayam,  tranzit  zalda.  Zal 
dolur,  boşalır.  Ağ  dərililər,  qara  dərililər,  sarı  dərililər, 
qıyıqgözlər  qarışıblar  bir-birlərinə.  Hamı  tələsir  və 
gözləyir.  Vaxtını  buradakı  kafe-barlarda  keçirənlər  kim, 
bardaş  qurub  oturanlar  kim,  skamyada  uzanıb  yatanlar 
kim.  Mənsə,  bu  geniş  tranzit  zalda,  dəmirdən  düzəldilmiş 
skamyaların  üstündə  gah  uzanır,  gah  da  zalın  müxtəlif 
salonlarında  gəzirəm.  Ümumiyyətlə,  gəzməyi,  ayaq  üstdə 
olmağı 
çox 
sevirəm. 
Bakıdakı 
«İzmir 
bağı»nda, 
Akademiyamızın qarşısındakı iri hovuz ətrafında, «Hüseyn 
Cavid  bağı»nda  o  qədər  addımlamışam  ki.  Ayaqlarımla  o 
qədər  yer  ölçmüşəm  ki  (geodezistlərin  yerölçən  cihazları 
kimidir ayaqlarım sanki). 
Ayaq üstdə 
 
Günlərimin çoxunu mən  
keçirmişəm  
ayaq üstdə. 
Heç təsəvvür eləməzdim  
neçə-neçə məsafəni 
keçərmişəm  
ayaq üstdə. 
 
Yazanda da gəzən mənəm, 
Ayaqlarım nə qədər ki, gəzir yeri – 
Yerölçənəm. 
Minnətdaram ayağıma, 
Qorxutmayır yaxın məni,  
uzaq məni. 

  Йапонийа сяфярнамяси 
 
 
47 
Durğunluqdan, ətalətdən 
Uzaq edir ayaq məni. 
İstəmirəm sükunətdə  
günüm ötə. 
Günlərimin çoxunu mən 
Keçirmişəm ayaq üstdə. 
Lap ölümün önündə də 
Diz çökmərəm hələm-hələm, 
Öləndə də gərək öləm 
Ağac kimi, 
Ayaq üstdə. 
(Bax:  Yenə  görüşərik, 
Bakı, 1989, səh.23) 
 
Hələ  uçuşa  çox  var.  Vaxtı  öldürmək  gərəkdi. 
Mənim nəzərimdə adam öldürənlə vaxt öldürənin hər ikisi 
qatildir. Mən bu saatlarda, bu qərib ölkədə, bu tranzit zalda 
qatil olmuşdum.  İndi başqa çarəm yoxdu. Vaxtı öldürmək 
gərəkdi.  Hələ  11  saat  gözləməliyəm.  Mən  indi  vaxt 
öldürən  olmuşam.  Mən  vaxtımı  öldürürəm.  Mən  hal-
hazırda qatiləm. 
 
Hayku 
 
Kimsə adam öldürür, 
Kimsə vaxt –  
Hər ikisi qatildir! 
 
Kitab 
oxumağa 
başladım. 
V.Pronnikov 
və 
İ.Ladanovun «Yaponlar» kitabını yenidən əlimə götürdüm. 
Müəlliflər  yazırlar:  «Müasir  Yaponiya  Asiya  qit’əsinin 
Şahin Fazil 
 
 
48 
şərq  sahilindən  şimaldan  cənuba  doğru  uzanan  arxipelaq 
üzərində yerləşir. Onun əsas adaları: Şimalda – Hokkaydo, 
mərkəzdə  Honsyu  və  Sikoku,  cənubda  –  Kyusyu. 
Bunlardan  başqa  orada  3  mindən  çox  kiçik  adalar  vardır. 
Sahəsi 400 min kv. km., əhalisi 120 milyon nəfərdir» (bax: 
Yaponlar, səh.3-4). 
Əlbəttə,  Yaponiya  əhalisinin  sayı  hazırda  daha 
çoxdur zənnindəyəm. Axı, «Yaponlar»ın yazılmasından 15 
il vaxt ötmüşdür. 
Gözlərim yoruldu. Gözlərin yorğunluğunu azaltmaq 
üçün  kipriklərimi  qapadım.  Çox  səfərlərdə  olmuşam. 
Amma,  düşünürəm  ki,  bu  uzaq  səfər  üzəcək  məni. 
Yorğunam.  «Yaponlar»ı  qapayıb  dəftərimi  açdım, 
qələmimi  götürdüm.  Narahatlığımı  ifadə  edən  və 
«Yaponiya  səfərnaməsi»  silsiləsindən  olan  birinci  şe’rimi 
yazdım: 
Rica 
 
Kömək et, dəyməsin cəhd oxum daşa, 
İlahi, qalmasın ürəyimdə kam. 
Yapon səfərini vuraraq başa 
İnşallah vətənə qayıdasıyam. 
 
