Engellilerle ĠletiĢim
Serebral palsili bireylerde konuĢma güçlüğü ve istem dıĢı hareketler görülür.
Bunlar normal karĢılanmalı ve herhangi biriyle nasıl konuĢuluyorsa onunla da
öyle konuĢulmalıdır.
Serebral
palsili
bireyi anlamakta güçlük çekiliyorsa anlamıĢ gibi
davranılmamalı, söylediklerinin tekrarlanması istenmelidir.
KiĢinin ne söylediği hâlâ anlaĢılamadıysa bir kâğıda yazması istenmelidir.
Serebral palsili bireyle sessiz bir ortamda konuĢulmalı ve iletiĢim kurulmalıdır.
Serebral palsili bireyler yavaĢ konuĢabilir, konuĢmalarını bitirmeleri
beklenmelidir.
Belirli olan tıbbı kontrollerine ve tedavisine yardımcı olunmalıdır.
2.2.8. Epilepsi (Sara)
Epilepsi, beyindeki elektriksel faaliyetin aksamasından kaynaklanan nörolojik bir
durumdur. DoğuĢtan olabileceği gibi beyin incinmelerinden sonra da ortaya çıkabilir.
Epilepsi nöbetleri genellikle aniden baĢlar. Sinyal sesleri ve flaĢ ıĢıkları bazı
insanlarda nöbeti tetikleyebilir. KiĢinin nöbeti baĢlamıĢ ise durdurmak için bir Ģey yapılmaz.
Nöbetteyken baĢın bir yere çarpmamasına dikkat edilir ve baĢ yastık gibi yumuĢak bir Ģeyle
desteklenir. Soluk borusunun tıkanma tehlikesi olduğundan kiĢinin ağzına bir Ģey vermemeli
ve dilinin soluk borusunu tıkaması engellenmelidir.
20
Resim 2.7: Epilepsili hasta
2.2.8.1. Epilepside (Sara) Dikkat Edilecek Noktalar
Nöbet geçiren kiĢi yol ortası gibi tehlikeli bir yerde değilse hareket
ettirilmemeli, çevresinde bulunan tehlikeli olabilecek Ģeyler (kesici, delici,
kırılacak cisimler) kaldırılmalıdır.
Boyun bölgesindeki giysiler gevĢetilir, oksijen yetersizliğini engellemek
amacıyla kiĢi sırt üstü değil, sağa ya da sola doğru yatırılır. Nöbetin sona ermesi
beklenmelidir.
Nöbet geçiren kiĢi çırpınabilir, kasılabilir, çiğneme, ağız Ģapırdatma, sayıklama
gibi hareketlerde bulunabilir. Nöbet sırasında kiĢide bilinç kaybı da oluĢabilir.
KiĢinin ağzından köpükler çıkabilir ya da kan gelebilir.
Nöbet bittiğinde kiĢi kendini mahcup hissedebilir ya da bilinci yerine gelmemiĢ
olabilir. Bu durumuna saygı gösterilmelidir.
Nöbet sırasında yaĢadıkları ile ilgili sorular sorulmamalıdır.
Nöbet geçiren kiĢi eski bilinç düzeyine gelmeden bir Ģey yiyip içirilmemelidir.
Nöbet beĢ dakikadan uzun sürüyorsa, kiĢi yaralandıysa, nefes almakta
zorlanıyorsa, nöbetler artarda devam ediyorsa, kiĢi en yakın sağlık kuruluĢuna
götürülmelidir.
Rutin kontrolleri ve tedavisi için hasta ve yakınlarıyla açık ve anlaĢılır iletiĢim
içinde olunmalıdır.
2.2.9. Zekâ Geriliği (Mental Retardasyon)
Zekâ geriliği (mental retardasyon), uyumsal ve aktüel davranıĢlardaki yetersizlik ve
genel zekâ fonksiyonlarında ortalamanın altında olma hâlidir. Uyum gösterememe veya
problem çözememe olarak da tanımlanabilir. Zekâ geriliği değiĢik ölçülerle derecelendirilir.
