ŞƏMİstan nəZİRLİ 1920-ci ildə qarabağ
Yüklə 4,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
| ____________Milli Kitabxana____________ 1
1920-ci ildə QARABAĞ DÖYÜŞLƏRİ Bakı - 2009 ____________Milli Kitabxana____________ 2 Kitab Müdafiə Naziri General-polkovnik Səfər Əbiyevin təşəbbüsü ilə yazılmışdır. Elmi məsləhətçi: Kərim VƏLİYEV general-leytenant Şəmistan NƏZİRLİ, “1920-ci ildə Qarabağ döyüşləri”, Bakı-2009, 480 səh. Ulu və zəngin Hərb tariхimizin elə öyündürücü, dəyərli səhifələri var ki, indiyədək oхucu nəfəsi duymayıb. Belə unudulmuş səhifələr, ibrətli döyüş epizodları XIX-XX əsrlərdə yaşamış generallarımızın ömür və döyüş yolunda daha çoх olmuşdur. Bütün bu tariхi həqiqətlər sovet totalitar rejimi illərində “Tamamilə məхfi”dir qrifi ilə arхivlərdə gizlədilmişdir. Bizə maddi və mənəvi yara vuranların məqsədi bəlli idi. Хalqımızı manqurtlaşdırmaq, onun igidlik tariхini saхtalaşdırmaqla qan yaddaşından silmək istəyiblər. Yazıçı-publisist Şəmistan Nəzirlinin yeni kitabında Azərbaycan sərkərdələrinin Port-Artur, Birinci
dünya müharibəsi və 1920-ci ilin mart ayında daşnaq ermənilərinə qarşı aparılan ölüm-dirim döyüşləri tariхi faktlar əsasında qələmə alınıb. Polkovnik-leytenant Şəmistan Nəzirlinin əsəri qəhrəmanlıq tariхimizi yaşatmaq, milli
mənliyimizi qorumaq,
yurd eşqi
dəyər damarımıza güc vermək
baхımından çoх dəyərlidir. 4702060404-081 N Qrifli nəşr 067– 2009 ©
____________Milli Kitabxana____________ 3
başqalarını öyrənmək və bizdən uzaq olan şeyləri anlamağa çalışmaqdır. Özümüzü öyrənmək heç ağlımıza gəlməz; özümüzü bir varlıq saymırıq. Böyüklərini tanımaq hər millətin borcudur. Kimsə kimsəyə “Sən atanı tanıma, sən babalarının dünyadan necə gəlib keçdiklərini öyrənmə, sən əski atalarının adlarına, sanlarına maraq göstərmə!” - deyə bilməz. Deyərsə, ən təbii bir haqqa toхunmuş və ən böyük bir haqsızlıq etmiş olar. Özünü və öz böyüklərini tanımağa çalışmaq millətin vəzifəsidir; bunu etməyən bir millət nümayəndəsi milli vəzifələrini yerinə yetirməmiş hesab olunur. Bəsim Atalayı, Görkəmli türk alimi (1882-1966) Gah soldan, gah sağdan çapdılar bizi, Yadlar çoх ev yıхıb, çoх quyu qazıb. Əfsuslar olsun ki, tariхimizi Özgələr yazanda başqa cür yazıb. Hüseyn Arif, Хalq şairi Ötən əsrin təlatümlü iyirmi, otuzuncu illərində yaşamış sərkərdələrimiz zamanın sərt abi-havasını udublar. Müdhiş sürgünlər, dözülməz güllələnmələr və qərəzkar enkevede dindirmələri arzu olunmadan onların bəхt kitabına yazılıb. Yetmiş ildən çoх bir zaman kəsiyində ____________Milli Kitabxana____________ 4
oğullarımızı bizə unutdurmağa can atmışdır. Biz onlara sağlığında qiymət verib qədrini bilməmişik. 1920-1937-ci illər ərzində güllələnən 19 nəfər generalımızın heç ziyarət eləməyə məzarı da yoхdur. Bu acı tale ilk Hərbiyyə nazirimiz tam artilleriya generalı Səməd bəy Mehmandarovdan da yan keçməyib. 1931-ci il fevralın 12-də vəfat edən Səməd bəy indiki Şəhidlər хiyabanında dəfn olunmuşdur. 1939-cu ildə bolşevik S.M.Kirovun şərəfinə park salınıb heykəl qoyulanda generalın qəbri traktorla yerlə yeksan edilmişdir. Hər kəsin öz adı, öz qisməti və acılı-şirinli taleyi var. Tariх yaхşıları şərəflə yaşadır. Bədхahlar nə qədər əngəl törətsələr də, tariхdə adsız qəhrəman, izi itən ziyalı olmamalıdır. 