Məni dözümlü et, yolumu nurlu, 
O nurlu yolla da obama dönüm. 
Qoy Yapon səfəri ola uğurlu, 
İlahi, et kömək yuvama dönüm. 
 
Baharı mümkünsə ömür qışının 
Bu uzaq səfərdən mənə dönüş yaz. 
Yuvası Bakıdır Şahin kişinin, 
Şahin quşununsa yuvası olmaz. 

  Йапонийа сяфярнамяси 
 
 
49 
 
Mən Şahin kişiyəm, quş deyiləm ki... 
Moskva, Şeremetyevo-2,  
18 fevral 2009 
 
«Şahin kişi» olsam da, əgər mənə «şahin quşu» de-
sələr  yanılmazlar.  Axı,  hey  uçuram,  təyyarədə  hərdənbir, 
amma  fikir  səmasında,  şe’r  asimanında  daim  uçuram. 
Uçuşsuz  günüm  olmasın,  İlahi.  Hələ  uçmalıyam,  İlahi. 
Hələ  qanadlarımda  (yadıma  Bəkir  müəllimin  «Şahinin 
qanadları» ifadəsi düşdü) qüvvət var, İlahi: 
 
Neçə şahin quşunun seyr eləmiş pərvazın... 
Geriyə qalmayacaqdır adaşından Şahin 
 
(İkinci Divan, s.259) 
 
Necə 
deyərlər, 
insan 
quş 
kimidir. 
Dünən 
Bakıdaydım,  bu  gün  Moskvadayam,  sabah  isə  Tokioda 
olacağam inşallah. 
Sübh  saat  8-dən  qonmuşam  bu  hava  limanının 
tranzit zalına. Vaxt öldürən qatiləm. Ağır şeydir vaxt. Çox 
ləng  keçir.  Hələ  saat  10-dur.  Hələ  gör  neçə  saat  burada 
qalmalıyam... 
Bir  dəstə  erməni  idmançısına  gözüm  sataşdı. 
Harayasa uçmaq üçün gəliblər. Gözüm azərbaycanlı gəzir. 
Amma,  gözüm  axtardığını  tapmadı.  Ermənilərsə  hır-hır 
hırıldaşır,  kələn-köntöy  dillə  nəsə  danışır,  gülüşürlər. 
Hırıldayın,  ey  Qarabağımı  işğal  edən  namərdlər,  vaxt 
gələr, biz də gülərik. Hazırda isə Qarabağım əldən gedib... 
 
Şahin Fazil 
 
 
50 
Düşmənim gör neçə müddətdi bağımdan yapışıb, 
Çəmənimdən, düzənimdən, bulağımdan yapışıb. 
 
Topxana ormanının şövqü başından çıxmır, 
Palıdımdan, vələsimdən, qovağımdan yapışıb. 
 
Özünün nur saça bilmir deyə solğun çırağı, 
Qarabağ mülkü təkin çilçırağımdan yapışıb. 
 
Ağlın olsun, gəl odumdan, ocağımdan əl çək, 
Əlini yandıracaqsan ocağımdan yapışıb. 
 
Natəmiz vüs-vücudundan eli pak etməkçin 
Qovaram mən səni bir gün yarağımdan yapışıb. 
 
Sənə yalvarmayıram, əmr edirəm, getsə belə 
Mənə sən yalvaracaqsan ayağımdan yapışıb. 
 
Şahinəm, olsa lüzum, qaplana dönnəm bir gün, 
Məni gəl silkələmə sən  budağımdan yapışıb. 
 
(Qəzəllər,  Bakı, 
1994, səh.144) 
 
Tranzit  zal  dolub-boşalır,  boşalıb-dolur.  Saat  11. 
Saat  12.  Saat  13.  Ürəyim  çəkildi.  Cavanlıq  vaxtımda 
vaxtın ötüşünə bir o qədər də məhəl qoymazdım. İndi isə, 
qocayam. Yaş 70-i haqlayıb. Hövsələsiz olmuşam. Ürəyim 
çəkildi. 
Mənim  «Mənim  qocalığım»  adlı  şe’rim  var. 
Bədbindir. Hazırkı halıma münasibdir: 

  Йапонийа сяфярнамяси 
 
 
51 
 
Şahin Fazil 
 
 
52 
Gün-gündən qısalır həzzimin boyu, 
Qəmim uzandıqca möhnətim artır. 
Yığılır gözümə mirvari suyu, 
Yaşım çoxaldıqca sərvətim artır. 
 