Zekâ geriliği olan bireyler yavaĢ öğrenir. Öğrendiklerini uygulamakta ve farklı
durumlarda kullanmakta, soyut düĢünme ve problem çözmede güçlük çeker. Günlük
hayatlarını devam ettirmek için genellikle alıĢkanlıklarını kullanır. Çevrelerinde
alıĢageldikleri yaĢam tarzında bir değiĢiklik olduğunda adaptasyon için zamana ihtiyaç
duyar.
21
2.2.9.1. Zekâ Geriliğinde (Mental Retardasyon) ĠletiĢim
Zekâ geriliğinin derecelerine göre iletiĢim teknikleri de değiĢir. Zekâ geriliği
olan bireye açık, basit ve somut ifadeler kullanılmalıdır. Bir konuda bilgi verilecekse
birkaç defa ve çeĢitli örneklerle açıklama yapılmalıdır.
KarĢınızdakinin bir yetiĢkin olduğunun ve sizden aksini istemedikçe kendi
kararlarını verebileceğinin bilincinde olunmalıdır.
Zekâ geriliği olan bireyler karĢısındakileri memnun etmek için uğraĢır.
KonuĢma sırasında sizin duymak istediğiniz Ģeyleri söyleyebilir. Bunun için
duygusal ve fiziksel istismarlardan azami ölçüde korunmaları gerekir.
Hukuki ya da tıbbi konular konuĢulurken dikkatli olunmalıdır.
Tam bilgi alabilmek için sorular dikkatli sorulmalı ve her soru farklı Ģekillerde
tekrarlanarak cevapları doğrulanmalıdır.
Zekâ geriliği olan bireylerin çabuk karar vermesi zordur. Sabırlı olunmalı ve
karar vermeleri beklenmelidir.
Zekâ geriliğinin derecelerine göre tehlikesiz aktivitelere mümkünse refakatle
yönlendirilmelidir.
2.2.10. Down Sendromu
Ġnsan vücudunu oluĢturan kromozomların 23 tanesi anneden, 23 tanesi ise
babadan gelmektedir. Down sendromunda 21. kromozom 2 değil 3 adet olmaktadır
(Bu sebepten dolayı down sendromu Trisomy 21 diye de bilinmektedir.). Bunun
sonucu olarak toplam kromozom sayısı 46 değil 47 olmaktadır.
Bu fazlalık bireyin
fiziksel ve zihinsel özelliklerine de yansımakta, geliĢim geriliğine sebep olmaktadır.
Down sendromuna sebep olan faktörler henüz tespit edilememiĢtir. Down sendromu
tedavi edilebilen bir hastalık değil, genetik bir farklılıktır.
Resim 2.8: Down sendromu
2.2.10.1. Down Sendromunda ĠletiĢim
Down sendromlu bireylerde zekâ geriliği de görülür. Zekâ geriliği hafif dereceden ağır
dereceye kadar değiĢir. Bu nedenle zekâ geriliği olan bireyler için yapılan uyarılar, çoğu
zaman down sendromlular için de geçerlidir.
22
Down sendromlu bireyler sempatiktir ve sosyal yönleri geliĢmiĢtir.
Sosyal aktivitelere yönlendirilmeleri gerekir.
Uzun süreli iliĢkiler kurabilir. Aileleri ve arkadaĢları ile vakit geçirmek, sosyal
faaliyetlerde yer almak, herkesi olduğu gibi onları da mutlu eder ve öz
güvenlerini arttırır.
Down sendromlular zaman zaman fazlasıyla inatçı olabilir. Bu anlarda onlara
karĢı sabırlı olmak gerekir.
Down sendromlu çocukların geliĢmesi ve potansiyellerini ortaya çıkarmaları
için çevrenin desteğine ihtiyaçları vardır. Diğer çocuklardan daha geç öğrenir
ancak iyi bir eğitim aldıklarında hayatlarını devam ettirmek için gereken her
Ģeyi öğrenebilir. Ġlk ve ortaokulu bitirebilir, bir iĢte çalıĢabilir. Bu anlamda okul
aile ve rehberlik hizmetlerinde koordinasyonu ve iĢ birliğini sabırla sağlamak
gerekir.
