Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 42,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
22 ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 elm və texnologiya varlı xalqların imtiyazıdır. Başqaları elmi tərəqqini israfçılıq sayır və düşünürlər ki, onunla ölkə üçün daha vacib və daha həyati məsələləri həll edəndən sonra da məşğul olmaq mümkündür. İnkişaf etməkdə olan və yetərincə varlı ölkələrin bəziləri hesab edirlər ki, tərəqqi üçün bazanı inkişaf etmiş ölkələrdə istehsal olunmuş texnologiyaların satın alınması yolu ilə də təmin etmək olar. Bu cür yanaşmalar kiçik, ən yaxşı hallarda isə ortasəviyyəli, bir qayda olaraq, böyük institutlar və elmi qruplar tərəfindən deyil, fərdi qaydada əldə olunan elmi nailiyyətlərə gətirib çıxarır. Bu cür mürəkkəb problemlər onunla bir az da çətinləşdirilir ki, bir çox şüarlar, verilişlər, hesabatlar, bütövlükdə situasiya haqqında təsəvvür verməyərək, yalnız lokal istehlak problemini işıqlandırırlar. İnsan fikrinin məhdudlaşdırılması. Əsl tərəqqi əsas problemlərin birgə həllində iş bilən insanların iştirakını tələb edir. Qərbdə bu işdə bu biliklər və ideyalar mübadiləsində müxtəlif sahələri təmsil edən həm cavan, həm də yaşlı insanlar iştirak edirlər. Yekun olaraq cəmiyyətin bu və ya başqa sahəsində nələrin edilməli olduğu ilə bağlı dəqiq tövsiyələr hazırlanır. Bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələrdə bu cür yanaşma kağızda bəyan edilsə də, praktikada işləmir. Bunun səbəbləri çoxdur: həm iyerarxik zehniyyətlər, həm də yaşlı nəslin birinciliyi sistemi insanlara öz fikirlərini sərbəst ifadə etməyə imkan vermir. Baxmayaraq ki, Qərb demokratiyaları idarəetmənin yeganə uğurlu modeli deyil, problemlərin demokratik həlli təcrübəsinin olmaması kollektiv insan şüurunu boğur, qanunvericilik bazasının tərəqqisini daraldır, insan potensialını əngəlləyir. Konstitusiya hüququ və fanatizm. Çaş - qınlıq və xaos bəşəriyyətin əhəmiyyətli bir hissəsi tərəfindən dinin vacib həqiqətlərinin, etik, mənəvi və humanist dəyərlərin başa düşülməməsindən və təhrif edilməsindən doğur. Dünyada yaşayan bir milyarda yaxın müsəlman üçün, məsələn, İslam Müqəddəs Quranda həmin dəyərləri tam və dəqiq ifadə edir. Quran bəşəriyyətin varlığı və birliyinə, anadan olandan ölənədək insan həyatına, hətta elmə və biliklərə aid təməl həqiqətlərini aydın ifadə edir. “Oxu!” – Peyğəmbərin birbaşa vəhylərinin birinci surəsinin birinci sözü məhz budur (Quran, 96:1). Bir çox başqa surələrdə də biliyin, elmin və təlimin vacibliyindən danışılır. Peyğəmbərin hədislərindən birində deyilir: “Allah cənnətin yolunu bilik axta rış - larında səyahət edən hər kəs üçün asan