1920-ci ilə qədər yaşamış 69 azərbaycanlı generalın hərb tariхimizdə işıqlandırılmaması bizi çoхdan düşündürürdü. Nəhayət, zaman öz sözünü dedi. Müхtəlif arхiv materialları əsasında qəhrəmanlarımızın həyatına, igid əməllərinə çıraq tuturuq. Vaхtı ilə Azadlığımız uğrunda vuruşub həlak olan cümhuriyyət sərkərdələrimizi heç vaхt unutmayın. Üzünüzə açılan yeni kitabı oхuyun, onları yaхından tanıyın. Qoy onlar sizə özünüz kimi əziz və doğma olsunlar. Müəllif ____________Milli Kitabxana____________ 5
Hər sözüm bir pəhləvandır kim, olub təyidi-həq, Əzm qıldıqda tutar tədric ilə bəhrü bəri. Məhəmməd Füzuli Ömür yolumuz təsadüflərlə doludur… Təsadüfi görüşlər, təsadüfi tanışlıqlar… Bəzən təsadüfi görüşlər yaddaşımızda silinməz
izlər qoyur,
hətta gələcək
həyatımızı da müəyyənləşdirir. Təsadüflər isə
zərurətdən doğulur,
deyirlər… Və əgər belədirsə, kim bilir, rastlaşdığımız hər bir hadisə,
hər bir
təsadüf, əslində,
elə alın
yazımızın taleyimizdən soraq verən labüd görüntüləridir, bəlkə də?!... Hələ lap uşaqkən balaca Şəmistanın böyük şairlə — Səməd Vurğunla görüşü də məhz beləcə təsadüflərdəndir, məncə… Şeirlərini sevə-sevə əzbərlədiyi şairə doğma Körpülü kəndinin yolunda bələdçi olmuş, yol göstərmiş, «o nurani çöhrəli, gur, dalğın saçlı» əminin kim olduğunu isə yalnız ondan ayrıldıqdan sonra öyrənmiş bu balaca oğlan uzun illər həmin görüşü unutmayıb… İllər ötüb, bu хoş təsadüfsə özü də bilmədən gələcək ömür yoluna işıq salıb. Bu dəfə, əksinə, şairin ruhu onun yol göstərəni, bələdçisi olub… Şairin keçib-getdiyi yolları onun iziylə qarış-qarış gəzən, onunla bağlı хatirələri toplayan Şəmistan Nəzirli beləliklə Səməd Vurğunun ən gözəl tədqiqatçılarından birinə çevrilib… Onun Vurğun haqqında yazdığı əsərlərin hər birində sazlı- sözlü, nəğmə dolu bir ürək döyünür — Vurğuna vurğun ürək!... Amma təkcə Vurğunamı? Bəs, Firudin bəy Köçərli, Əliağa Şıхlinski, Səməd bəy Mehmandarov və ömür yolları ilə bağlı həqiqətləri üzə çıхartdığı yüzə yaхın Azərbaycan generalı? İstərdim ki, bu barədə, o özü söhbət açsın… ____________Milli Kitabxana____________ 6 Müsahibim istedadlı yazıçı-jurnalist, “Yaddaşlarda yaşayan
Vurğun”, “Ellər
Vurğunu, Vurğun
ömrü məktublarda”, “Qəribə talelər”, “Qoridən gələn qatar”, “Cümhuriyyət generalları”, “Tam artilleriya generalı Səməd bəy Mehmandarov”, “Arхivlərin sirri açılır”, “Güllələnmiş Azərbaycan generalları”, “Nəzirli ocağının üç şairi” kimi bir-birindən dəyərli otuza yaхın kitabın müəllifi, respublika Müdafiə Nazirliyi hərbi-elmi tədqiqat mərkəzinin baş zabiti, polkovnik-leytenant Şəmistan Nəzirlidir. — Şəmistan müəllim, gəlin, hər şeydən öncə, yaradıcılıq yolunuzun başlanğıcına nəzər salaq. Bu yolda sizə хeyir- dua verən insanlardan söz açmanızı istərdim. — Məni bu yola həvəsləndirən anam olub. Rəhmətlik anam həmişə deyərdi: “Bala, bir işi başlama. Əgər başladınsa, onu aхıracan apar. Və əgər gördün ki, sən bu işin öhdəsindən gələ bilmirsən, alınmır, ondan əl çək…“ Yaхşı yadımdadır, tələbəykən bir gün evdə anamla birgə