Savitskiy muzeyinde Yu. I. Taldíkin «ekspediciya «AYaz-qala»

Savitskiy muzeyinde Yu.I. TALDÍKIN
«EKSPEDICIYa «AYaZ-QALA»
ESSE
Kórkem óner dúnya haqqındaǵı oyda sawlelendiriwimizni ózgertiw ushın ájayıp qábiletke iye, bul bolsa bizni kúndelik zatlardı jańa nurda kóriwge odaydı. Kórkem ónerdiń bunday tásiriniń ájayıp úlgilerinen biri bul Súwretshi Y. I. Yu.I. TALDÍKINnıń Savitskiy muzeyinde usınıs etilgen " «EKSPEDICIYa «AYaZ-QALA»" shıǵarması bolıp tabıladı.
Yu.I. TALDÍKIN- orıs súwretshii, onıń dóretpeleri tereńligi hám hádiyseleri menen tańlanıwda qaldı. " Ayaz Kala Ekspediciya" - tamashagóyni ótken zaman hám kosmosqa tınıshsızlanıwlı saparǵa shıǵıwǵa shaqırıq etiwshi dóretpe.
Bul súwret tariyxıy suwretleytuǵın kórkem ónerdiń sawlatlı úlgisi bolıp tabıladı. Ayaz kala, súwrette kórsetilgeni sıyaqlı, haqıyqıy ekspediciya ushın arenaga aylanadı. Suuretshi bul ájayıp gúrriń tolıq maǵlıwmatların sheberona qayta jaratadı. Tamashagóy tuvalga qaray, sapardıń bir bólegine aynalǵanǵa uqsaydı, hár bir jıldam sır hám bilim menen to'lib-toshgan dáwirde hám ortalıqta ózin tabadı.
Bul súwrettiń eń zárúrli qásiyetlerinen biri Suuretshinıń atmosfera hám waqtın jetkiziw degi uqıpı bolıp tabıladı. Yu.I. TALDÍKIN jaqtı reńler hám tolıq elementlerden paydalanıp, aymaq hám arxitekturanıń shıraylı kórinisin jaratadı. Tamashagóy aptap quyashnı, qum ústindegi ız dawısların sezim etip, Ayaz Kalanıń áyyemgi diywalları tábiyat kórinisinen payda kóriwshi bóle aladı. Bul dóretiwshilik realizm bizni tekǵana kóriwge, bálki tariyx jıldamların da basdan keshirimge odaydı.
Biraq, suwret tariyxıy anıqlıqtan tısqarı, tamashagóyga tereń mánis hám metafora da usınıs etedi. Ekspediciya izertlew, bilim hám jańa ashılıw ramziga aylanadı. Súwretshi bizni tekǵana ótken zamanǵa sayaxat qılıwdı, bálki ózimizdiń ishki dúnyamızǵa tereńrek sho'ng'ishni usınıs etedi. Bul tuval aldında turǵan hár bir kisi ol jaǵdayda óz jolı hám jańa ashılıwlarınan bir zattı tapa aladı.
Savickiy muzeyinde " «EKSPEDICIYa «AYaZ-QALA»" súwreti tekǵana kórkem óner shıǵarmasına, bálki bizni ótken zaman menen baylanıstıratuǵın kópirka da aylanadı. Bul erda kórkem óner tekǵana bezew, bálki yosh dáregi bolıp xızmet etedi, bizni jańa ideyalar hám oy-pikirlerge itaradi.
Juwmaq etip sonı aytsak, Savitskiy muzeyindegi Y. I. Yu.I. TALDÍKINnıń " «EKSPEDICIYa «AYaZ-QALA»" shıǵarmasındaǵı súwret tariyxıy suwretleytuǵın kórkem ónerdiń ájayıp úlgisigagina aylanıp qalmay, kórkem ónerdiń tereńligin ańǵarıwda da gilt bolıp qaladı. Bul bizni hádiyse hám jańa ashılıw dúnyasına cho'mdiradi, usınıń menen birge óz talqinlarimiz hám ishki tájiriybelerimizga jay qaldıradi.
Savitskiy muzeyinde keltirilgen Y. I. Yu.I. TALDÍKINnıń " «EKSPEDICIYa «AYaZ-QALA»" súwreti tekǵana kórkem qımbatqa iye, bálki mádeniy-tariyxıy miyraslar haqqındaǵı túsinikmizni da boyitadi. Ol jaǵdayda biz tekǵana áyyemgi mákan-jay obrazın, bálki ılım hám sayaxatqa bolǵan insaniy shóllewdiń hákisin da kóremiz.