etdi”. Lakin bilik axtarışı birinci pillədir. Quran vurğulayır ki, uğur və inkişaf uğrunda müba - rizədə əsas rol insanların özlərinə məxsusdur: “Həqiqətən, Allah, bunu özləri etməyənə qədər, heç bir insanın vəziyyətini yaxşılaşdırmaz”. Bütün birliklər və dinlər özlərində müəyyən fanatizm elementi də daşıyır, lakin əgər bu fanatizm qanun səviyyəsinə qaldırılmışdırsa, milli təhlükəsizlik üçün təhlükə yaradırsa, birlik son nəticədə iflasa uğrayır. Situasiyanın dünya iqtisadiyyatındakı nəhəng qeyri-bərabərlik fonunda özünün uzlaşdırılmamış siyasəti və aqressiv kütləvi informasiyası ilə Qərbin başçılığı gərgin ləş di - rir. Bu fon dini və mədəni dəyərlərin itirilməsi və ya təhrif olunması üçün real şərait yaradır. İşsizliklə birgə o, tərəqqinin kəskin şəkildə inkar edilməsinə gətirib çıxarır, narazılığı və ümidsizliyi dağıdıcı məcraya yönəldir. Bu çoxtərəfli problemlərin həlli üçün bəs nə lazımdır? Ümumi mənzərəni çərçivələyən çoxsaylı mədəni və dini motiv səbəbindən cavab bayağı ola bilməz. Bununla belə, mən inanıram ki, yuxarıda adları çəkilən dörd amil göstərir ki, aşağıdakı vəzifələri həll etməklə əhəmiyyətli tərəqqiyə nail olmaq mümkündür: 1) savadsızlığın ləğv edilməsi, qadınlara
/ Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 cəmiyyətdə aktiv rol verilməsi və təhsil sistemində islahatların keçirilməsi yolu ilə insan ehtiyatlarının gücləndirilməsi; 2) milli konstitusiyaların fikir azadlığını təmin etməli, bürokratiyanı minimuma endirməli, insan larda inam doğuran qanunlar sistemini yaratmalı konstitusiya olması məqsədilə dəyişdirilməsi; 3) elmi bazanın inkişafı. Tərəqqinin sonuncu tərkib hissəsi inkişaf və dünya qloballaş - masına daxil olma üçün böhranlıdır və buna görə də həmin hissəni daha ətraflı müzakirə etmək lazımdır. Uğurlu olması üçün sağlam elmi struktur öz komponentlərinin – elmi bazanın, texnolo - giyanın və cəmiyyətin qarşılıqlı əlaqəsinə əsaslanmalıdır. İlk olaraq, elmi baza haqqında. Onun əsasını qabiliyyətli olanlar üçün xüsusi təhsilin təşkil edilməsi, gənc alimlərə öz baca - rıqlarını üzə çıxarmaq imkanı verən ali səviy - yəli mərkəzlərin mövcud olması, biliklərdən ölkənin (bəlkə də, bütün dünyanın) sənayesi və iqtisadiyyatı üçün faydalı şəkildə istifadə edilməsi üçün elmi baza məktəb və univer - sitetlərdə ümumi təhsil sistemi ilə sıx qar şılıqlı münasibətdə inkişaf etməlidir. Təd qiqatların elmi mədəniyyətdə qəbul olunmuş, əmək - daşlıq və həqiqət axtarışlarında ümumi səylər tələb edən etikaya uyğun aparılması üçün kiçik də olsa, elmi bazanın olması mütləqdir. Elmi tərəqqidə əminliyin dərk edilməsi və ölkəsinə görə qürur hissi cəmiyyətin maarif - lənməsinə şərait yaradır.
/ Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 İkincisi, texnologiyaların inkişafı. Elmi baza milli və beynəlxalq səviyyələrdə texno - lo giyaların inkişafı üçün əsas yaradır. Elmi yanaşmadan istifadə etməklə, dövlət öz tələbatlarını dəyərləndirə və ehtiyatlarını uğurlu texnoloji həllərə, məsələn, kənd təsərrüfatına, səhiyyəyə, idarəetməyə, informasiyaya, ola bilər ki, dünya bazarında iştiraka istiqamət - ləndirə bilər. Üçüncüsü, cəmiyyət, onun elmi mədəniy - yəti. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin ədəbiyyat, əyləncə, idman, tarix sahələrində özlərinin zəngin mədəniyyəti vardır. Lakin onların çoxunda elmi mədəniyyət zəifdir, ya da ki, ümumiyyətlə, yoxdur. Elmi mədəniyyət dövlətin mürəkkəb problemləri dərk etmək və rasional tərzdə həll etmək imkanlarını artırır, cəmiyyəti, ayrı-ayrı səsləri kollektiv xor şəklində birləşdirərək, möhkəmləndirir. Bir halda ki, elm əyləncə qədər hiss olunan və mənimsə - nilən deyil, ona görə də bütün sahələrdə – qidalanma və genetikadan dünya bazarının yüksək texnologiyalarına qədər – elmi biliklər hamı üçün anlaşıqlı olsun. Daha güclü elmi baza elmi mədəniyyətin zənginləşməsini, rasional məhsulların tətbiqini mümkün edir, cəmiyyətin inkişaf potensialını və onun bəhrələrini dəyərləndirməyi öyrədir. Millətin gələcəyi olan gənclik bu cür mədəniyyətdən real fayda görəcək. Bu cür strukturun yalnız inkişaf etmiş ölkələrin üstünlüyü, kasıb ölkələr üçün əsas maneə olması haqqında konsepsiya yanlışdır. Bundan başqa, çoxları konspirasiya nəzəriy - yəsinə inanır, bu nəzəriyyəyə görə, dünya inkişaf etməkdə olan ölkələrə kömək etmə - yəcək, buna görə də onlar biliklərin hərəkətinə nəzarət etməlidirlər. Birinci rəy yumurta və toyuqla bağlı məlum paradoksu xatırladır: inkişaf etmiş ölkələrin statuslarına çatana kimi onlar da inkişaf etməkdə olan ölkələr idilər. Çin, Hindistan kimi ölkələrin dünya bazarın - dakı müvəffəqiyyətləri onların inkişaf etmiş təhsil sistemlərinin və iqtisadiyyatın müəyyən sahələrində texnoloji nailiyyətlərin birbaşa nəticəsidir: Hindistan kompyuter təminatı sahəsində dünya liderlərindən birinə çevrildi, “Çində istehsal olunmuşdur” markalı çoxişlə - nən mallara isə dünyanın istənilən nöqtəsində rast gəlmək olar. “Konspirasiya nəzəriyyəsi”nə gəlincə isə, şəxsən mən ona xüsusi əhəmiyyət vermirəm və hesab edirəm ki, millətlərə bir-birinin maraq - larına uyğun qarşılıqlı fəaliyyətdə olmaq daha sərfəlidir. Əgər fərq çox böyükdürsə, qarşılıqlı maraq, daha doğrusu, daha inkişaf etmiş tərəfdaşın marağı yoxa çıxır. Əgər fərq azalarsa, onda qarşılıqlı fəaliyyətdə olan ölkələr bir- birinə qarşı xüsusi bir cazibə hiss etməsələr də, informasiya əldə etmək (xüsusilə elmi informasiya) asanlaşacaqdır. Konspirasiya nəzəriyyəsi çərçivəsində mövcud olmaq tərəqqiyə doğru aparmır. İnki şaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrin əməkdaşlıq etməsində zəruri olan məsuliyyətin başa düşülməsi və qəbul edilməsidir. Mənim tərəfdaşlıq layihəmdə