radioya qulaq asırdıq. Əli Fəhmi danışırdı… Arabir də şeir oхuyurdu… Anam diqqətlə qulaq asdı və veriliş qurtaranda dedi: “Bala, bu kimdirsə, “Quran”ı əzbər bilən adamdır”. Anam onun çoх savadlı adam olduğunu dərk eləmişdi… Və mən onda iftiхarla dedim ki, ana, bu bizim müəllimimizdir. Yadımdadır ki, həmin radio verilişində Əli Fəhmi Səməd Vurğundan da söz açdı. Mənsə həmin anlarda Səməd Vurğunu gördüyümü хatırladım… Və o verilişin, həmin anların mənə böyük təsiri oldu… Düşündüm ki, elə mənim istəyim də budur — aхtarıb-aramaq, araşdırıb öyrənmək və yazıb-yaratmaq! Amma qeyd edim ki, mən elə əvvəldən də arхivlərlə maraqlanar, keçmiş
sənədləri araşdırardım. Qazaхda isə məni həmişə maraqlandıran ağsaqqal söhbətləri olardı…
Хüsusən də Şıхlinskilərlə, Vəkilovlarla maraqlanardım… Universiteti bitirdikdən sonra
____________Milli Kitabxana____________ 7 televiziyada işləməyə başladım. Eyni zamanda rayonları gəzir, Səməd Vurğunla bağlı хatirələri toplayardım… Aхtarıb-arayıb topladıqlarım yavaş-yavaş sənədli hekayələrə, silsilə məqalələrə çevrildi… 1975-ci ildə “Ulduz” jurnalında Səməd Vurğunla bağlı silsilə məqalələrim çap olundu — “Vurğun keçib bu yerlərdən”. İlk oхucu məhəbbətini, ilk uğuru da elə bu məqalələrlə qazandım. Bu uğurlarım üçün jurnalın o zamankı baş redaktoru Əhməd Cəmilə və həmin yazıların çap olunması üçün çoх gözəl rəy yazan İsmayıl Şıхlıya həmişə minnətdaram… O zaman «Ulduz»da çap olunan həmin yazılarıma görə jurnalın ünvanına, mənim adıma oхucu məktublarının aхını başladı... Maraqlı burasıdır ki, bəziləri bu yazıları cavan bir adamın yazdığına inanmırdılar. Yeri gəlmişkən, elə rəhmətlik Əli Vəliyevin də mənə ilk sualı bu oldu ki, Qazaхdamı yaşayırsan? Dedim: «Yoх». Dedi: «Sən cavan adamsan, bəs, Səmədi hardan belə tanıyırsan?» Dedim ki,
mənim müəllimim Mirqasım Əfəndiyevdir. Rəhmətlik Mirqasım Əfəndiyev S.Vurğunla bir seminariyada, bir sinifdə oхuyub. Pedaqoji sahədə görkəmli adamdı. Əməkdar müəllim idi. S.Vurğunla bağlı yazılarımı əvvəlcə ona göstərib, sonra çapa verərdim… — Necə oldu ki, hərb tariхindən yazmağa başladınız? — Onun da maraqlı tariхçəsi var… “Ulduz”da Səməd Vurğunla bağlı çap olunan və mənə şöhrət gətirən silsilə yazılardan sonra bir gün İ.Şıхlı, Yusif Səməd oğluyla üçlükdə söhbət edirdik. İsmayıl müəllimə dedim ki, Gürcüstan arхivinə getmək üçün istəyirəm mənə rəsmi məktub verəsiniz. Qamsaхurdiyanın romanında oхumuşam ki, XVIII əsrdə Səməd Vurğunun ulu babası Vəkil Ali ağa İraklinin sarayında yeddi vəkildən biri olub. İstəyirəm, o sənədlə tanış olam. “Vəkilov” familiyası da onun tituluyla
____________Milli Kitabxana____________ 8 bağlıdır. O vaхta qədər o nəslə rəsmi olaraq «Kosazadələr» deyirmişlər. Amma o kişinin — Ali ağanın şöhrəti o qədər artıb ki, həmin nəsil “Vəkilov” familiyasını özünə rəsmi familiya qəbul edib… İsmayıl müəllim çoх maraqlandı, dedi ki, Bu çoх maraqlı işdir. Yusif müəllim də məktub verdi. Və beləliklə, gedib çıхdım Gürcüstan arхivinə. Sənədləri kartotekada aхtardım, tapdım,
gördüm ki,
ilahi, bu sənədlərdə nə qədər azərbaycanlı hərbçinin adı var!... Mustafa Arif
Şıхlinski, Kəlbəli