2.2.11. Turet Sendromu
Turet sendromlu bireylerin istem dıĢı tikleri vardır. Bu bireylerin istemsiz
olarak küfürlü konuĢtukları görülür. Turet sendromu hem kiĢinin kendisi hem de
yakın çevresindekiler için katlanılması güç durumlara sebebiyet verir. Bu bireyler,
çevredekilerin anlayıĢına ihtiyaç duyar.
Resim 2.8: Turet Sendromu
2.2.11.1. Turet Sendromunda ĠletiĢim
Turet sendromlu bir kiĢi ile iletiĢiminiz esnasında sıra dıĢı bir davranıĢla
karĢılaĢırsanız bu durumun sona ermesini ve kiĢinin kendisini toparlamasını
beklemelisiniz.
Turet sendromlu kiĢi istem dıĢı davranıĢlarını kontrol etmeye çalıĢtıkça daha da
zor durumda kalabilir. KiĢi rahatlamak için ortamdan uzaklaĢtırılmalıdır.
2.2.12. Otizm
Otizm, genellikle doğumdan sonraki ilk üç yılda baĢlayan ve yaĢam boyu süren bir
engellilik durumudur. Bu kiĢilerin duyuları aĢırı geliĢmiĢtir. BaĢkalarını rahatsız etmeyen
ses, ıĢık, doku ya da çevresel değiĢikliklerden fazlasıyla rahatsız olup yadırganabilecek
davranıĢlar gösterebilir. Bazıları ağrıyı, sıcağı ve soğuğu fark etmede güçlük çekerken
23
bazılarında soğuk suyla ellerini yıkarken ağlama, eline toplu iğne battığında çığlıklar atma
gibi aĢırı tepkiler görülür.
Otizmi olan bireylerde genellikle Ģu davranıĢlar görülür:
Sosyal iliĢkilerde ve iletiĢimde yetersizlikler,
EtkileĢime girmekte ve etkileĢimi sürdürmekte zorlanma,
DeğiĢime direnç gösterme,
Kendi etrafında dönme, el çırpma gibi tekrarlayıcı davranıĢ,
Dönen cisim ve eĢyaları (çamaĢır makinesi gibi) uzun süre izleme,
Genellikle, otistik birinde bu davranıĢların hepsi görülmez. Otizmi olan bireylerin
zekâ seviyeleri de farklılık gösterir. Ciddi öğrenme güçlüğü olanların yanında, öğrenme
güçlüğü çekmeyen hatta üstün zekâya sahip olanlar vardır. Bu kiĢilerin çoğuna yaĢam boyu
destek gerekir. Özel eğitimle var olan kapasiteleri açığa çıkartılarak bağımsız yaĢam becerisi
kazanmaları sağlanır.
Resim 2.8: Otizm
2.2.12.1. Otizmde ĠletiĢim
Otizmli bireyler genelde içe dönük, iletiĢim becerileri eksik bireylerdir. Bu
özelliklerini değiĢtirmek için zorlamaya gitmeden uygun bir iletiĢim metoduyla
kendilerine yaklaĢılmalıdır.
Otizmli bireylerin konuĢulanları anlama becerisi az geliĢmiĢtir. Bunun için bir
Ģey anlatırken parçalara bölerek anlatmak gerekir. Bir Ģey söylenildiğinde
iĢitmiyormuĢ gibi davrandıklarında da kızmak yerine söylenenler sakin bir
Ģekilde tekrar ifade edilmelidir.
Otizmli kiĢiler iletiĢimde genellikle jestleri kullanır. Bunun için onlarla iletiĢim
kurarken jestlere ağırlık verilmelidir.
Otizmli çocuklardan bazıları sinirlendiklerinde çığlık atabilir, kendilerine bakan
kiĢiye karĢı saldırganlık gösterebilir. Çığlık atma, ağlama durumları tipik
davranıĢ özelliği olduğu için normal karĢılanmalı telaĢlanılmamalıdır.