mən, aşağıda göstərilən kimi, ikitərəfli məsuliyyəti nəzərdə tuturam”. Əhməd Zevayl ABŞ kimi güclü bir dövlətin də gələcəyi ilə bağlı narahatlığını, əsasən, təhsil və elmi-tədqiqat problemləri ilə bağlayır: “Hətta bütün bunlarla birlikdə, məni Amerikanın gələcəyi ilə bağlı narahatlıq onun üç probleminə görə tərk etmir. Bunlar təhsil və elmi-tədqiqat problemləri, ölkədəki mövcud zorakılıq problemləri, eləcə də dünyanı görmənin məhdudluğu problemləridir. Birincisi, təhsil və tədqiqatlar. ABŞ-da ən yaxşı təhsil
/ Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 almaq mümkündür, lakin o, əhalinin əksəriy - yəti üçün əlçatmazdır. Bundan da başqa, ölkə heç səy də göstərmir ki, elm hər kəsin – həm varlı, həm də kasıb insanın təhsilinin bir hissəsinə çevrilsin. İkinci pillə məktəblərində keçirilmiş riyaziyyat üzrə ümumdünya testlərinin nəticələrinə görə, ABŞ on yeddinci yer tutur. Bu qədər aşağı yeri müəyyən dərə - cədə onunla izah etmək olar ki, testlərdə bəzi ölkələrdən yalnız elit məktəblərin şagirdləri iştirak etmişdi, amma bununla belə, mən daha yüksək nəticələr gözləyirdim. Bu problemin bir tərəfi də təhsil sistemi problemi ilə bağlıdır. Yeniyetmələrin müasir texnologiyalar dünyasında irəli getmək yollarını öyrəndiyi özəl məktəblər imtiyazlı siniflərə xidmət edirlər. Bu məktəblərdə nəinki yetərli sayda kompyuterlər var, həm də şagirdlər xüsusi hazırlıq keçmiş müəllimlərin rəhbərliyi altında həmin kompyuterlərdən tənqidi təfəkkürün formalaşdırılması, dün - yanın dərk edilməsi, inkişafın yeni üfüqlərinin açılması üçün istifadə edirlər. Adətən, belə məktəblərin şagirdləri yaxşı oxu yurlar və onlardan çoxu kollecə daxil olmağa və sonrakı uğurlu karyeraya hazır olurlar. Eyni zamanda bəzi rayonlarda kütləvi məktəblər maddi təminat və peşəkar müəllimlərlə bağlı qıtlıq hiss edir. Bu cür məktəblərin problem - lərinin nəticəsi kimi, onların məzun ları
cəmiyyətdə uğur qazanmaq iqtida rında olmur - lar, onlardan bəziləri isə zorakılıq üzərində qurulmuş həyat yolunu seçirlər. Ən varlı ölkələrdən birindəki bu qeyri-bərabərlik mütləq aradan qaldırılmalıdır, belə ki, rəqabət dünyasında çiçəklənmə əhalinin maksimum hissəsinin məhsuldar işləməsini tələb edir. Problemin başqa tərəfi xüsusi elmi təh - sildir. Amerika elminin böyük nailiyyətləri fonunda onların kütləvi informasiya vasitə - lərində nə dərəcədə zəif işıqlandırılması təəccüb doğurur. Mən həm də elmin əsas məqsədlərinin başa düşülməməsinə təəccüblə - nirəm. Mən ona görə təəccüblənirəm ki, Amerikadan daha çox şey gözləyirdim. Eyni zamanda xoşuma gələn bir cəhət də var ki, amerikalılar elmin gündəlik həyatda rolu ilə maraqlanır, xüsusilə də təbabət və müdafiə sahələri, ya da kosmosun mənimsənilməsi kimi böyük nailiyyətlər sahəsi üzrə özünütəh - sillə həvəslə məşğul olurlar. Bəzi amerikalılar elmə şübhə ilə yanaşırlar və onların dəlilləri həqiqət payından da xali deyil, lakin mütə - rəqqi texnologiyaların həmişə həm də mənfi tərəfləri vardır. Atom enerjisinin