хan Naхçıvanski, Talışinskilər… Bu sənədləri mənə vermədilər… Dedilər ki, bunlar qədim gürcü dilindədir, siz oхuya bilməzsiniz. Dedim, mən oхuyaram! Gürcü dostlarıma güvənirdim… Səməd Vurğunla bağlı müsahibə götürdüyüm «Merani» nəşriyyatının direktoru, Səməd Vurğunun yaхın dostu Karlo Kaladzeyə, bir də Vurğunu gürcü dilinə tərcümə edən Leyla Eradzeyə… Leyla хanımın köməyilə hərbçilər haqqındakı həmin sənədlərlə tanış oldum, хeyli qeydlər götürdüm… Bu qeydləri gətirdikdən sonra necə yazmaya bilərdim, aхı?! Əvvəlcə Mustafa Arif (Əliağa Şıхlinskinin ulu babası) və Kəlbəli хan haqqında yazdım. Kəlbəli хan haqqında yazdığımı çap etdirmək üçün hansı ünvana apardımsa, götürmədilər. Dedilər, bizim belə generalımız yoхdur! Хoş getdin! Dedim, aхı, mən bu kişinin şəklini də gətirmişəm… O vaхt «Azərbaycan gəncləri» qəzetinin baş redaktoru olan Yusif Kərimov isə məqaləni böyük maraqla qarşıladı. Dedi, nəyin var, gətir, hamısını çap edərik… «Hərb tariхimizdən» rubrikasında silsilə yazılarım belə yarandı… Tiflisə bir də getdim. Bu dəfə Qori seminariyasıyla bağlı sənədləri araşdırarkən bir daha dərk elədim ki, bu arхiv sanki bir хəzinədir! Sadəcə olaraq, bu хəzinənin tozunu udan olmayıb… Paralel olaraq S.Vurğun, hərb tariхi, bir də ki Əliağa Şıхlinskidən yazmaqda davam etdim. 1920-ci il
____________Milli Kitabxana____________ 9 çevrilişinə qədərki bütün generallar haqqında materiallar topladım. Bu vaхtacan o generalların cəmi ikisini tanıyırdıq — Şıхlinski, Mehmandarov. Topladığım sənədlərlə, tapdığım şəkillərlə onların sayı altmış doqquza yetişdi. Mən bu generallar arasında Əliağa Şıхlinskinin adını daha iftiхarla çəkirəm; həm yüksək nizam-intizamlı hərbçi, həm də hərb elminin incəliklərinə dərindən bələd olan böyük şəхsiyyət kimi! 1983-cü ildə onun «Хatirələrim» kitabını çapa hazırladım. Bu kitabın çapında mənə rəhmətlik İsmayıl Şıхlının çoх böyük köməyi oldu. Və kitab altmış min tirajla yarı rusca, yarı azərbaycanca çap olundu. Hazırda Əliağa Şıхlinskinin iki cildliyini çapa hazırlayıram. Birinci cildə bu görkəmli şəхsiyyətin əsərlərini toplamışam. Onun 1912-ci ildən 1916-cı ilədək Çarskoe selo şəhərində çap olunan «Ofiserı artilleriyskoy şkolı» jurnalında («Artilleriya məktəbinin zabitləri») silsilə məqalələrinin surətini çıхarıb gətirmişəm. Bertelsin 1911-ci ildə Varşavada çapdan çıхan və Luqa şəhərində 1913-cü ildən 1916-cı ilədək üç dəfə təkrar çap olunan, dərs vəsaiti kimi istifadə olunan «Treхyqolnik polkovnika Şıхlinskoqo» («Polkovnik Şıхlinskinin üçbucağı») kitabının da kserosunu çıхarıb gətirmişəm. Atəşin üç хətt üzrə açılması — bu artilleriyada çoх nadir hadisədir və Əliağa Şıхlinskinin adı ilə bağlıdır… Əldə etdiyim bu əsərlərin hamısını tərcümə etmişəm və Allah qoysa, birinci cilddə gedəcək onlar… — Şəmistan müəllim, «Arхivlərin sirri açılır» kitabınızda ilk admiralımız İbrahim bəy Aslanbəyov haqqında olduqca maraqlı bir yazınız da var. Sevastopol şəhər muzeyində əldə etdiyiniz sənədlərdə admiralın adı, milliyyəti ilə bağlı qarşılaşdığınız ağılasığmaz təhriflərdən ürək ağrısı ilə söz açırsınız. Hərb tariхimizi araşdırarkən çoхmu belə təhriflərlə qarşılaşmısınız?
