Şəlalə Məhyəddin qızı
Yüklə 2,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Насир» няшриййаты Бакы – 2012
| 2 Шялаля Мящйяддин гызы. «Гаранлыгдан ишыьа». Бакы, «Насир» няшриййаты, 2012, 192 сящ. Бу китаб дцнйа шющрятли эюз ъярращы, Азярбайъан офталмолоэийасынын баниси профессор Цмнися Муса- бяйлинин 110 иллик йубилейиня щяср олунуб. Китабда алимин елми фяалиййяти иля баьлы хатиряляр топланыб. Китабын ишыг цзц эюрмясиндя мадди вя мяняви кю- мяклик эюстярян щямйерлиляримиз, иш адамы Даьлар Ся- фярова вя «Насир» няшриййатын директору Фамил Кяри- мова миннятдарлыьымызы билдиририк. М 087 – 2012 © «Насир» няшриййаты,2012 3 ЮН СЮЗ Гейри-ади зяка сащибляри билик вя баъарыгларыны елмин инки- шафына сярф едяндя даща чох файда верир, онларын ямяйинин ня- тиъясиндя даща чох инсан бящрялянир. Юмрц бойу инсанлара нур верян академик Цмнися Мусабяйli dя беля инсанлардан бири иди. О, тякъя Азярбайъанда, кечмиш Советляр Иттифагында дейил, дцнйада севилиб-сечилиян надир офталмологлардан бири кими танынырды. Щятта ону дювлят башчылары сявиййясиндя мцх- тялиф юлкяляря дявят едир, бюйцк щюрмят вя ещтирам эюстярир- диляр. Тякъя бу фактын юзц онун чох бюйцк нцфуза малик ол- дуьуну шяртляндирян амиллярдян биридир. Одур ки, Ц.Мусабяй- linin эюзляриня шяфа вердийи инсанлар арасында ади вятяндаш- лардан тутмуш йцксяк рцтбяли мямурлар, дювлят башчылары да олуб. Бейнялхалг сявиййяли симпозиумларда, елми конфрансларда етдийи чыхышлар да щямишя марагла гаршыланыр, бюйцк якс-сяда доьурурду. Саьлыьында «Цмнися ханым» адлы сянядли филм чякилмиш, елми мягаляляри дцнйанын бир чох нцфузлу журналла- рында чап олунмушдур. Цмнися ханым нечя инсанын эюзцня нур вермишди, нечя тяшяккцр мяктубу алмыш, щаггында нечя хатиря йазылмышды? Буну рягямля ифадя етмяк гейри-мцм- кцндцр. Артыг Цмнися ханымын вяфатындан 40 иля йахын вахт кечир. Буна бахмайараг, о, инди дя ещтирамла йад едилир, бюйцк мя- щяббятля хатырланыр. Вахтиля онунла бирликдя чалышан иш йолдаш- ларындан, дярс дедийи тялябялярдян, мцалиъя етдийи инсанлардан кимиси онун щаггында мягаля, кимиси хатиря, кимиси шеир, кими дя щятта елеэийа вя поема да йазмышдыр. Журналист Шялаля Мящйяддин гызы щямин йазыларын вя хатиря- лярин бир чохуну арайыб-ахтарыб тапараг бу китабы ярсяйя эя- тирмишдир. Китаба чякилян зящмяти эюрмяк цчцн онун мцндя- ряъатына нязяр салмаг кифайятдир. 4 Цмнися Мусабяйli Азярбайъан тябабятиня ня кими йени- ликляр эятириб, дцнйа тибб елминя щансы тющфяляри вериб, хястяляри неъя мцалиъя едирди, неъя дярс дейирди, тялябяляриня щансы тюв- сийялярини верирди, анаданэялмя кор олан инсан эюзлярини ачан- да ня кими щиссляр кечирдирди? Китабда бу вя йа диэяр суаллара ятрафлы ъаваб верилир. Китабын цстцн ъящятляриндян бири дя орадакы инсан мяня- виййатыны зянэинляшдирян фактларын чохлуьудур. Бу да Цмнися Мусабяйlinin юзцнцн