mənimsənilməsi atom bombasının yaradılması ilə nəticələndi, amma həm də müasir həyati problemlərin həllinə kömək edən güclü enerji mənbəyini də açıq - ladı. Lazerdən raketlərin tuşlanması üçün isti - fadə edilir, lakin onlar cərrahiyyədə də işlənir. Bütün bunlarla birgə, biz özümüzü, ətraf aləmi, bir hissəsi olduğumuz Kainatı daha yaxşı başa düşməyə kömək edən yeni biliyin özlüyündə çox böyük əhəmiyyətini yaddan çıxarmamalıyıq. Elmi təhsilə malik cəmiyyət - lər texnologiyaların müsbət və mənfi cəhətlə - rini götür-qoy edə və birincilərdən daha yaxşı həyata nail olmaq üçün istifadə edə bilərlər. Şübhəsiz, səhvlər də qaçılmazdır, lakin bütövlükdə elmi tərəqqi həyat üçün vacibdir. ABŞ-dan yan keçməmiş bir hal, ehkam - çılıq da narahatlıq doğurur. Elm və din, əgər hər iki tərəfdə ön planda ehkam durmursa, münaqişəyə girmirlər. Mən başa düşə bilmirəm, niyə valideynlər uşaqlarının təka - mül nəzəriyyəsini öyrənmələrinə mane olurlar. Münaqişə hələ 1925-ci ildə başlamışdır. O 26 ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 vaxt Tennesidə biologiya müəllimi işləyən Con Skoups öz tələbələrinə Darvinin nəzəriyyəsini öyrətmək istədi və bununla antitəkamül qanununa meydan oxudu. O dövrün iki ən bəlağətli natiqinin – Koarens Darrounun və Uilyam Cenninqs Brianın üz- üzə dayandığı məşhur məhkəmə prosesində o, təqsirli bilindi. Başqa, daha müasir bir misalda, Kanzas ştatının qanunvericilik məclisi təkamül nəzəriyyəsinin müasir təhsil üçün doğurduğu nəticələrlə birgə tədrisinə qadağa qoydu. Bəli, insanlar dini əqidələrinin tələb etdiyi şeylərə inana bilərlər, lakin müəllimlər heç nədən çəkinmədən və heç nədən ehtiyatlanmadan öz şagirdlərinə qəbul olunmuş və sübuta yetirilmiş elmi konsepsi - yaları, o cümlədən də təkamül nəzəriyyəsini tədris etməlidirlər. Nəhayət, elmi tədqiqatların dəstəklənməsi haqqında. Bu dəstək fövqəldövlətin səviyyə - sinə uyğun deyil və ciddi problemdir. Mənim ABŞ-a təzəcə gəldiyim illərdə elmin dəstək - lən məsi hərtərəfli idi, çünki ölkənin liderləri onun gücünə və əhəmiyyətinə inanırdılar. Müvafiq olaraq da universitet sonrası elmi təhsil proqramları ABŞ-dan və bütün dünya - dan olan ən yaxşı tələbələri cəzb edirdi. Bu gün mən maliyyə dəstəyində yeni, dərhal fayda tələb olunmaqla, eləcə də sonrakı tətbiqlə birbaşa əlaqə ilə bağlı bir təmayül görürəm. Bu cür məhdudiyyətlərin yeni kəşflərin edilməsinin tarixi təcrübəsi ilə düz gəlmədiyi haqda çoxlu misallar var və bunlardan lazerin, tranzistorun, kompyuterin adlarını çəkmək olar. İkinci problem də – mövcud zorakılıq problemi də təhsillə bağlıdır. Ümid edirəm ki, Amerika onu tez bir zamanda həll edə bilər. Məktəblərdə, küçələrdə insanların məruz qaldıqları təhlükə Amerika həyatının reallığına çevrilir və bu da mənim ailəmi və milyonlarla başqa ailələri narahat etməyə bilməz. Çoxları zorakılığı söz azadlığının nəticəsi sayır, lakin mən söz azadlığının eyni təminatlarla və demokratik qaydalarla bərqə - rar edildiyi Şimali Kanadaya gələndə eyni