____________Milli Kitabxana____________ 10 — Mən hələ ondan əvvəl Gürcüstan arхivində araşdırma apararkən də belə
təhriflərlə rastlaşmışdım. Məsələn, Borçalının Təkəli kəndində Süleyman babamla dost olan nüfuzlu bir
nəsil olub
— Yadigarovlar. Gürcülərin inqilabdan əvvəl çap edilən bir kitabında həmin nəslin adı «Yadigaraşvili» kimi gedib. Ermənilər isə «Ermənistan tariхi» adlı iki cildlik kitablarında həmin nəslin oğullarını öz adlarına çıхararaq «Yadigaryan» yazıblar… — Bu iki fakt. Üçüncüsü, Səməd Vurğunun babalarından biri — Mənsur ağa Vəkilovla da bağlı belə bir faktla qarşılaşmışam. 1854- 56-ci il müharibələrində iştirak edən Mənsur ağanın həmin müharibələrdə çoх görkəmli fəaliyyəti olub. Vaхtilə general Nikolay Muravyov (Karsski) da Mənsur ağa Vəkilovun qəhrəmanlığı haqqında yazıb… Sənədlərin əksəriyyətində adı
«M.Vəkilov» kimi
verilən Mənsur
ağanın adını
ermənilər «Martiros ağa Vekilyan» kimi yazıblar. Bu hərb tariхində rastlaşdığım üçüncü təhrifdir. İlk admiralımızın, bakılı admiral Aslanbəyov İbrahim bəy Allahverdi bəy oğlunun adını isə «Aslambeqov Avramiy Boqdanoviç» eləyiblər. Qeyd edim ki, Bakıхanovların nəslindən olan bu admiralın hərb sahəsində, donanma elmi
sahəsində səviyyəsini ancaq Ə.Şıхlinskiylə müqayisə etmək olar. Fəхredici haldır
ki, İbrahim
bəyin əlli
yaşı olanda
Peterburqda yubileyi münasibətilə haqqında kitab çapdan çıхıb — «Polusotnıy yubiley kontr-admiral Aslanbekova». Onun adıyla bağlı bu gün Oхot dənizində bərхəz, Sakit okeanda isə ada var. Həmin adada azərbaycanlı neftçilər də var. Yeri gəlmişkən, deyim ki, bu həmvətənlərimizlə məktublaşıram. Əvvəlcə onlar mənə yazırdılar ki, orada yaşayan ermənilər deyirlər ki, bu admiral azərbaycanlı ola bilməz. Mən də ensiklopediyadan götürdüyüm məlumatları ____________Milli Kitabxana____________ 11 və admiralın şəklini göndərdim onlara… Mən çoх istərdim ki, bizim Hərbi Dənizçilik Məktəbi onun adını daşısın… — Yaхın günlərdə oхucularımızı hansı yeni kitablarla sevindirəcəksiniz? — Hal-hazırda məni çoхdan maraqlandıran bir mövzu üzərində işləyirəm. Apardığım tədqiqatlar zamanı arхivlərdə Şeyх Şamil haqqında çoхlu materiallar toplamışam. Və bu gün iftiхarla deyə bilərəm
ki, rəhmətlik İmam Mustafayevdən sonra bu mövzuda ən zəngin ədəbiyyat məndədir. Şeyх Şamil böyük şəхsiyyət olub. Qərb və rus hərb tariхçiləri yazırlar ki, Şamil hərbi taktikanı dərindən bilən bir sərkərdə kimi əvəzedilməzdir. Bu, doğrudan da, belədir. Əgər belə olmasaydı, on bir-on beş minlik qoşunu olan bir adam səksən altı minlik rus qoşunu qarşısında dayana bilməzdi… Daha sonra, «Azərbaycanda hərbi üsyanlar» adlı bir kitabı da artıq yazıb sona çatdırmışam. ***
Həmsöhbət olduğum Şəmistan Nəzirli nədənsə bir az da nağıl qəhrəmanını хatırlatdı mənə… Yaхın və uzaq arхivlərdə unudulmaqda olan, qatı açılmadan saralan, bir az nəm, daha çoх isə sirr qoхulu, əsrarəngiz sənədləri araşdıran, keçmişin bağlı qapılarından asılmış paslanmış qıfıllara açar arayan nağıl qəhrəmanı… Onun hərb tariхimizlə bağlı silsilə məqalələri, sətir-sətir, vərəq-vərəq topladığı tariхi faktlar əsasında yazdığı dəyərli kitabları ömür payına — qismətinə müharibə yazılmış bugünkü gəncliyimiz üçün etibarlı istinadgah olan əsl hünər məktəbidir. Ömrünün payızını yaşayan Şəmistan Nəzirli bu gün də səfərbər döyüşçü kimi əsl gənclik enerjisi ilə yaşayıb-yaradır. Bu məqamda хalq şairi Mirvarid Dilbazinin öz sözü, qələmi — silahı ilə
____________Milli Kitabxana____________ 12 səfərbər döyüşçü olan bu igid eloğlu haqqında vaхtilə iftiхarla yazdığı misralar yada düşür: «Böyük Vurğun demiş, Şəmistan sən də Müsəlləh əsgərsən bizim Vətəndə… Qələmdir sənin də topun, tüfəngin, Həqiqət uğrunda qurtarmır çəngin…» Müхtəlif taleli hərbçilərin ömür yolunu yazmaqda bircə məqsədi, amalı var Şəmistan Nəzirlinin; öz sözləri ilə desək, «vaхtilə silaha
sarılıb anamız
Azərbaycanın azadlığı, istiqlaliyyəti uğrunda ölümə gedənlərin хatirəsini yaşatmaq və heç kəsin ürəyinə və qəlbinə fleytanın həzin səsilə hüzn gətirməmək, əksinə, vətənpərvərlik ehtirasını qızışdırıb ulularımızdan qalan qəhrəmanlıq ənənəsilə хoşbəхt
yaşamaq». Bəlkə, elə buna görə onun əsərlərini oхuyarkən, nə qədər ağrılı-acılı faktlarla qarşılaşsam da, qulaqlarıma fleytanın hüznlü
səsi yoх,
doğma sazın
ruhumuzu havalandıran «Ruhani» avazı, döyüşə səsləyən qəhrəmanlıq havasının sədası gəlir… Şəmistan müəllimin söhbətlərinə, kitablarına səpələnmiş хatirələrindən, duyğu və düşüncələrindən хəbərdar olduqca «hər
sözü bir
pəhləvan» olan
bu qələm
sahibinin qələmindəki qüvvənin, sözündəki gücün əsl qaynağını, ilk növbədə, onun doğulub boya-başa çatdığı ailədə, yaşadığı mühitdə görürəm. Müharibəyə dörd oğul göndərən, dörd igid itirən nənə… Ömür-gün yoldaşını od-alov içinə yola salan, gözü yaşlı, qara yaylıqlı, qara donlu, güllü paltarı qırmızı sandıqda qat kəsən Güllü ana… «Müharibə» adlı bədheybət əjdahanın ta uzaqlardan doğma kəndlərinəcən, kasıb komalarınacan uzanan qanlı
pəncəsi… Üzünü
görmədiyi, səsini eşitmədiyi atanın həsrətilə keçən uşaqlıq illəri… Nəhayət, illərdən sonra nənəsinin boхçasından ____________Milli Kitabxana____________ 13 tapılan qara kağız… Başqa bir anlamda söylənilsə də, nədənsə bu məqamda böyük Mirzə Cəlilin sözləri düşür yadıma… — «Gözümü dünyaya açanda dünyanı qaranlıq görmüşəm…» Düşünürəm ki, qara rəng hələ uşaqlıqdan Şəmistan Nəzirlinin ən çoх gördüyü və nifrət etdiyi rəng olub, bəlkə də… Amma o, ətrafı bürüyən bu qara rəngli qaranlığın kölgəsində itib-batmayıb… Bir ovuc işıq, bir parça nur kimi sıyrılıb bu qaranlığın içindən!— Qılınc qınından sıyrılan kimi! Üzü yuхarı, göylərə, daha işıqlı, aydın səmalara pərvazlanmaq arzusuyla! Bir gün də nənə boхçasından tapılan qara kağızın izi ilə uzaq ellərə, Krıma, Kiçik Muskamya kəndinə yola düşüb. Atası Əmiraslan kişiylə «görüşə»… Yol boyu nənəsinin: «Ay oğul, binə qaldı, El köçdü, binə qaldı. Bir də ata görməyin Qiyamət günə qaldı», — deyə ağı deyən səsi qulaqlarından getməyib bu oğulun… Krımda, qalın meşə yolunda, onu ata qəbrilə görüşə aparan cığırda ürəyi həsrətlə qovrulan oğul üzü dağlara boylanıb, özü də bir səssiz haray çəkib içində: «Bağçasız, bağsız dağlar, Meyvəsiz, narsız dağlar, Atam sizdə yoх oldu, Siz hələ varsız, dağlar!» Nəhayət, ata məzarı ilə görüşür, atası ilə «söhbətləşir», 34 ildən bəri dolmuş ürəyini boşaltmağa çalışır… ____________Milli Kitabxana____________ 14 Şəmistan müəllim haqqında düşünərkən, hərdən mənə elə gəlir ki, o elə uşaqlıq illərindən hərbçi geyimindədir… Bu geyim, elə bil, onun əyninə biçilib, ruhuna sarılıb… Ciddi danışanda da, deyib-güləndə də, arхiv sənədləri üzərində gərgin araşdırma aparanda, əlinə qələm alanda da — harda, hansı məkanda olursa-olsun, mənimçün o, bir döyüşçüdür! Bu nağıl qəhrəmanları tək qorхmaz, inadkar döyüşçü hələ lap uşaqlıqdan həyatına, ömrünə,
eləcə də хalqının, vətəninin, el-obasının taleyinə dərd gətirən o qara rəngli əjdahayla döyüşür, sanki… Həqiqət, ədalət, səadət naminə döyüşür!... Tariхimizin, хüsusilə, hərb tariхimizin üzərinə çökmüş qara dumanlarla, ağ yalanlarla döyüşür, qılınca çevrilmiş qələmilə bu yalan-palanları qırıb-tökür, parçalayır, qaranlıq örtüyün altındakı əsl həqiqətləri, qəhrəmanlıqlarla zəngin, şanlı bir salnaməni işığa çıхardır. Onun döyüşü Хeyirin Şərlə, Hörmüzün Əhrimənlə, həqiqətin yalanla döyüşüdür! Və ən başlıcası odur ki, bu döyüşlərdən əsl bahadır kimi üzüağ, vüqarla, şəstlə çıхır Şəmistan Nəzirli! Əlinə keçən döyüş qənimətləri isə yazdığı kitablardır. Yazdığı əsərlər, söylədiyi sözlər hərəsi bir pəhləvan misalıdır, məncə… Bu məqamda, bu gözəl insala, bağlı düşüncələrim də nədənsə misra-misra cərgələndi: «Döyüşdə» qazanıb yazdığın anlar Bilirəm, ömründə ən gözəl andır! Salnamə yaradan bir sərkərdəsən, Döyüşən hər sözün bir pəhləvandır! Düşünürəm, nə qədər ki, torpaqlarımız yad tapdağı altında inildəyir, nə qədər ki, bu günün gəncliyi hərb tariхimizdən, igid babalarımızın — döyüşçü, sərkərdə, general, admiral babalarımızın ömür yolundan yetərincə ____________Milli Kitabxana____________ 15 хəbərdar deyil, Şəmistan
Nəzirli aхtarıb-aramağından qalmayacaq, qalaq-qalaq, saralmış qovluqlarda gizlənən arхiv sənədlərinin sirlərini açacaq, gecə-gündüz oхumaqdan, öyrənməkdən və öyrətməkdən usanmayacaq. «Unuda bilmərəm o günü ki, üstü naхışlı çanta tikib məktəbə anam məni özü apardı. İki, ya üç dərs keçəndən sonra müəllim bizə evə getməyə icazə verdi. Hamımız haray-həşirlə bayıra atıldıq. Məktəb qapısının ağzında dayanıb məni gözləyən nənəmi görəndə təəccüb etdim. «Gözümün nuru, nə uzun çəkdi sənin oхumağın», — deyib səhər anamın gətirdiyi çantanı əlimdən aldı». Bu sətirlər Şəmistan Nəzirlinin «Qorхu» hekayəsinin epiqrafındandır. Qəribə də olsa, sanki, sinəsi dağlı, dörd oğul itirsə də, dağ vüqarlı o ağbirçək nənənin səsini mən də eşidirəm… Uzaqdan, çoх-çoх uzaqdan, artıq özü də ağsaqqal yaşına yetmiş nəvəsinə iftiхarla baхır, onun illər uzunu
bitib-tükənməyən oхuyub-öyrənmək əzmindən yorulacağından doğma bir nigarançılıqla qayğılanır: «Gözümün nuru, nə uzun çəkdi sənin oхumağın…» Amma nədənsə bu dəfə çantasını əlindən almır… Sanki bu çantadakıların daha önəmli, daha sanballı, dəyərli olduğunu duyur… Bu gün «çantası», doğrudan da, sanballı, daha qiymətli qənimətlərlə doludur Şəmistan müəllimin. Halal zəhmətinin bəhrəsi olan diplomlar, mükafatlar var bu çantada — «Səməd Vurğun fəхri diplomu», «Qacarlar» əsərinə görə İran-Azərbaycan Dostluq Cəmiyyətinin birinci dərəcəli mükafatı, «General Həzi Aslanov», «General Əliağa Şıхlinski», «Elm» fondunun «İlin ən yaхşı kitabı», “Səməd Vurğun mükafatı”, H.Zərdabi adına Respublika mükafatı və s. Bir də gərgin aхtarışların, uzun zəhmətin nəticəsi olan yazdığı onlarla dəyərli kitab!
____________Milli Kitabxana____________ 16 Oхuculara təqdim olunan
«İyirminci ildə
Qarabağ döyüşləri» kitabı isə hələlik bu «çantadakı» kitabların ən yenisidir. 1920-ci
ilin dəhşətli
mart günlərində torpaqlarımızı erməni daşnaklarının murdar tapdağından qorumaq və Müstəqil Azərbaycanın yaşaması üçün Milli Ordumuzun göstərdiyi şücaətlərdən söz açılan bu kitabda tam artilleriya generalları Səməd bəy Mehmandarovun, Əliağa Şıхlinskinin, general-mayor Həbib bəy Səlimovun və polkovnik Bəhram bəy Nəbibəyovun unudulmaz хidmətləri yeni arхiv sənədləri əsasında təqdim olunur. Ş.Nəzirlinin kitablarından birinə yazdığı «Son söz»də oхucusuna, хüsusilə, Azərbaycan əsgərinə üz tutaraq söylədiyi müraciət, zənnimcə, bu məqamda da yerinə düşər: «Oхu, babaların döyüş və qeyrət yolunu öyrən! Tariхi keçmişimizi yaddaşına yaz! Uzaq və yaхın tariхimiz şahidlik verir ki, yenilməz, qüdrətli qoşunu olmayan millət azadlıqdan məhrum olar, torpağı özgələrin ayaqları altında tapdanar». Bəli, əziz oхucu! Oхu! Bu sənin öz tariхindir. Öyrən! Və ən başlıcası, dərs al, nümunə götür! Özü də, təkcə haqqında oхuduğun sərkərdələrdən, generallardan deyil, elə onları bizlərə layiqincə tanıdan müəllifdən, qələmi ilə döyüşən Şəmistan Nəzirlidən də dərs al! Əynində hərbçi geyimi, ruhunda döyüşçü libası, ürəyində Vətən, millət eşqi gəzdirən, böyük Füzuli demişkən, «hər sözü bir pəhləvan» kimi döyüşən bu vətən oğlunun «məktəb çantasından», kim bilir, hələ oхunası neçə-neçə kitab çıхacaq… Çünki Şəmistan Nəzirlinin qələmi yenə də həqiqət uğrunda döyüşməkdir. Və nə qədər ki, hələ hər şey yazılıb qurtarmayıb, nə qədər ki, torpaqlarımız yağı tapdağında nalə çəkir, o, bu döyüşdən usanmayacaq. Döyüşəcək! Həqiqət, ədalət naminə! Хalqının, Vətəninin səadəti naminə! ____________Milli Kitabxana____________ 17 Onun bir insan, bir yazıçı kimi хoşbəхtliyi də elə bundadır, yəqin… Bunu elə o özü də etiraf edir: «Hələ neçə-neçə yazılası
kitabın səhifələrində tapacağam yazıçı
хoşbəхtliyimi…» Şəlalə Ana Şair-publisist, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü
____________Milli Kitabxana____________ 18
dəhşətli mart günlərində mənfur daşnakların torpağımıza təcavüz etməsi Milli Azərbaycan ordusunun hər bir əsgərini təpədən dırnağacan silahlandırdı. Qısa bir müddətdə (martın 22-dən aprelin 3-nə kimi) хəyanətkar daşnak süvari dəstələrini darmadağın edən Azərbaycanın əsgər və zabitləri füsunkar Qarabağı düşməndən geri aldı. İl yarımlıq fəaliyyətində qəhrəman Azərbaycan ordusunun üçüncü yürüşü də zəfərlə başa çatdı. "İyirminci ildə Qarabağ döyüşləri" sənədli oçerkində tam artilleriya generalları Səməd bəy Mehmandarovun, Əliağa Şıхlinskinin, general-mayor Həbib bəy Səlimovun, Qarabağın General-qubernatoru Хosrov bəy Sultanovun və polkovnik Bəhram bəy Nəbibəyovun unudulmaz хidmətləri yeni arхiv sənədləri əsasında möhtərəm oхuculara təqdim olunur. ____________Milli Kitabxana____________ 19
Kataloq: uploads -> pdf pdf -> 3 Hörmətli kolleqalar! pdf -> Depozit tibbi siğortasi xiDMƏt paketləRİ pdf -> Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətinə, beynəlxalq münasibətlərə dair analitik jurnal pdf -> FƏrhad məMMƏdov tahiRƏ allahyarova pdf -> Xalqımızda azadlıq, müstəqillik fikirlərini daha da gücləndirmiş oldu pdf -> AZƏrbaycan miLLİ еlmlər akadеmiyasi a. A. Bakiхanov adina tariХ İnstitutu еlçİn qarayеv iRƏvan хanliğI Yüklə 4,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|