Saçım gümüşlənir mənim get-gedə, 
Üzüm qızıl kimi saralmaqdadır. 
İstilik görmürəm daha heç nədə, 
Başımın üstünü qar almaqdadır. 
 
Rəngi solmaqdadır ömür gülümün 
Baba çuxasıtək, nənə donutək. 
Önünə çıxıram gözəl ölümün, 
Ölümü yar kimi qucum mən gərək. 
 
Kədərim dərdimlə həmahəng gedir, 
Çoxdan oxumuram gənclik himnimi. 
Sür’ətim azalır, işim ləng gedir, 
Hərdən axsayıram Teymurləng kimi. 
 
Yar bəyənməyirəm, yar atmayıram, 
Qələmim əlimdə yaraq əvəzi. 
Daha mən uşaq da yaratmayıram, 
Şe’r yaradıram uşaq əvəzi. 
 
(Üçüncü  Divan, 
səh. 485-486) 
 
 
Bəli,  bu  gün,  elə  burada  bu  tranzit  zalında 
yuxarıdakı şe’rimi yaratdım: «Rica» şe’rimi... 

  Йапонийа сяфярнамяси 
 
 
53 
Saat 14. Saat 15. Saat 16. İlahi, dözüm ver mənə. 
Hayku 
 
Ey vaxt, get, 
Ey vaxt, get, 
Ey yar gəl ki, vaxt getməsə gəlməzsən. 
(Üçüncü Divan, səh. 
1023) 
 
Saat  17.  Saat  18.  Görəsən  darıxmaqdan  ölmək 
olarmı?  Ölmərəm  ki?  Qərib  yerdə,  özü  də  tək,  tənha. 
Vaxtın  ləng  ötməsi  barədə  elə  bu  dəm  ləngimədən  bir 
başqa hayku yazdım: 
 
Hayku 
 
Dəqiqələrin 
Ayaqları ləng – 
Daş sallanıb onlardan. 
 
Nəhayət  olduqca  məlahətli  bir  qadın  səsi  eşitdim 
(mən  bu  saat  lap  şeytanın  da  səsini  «məlahətli  qadın 
səsinə»  bənzədərdim):  «Tokioya  uçan  SU-583-cü  reysin 
sərnişinlərinin 
qeydiyyatı 
18-ci 
çıxış 
yolunda 
başlanacaqdır». Sağ olun, ey qeydiyyatçılar, var olun. Tez 
qeyd  eləyin  bizi,  oturaq  təyyarəyə,  uçaq  Yaponiyaya. 
Amma, yamanca qar yağır. Cənubi Azərbaycan şairi Mirzə 
Əli Möcüz demişkən: 
 
«Görəsən göydəki ambardə qar var, ya yox?» 
 
Şahin Fazil 
 
 
54 
Yəqin ki çox qar var. Yağır ki, yağır... 
 
Təyyarənin  uçuşu  yarım  saatdan  da  çox  gecikdi. 
Nəhayət ki, təyyarədəyik. Nəhəng bir təyyarə. Olduqca iri 
bir  dəmir  quş.  «Dəmir  quş»un  içərisindəyik.  Mixaildən 
(bortprovodnik) soruşdum: 
-Bu nə təyyarədir belə? 
Cavab verdi: - Aerobusdur. 
Dedim: - Harada düzəldiblər? 
Dedi: - Fransada. 
Dedim: - Maşallah! 
 
Görəsən,  bir  də  haçansa,  aerobus  demirəm,  heç 
olmasa  bapbalaca  təyyarə  düzəldə  biləcəyikmi?  Yadıma 
böyük şairin kiçik bir şe’rinin bu misraları düşdü: 
 
«Özgələr qoy paravoz, ya gəmi icad eləsin, 
Biz verib pul, minərik, yol gedərik rahət ilə». 
 