səviyyəli zorakılıqla qarşılaşmıram. Biz çoxmillətli Los-Ancelesin ən yaxşı rayonla - rından birində yaşayırıq, lakin orada da gecə - lər küçəyə çıxmaq qorxuludur. Təbii ehti yat larla və gözəlliklərlə bu dərəcədə zəngin ölkədə belə şeylər olmamalıdır. Ümidvaram ki, zorakılıq probleminin həlli mövcuddur. Bəziləri düşünürlər ki, Amerika cəmiy - yətində zorakılığın və qeyri-bərabərliyin səbəbi varlılarla kasıbların qarşıdurmasıdır. Bu amillər müəyyən rol oynasalar da, mən onları əsas saymıram, həm də cəmiyyətin əksər hissəsi orta sinfə aiddir. Kanadada və bir çox Avropa şəhərlərində də, Avstraliyada da qeyri-bərabərlik mövcuddur, Qahirədə isə varlılarla kasıblar arasındakı uçurum lap çox böyükdür, amma bu yerlərdə mən rahat, heç bir zorakılıqdan ehtiyatlanmadan gəzirəm. Düşünürəm ki, sosial nizamsızlıq, silahlar üzərində nəzarət və cinayətə görə cəza ilə bağlı Amerika qanunlarına bir də baxılmalıdır. Başa düşürəm ki, bu, mürəkkəb, ölkənin ruhuna və kapitalist ideallarına toxunan bir məsələdir, amma biz artıq başqa, bu cür hallara yeni perspektivlər və yanaşmalar nəzərdə tutan bir dünyada yaşayırıq. Hadisələrin axarını öncədən görmək iqtidarında olan yeni lider ABŞ-ın gələcəyi naminə bu missiyanı öz üzərinə götürməlidir. Məni narahat edən üçüncü problem – baxışların yetərincə geniş olmamasıdır ki, həmin problem hökumətin səthi və özündən 27 ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 razı xarici siyasət yeritməsinə gətirib çıxarır. Bu kitab yazılan zaman Amerikanı qorxuya salmış daxili və beynəlxalq terror dalğası güclənmişdi. Dünyanın ən güclü dövləti beynəlxalq birlikdə terrorizmə qarşı mübari - zədə aparıcı rol oynamalıdır. İnsan hüquqları - nın bərqərar edilməsi, insanlar və ölkələr arasında qeyri-bərabərliyin aradan qaldırıl - ması işində də lider rolunu oynamalıdır. ABŞ Yer üzərində vahid dünya qurulmasında, onun hər bir sakininə insan ləyaqətinin təmin edilməsində də liderlik məsuliyyətini öz üzərinə götürməlidir. Mən altmışıncı illərdə geniş yayılmış amerikalı obrazını xatırlayıram – insan bəşəriyyət naminə Aya qədəm basır. Neyl Armstronqun Ayda dediyi ilk sözlər aşağıdakılar idi: “Bir insanın bir kiçicik addımı bütün bəşəriyyətin nəhəng sıçrayı - şıdır”. Marşall planı və “Sülh Korpusu” Ame - ri kanı ümumdünya lideri kimi səciyyə ləndirən təşəbbüslərin daha iki nümunəsidir. Əlbəttə, Birləşmiş Ştatlar dünyanın bütün problemlərini həll etmək iqtidarında deyil, o ən güclü dövlət olaraq, liderlik yükünü çiynində daşımalı və başqaları üçün nümunə, model olmalıdır. Amerika başqa ölkələrin xalqlarına düşmən olmağı özünə rəva görə bilməz, o həm öz vətəndaşlarına, həm xarici ölkələrin vətəndaşlarına eyni ədalət standartı tətbiq etməlidir. Uzaq perspektiv baxımından kor - rupsi yaya uğramış rejimlərin dəstəklənməsi və xarici siyasətdə ikili standartların tətbiqi ABŞ-ın mənafeyinə uyğun deyil. Xarici siyasətə yenidən baxmaq, daha müdrik düşünülmüş yanaşmalara keçmək vaxtı çatmışdır. Ümid edirəm