дахили аляминин зянэинлийиндян, йцксяк яхлаги характериндян иряли эялирди. Башга сюзля десяк, Цмнися ханым тякъя гейри-ади истедады иля дейил, йцксяк инсани яхлаги дяйярляри иля дя хатирялярдя силинмяз изляр гойуб. Ону ябя- дийашар едян дя будур. Бу ися о демякдир ки, китабдан эюрцб эютцрцляси, юйряниляси чох шей вар. Бцтцн щалларда китаба ясл гиймяти охуъу верир. Бу китаб да мяналы, дцшцндцрцъц, инсанлары хейирхащ ямялляря чаьыран, онларын дахили алямини, мянявиййатыны зянэинляшдирян китабдыр. Бцтцн дюврлярдя беля китаблара ещтийаъ олуб. Бундан сонра да олаъаг. Одур ки, охуъулар тяряфиндян бу китабын бюйцк марагла гаршыланаъаьы шцбщясиздир. Мцяллиф цчцн ися бундан бюйцк севинъ пайы ола билмяз. Рцстям РЦСТЯМОВ, ямякдар журналист 5 Ü MNИS Ə MUSABƏYLИNИN HƏYATINDAN QISA FRAQMENTL ƏR Gec ə birə işləyirdi. Şəhər bəlkə də çoxdan yuxuya getmiş- di. B ərkdən döyülən qəfil qapı səsi gecənin sakitliyində əks- s əda yaratdı. Səsə qonşular da diksindi. - Xeyir ola, bu vaxt? Ü mnis ə xanım dodaqaltı pıçıldadı: - Kimdir gör əsən? Ç evrilib professora baxd ı. Həmişə gülərüzlü olan həyat yolda şını elə bil ilk dəfə görürdü. Ərinin rəngi bəyazımış çöh- r əsi və nigaran baxışları onu ildırım kimi vurdu. Dağdan ağır sand ığı kişinin birdən-birə yazıqlaşan görkəmi nəzərindən qaçmad ı. Hərəkətsiz qaldığını görüb, özü qapıya yaxınlaşdı. İçəri daxil olan bir neçə şəxs bircə kəlmə soruşdu: - İsmayılzadə İbrahim? - B əli. - Y ığışın, bizimlə getməlisiniz. - Hara?... - ... Susmu ş və zəhmli baxışlardan, dilindən qəfil çıxan sual- dan İbrahim müəllim daha da pərt oldu. Həmişə cəsarəti, dilav ərliyi ilə seçilən Ümnisə xanım da susmuşdu. Bu sualın cavab ı yox idi. Ö t ən il minlərlə qapısı döyülən insanlar nəyin qurbanı oldu ğunu bilmədikləri halda gedər-gəlməzə yola salınmış- d ılar. Tanıdıqları bu insanların aqibəti hamının başına gələ bil ərdi. Xüsusilə ziyalıların, milləti canı-qanı qədər sevdiyi şəxslərin alın yazısına çevrilirdi. Bu dəfə İbrahim İsmayılzadə h ədəfə alınmışdı. Almaniyada birg ə oxuduqları, ən yaxın dostu Əlirzanın tutulmas ı xəbərini eşidəndən sonra bu anı hər gün gözləyirdi. Sor ğu-suala tutulacağı şübhəsiz idi. 6 Güclü tufan ın, amansız fırtınanın caynağından xilas olma ğa çalışan iri gövdəli ağactək o da yıxılmamağa çalışdı. Yerd ən ayağının üzüldüyünü hiss eləsə də, təmkinini pozma- dan, taq ətdən düşən dizlərini, keyləşmiş qollarını güclə aça- raq körp ə qızını bağrına basdı. Səs-küyə yuxudan oyanan, qorxu i çərisində çaş-baş qalan, gələn “dayılar”ı tanımayan balaca Dilar ə nə baş verdiyini anlamasa da, atasının öpüş- l ərindən məmnun halda həmişəki kimi nazlanmağa başladı. “Qonaq”larla evd ən çıxan atasının arxası ilə baxan anasını a ğlayan görəndə isə dodaqlarını büzdü. Ana-bala bir-birlə- rin ə sarmaşdılar. Hər dəfə ağlayan qızını sakitləşdirən