Aerobus  nə  aerobus!  Həm  görünüşünə,  həm  də 
sərnişin tutumuna görə olduqca əzəmətli bir hava gəmisi. 
Yaponiyaya  uçarkən  belə  aerobus  Bəkir  müəllimin 
də  diqqətini  cəlb  edib:  «Səfərimiz  davam  edirdi.  Ertəsi 
gün,  Yaponiya  hava  xətləri  şirkətinə  məxsus  «Boinq  - 
743»  təyyarəsi  ilə  Sapporoya  yola  düşdük.  Təqribən  500 
sərnişin  tutan  üç  hissədən  ibarət  böyük  teatr  salonunu 
xatırladan  bu  təyyarədə  ilk  dəfə  uçmaq,  yol  boyu 
televiziya  ilə  göstərilən  filmlərə  baxmaq,  yaxud  qulaq 
radiosu ilə  gözəl yapon xalq  musiqisini  dinləmək, əlbəttə, 
maraqlı  idi.  Lakin,  bir  ildə  «Boinq»  markalı  Amerika 
təyyarələrinin  bir  neçə  dəfə  qəzaya  uğradığını,  çoxlu 

  Йапонийа сяфярнамяси 
 
 
55 
sərnişinin  tələfatına  səbəb  olduğunu  bildiyimdən,  niyə 
gizlədim, həyəcan keçirirdim...» (Bax: Göst. kitab, s.684). 
Elə  mən  də  həyəcan  içindəyəm,  Bəkir  müəllim, 
amma mənim uçduğum bu təyyarə Amerikada yox, Mixail 
dedi  ki,  Fransada  düzəldilib.  Mənzil  başına  çataram 
inşallah. 
Aerobusa  göz  gəzdirirəm.  Hər  üç  hissənin  ön 
divarlarında  monitorlar  quraşdırılıb.  Həmin  monitorlar 
bütün  uçuş  boyu  sərnişinləri  aerobusun  getdiyi  marşrutu, 
onun  sur’ətini,  uçuş  yüksəkliyini,  havanın  temperaturunu, 
üstündən  uçub  getdiyini  bütün  şəhər,  dağ,  çay  və  çöllərin 
adlarından  agah  edir.  Moskva  ilə  Tokionun  arasında  olan 
hava yolunun uzunluğu, gəmi komandirinin e’lan etdiyinə 
görə  8  saat  55  dəqiqədir.  7716  km.  məsafə  və  8  saat  55 
dəqiqə uçuş. 
Sərnişinlərin çoxusu yatır. Mənimsə yuxum gəlmir. 
İstəyirəm  ki,  gəlsin,  amma  gəlmir  ki,  gəlmir.  Həyatımda 
yuxusuz  qaldığım  vaxtlarım  çox  olub.  Bə’zən  yuxunu 
özüm  qovmuşam  gözlərimdən,  çünki  yuxu  gedəndə  şe’r 
gəlir, şe’r doğulur. Belə bir şe’rim var: 
Kim isə yuxumu götürüb qaçır 
 
Elə ki, yumuram gözümü gecə 
Hansı bir qüvvəsə gözümü açır. 
Yatmağa qoymuram özümü gecə, 
Kim isə yuxumu götürüb qaçır. 
 
Gecə ilham pərim gülür üzümə, 
Gecə səhərəcən şe’r deyirəm. 
Qayıtmasın deyə yuxu gözümə, 
Hərdənbir qolumu çimdikləyirəm... 
 
Şahin Fazil 
 
 
56 
Bə’zən ürək deyir, bə’zən dil deyir, 
Arada sözlərin rəngi görünür. 
Səhər açılanda əlimdə şe’r, 
Balışda mürəkkəb rəngi görünür. 
 
Özümü yalandan öyə bilmərəm, 
Demirəm hər və’də sözüm çox olur. 
Özgə şe’rləri deyə bilmərəm. 
Mənim şe’rlərim gecə doğulur. 
 
Belə artırıram şe’r varımı, 
Azalmır bu varın istəyi canda. 
Bə’zən qaranlıqda yazdıqlarımı 
Oxuya bilmirəm sübh açılanda. 
 
Beləcə-beləcə çoxaldı şe’r, 
Beləcə-beləcə çoxaldı misra. 
Bə’zən bir gecədə beş-altı şe’r, 
Bə’zən bir gecədə beş-altı misra... 
 
(Əllərini ver mənə, səh.47-48) 
 