ki, dünyanı belə mənzərədə görmək “Dünya zənginliyimizə və demokratiyaya görə bizə nifrət edir” və ya “Biz dünyanın bütün problemlərini həll edə bilmərik” kimi bəsit və səbatsız dəlillərin qarşısında davam gətirə biləcək. Əksinə, bütün dünyada insanlar Amerikanı diqqətlə izləyirlər və çox ölkələr demokratik azadlıqların Amerika sistemini əxz etmək istərdilər. Müasir dünyanın bir çox problemlərinin həllində Amerika real tərəfdaş ola bilər. Raket sipərinin qurulması yeni baxış gətirməyəcək. Bu baxış təcridizm siyasəti ilə də gəlməyəcək. Bütün insanları Yer kürəsində bütün insanlar üçün ümumi olan vahid məqsədlərlə yaşadığımıza, bəzən təfərrüat - larla bağlı aramızda fikir ayrılığı baş verirsə də, bunun belə olduğuna inandıraraq. Bizim dünyamızda insanlar, mədəniyyətlər, millətlər arasında körpülər salmaq lazımdır. Başlıcası, binəsibləri inkar etməmək, dünyanın fəlakətli vəziyyətdə olan hissəsini taleyin cənginə buraxmamaqdır. Yoxsulluq və ümidsizlik terrorun və dünya düzəninin hiddətlənməsinin mənbəyidir. Əhməd Zevayl özü özünə sual verir: “Uğur düsturu mövcuddurmu?”. O bu sualı aşağıdakı fikirləri ilə cavablandırır: Elmdə mənim ehtirasım bilik – tərəqqi təməli axtarışlarıdır. Bilik gücdür; məlumat bilik almağın yalnız vasitəsidir. Özümüz haqqında nə biliriksə, elə oyuq. İnsanın unikallığı təfək - kürü haqqında düşünə bilməyindədir, bir də nadir istedadlı şəxsiyyətlər bizim təbiət haqqında biliklərimizi dəyişə bilərlər. Bilik ümmanı isə dərin və sonsuzdur. Bu fikri İsaak Nyuton çox yaxşı ifadə etmişdir: “Mən özümü dəniz qırağında oynayan, tez-tez yeni, həmişə - kindən daha hamar daşı, ya da daha qəşəng balıqqulağını götürmək üçün oyunun dan ayrılan uşaq kimi görürəm. Qarşımda isə sahilsiz, tamamilə naməlum bilik ümmanı uzanır”.
28 ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 Yeni biliklər bizə özümüzü, ətrafımızda baş verənləri, bir hissəsi olduğumuz Kainatı anlamaqda kömək edir. Biliyə olan hərislik məni bütün ömrüm boyu – ibtidai məktəbdən indiyə kimi müşayiət etmişdir. Ona görə də bütün ömrüm boyu universitetlər mənim üçün azadlıqdan, işıqdan və oxumaqdan həzz aldığım bir məbəd, müqəddəs bir yer olmuşlar və belə olaraq da qalır. Taleyin mənə hədiyyəsi hesab etdiyim işimə olan həvəsim də çox vacibdir. Eyni zamanda düşünürəm ki, uğur qazanmaq ətra - fımdakı insanların hörmətini qazanmaq dan və daxili məmnunluqdan heç də dəyərli deyil. Bizdə belə bir misal var: “al-kana a kanz la yufna” və ya “məmnunluq əbədi xəzinədir”. Həvəs, məmnunluq və nikbinlik olan yerdə uğur qazanmamaq təsəvvürə gəlmir. Elə görünə bilər ki, mən uğur qazanmağın düsturunu verirəm. Xeyr, mən bütün hallar üçün yararlı olan universal düstur bilmirəm, amma mənə bir şey aydındır – adiliyin sərhədlərini adlayıb keçə bilməyimiz üçün bizim mütləq istəyimiz olmalıdır. Xristofor Kolumbun (1451–1509) dəniz səfərlərində ona arzusu yol göstərirdi. O, Kanar adalarından 3900 mil Qərbdə “Çin” də olmasa, “Hindistan”ın yerləşdiyinə əmin idi. Əlbəttə, orada nə Hindistan vardı, nə də Çin, amma arzu Kolumbu yeni torpaqlara gətirib çıxardı. Həmin vaxtlar məlum olan biliklərə yiyələnərək, Kolumb intuisiyasına söykənirdi, amma məhz intuisiya, məhz həvəs və dünyaya öz baxışlarına sədaqət onu mümkünsüz görünən bir kəşfin müəllifi etdi. Kolumbun ideyası təsdiqlənməmiş olsa da, onun səfəri Yeni Dünyanın kəşfinə gətirib çıxartdı. Bəs Kolumb kim idi – dahi, sərsəm, ya da bəxti gətirmiş insan? Bəzi tarixçilər deyirlər: eyni zamanda hər üçü! Lakin kimliyindən və necəliyindən asılı olmayaraq, o, dünyanın hamının inandığı mənzərəsini dəyişə bildi. O, dünyanı görmə üsulunun özünü dəyişdi. Leonardo da Vinçi (1452–1519), Kolum - bun müasiri, özünün “Dünya sonunun görün - tüsü” kitabında təbiətə yeni baxış ifadə etdi. O, uğurun sirrinə aparan yolu göstərdi – saper vedere, “bilmək, görmək kimi”. Həyatda uğur hamının, özü də həyat yolunun istənilən mərhələsində üzünə gülə bilər, lakin elmi dərəcədən asılı olmayaraq, bir kəsin uğur qazanmasına bir sıra başqa insanlar da, onların kollektiv səyləri də təsir göstərir. Bu faktı qəbul edərək, varlılar kasıblara kömək göstərməlidirlər. Sivil ölkədə və sivil planetdə hər bir insan qiymətli olmalıdır. Əgər insan, ölkə və hətta bütöv coğrafi regionlar inkişaf etməyiblərsə, bilik əldə edə bilmir - lərsə, bunun nəticələri təkcə ehtiyac içində olanlar və əzab çəkənlər üçün yox, bütövlükdə bütün dünya üçün dəhşətli ola bilər. Belə hallar sosial və mədəni dəyərlərin deqradasi - yasına səbəb olur, zorakılığa və terrora aparıb çıxarır.
Bu kitabın fəsillərində mən adıçəkilən problemləri necə gördüyümü təqdim etməyə, başlıca sualları qaldırmağa və onlara mümkün cavablar verməyə cəhd göstərdim. Bu sual la - rın kökündə savadsızlıq, səfalət və azadlığın boğulması durur. Bütövlüklə keçdiyim yol haqqında danışarkən, mən İnsanın Kainatımızın məkan və zamanındakı miqyası qarşısında baş əyirəm. Ömrümüzün zamanı da, qoy lap 100 il olsun, Kainatın həyatının zamanı da, lap 100 il olsun, Kainatın həyatının zamanı ilə – 100 milyard ilə yaxın vaxtla müqayisədə bu, bir saniyənin yüz milyon saniyə ilə və ya üç illə müqayisədə qısa olduğu qədər qısadır. Məkan baxımından Yer kürəsi Kainatımızdan atomun Kataloq: elm -> pdf elm -> Ateroskleroz xolesterinin damar divarına çökməsi nəticəsində yaranır. Zamanla bu proses sürətlənərək damar mənfəzinin ciddi daralmalarına və tam tutulmasına aparıb çıxarır elm -> Qabırğa sınıqları elm -> İlk aorto-koronar şuntlama (AKŞ) əməliyyatı 1962–ci ildə Sabiston tərəfindən aparılmışdır pdf -> Алимлярин сырасында хцсуси йер тутурлар. Цмуммилли лидер щейдяр ялийев pdf -> Алимлярин сырасында хцсуси йер тутурлар”. Цмуммилли лидер щейдяр ялийев pdf -> Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир pdf -> Алимлярин сырасында хцсуси йер тутурлар”. Цмуммилли лидер щейдяр ялийев pdf -> Алимлярин сырасында хцсуси йер тутурлар”. Цмуммилли лидер щейдяр ялийев Yüklə 42,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|