Genellikle çevrelerindeki düzenin ve kendi alıĢkanlıklarının değiĢtirilmesini
istemez. DavranıĢ sorunlarının çoğunun bir değiĢikliğe karĢı tepki olarak
oluĢtuğu bilinmelidir. Bu nedenle sık kullandığı mekânlarda değiĢiklik
yapılmamalıdır.
24
Özel eğitimle var olan kapasiteleri açığa çıkartılarak (ileri zekâ veya geri zekâlı
durumuna göre) bağımsız yaĢam becerisi kazanmaları sağlanmalıdır.
2.2.13. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (Dehb)
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB); ana hatlarıyla aĢırı hareketlilik,
dikkat dağınıklığı, konsantrasyon güçlüğü ve isteklerini erteleyememe Ģeklinde kendini
gösterir.
AĢırı yaramazlık,
AĢırı ve yerli yersiz konuĢma,
Gürültücülük ve öfke nöbetleri gibi belirtilerle çocukluk döneminde teĢhis
edilir.
Hiperaktif çocukların bu özellikleri okul çağında daha da ön plana çıkar. Dehb
gösteren çocukların % 70-80’i gençlik döneminde bu belirtileri göstermeye devam eder.
Genetik ve biyolojik temelli olan bu bozukluk bir kusur değil üzerinde çaba
harcanması gereken bir durumdur. Çocukluktan itibaren psikolojik desteğe, uzmanlarca
gerek görüldüğünde özel eğitime ve ilaç tedavisine baĢvurulabilir.
2.2.13.1. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunda (Dehb) ĠletiĢim
Düzeni bozma, ani hareketler yapma, dikkat dağıtma, güç kullanma gibi
özellikleri nedeniyle arkadaĢlarına zarar verdikleri düĢüncesiyle hiperaktif çocukları
sosyal ortamlardan uzak tutmak meseleyi çözmez. Bu nedenle;
Daha küçük gruplarda, bir yetiĢkinin denetimindeki düzenli aktivitelerde yer
almaları sosyal öğrenme için uygun olur.
Hiperaktif bozukluğu olan çocuklar genellikle okul sıralarında tespit edilir.
Öğretmen öğrencinin hiperaktif olduğundan Ģüpheleniyorsa velisiyle irtibata
geçerek bir uzmana yönlendirilir.
Hiperaktif bireye bir Ģey anlatmak istediğinde konuĢurken fiziksel olarak yakın
olunmalı ve dokunulmalıdır.
Hiperaktif bireyler sizi dinler görünür ve baĢlarını sallarlarken zihinleri baĢka
yerde olabilir. Göz teması kurularak söylenilenin anlaĢılıp anlaĢılmadığı test
edilmelidir. Gerekirse söylenilenler tekrarlanır. Beklentiler kolay anlaĢılır,
vurgulu ve kısa cümlelerle ifade edilmelidir.
Tane tane jest ve iĢaretlere baĢvurarak biz diliyle konuĢulmalıdır. Aynı anda
birden fazla öneride bulunulmamalı, sizi anlaması için defalarca tekrarlamanız
gerekeceğinden sabırlı olunmalıdır.
Hiperaktivitenin bazı durumlarda avantajlı olabileceği unutmamalıdır. Örneğin;
hiperaktif bireyler diğer bireylerden çok daha enerjiktir. Eğlendirici olabilir.
Acil durumlarda çok daha hızlı hareket edebilir. KonuĢma gerektiren
mesleklerde baĢarılı olabilir. Aktivite içeren mesleklere yönlendirilebilir.
25
2.2.14.
Öğrenme Güçlüğü
Öğrenme güçlüğü, bireyin hayatı boyunca devam eden, algılamasını ve kendini ifade
etmesini zorlaĢtıran bir durumdur. Bireyin dinleme, konuĢma, okuma, yazma, mantık
yürütme ve matematiksel becerileri etkilenebilir. Belli noktalarda zorlansalar da öğrenme
güçlüğü görülen çoğu kiĢi ortalama ya da ortalamanın üzerinde zekâ seviyesine sahiptir. Bu
kiĢiler görevlerini yerine getirebildiklerinden kiĢide öğrenme güçlüğü olduğu fark
edilmeyebilir.