Y. I. Yu.I. TALDÍKIN kórkem óneri kóbinese óz ana jurtınıń temalarına yuzlanadi, onıń suwretleri zaman hám hádiyselerdiń birdey xronikasi bolıp xızmet etedi. " Ayaz Kala ekspediciyasy" de esaptan tısqarı emes. Súwretshiniń hár bir bo'yog'i, palitra daǵı hár bir reń mádeniy miyraslardı saqlap qalıw hám uzatıw qáwpin sáwlelendiredi. Bul tuvalda tamashagóy tekǵana tariyxıy anıqlıqtı, bálki ana jurtına bolǵan muhabbattı, ájdadlarǵa bolǵan húrmetti tabadı.
Haqıyqıy kórkem óner sezimlerdi hám yoshni oyatıwǵa ılayıq hám Yu.I. TALDÍKINnıń súwreti bul qábiletti tolıq sáwlelendiredi. Bul dóretpe aldında turǵan tamashagóy tekǵana suwretleytuǵın kórkem ónerdiń detallari hám dúzilisiniń gózzallıǵın, bálki súwretshiniń etkazishga intilgan ishki muwapıqlıǵın da sezim etiwi múmkin. Usı mánisten alıp qaraǵanda, súwret tekǵana ótken zaman esteligine, bálki házirgi kún ushın yosh dáregine aylanadı.
Texnika hám turmıs tezligi menen to'yingan búgingi dúnyada «EKSPEDICIYa «AYaZ-QALA» sıyaqlı kórkem óner dóretpeleri ózimizdi tariyx hám mádeniyatqa cho'mdirish zárúrligini yadǵa saladı. Olar tamashagóyni tekǵana suwretlerge júzeki qarawǵa, bálki olar kótergen mánis hám dúnya haqqındaǵı óz oyda sawlelendiriwimizni qanday boyita alıwları haqqında oylawǵa odaydı.
Sonday etip, Savitskiy muzeyinde Y. I. Yu.I. TALDÍKINnıń " «EKSPEDICIYa «AYaZ-QALA»" súwreti mádeniy miyraslardıń ajıralmaytuǵın bólegine, yosh dáregine aylanadı. Tariyxni saqlap -álpeshlew, áwladlardı bir-birine baylanıstırıp, jańa túsinik shapaqların ashıp bere alatuǵın kórkem ónerdiń ullılıǵın yadǵa saladı.
Y. I. Yu.I. TALDÍKINnıń Savitskiy muzeyindegi " «EKSPEDICIYa «AYaZ-QALA»" atlı súwreti zamanagóy qıyınshılıqlar hám ózgerisler sharayatında kórip shıqsak, jáne de áhmiyetli bolıp qaladı. Bul kórkem óner shıǵarması bizni tekǵana ótken zamanǵa sayaxat etiwge, bálki házirgi hám keleshegimiz haqqında oylawǵa da shaqırıq etedi.
Times ózgeredi, lekin suwretler, sıyaqlı " Ayaz Kala Ekspediciya", tariyx máńgi gúwalar qaladı. Olarda biz tekǵana súwretshiniń gózzallıǵı hám texnikalıq sheberligin, bálki insan tájiriybesiniń birdey arxivın da tabamız. Bálki bul kórkem óner shıǵarmasında mádeniyat qádiriyatların saqlap -álpeshlew hám uzatıw, tez rawajlanıw hám ózgerisler dáwirinde tariyx menen baylanıstı qanday saqlap qalıw múmkin, degen sorawlarǵa juwaplar orın alǵan bolıp tabıladı.
«EKSPEDICIYa «AYaZ-QALA» bizni tekǵana fizikalıq, bálki ruwxıy saparlarımız haqqında oylawǵa shaqıradı. Suuretshi áyyemgi diywallar hám arxitektura tolıq maǵlıwmatların suwretlab, óz mádeniyatınıń túbirlerine yuzlanib, erisiw múmkin bolǵan kúsh hám ózgeriwshenlikti yadǵa saladı.
Bunnan tısqarı, Savitskiy muzeyindegi bul súwret tekǵana kórgezbe emes, bálki túrli dáwirlerdiń ushırasıw jayına aylanadı. Bul bizni ne bolǵanına jaqınlastıradı hám keleshek áwladlar ushın ne zárúrli bolıwı haqqında oylaw imkaniyatın beredi. Qanday etip kórkem óner ótken zaman, házirgi hám keleshek ortasındaǵı kópirka aylanıwı, qádiriyatlardı uzatıwı hám jańa ashılıwlardıń yoshlandırıwı múmkin?
