Sosial-mədəni (Ali psixi funksiyaların tarixi-mədəni inkişaf nəzəriyyəsi) nəzəriyyədə uşaqların aparıcı fəaliyyəti haqqında
Yüklə 347,23 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Sosial-mədəni (Ali psixi funksiyaların tarixi-mədəni inkişaf nəzəriyyəsi) nəzəriyyədə uşaqların aparıcı fəaliyyəti haqqında Hər bir peşəsini sevən tərbiyəçi-müəllimin məqsədi uşaqların inkişaf etməsi üçün ən səmərəli və uğurlu öyrətmə yolunu seçmək və tətbiq etməkdir. Gəlin razılaşaq ki, bu heç də asan deyil və nəzərə alsaq ki, məktəbəqədər dövr 1-6 yaşlı uşaqları əhatə edir, o zaman bu, məsələni bir az da çətinləşdirir. Müxtəlif elm sahələri bu problemi araşdırmaqda davam edir və müasir psixo-pedaqoji elm bir sıra uğurlu təlim yolları təklif edir. XX əsrin məşhur alim və psixoloqu L.S.Vıqotskinin insanın psixoloji periodizasiyası (dövrləşmə) bu gün də öz aktuallığını itirməmişdir. Vıqotskinin periodizasiyası bir çox tədqiqatlarda mərkəzi mövqe tutur. Bu periodizasiya ilkin variantında insan şəxsiyyətinin necə dəyişdiyini başa düşmək üçün yaş dövrlərini mərhələlərə bölməyi təklif edirdi. Vıqotski xüsusilə uşaqlıq dövrü ilə maraqlanırdı və bu heç də təsadüfi deyildi. Psixoloqa görə, şəxsiyyətin əsasları məhz erkən dövrdə qoyulur, bu dəyişikliklər insan həyatının növbəti hissələrinə də təsir göstərir. Yaş periodizasiyası müəyyən yaşda olan bir insanın şəxsiyyətində hansı dəyişikliklərin olacağını proqnozlaşdırmağa imkan verir. Ali psixi funksiyaların tarixi-mədəni inkişaf nəzəriyyəsi köhnəlmir, əksinə, dünya alimləri tərəfindən getdikcə daha çox araşdırılır və maraqla qarşılanır. Bu məqalədə sosial-mədəni nəzəriyyələrdən biri olan ali psixi funksiyaların tarixi-mədəni inkişaf nəzəriyyəsi vasitəsi ilə uşaqlar üçün “Səmərəli təlim nədir?” sualına cavab axtarılacaq. Təlim prosesində iki tərəfin fəaliyyəti nəzərdə tutulur: bir tərəf bilik və bacarığı ötürür, digər tərəf isə bu bilik və bacarığı qəbul edir. Bu cür fəaliyyətin nəticəsində ikinci tərəf bilməyəndən bilənə, bacarmayandan bacarana çevrilir. Təlim haqqında bu cür baxış bucağı çox yayğındır. Lakin müəllimin və öyrənənin olması hər bir fəaliyyəti hər zaman təlimə çevirirmi? Təəssüf ki, xeyr. Hər hansı bir təhsil müəssisəsinə (uşaq bağçasından tutmuş universitetə qədər) mütəmadi gedib- gəlmək o demək deyil ki, həmin şəxs biliciyə çevriləcək. Bu hal bağça uşaqları, şagirdlər, hətta tələbələr arasında da eynidir. Niyə doğru məlumatın ötürülməsi hələ onun mənimsənilməsi demək deyil? Niyə öyrənəni biliciyə çevirmək çətindir? Aşağıda qeyd olunan situasiyanın təhlili bu suallara cavab verməyə kömək edəcək. İbtidai sinif müəllimləri bu həqiqəti yaxşı bilirlər: hər hansı bir mövzu öyrədildikdən sonra şagirdlərin 90%-dən çoxu testin öhdəsindən gəlir. Müəllim bu mövzunun mənimsənildiyini düşünüb, yeni bir mövzunu öyrətməyə keçir. Lakin bir müddətdən sonra uşaqlar keçilmiş, amma təkrarlanmayan material üzərində yenidən test işlədikdə ikinci testin nəticələri, bir qayda olaraq, xeyli zəif olur. Aydın olur ki, şagirdlər çox şeyi unudublar və hətta bir neçə həftə əvvəl asanlıqla yerinə yetirdikləri tapşırıqda indi çətinlik çəkirlər. Bu niyə baş verir? Səbəbləri aşağıdakılardır: Verilən situasiyada ilk testin yaxşı nəticələri uşağın biliksizdən bilikliyə çevrilməsi ilə deyil, öyrənənin yaddaşının xüsusiyyəti ilə bağlıdır. Onlar tapşırığın həlli üçün lazım olan üsulları və alqoritmi sadəcə yadlarında saxlayıblar. Belə hallarda müəllim öyrənmənin nəticələri ilə deyil, psixi proses – yaddaşın funksiyaları ilə qarşılaşır. Yaddaşın əsas funksiyalarından biri də unutmaqdır! Bu fenomen yaşından asılı olmayaraq bütün öyrənənlər arasında baş verir. Müəllim və öyrənənin birgə fəaliyyəti olmadığı halda belə, həqiqi öyrənmə prosesi olan situasiyalar da mövcuddur. Məsələn, bəzən uşaqlar xarici dildə çoxsaylı cizgi filmlərinə baxdıqdan sonra tədricən bu dildə danışmağa başlayırlar. Müəllim, ev tapşırığı, testlər olmasa belə, bu cür fəaliyyətlərin nəticəsində uşaq xarici dili bilməyəndən həmin dildə danışana çevrilir. Qeyd edilən nümunədən görünür ki, zahirən təlim prosesinə bənzəməyən fəaliyyət öyrənmə ilə nəticələnir. Beləliklə, müəllim və uşağın bir yerdə olması öyrənmənin baş verəcəyinə heç də zəmanət vermir. Əgər uşağın özünün real fəaliyyəti yoxdursa, heç bir müəllim uşağın zehni inkişafına təsir edə bilməz. Belə olan halda müəllimin bilikləri uşağın beyninə birbaşa "köçürməsi" mümkün deyil. Yüklə 347,23 Kb. Dostları ilə paylaş:
|