2.2.14.1. Öğrenme Güçlüğünde ĠletiĢim
Öğrenme güçlüğü olan kiĢiler, yazılı bilgileri okumakta güçlük çeker. Onlara
mümkün olduğunca sözlü açıklamalarda bulunulmalı ve okurken fazladan
zaman verilmelidir.
Öğrenme güçlüğü olan kiĢiler, konuĢmadaki incelikleri anlamakta zorlanır.
Ġmalı, belirsiz ifadeler yerine açık ve net ifadeler kullanılmalıdır.
Ortamda radyo sesi, gezinen insanlar vb. dikkati dağıtan durumlar ortadan
kaldırılmalıdır.
Bu bireyler tiyatro, drama, okuma ve okuduğunu anlatma gibi analitik
aktivitelere yönlendirilmelidir.
2.3. Engelli Yakınlarıyla ĠletiĢim
Engelli yakınlarını harekete geçirmek için ailelere sağlanacak sosyal destek ve sosyal
yardımlar faydalı olur. Ülkemizde engellinin tüm sorumluluğunu ailesi, yakınları, yakınları
içinde de kadın bireyler yaĢamaktadır. Uzmanların bile anlama, tanımlama ve geliĢtirme
konusunda güçlük çektikleri engellinin problemleri aileye bırakılmaktadır.
Engelli aileleri toplumsal bir güç olmalı ve engelli haklarının savunuculuğunda yer
almalıdır. Engelli ayrımcılığı ile mücadele etmede ve yaĢamı planlamada engellinin yanında
yer almalıdır.
Engelliye bakan kiĢinin iĢini kolaylaĢtırmak ve psikolojisini korumak için
engelliye yaklaĢım ilkeleri önerilir. Bunlar;
Bütün engellilere yardım etmeden önce izin istenmelidir. Bir insanın engelli
olması, mutlaka yardıma ihtiyacı olduğu anlamına gelmemelidir. ġartlar uygun
olduğunda engelli bireyler kendi iĢlerini kendileri yapabilir. Ancak engelli
bireyin yardıma ihtiyacı olduğunda yardım teklif edilmelidir.
Fiziksel temas konusunda dikkatli olunmalıdır. Onları kollarından kavramak
dengelerini bozabilir. Engelli bireyin baĢına, tekerlekli sandalyesine, koltuk
değneklerine dokunmamaya özen gösterilmelidir. Engelli bireyler kullandıkları
yardımcı araçları kendilerinin bir parçası olarak görür. Yardım ederken engelli
bireye bakan kiĢinin yönlendirmesi istenebilir.
26
KonuĢurken engelli bireye dönerek konuĢulmalıdır. KonuĢan kiĢi ona eĢlik eden
kiĢiye, yardımcısına ya da iĢaret dili tercümanına değil engelli bireye bakarak
konuĢmalıdır.
Kelimeler özenle seçilmeli, acıma, küçümseme içeren ifadeler kullanmamalıdır.
Bazı engelli bireylerin söylediklerini anlamak zaman alabilir. Dikkatle dinlenir
ve kendilerini ifade etmeleri için beklenir.
Engelli bireyler neyi yapıp yapamayacaklarına en iyi kendileri karar verebilir.
Ön yargıyla yaklaĢılmamalı ve herhangi bir faaliyete katılıp katılamayacakları
konusunda onlar adına karar verilmemelidir.
Engelli yakınları engellilere bakımda bu hususları göz önünde bulundururlarsa hayatı
hem kendileri hem de engelli adına kolaylaĢtıracaktır.
27
UYGULAMA FAALĠYETĠ
Hayatın her alanında engellilerin özelliklerine uygun iletiĢim tekniklerini
kullanarak iletiĢim kurabileceksiniz.
ĠĢlem Basamakları
Öneriler
Engelli çeĢitlerini ayırt ediniz.
Engellilerle iletiĢim kurarken onların
farklı özellikte olduklarını göz önünde
bulundurunuz.
ĠĢitme engellilerle iletiĢim kurunuz.
ĠĢitme engellilerle etkili iletiĢim
geliĢtiriniz.
KonuĢma engellileri tanıyınız.