ana- n ın bu gün özünün hıçqırması balacanı heyrətdə qoydu. Donuq gözl ərini mat-məəttəl ona dikdi. Kiçik ovucları ilə anas ının islanmış üzünü, göz yaşlarını silməyə başladı, əllərini boynuna dolayıb, bərk-bərk qucaqladı. H əmin gün Ümnisə xanımın həyatına yazılan ən dəhşətli gec ə oldu. Yoldaşının taleyindən nigaran qaldı, onun başına n ə gələcəyini bilmirdi. Tanış olduqları günü, tələbəlik illərini xat ırladı. Hər ikisi həkim idi. Ən yaxşı təbib olmaq uğrunda mübariz ə aparırdılar, təkcə sənətləri ilə yox, həm də alimlik s əviyyəsi ilə öyünürdülər. - Bird ən onu da güllələyərlər?!. Qorxu, t əlaş ürəyinə soxuldu, vücudunu titrətdi, həyatı q ədər sevdiyi, ən əziz bir insanı itirmək təhlükəsiylə üzləş- diyini hiss etdi... Professor İbrahim İsmayılzadə həmkarları kimi 1938-ci il- d ə həbsə alındı. Müxtəlif bəhanələr səsləndi. Təqsirkar oldu- ğunu isbatlamağa çalışdılar. Axırda əlacsız qalıb, onu “Tro- tskinin t ərəfdarı” adlandırdılar. Tutarlı dəlil olmadığından istintaq prosesi iki il çəkdi. Məhkəməsi isə 15 dəqiqə. Bu müdd ət ərzində, dəmir barmaqlıqlar arasında yaşayan Azər- baycan alimi, n əhayət, Sibirə sürgünə göndərildi. Həyatının növb əti 10 ilini ailəsindən, doğmalarından, el-obasından ayrı ya şamağa məhkum edildi… İbrahim İsmayılzadənin repres- 7 siyaya m əruz qalmasına səbəb bəlkə də onun vaxtilə Azər- baycan Demokratik Respublikas ında Parlamentin deputatı seçilm əsi faktı idi. Millətini azad görmək istəyən insanların s ırasında adı çəkilən ziyalı oldğu üçün qara siyahıya alın- m ışıdı... U şaqlıq dostu Əlirza Atayevlə Almaniyaya oxumağa gön- d ərilən İbrahim İsmayılzadə repressiyanın neçə-neçə günah- s ız qurbanlarından biri idi. Sürgün həyatında da hər an ölü- münü gözl əyən minlərlə insanlardan biri... * * * Ü mnis ə xanım ağlı, dərin zəkası ilə ətrafından seçilirdi. H ələ Tağıyevin Qızlar seminariyasında təhsil alanda onu dig ər uşaqlardan qeyri-adi bacarığına görə fərqləndirirdilər. Ali t əhsildəki uğurları isə onun əl-qolunu açmış, elmin bütün sirl ərinə yiyələnmək həvəsi onu mükəmməl alimlik səviy- y əsinə qaldırmışdı. Ail ənin düşdüyü faciə onun həyat mübarizəsini daha da alovland ırdı. İbrahim uzaqlara aparılsa da, o özünü ərinin yan ında hiss edir, onun çətin günlərində ən yaxın könül sir- da şı idi. Ü mnis ənin “Sən evinə qayıdacaqsan, görərsən!”-sözləri İb- rahimin yadda şında əks-səda yaratdı. “Ümidini üzmə, səbrli ol, h ər qaranlıq gecənin bir aydın səhəri olur” kəlmələri hə- yat boyu qulaqlar ında səsləndi... * * * Ümnis ə xanımın başı elmə qarışdı, elmin ən dərin qat- lar ına qədər irəlilədi. Sonda isə elmi tapıntıları, yeni fikirləri il ə alimlər arasında zəka sahibinə çevrildi. Dünyanın müxtəlif ö lk ələrinə dəvətlər aldı, oftalmoloqların elmi tədbirlərinə qat ıldı. Hara getdisə, harda söz dedisə, dəyərli fikir sahibi oldu. H ər yerdə sevildi. 8 İllərlə həsrətində olduğu İbrahimin yoxluğunu ona, qis- m ən də olsa, xəstələri unutdurdu. Həyat sevgisindən insan- lara i şıq payladı. Qaranlıqlardan qurtulmaq istəyənləri nur dünyas ına qərq elədi... Ü mnis ə xanım zamanı öz dünyasına salmışdı. Həm elmi sah ədə uğurlar bir-birini əvəzləyir, oftalmologiya aləminə də- y ərli əsərlər bəxş edir, bu sahədə kadrların artmasına çalışır, ö z biliyini istedadl ı tələbələrə bəxş edir, həm də sorağını eşi- dib onun yan ına gələn yüzlərlə insanın gözündə cərrahiyyə əməliyyatı apararaq, tutulan gözləri açır. * * * Ü mnis ənin səmada qıy vurduğu, qartal təki zirvələrdə qa- nad açd ığı məqamlarda, İbrahim əli-qolu bağlanmış, azad- l ığa həsrət qalmış anlarında, qəfəsə qısılan quşa bənzəyirdi. Qartal cüss əli bir quşun xırda balaca məkandakı çırpıntıları qol-qanad ı qırılmış quşa yaşamağı zillət etdiyi kimi, bu Azər- baycan aliminin d ə zindan həyatı bütün amalını çilikləmişdi. Usta yan ında köməkçi işləyən, divar hörgüsü ilə məşğul olan İbrahim İsmayılzadə ömrünün bir neçə ilini ağ xalata, kitab d əftərə, yazı-pozuya həsrət qalır... Günl ərin birində “ekzema”dan əziyyət çəkən Azərbayca- n ın rəhbəri Mir Cəfər Bağırov eşidəndə ki, Almaniyada təh- sil alm ış, yeganə mütəxəssis olan İbrahim İsmayılzadə adlı bir h əkim onun dərdinə əlac edə bilər. Tələsik onu sürgündən ge- ri qaytar ırlar. Bu dəfə də ona hara aparıldığı deyilmir. Bakı- ya çatanda el ə fikirləşir ki, yəqin güllələnmək üçün gətirilib. Ancaq r əhbərin yanına aparılanda məsələdən hali olur. Nə- zar ət altında öz missiyasını yerinə yetirir. Bağırovun dərisin- d əki yaranı sağaldır. Onu yenidən sürgünə yollayırlar. Bu d əfə isə İbrahimin həkimlik məharəti dilə-dişə düşür. Sürgünd ə “baş həkim” kimi fəaliyyət göstərir. Dustaqxanada m əhbusun “baş həkim” olması onun həyat tablosuna daha qar ışıq ilmələr atır. Xəstələri ona göz verib, işıq verməyən 9 n əzarətçiləri olur. Heysiyyatı ilə oynayan bu insanların aya ğına xırda bir daş dəyəndə, barmağına tikan batanda hə- kimd ən tezliklə sağaltmağı tələb edirlər, “yoxsa həyatından keçm əli olacaqsan” deyib, onu ölüm qorxusu ilə hədələyirlər. Əlində iynə dərmanın olmadığı həkim xəstələrini ancaq el yolu il ə, türkəçarəylə, ərazidəki bitkilərin gücünə müalicə etm ək məcburiyyətində qalır... * * * İbrahim İsmayılzadə qürbət həyatından, dözülməz şərait- d ən çətinliklə də olsa, yaxa qurtara bilir. Uzun müddətdən sonra v ətəninə qayıdan alimin burada da taleyi yenə gətir- mir ki, g ətirmir... Ona paytaxtda yaşamağa icazə verilmir. M əcburiyyət qarşısında qalıb, Gəncəyə - qardaşının yanına s ığınır. Bu şəhərdə də həkim işsiz qalır. Şəxsi həyətyanı sa- h ədə, torpaqda çalışaraq qədərinə boyun əyir. Kədərini isə q ızı Dilarənin tətil zamanı yanına gəlməsi, ata-qız başa-başa qald ığı məqamlarda unudur. Əslində Dilarə üçün də bu görüş ü r ək açan idi. Anasının gərgin fəaliyyətindən darıxan qız- c ığaz, özünü atasının yanında xoşbəxt hiss edir, sanki tən- hal ıqdan qurtulmuş sayılırdı. Nəhayət, İbrahim İsmayılzadə- nin Bak ıya qayıtmasına razılıq verilir... Professor İbrahim İsmayılzadə çox az insanlardan biridir ki, ölümün p əncəsindən xilas edilib. Pepressiya illərindən sağ qurtulan d əyərli alim qalan bütün ömrünü Azərbaycan elmi- nin inki şafına həsr edir. Gözəl həkim, böyük alim xeyli sayda müt əxəssis yetişdirib, tibb aləminə bir-birindən dəyərli tədqi- qat i şləri, qiymətli əsərlər bəxş edib. Az ərbaycan Sovet Ensiklopediyasının IV cildində, 549-cu s əhifədə alim haqqında deyilir: “İsmayılzadə İbrahim Məm- m əd oğlu (25.10. 1898-ci il) Gəncədə doğulub, (21.10.1962.) Bak ıda vəfat edib. Azərbaycan SSR-da dermoto-venerologi- yan ın banilərindən biridir. 1929-cu ildə Tibb elmləri dokto- ru, 1932-ci ild ə professor, 1960-cı ildə Azərbaycan SSR –nin 10 əməkdar elm xadimi adına layiq görülüb. 1922-ci ildə 1-ci Moskva Dövl ət Universitetinin Tibb fakültəsini bitirib. 1923- 25-ci ill ərdə Berlin, Heydelberq və Münhen dermoto-vene- roloji klinikalar ında ixtisasını artırmışdır. 1925-ci ildən Azər- baycan Dövl ət Tibb institutunda assistent, elmi katib, dekan v ə prorektor vəzifələrində çalışmışdır. Tədqiqatı əsasən, ölkə patologiyas ına, dəri xəstəliklərinin naftalanla müalicəsinə h əsr olunmuşdur. Abşeron neft məhsullarında ilk dəfə onko- gen faktorunu tapm ışdır. 1948-ci ildən ömrünün sonuna kimi Respublika Dermatoloqlar C əmiyyətinin sədri olub...” (ASE, cild IV, s əh 549). Əziz Əliyev adına Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun www.adhti.edu.az sayt ında yazılıb: “İsmayılzadə İbrahim M əmməd oğlu Ə.Əliyev adına ADHTİ-nin dəri-zöhrəvi xəs- t əlikləri kafedrasının müdiri işləyib. 1960-cı ildə Azərbay- can ın əməkdar elm xadimi fəxri adına layiq görülüb. 1948-ci ild ə dermatologiya üzrə Azərbaycanda ilk tibb elmləri dok- toru, əməkdar elm xadimi, professor İbrahim Məmməd oğlu İsmayılzadə kafedraya ikinci professor seçilmişdir. I Moskva Tibb Universitetini bitirdikd ən sonra 1923-1925-ci illərdə Almaniyan ın mərkəzi şəhərlərində (Berlin, Münhen, Hey- delberq v ə s.) 2 illik təkmilləşməyə göndərilmişdir. Alma- niyan ın dünya şöhrətli alimi Tsumbuşla dostluq etmiş, onun- la birg ə elmi iş aparmışdır. Prof. İ.M.İsmayılzadə dəri və uroloji x əstəliklərin naftalanla müalicəsini ətraflı öyrənmiş və bu mövzuya h əsr olunmuş monoqrafiya nəşr etdirmişdir. Ab şeronun sənaye neftinin onkoloji xassələrini 1929-cu ildə m əhz professor İ.M.İsmayılzadə öyrənmişdir və onun dok- torluq dissertasiyas ının əsasını təşkil etmişdir. Prof. İ.M.İsmayılzadənin Azərbaycan dilində tədrisin təş- kilind ə böyük əməyi olmuşdur. Onun Azərbaycan dilində n əşr etdiyi bir neçə dərs vəsaiti və latın-rus-azərbaycan dilin- d ə tibbi terminoloji lüğəti həkimlərə böyük kömək etmişdir. 11 Alimin elmi əsərləri institun, respublikanın və Moskvanın jurnallar ında dərc olunmuşdur....”. * * * Ü mnis ə Musabəyli isə Azərbaycan Oftalmologiyasının ba- nisidir. Anadang əlmə kor doğulan uşaqların gözlərini dün- yada ilk d əfə cərrahiyyə yolu ilə açan Azərbaycan alimi. Səsi- sora ğı dünyanın hər tərəfindən eşidilən Qutqaşının (İndiki Q əbələ) alim qızı. Musabəyovlar nəslinin daha bir şan-şöhrət sahibi, alim övlad ı. Zirv ələri fəth edən bu yeganə alimin xidmətlərindən nəinki Az ərbaycan oftalmoloqları, eyni zamanda dünya səhiyyəsi b əhrələnib. Az ərbaycan Sovet Ensiklopediyasının VII cildində alimin elmi f əaliyyəti qeyd olunub. (ASE, VII cild, səh 95). O, Az ərbaycan elminə dəyərli alimlər bəxş etməklə, özün- d ən sonra qoyduğu kadr potensialı ilə oftalmologiyanın probleml ərini həll edərək dünyasını dəyişib. İncə duyğulu, h əssas qəlbli insan olaraq, xəstələrlə mədəni davranış qaydalar ını təcrübədə öz fəlsəfi prizmasından tətbiq edib. Əməliyyatdan öncə xəstənin psixoloji hazırlığına önəm verən h əkim sonda hər şeyin yaxşı qurtaracağına əmin olan ye- gan ə cərrah idi ki, heç vaxt uğursuz nəticə ilə üzləşməyib. Aliml ər danışır ki, Ümnisə Musabəyliyə həkimlik Tanrı t ərəfindən verilmiş istedad olub. O yeri gələn anda elmin hü- dudlar ından kənara çıxaraq özü əmin olduğu və istədiyi kimi əməliyyatlar aparıb. Anadan kor doğulan uşaqların gözünə i şıq verməsi xəbəri bütün SSRİ-yə yayılanda, onun yanına n əinki ittifaqın hər yerindən, hətta xaricdən də xəstələr g əlməyə başladı... O vaxtlar İttifaqın ən tanınmış Oftalmologiya mərkəzi Odessa idi. Bu tibb oca ğının həkimləri Azərbaycan aliminin praktikas ına üstünlük verdiyindən, Ümnisə xanımı dəfələrlə 12 ö z klinikalar ına dəvət edirdilər. Elə buranın sakini olan, anadang əlmə kor doğulan Slavik adlı bir uşağı Odessanın ö zünd ə əməliyyat edərək gözünü açması da sübut edir ki, o, dünyada bu əməliyyata imza atan yeganə cərrah olub. ( Bu bar ədə Respublika Dövlət Elm və Texnika Sənədləri Arxi- vind ə, “Ümnisə Musabəylinin şəxsi fondu”nda sənədlər var ) Az ərbaycan Tibb Universitetinin arxiv sənədləri arasında Ü mnis ə Musabəylinin 1926-33-cü illəri əks etdirən şəxsi qov- lu ğunda soyadı öz əli ilə Musabəyli yazılıb. Tərcümeyi-ha- l ının üstündəki şəklinin altında da qələmlə Musabəyli qeydini apar ıb (bax, şəkil, arxiv sənədləri). Sonrakı vaxtlar, məlum s əbəblərdən bir neçə il Musabəyova kimi təqdim olunsa da, ö mrünün sonuna kimi əvvəlki soyadını əziz tutub, yeri düşən m əqamlarda özünü olduğu kimi təqdim edib. Onun t ələbələrindən biri olmuş professor Mübariz Allah- verdiyev xatir ələrində yazır: “Ümnisə xanımın daxilində böyük Az ərbaycançılıq eşqi yaşayırdı, hara gedirdisə, orada f əxrlə millətini təmsil edir, azərbaycanlı olması ilə öyünür, bütün çıxışlarında ölkəsinin adını iftixarla açıqlayırdı”. Bu fikirl ər Respublika Dövlət Elm və Texnika Sənədləri Ar- xivind əki Şəxsi fondunda da öz əksini tapıb. “Ümnisə Musa- b əylinin şəxsi fondu” başlıqlı yazıda arxivin direktoru Şah- suvar Ha şımov sənədlərin dili ilə danışır. Alim Yaponiyada çıxışa bu cümlələrlə başlayır. “Mən gündoğar ölkəyə qonaq g əlmişəm, bilirsinizmi haradan, dünyanın gündoğar ölkə- sind ən, odlar diyarı Azərbaycandan gəlmişəm...”. * * * Ü mnis ə Musabəyli dünya şöhrətli alim olub. O dəfələrlə xarici ölk ələrə səfər edib, gördüklərini qeydə alıb. Bu səfər- l ərin fonunda bir neçə kitabı işıq üzü görüb. Bir neçə dəfə Amerikan ın ayrı-ayrı ştatlarında olan Azərbaycan oftalmo- loqu z əngin təəssüratlara köklənərək “Amerikalılara qonaq” (1962-ci il, AB Ş səyahətləri haqqında) kitabında maraqlı 13 m əqamlara toxunub. O, mötəbər konfranslarda iştirak et- m əklə yanaşı, olduğu ölkələrin ictimai-siyasi həyatı ilə дя ya- x ından maraqlanıb. Tibb dünyas ında Azərbaycan aliminin yenilikləri sensasi- ya do ğurduğundan, elmi tədbirdən sonra qəzetlərə çağırılan Ü mnis ə Musabəyli haqqında Amerika mətbuatında bir neçə yaz ı işıq üzü görür. Kaliforniyanın paytaxtı Sakramento şə- h ərinin gözəlliyi, sakit məkan olduğu, buranın maraqlı gö- rüntül əri onun yaddaşında xoş hisslər oyadır. Kitabda “Sak- ramento-Bi” q əzetinin redaksiyasında olması, qəzetin çap prosesini izl əməsi, müxtəlif ştatlarda çəkilən şəkillər verilib. Afrika, Asiya ölk ələri göz həkimlərinin 1-ci (Qahirə, 1958), 2-ci (Tunis, 1960), 3-cü ( İstanbul, 1964), 4-cü (Beyrut, 1968) konqresl ərinin iştirakçısı olub. Bu konqreslər haqqında yaz- d ığı kitabdan bəzi sətirlər: “...1958-ci il yenicə başlamışdı. M ən qış tətilini Bakı ətrafında, Mərdəkan sanatoriyasında bir ne çə gün dincəlmək qərarına gəldim. Hətta bir neçə gün kitablar ın üzünü açmamaq, təbiətlə baş-baş qalmaq barədə fikirl əşirdim ki, tibb bacısı mənə telefona çağırıldığımı söy- l ədi. Səhiyyə nazirliyindən zəng vurmuşdular. -“ Şad xəbərimiz” var, - dedilər mənə. – “Siz, Afrika, Asiya ö lk ələri göz həkimlərinin konqresində iştirak edəcək oftalmo- loqlar ın nümayəndə heyətinin rəhbəri təyin edilmisiniz. Kon- qresd ə Azərbaycan oftalmoloqlarının traxoma ilə mübarizəsi haqq ında çıxış edəcəksiniz. Razısınız?” - Əlbəttə, razıyam....təbii ki, sevindim. Mən istirahəti ya- r ımçıq qoyub, təcili evə qayıtdım və səfərə hazırlaşdım..”. * * * “Musab əyovlar haqqında bir neçə kəlmə, yaxud əziz xa- lam Ümnis ə Musabəyova ilə bağlı xatirələrim” başlıqlı ya- z ıda professor Çingiz Əfəndiyev deyir: “Xalam öz sənətinin vur ğunu idi. Hətta öz qızından, ailəsindən və özündən də çox pe şəsini sevirdi. O həmişə xəstəyə öz doğması kimi yaxınlaşıb. 14 O q ədər sadə, təvazökar insan idi ki, ünsiyyət qurduğu in- sanla asan dil tap ır, onun qəlb yoldaşına çevrilirdi. O, qaran- l ıq gözlərə işıq verəndə sevincindən yerə-göyə sığmırdı. Tə- sadüfi deyil ki, onun yan ında olmuş yüzlərlə xəstə uzun illər boyu Ümnis ə xanıma minnətdarlıq məktubları yazırdılar. Bu m əktublara, aldığı ordenlərindən və medallarından deyərdim ki, daha çox d əyər verir, ən böyük hədiyyə hesab eləyirdi, ad ına yazılan məktubların hamısını da saxlayırdı...» Ü mnis ə Musabəyli öz intellektual səviyyəsi, mədəni dün- yagör üşü, gənclərə qayğısı ilə cəmiyyətdə nüfuz sahibi olmuş- du. Mehriban xasiyy əti, zəngin mütaliəsi sayəsində hər yerdə söz dem ək, iradə nümayiş etdirmək gücünə malik idi. Alimin h əmyerlisi, professor Dursun Hüseynov Qəbələdən yeti şən bu ziyalı xanımla fəxr edərək “Mənalı Ömürlər” kita- b ında yazır: “Ümnisə Süleyman bəy qızı Musabəyli 1902-ci ild ə Qəbələ mahalının Qutqaşın qəryəsində qulluqçu ailə- sind ə anadan olub. 1926-cı ildə Azərbaycan Dövlət Univer- sitetinin Tibb fakült əsini bitirib. 1930-cu ildən Göz xəstəlik- l əri klinikasında assistent, 1932-ci ildən dosent işləyib. 1935- ci ild ə namizədlik, 1936-cı ildə doktorluq dissertasiyasını mü- dafi ə etmişdir. Məşhur Sovet – Azərbaycan oftalmoloqu idi. 1957-ci ild ə “Əməkdar elm xadimi” fəxri adına layiq görülüb. 1967-ci ild ə Azərbaycan EA-na müxbir üzvü seçilib. 1945-ci ild ən ömrünün sonuna kimi N.Nərimanov adına Azərbaycan Dövl ət Tibb İnstitutunun Göz xəstəlikləri kafedrasına rəh- b ərlik etmişdir... Yax ın Şərq və Afrika ölkələrində əhalini traxomadan xilas etm ək məqsədi ilə yaradılan ekspedisiyanın rəhbəri olmuş, xaricd ə xeyli sayda cərrahiyyə əməliyyatı aparmışdır. Həmin ekspedisiya zaman ı katarakta olan İndoneziyanın ilk prezi- denti Əhməd Sukarnonun da gözlərini əməliyyatla açır... “Göz x əstəlikləri” adlı Azərbaycan dilində çap olunan ilk d ərsliyin müəllifidir...”. 15 ...Ümnis ə Musabəyli haqqında yazılan bu kitabın araya- ərsəyə gəlməsini ən çox istəyən alimlərdən biri professor Dursun Hüseynov olub. Onunla yax ın ünsiyyətdə olan «Na- Kataloq: Kitab -> 2013 2013 -> Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz 2013 -> Yazılmış bir kitabın üstündə bir dəfə gözəl epiqraf oxudum: "Xatirələr faydalı olsun deyə səmimi ya zılmalı, gerçəkliyə tən gəlməlidir." 2013 -> TÜRKÜN (ilk) ruhaniyyat ocağI İnam atanin (Asif Atanın) 2013 -> Ярябов Рафиг Байрам оьлу 2013 -> Türkl ər Tarixi oçerkl 2013 -> DƏrs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin 2013 -> O. M. Sadiqov, Z. S. Musayev 2013 -> Hacı Əhməd-Cabir Hacı Ġsmayıl oğlu (Prof. Əhmədov Əhməd-Cabir Ġsmayıl oğlu) Əməkdar müəllim 2013 -> AQİL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev 2013 -> ŞİRİn bünyadova Yüklə 2,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|