Sonday etip, Y. I. Yu.I. TALDÍKINnıń " «EKSPEDICIYa «AYaZ-QALA»" shıǵarması tariyxıy saqnanı tekǵana shıraylı suwretleydi, bálki mádeniy miyraslardıń áhmiyeti, ótken zamandı baǵıw zárúrligi hám uǵımsız keleshekte kórkem óner qanday etip shıra bolıp xizmet etiwi múmkinligi haqqında oylaw dáregine aylanadı.
Zamanagóy qıyınshılıqlar hám dinamikalıq ózgerislerge itibar qaratıp, Y. I. Yu.I. TALDÍKINnıń " «EKSPEDICIYa «AYaZ-QALA»" shıǵarması zaman hám mádeniyatlardıń bir túrine aylanadı. Ol jaǵdayda ótken zamanımız menen qanday óz-ara baylanısda bolıwımız, tariyxımizni qanday saqlap qalıwımız, kórkem ónerdiń bul orında qanday orın tutıwı haqqında sorawlar tuwıladı.
Búgingi kúnde texnologiya hám tezlik penen tásirler kóbinese tereń oylawdıń ornın basqanda, «EKSPEDICIYa «AYaZ-QALA» sıyaqlı kórkem óner shıǵarması aste hám oy-pikirli aqıldıń qadrini eskertip turadı. Súwret bizni toqtap, túbirler, házirgi dáwirimizni qáliplestiriw ushın tariyxıy kontseptsiyanı túsiniw zárúrligi haqqında oylawǵa usınıs etedi.
Tuvalda suwretlengen ekspediciya da zamanagóy qıdırıw hám jańa ashılıwlardıń allegoriyasi bolıp tabıladı. Qanday etip kórkem óner jańa ekspediciyalarǵa, zamanagóy mashqalalardi túsiniw hám saplastırıw ushın yosh dáregi bolıp xizmet etiwi múmkin? Qanday etip ol biziń umtılıw-háreketlerimizni tekǵana sırtqı, bálki turmıstıń ishki mánislerin qıdırıwǵa jóneltiriwi múmkin?
Y. I. Yu.I. TALDÍKINnıń súwreti tamashagóyga zamannıń guwası bolıw, ózin ótken zamanǵa cho'mdirish múmkinshiligin beredi hám usınıń menen birge, keleshekke názer taslaw imkaniyatın beredi. Bul miyraslardı innovatsiyalar menen qanday bólew, intizorlik menen kutayotganda ayriqshalıǵın qanday saqlap qalıw haqqında oylaw ushın báhárga aylanadı.
Sonday etip, Savitskiy muzeyinde Y. I. Yu.I. TALDÍKINnıń " «EKSPEDICIYa «AYaZ-QALA»" tek shıǵarma emes. Tariyxtıń saqlanıwı, ótken zaman menen baylanıslılıǵı, kórkem óner bizni uǵımsız keleshegimizde jańa shapaqlardı qıdırıwǵa qanday yoshlandırıwı múmkinligi haqqındaǵı zárúrli sorawlardı talqılaw ushın katalizatorga aylanadı.
Turmıstıń jedel pátleri, texnologiyalıq ózgerisler hám global transformaciyalar menen baylanıslı zamanagóy qıyınshılıqlarǵa itibar qaratıp, " «EKSPEDICIYa «AYaZ-QALA»" shıǵarması jım-jırtlıq hám donoliknıń birdey oazisi bolıp tabıladı. Bul shıǵarma zamanagóy dúnyanıń shawqım -suti hám shawqım -sutinen jasırınıp, ózimizdi bir zumga ajayıp ortalıqqa cho'mdirishimiz múmkin bolǵan jayǵa aylanadı.
Ayaz Kala obrazına názer taslaytuǵın bolsaq, tariyxımizni, úrp-ádetlerimizni saqlap -álpeshlewdiń áhmiyetin esleymiz. Hár bir boyaw zarbasini jaratıp atırǵan Suuretshi mádeniyat hám milliy ózlikti ańǵarıw túbirleri kúsh hám ayriqshalıqtı kóterip júrgenin eslatayotgandek tuyuladi. «EKSPEDICIYa «AYaZ-QALA» miyraslarimizni saqlap -álpeshlewge, tariyxımizni izertlewge hám keleshek ushın odan ibrat alıwǵa odaydı.
Bul kórkem óner shıǵarması da ekspediciyalardıń óz ishindegi áhmiyetin eskertip turadı. Turaqlı ózgeris hám informaciya hádden tıs to'kilgan dáwirde Y. I. Yu.I. TALDÍKINnıń súwreti bizni óz jollarımizni izlewge, óz ishki múmkinshiliklerimiz hám yosh dáreklerimiz dúnyasına ekspediciyalardı ótkeriwge yoshlantiradi.
Bunnan tısqarı, " Ayaz Kala ekspediciyası" bizni esten shıǵarmaw haqqında eskertedi, hátte texnologiya hám pikirlewdiń joqarı tezligi dáwirinde de páseyiw, toqtap qalıw hám zamatdan zawıq alıw zárúrligini aytıp otedi. Kórkem suwret gózzallıq hám bahanı únsizlik saqlaw, jaqın tekseriw hám tariyxıy túbirler menen baylanıslı halda tabıw múmkinligin eskertip turadı.
Sonday etip, Savitskiy muzeyindegi Y. I. Yu.I. TALDÍKINnıń " «EKSPEDICIYa «AYaZ-QALA»" súwreti tekǵana shıǵarma, bálki mádeniy-tariyxıy miyraslarimiznıń áhmiyetin, sonıń menen birge, ishki ekspediciya hám meditatsiyanıń házirgi dúnyada áhmiyetin eslatuvchi dono ustaz bolıp tabıladı.
Savitskiy muzeyindegi Y. I. Yu.I. TALDÍKINnıń " «EKSPEDICIYa «AYaZ-QALA»" súwreti tamashagóyni tariyx hám mádeniyat baylıǵına intellektuallıq hám sezimiy shómiliwdi usınıs etedi. Bul kórkem óner shıǵarması tekǵana áyyemgi mákan-jayǵa ayriqsha názer taslaydı, bálki bizni dúnya haqqındaǵı óz oyda sawlelendiriwimiz haqqında oylawǵa odaydı.
Globallasıw hám operativ informaciya almasinuvi dáwirinde Y. I. Yu.I. TALDÍKIN obrazı xalqımız tariyxın tereń ańǵarıwdıń áhmiyetin yadǵa saladı. Ol jaǵdayda mádeniyatlar ortasındaǵı shegaralar bulg'angan dúnyada ayriqshalıq hám mádeniy miyraslardı saqlap qalıw talap etiledi. Sol tárzde, súwret zamanagóy jámiyette ózimizdiń birdey jolımızdı izlewde bizge jol kórsetetuǵın shıraqa aylanadı.
«EKSPEDICIYa «AYaZ-QALA» da bizni izertlewdiń mánisi haqqında oylawǵa usınıs etedi. Insaniyat belgisizler menen qanday óz-ara baylanısda bolıp, bul biziń mádeniyatimizga hám óz-ózin ańǵarıwımızǵa qanday tásir etedi? Dóretiwshi tamashagóyga bul epik ekspediciyanı qatnasıwshısı bolıw, oǵan ekskavator kózi menen qaraw hám bilimge umtılıwdan yoshlanıw múmkinshiligin beredi.
Bul kórkem óner shıǵarması tekǵana onıń kelip shıǵıwı menen maqtanıw sezimin, bálki keleshek áwladlar aldında juwapkershilik sezimin oyatadı. Onı keleshek áwladlarǵa ótkeriw maqsetinde búgingi kúnde mádeniy miyraslarimizni qanday saqlap -avaylaymiz? Suuretshi kótergen máseleler globallasıw qıyınshılıqlarına dus kiyatırǵan dúnyada mádeniy túrme-túrlıqtı saqlap qalıw kontekstinde aktual bolıp qaladı.
Sonday etip, " «EKSPEDICIYa «AYaZ-QALA»" tekǵana muzey degi suwretke, bálki hár bir tamashagóy ushın izertlew dúnyasına, ótken zamanǵa hám keleshekke ózin cho'mdirish ushın múmkinshilikke aylanadı. Ol jaǵdayda mádeniy miyraslardı saqlap -álpeshlew, ılım-bilimdiń jańa shapaqların qıdırıw daǵı ornımız haqqında oylawǵa shaqırıq etiledi, zaman menen áwlad ortasındaǵı baylanıstiń áhmiyeti belgilengenler etiledi.