KonuĢma engellileri insanları
gözleyerek bilgilerinizi
pekiĢtirebilirsiniz.
KonuĢma engellilerle iletiĢim kurunuz.
KonuĢma engellilerle tüm dikkatinizi
vererek dilemeye ve sözünün
kesilmemesine özen gösteriniz.
Tekerlekli sandalyeye bağlı engellileri
tanıyınız.
Tekerlekli sandalyeye bağlı engellileri
üzerlerine doğru eğilerek diğer bir
kiĢiyle tokalaĢmamaya dikkat ediniz.
Tekerlekli sandalyeye bağlı engellilerle
iletiĢim kurunuz.
Tekerlekli sandalyeye bağlı engellilerde
etkin iletiĢim tekniklerini kullanınız.
Kısa boya bağlı engel çeĢitlerini
tanıyınız.
Kısa boya bağlı engellerin sebeplerini
araĢtırıp pekiĢtiriniz.
Kısa boya bağlı engellilerle iletiĢim
kurunuz.
Kısa boya bağlı engellilerin baĢını
okĢamamaya özen gösteriniz.
Spina bifidalı engellilerle iletiĢim
kurunuz.
Spina bifidalı engellilerde idrar ve
mesane problemleri için düzenli tıbbı
kontrollerine ve tedavisine yardımcı
olmaya özen gösteriniz.
Serebral palsi engelini tanıyınız.
Serebral palsi engelininin sebeplerini
araĢtırarak pekiĢtirebilirsiniz.
Epilepsi engelini tanıyınız.
Epilepsi hastalığının nöbet Ģekillerini
araĢtırıp daha fazla bilgi sahibi
olabilirsiniz.
Epilepsili ile iletiĢim kurunuz.
Epilepside nöbet bittiğinde kiĢinin
kendini iyi hissetmesine yardımcı
olabilirsiniz.
Zekâ geriliği engelini tanıyınız.
Zekâ geriliği sebeplerini tekrar
pekiĢtiriniz.
Zekâ geriliğinde iletiĢim kurunuz.
Zekâ geriliğinin özelliklerine uygun
iletiĢim kurunuz.
Down sendromu engelini tanıyınız.
Down sendromu oluĢumunda
kromozomların etkilerini
UYGULAMA FAALĠYETĠ
28
araĢtırabilirsiniz.
Down sendromlu kiĢi ile iletiĢim
kurunuz.
Down sendromlu bireylerin sosyal
yönleri geliĢmeye müsait oldukları için
aktivitelere yönlendirilmelerine yardımcı
olabilirsiniz.
Turet sendromu engelini tanıyınız.
Turet sendromlu bireylerin istem dıĢı
tikleri olduğunu hatırlayarak onlara
saygı gösteriniz.
Turet sendromlu kiĢi ile iletiĢim
kurunuz.
Turet sendromlu kiĢiyi rahatlatmak için
ortamdan uzaklaĢmasında ona yardımcı
olmayı unutmayınız.
Otizm engelini tanıyınız.
Otizm engelinde görünen davranıĢ
Ģekillerini yazarak çalıĢınız.
Otizmde iletiĢim kurunuz.
Otizmi olan kiĢilerle iletiĢimde
genellikle jestleri kullanmayı
unutmayınız.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite
bozukluğu engelini tanıyınız.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite
bozukluğunun çocukluk döneminde
teĢhis edildiğini unutmayınız.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite
bozukluğunda iletiĢim kurunuz.
Hiperaktivitede öğrencinin velisiyle
irtibata geçerek bir uzmana
yönlendirmesine önem veriniz.
Öğrenme güçlüğü engelini tanıyınız.
Öğrenme güçlüğü engelini konuĢma,
okuma, yazma, mantık yürütme ve
matematiksel becerilerin etkilediğini
unutmayınız.
Öğrenme güçlüğündeki kiĢilerle iletiĢim
kurunuz.
Öğrenme güçlüğünde engelinde
mümkün olduğunca sözlü açıklamalarda
bulunup yazılı açıklamalardan
kaçınmaya özen gösteriniz.
|