  Йапонийа сяфярнамяси 
 
 
57 
Xəyalım şe’rdə, nəzərim monitordadır. 
Tokionun  «Narita»  adlanan  aeroportuna  çatanadək 
aerobusumuz  bu  yerlərin  üzərindən  keçir:  Kostroma, 
Voloqda, Sıktıvkar, Yekaterinburq, Uxta ilə Perm arasında 
yerləşən  Ural  dağları,  sonra  Qərbi  Sibir  düzənliyi, 
Novosibirsk,  İrkutsk,  Xabarovsk,  oradan  şimalda  Curcur 
dağları və Tatar boğazı... Ada bax ha-Curcur. Boğaza bax 
ha  –  Tatar!  Yəqin  ki,  bu  yerlərdə  qədimlərdə  türklər 
yaşayıblar (Oljas  Süleymenovun çoxdan oxuduğum «Az i 
ya» kitabını bir də nəzərdən keçirməliyəm). 
Maqadan şimalda qaldı. «Maqadan» dedim, yadıma 
Cəmaləddin  düşdü.  Qohumum  Cəmaləddin.  13-14  yaşım 
vardı.  Cəmaləddin  günlərin  bir  günü  Qubaya  gəldi. 
«Müharibədə itkin düşənlər» siyahısındaydı onun adı. Sən 
demə,  itkin  deyilmiş,  Maqadandaymış.  1953-cü  ildə  gəlib 
çıxdı 
Azərbaycana, 
Qubaya. 
Yaman 
«vurandı». 
Qohumlarım  İmrana,  Tariyelə,  kiçik  qardaşım  Nərimana 
və  mənə  çaxır  içmək  öyrətdi.  Özü  isə  spirt  içirdi.  96 
dərəcəli  spirt.  Çox  içdiyi  üçün  çox  tez  öldü.  Biz  isə  çox 
içmədik. Doğrudur, İmran da, Tariyel də, Nəriman da çox 
yaşamadılar.  Əməkdar  İncəsənət  xadimi  İmran  Xəlilov, 
əsgərlikdən  sonra  Özbəkistanın  Nəvai  şəhərində  ömür 
sürən  Tariyel  Zeynalov  və  mənim  müstəntiq  qardaşım 
Nəriman  Fərzəliyev  çoxdan  Allah  rəhmətinə  qovuşublar. 
Mən  isə,  hələ  ki,  sağam  və  hazırda  Yaponiyaya 
uçmaqdayam. Şükür sənə İlahi: 
 
Hər yanan sönməlidir, sönməlisən, ey Şahin, 
Əriyib şam təhəri söndü Nəriman da belə. 
(Qəzəllər, 1994, səh.58) 
 
Şahin Fazil 
 
 
58 
Curcur  dağları!  Tatar  boğazı!  Nəhayət,  Sakit 
Okeanın içərisində mövcud olan qırx minədək böyük-kiçik 
adadan  ibarət  Yaponiya  və  onun  paytaxtı  Tokio.  Artıq, 
şəhərin Narita aeroportunu görürəm. 
Aerobusda hamımıza deklarasiya vərəqi paylandı. 2 
vərəq.  Onları  yazıb  doldurmalıyam.  Yanımda  bir  yapon 
əyləşib.  Kohşon  Nanami.  Çənəsində  uzun  saqqalı  olan 
(guya  mən  də  saqqal  saxlayıram!..)  K.Nanami  məşhur 
rəqqasdır.  Mənə  nisbətən  ingilis  dilini  çox  yaxşı  bilir. 
Mənim  deklarasiyamı  da  o  doldurdu.  Deklarasiya 
vərəqlərində  çoxlu  suallar  vardı  ki,  onların  biri  belə  idi: 
«Siqaret çəkirsinizmi?». Cavabım «yox» yazıldı və dərhal 
çoxdan yazdığım bu beyt yadıma düşdü: 
 
 
Etməsəm də meyə aludə bu vurğun canı, 
Meyi üstün tuturam, neyləyirəm qəlyanı? 

  Йапонийа сяфярнамяси 
 
 
59 
 
 III . 19 fevral 

Kataloq: files -> books -> file
file -> ƏSƏRİn təkrar çapi və ya hər hansisa bir hiSSƏSİNİN Çapi qadağandir!
file -> Təhsildə İkt html-in əsasları kursu üzrə VƏSAİt tərtib edənlər: Abdulla Qəhrəmanov
file -> MEŞƏLİ KƏNDİNİn yay güNLƏRİ
file -> "Mədəniyyətin üstünlüyu" "Journal of Democracy", 1995-ci il
file -> Azərbaycan-Avrasiya Araşdırmaları Mərkəzinin Türk Dünyası Filologiyası sırasından Prof. Dr. Mustafa isen təZKİRƏDƏN
file -> Elnur və Arzu pəncərə qonşuları idilər. Üz-üzə dayanmış binalarda yaşayırdılar. Onlar neçə vaxt idi ki, pəncərə qonşusu idilər. Ancaq bir-birilərindən xəbərləri belə yox idi
file -> Şirvani Ədilli MƏNİm odlar diyarim
file -> İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
file -> Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
file -> Elxan Süleymanov Vurğun Süleymanov Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır