Топлу Азярбайъан Республикасы Президенти йанында
Yüklə 3,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rəyçi: dosent R.X.Şamiyeva Filologiya məsələləri – №02, 2016
- Əmr cümləsində sözlərin sırası (Word order in the imperative sentence)
- Filologiya məsələləri – №02, 2015
- Imperative
- Filologiya məsələləri – №02, 2016
- Əmr cümlələri məchul növdə (Imperative sentences in the passive voice)
- İngilis və Azərbaycan dillərindəki əmr cümlələrinin müqayisəsi (The comparison of imperative sentences in English and Azerbaijan)
|
Г.И.Джумшудова ОСНОВНЫЕ ЯЗЫКОВЫЕ НАВЫКИ РЕЗЮМЕ В статье рассматриваются основные языковые навыки. Когда мы говорим об основных языковых навыков, мы имеем в виду четыре типа знание языков: аудирование, говорение, чтение, письмо. Каждый из этих навыков должны быть включены в обучении языкам. В противном случае, не будет эффективным преподавание языка. Четыре основные языковые навыки могут взаимодейст- вовать друг с другом в двух параметров: 1) стиль общения: устно или в письменной форме; 2) направление общения: получения или поставки сообщения. Они были упомянутой информированы в статье. В связи с этим, статья могут быть полезным для тех, кто хочет получить информацию об основные языковые навыки. Rəyçi: dosent R.X.Şamiyeva Filologiya məsələləri – №02, 2016
244 GÜNEL SÜLEYMANOVA Odlar Yurdu Universitetinin magistrantı E-mail: dawn409@mail.ru
İNGİLİS DİLİNDƏ ƏMR CÜMLƏLƏRİNİN SƏCİYYƏVİ XÜSUSIYYƏTLƏRİ Açar sözlər: əmr cümləsi, əmr, xahiş, xəbərdarlıq, məsləhət, təklif Key words: imperative sentence, command, request, warning, advice, offer Ключевые слова: повелительное предложение, приказ, просьба, запрещения, приглашения, команды, веры.
Müasir dövrdə ingilis dili ən çox işlədilən dillərdən biridir. Hər bil dil kimi ingilis dili də fonetika, leksika, qrammatika, leksikologiya kimi şöbələrdən ibarətdir. Qrammatikanın bölməsi olan sintaksis, söz birləşmələri və cümlədən bəhs edir. Ünsiyyət prosesində işlədilən cümlələr fikri ifadə etmək məqsədinə və eləcə də qrammatik quruluşuna görə müxtəlif olur. Buna müvafiq olaraq da cümlə ünsiyyətdəki məqsədinə və malik olduğu quruluşa görə təsnif edilir. Ünsiyyətdəki məqsədinə görə cümlənin aşağıdakı növləri ayırd edilir: 1. Nəqli cümlələr (The Declarative sentences) 2. Sual cümlələri (The Interrogative sentences) 3. Əmr cümlələri (The Imperative sentences) 4. Nida cümlələri (The exclamatory sentences) Əmr cümlələri (Imperative sentences) Azərbaycan dilində olduğu kimi, ingilis dilində də əmr cümlələri əmr, təkid, xahiş, rica, nəsihət, məsləhət və s. mənaları ifadə edir və həmsöhbəti hər hansı bir hərəkəti yerinə yetirməyə təhrik etmək üçün işlənir. Yazıda əmr cümlələrinin sonunda ya nöqtə ya da nida işarəsi qoyulur. İngilis dilində yazıda əmr cümləsinin sonunda nida işarəsinin qoyulması onu göstərir ki, həmin hərəkətin icrası son dərəcə mühümdür. Come tonight to celebrate Peter's 18th birthday. (Dəvət) Put your hands up! (Əmr, göstəriş) Please, keep off the grass. /Keep off the grass, please. (İctimai xəbərdarlıq) Mix flour and sugar. (Təlimat) Don't ( do not) worry, take it easy. (Təklif) Take the first left onto Pine street and continue for three blocks. (İstiqamət) Don't touch that electric wire again! (Xəbərdarlıq) Give me that pen, please. / Please give me that pen. (Xahiş) Drop dead! (Qarğış) Get well soon! (Yaxşı arzu) Okay, go out and play! (İcazə, güzəşt)
Azərbaycan dilində olduğu kimi, ingilis dilində də əmr cümlələrində adətən, mübtəda işlənmir. Bu cümlələrdə işlədilən digər üzvlər belə düzülür: Xəbər+ ikinci dərəcəli üzvlər: Listen to the people. İnkar əmr cümlələrində sözlər belə düzülür: inkar əlaməti (köməkçi fel + not inkar ədatı) + xəbər+ ikinci dərəcəli üzvlər: Don’t talk about it now! [4, s. 292]
Filologiya məsələləri – №02, 2015
245 Əmr cümləsində mənanı daha da qüvvətləndirmək üçün always və never zərflərindən istifadə olunur. Bu zərflər xəbərdən əvvəl işlənir: Never drive without a seatbelt! Always wash your hands before handling food. Əmr cümlələrində tərzi-hərəkət zərfləri də xəbərdən əvvəl işlənir: Simply don’t do it!
İngilis dilində yazıda bəzən nəzakət xatirinə kindly zərfindən istifadə olunur. Bu zərf cümlədə xəbərdən əvvəl işlənir: Kindly return the documents. Əmr cümlələri quruluşuna görə sadə cümlə tipinə aiddir. Lakin ingilis dilində mürəkkəb əmr cümlələrinə də rast gəlinir. Məsələn: Be careful when you dust the machinery!
Əmr, göstəriş və xəbərdarlıq xarakterli əmr cümlələri tələffüz olunarkən bir məna qrupu yaradır və adətən düşən tonla tələffüz edilir: Stop that noise! Don’t interrupt me! Don’t put them all on my table! [2, s.151] Xahiş, təklif bildirən əmr cümlələri qalxan tonla tələffüz edilir: Never mind. Please hurry up. [1, s. 147]
İngilis dilində əmr cümlələri nəqli cümlələrdən daxili sintaktik quruluşuna görə fərqlənir. Həmin fərqlər də aşağıdakılardan ibarətdir: 1. İngilis dilində nəqli cümlələrin xəbəri xəbər şəklində, əmr cümlələrinin xəbəri isə əmr şəklində olur. 2. Nəqli cümlələrdən fərqli olaraq əmr cümlələrində mübtəda adətən işlənmir. Bəzən isə əmr cümlələrində you şəxs əvəzliyi mübtəda kimi işlədilir: Come you first! 3. Nəqli cümlələrdən fərqli olaraq əmr cümlələri ancaq indiki zamanda işlədilir və hərəkətin icrası adətən II şəxsə aid olur. Imperative: Be quiet! (To be-nin zaman və şəxs göstəricsi are, were işlənmir.) Declarative: You are/ were quiet. 4. Nəqli cümlələrdən fərqli olaraq əmr cümlələrində modal fellər işlənmir. Imperative: Be about to respond! Declarative: You will/ must/ are about to respond. 5. Nəqli cümlələrdən fərqli olaraq əmr cümlələində bitmiş have feli işlənmir. Imperative: Eat dinner by 8! Declarative: You have eaten dinner by 8. 6. Əmr cümlələrində to be feli inkar formada işlədilərsə not inkar hissəciyi be – dən əvvəl, nəqli cümlələrdə isə to be felinin formalardan sonra işlənir. Do not be / Don’t be sluggish! You are not / aren’t sluggish. 7. Xəbəri əsas fellə ifadə olunan əmr cümlələrinin inkar formasında don’t inkarı you şəxs əvəzliyindən əvvəl, nəqli cümlələrdə isə sonra işlənir. Imperative: Don’t you touch me! Declarative: You don’t touch me. 8. Xəbəri əsas fellə ifadə olunan əmr cümlələrinin inkar formasında do not işlədilərsə you şəxs əvəzliyi işlənmir, ancaq qısa inkar forma don’t işlədilərsə həmin əmr cümləsində you şəxs əvəzliyindən istifadə etmək mümkündür. Nəqli cümlələrdə isə
Filologiya məsələləri – №02, 2016
246 9. Nəqli cümlələrdən fərq li olaraq əmr cümlələrinin əvvəlində və sonunda please sözünü işlətmək mümkündür. Imperative: Please, help me! Declarative: You help me. [5, 440-441] Əmr formasında olan cümlənin xəbəri felin əmr şəklindədir və əmr cümlələrinin zaman kateqoriyası yoxdur. Lakin bu cümlələrdə hərəkətin icrası gələcəyə aid olur. Əmr cümlələri mübtəda ilə deyil, xəbərlə başlayır və əsasən II şəxsə aid edilir. Achieve your target! [8] Əmr cümlələri təsdiq və inkar formada ola bilər. İnkar forması xəbərin qarşısına do köməkçi felinin inkar formasını – do not / don’t artırmaqla düzəlir: Don’t be late. İnkarda olan əmr cümlələri qadağa, xəbərdarlıq və yaxud inam ifadə edir. Don’t cross the street before the light turns to green. (Qadağa) Don’t allow children to play with matches. (Xəbərdarlıq) Don’t worry. (İnam) [9, s. 928] Əmr cümlələrində cümlənin xəbərinin icrasının aid olduğu şəxsin adı çəkilə də bilər. Adlar isə əsasən cümlənin cümlənin sonunda işlədilir: Have something eat, John. Əmr cümlələrinin icrası bir neçə şəxsə aid edilərsə həmin cümlələrdə şəxslər arasında fərqi ifadə etmək üçün you şəxs əvəzliyi işlədilə bilər. You wait here and I’ll call the police. İngilis dilində emosional nitqdə işlədilən əmr cümləsi xəbərin qarşısında do köməkçi felinin işlədilməsi yolu ilə düzəlir. Əmr cümləsinin bu forması əsasən əmr xarakterli deyil, nəzakət xatirinə işlədilir: Do be reasonable. Digər tərəfdən də do köməkçi felinin işlədilməsi danışanın hiddətini bildirmək üçün işlədilir: Do come on time! Do be quiet! You şəxs əvəzliyinin əmr cümləsinin xəbərindən əvvəl işlədilməsi ilə də danışanın hiddəti, qəzəbi ifadə edilə bilər. Bəzən isə müsbət emosiya ifadə olunur. Məsələn:Don’t you be so sad. [12] Mənanı qüvvətləndirmək üçün bəzən əmr cümləsinin əvvəlində işlənən you şəxs əvəzliyindən əvvəl just ədatı işlədilir: Just you wait, Mr. Higgins. İnkar formasında olan əmr cümlələrində də you şəxs əvəzliyi işlədilə bilər: Don’t you ever do that again! Aşağıdakı əmr cümlələri nəzakət xarakteri daşıyır. Help yourself to the cake. Buyurun tort yeyin. Help yourselves to the fruit. Meyvəyə qonaq olun. Enjoy yourself! Nuş olsun! Əgər əmr cümləsində iki hərəkət ifadə edilirsə cümlədəki xəbərlər arasında to sözündən deyil, and bağlayıcısından istifadə olunur. Go and buy yourself a new pair of shoes. Get və özünə təzə bir cüt ayaqqabı al. Lakin try feli istisnadır. Belə ki, əmr cümləsində işlədilən xəbərlərdən biri try feli ilə ifadə olunubsa bu cümlədə xəbərlər arasında həm and həm də to işlədilə bilər: Try and help. / Try to help. Çalış və kömək et. / Çalış kömək et. [11, s. 217-218] Xəbəri be və have köməkçi feli vasitəsilə ifadə olunan əmr cümlələrində bu fellərdən sonra isim yaxud yaxud sifət işlənir: Be patient. Have a good day. Əmr cümlələrinin icrası bir qayda olaraq II şəxsin tək və cəminə aid olur. Lakin işin icrası bəzən I və III şəxslərə aid olur. Belə əmr cümlələri let feli, adlıq halda olan isim və ya obyekt halda olan şəxs əvəzliyi və to ədatsız məsdər vasitəsilə düzəlir. Xəbəri əmr formasının birinci şəxs cəmində olan cümlələrdə təklif, arzu, istək, məsləhət, çağırış, səfərbərlik mə’naları daha çox nəzərə çarpır: Filologiya məsələləri – №02, 2015
247 Let me see. Let me do it for you. Let’s go. Let’s take our car. [3, s.196] Belə əmr cümlələrinin inkar formasını düzəltmək üçün not inkar hissəciyini cümlənin xəbərindən əvvəl işlətmək lazımdır: Let’s not do such things. [9, s. 936-937] III şəxsin tək və cəminə aid olan əmr cümlələrinin isə bir inkar forması var: Don’t let him interfere our affairs. “Let’s do something.” əmr cümləsinin əvəzinə eyni mənanı verən “Why we don’t we do something?” tipli sual cümləsini də işlətmək mümkündür: Let’s go to the beach. / Why we don’t we go to the beach? [7, s. 23] Ayrı-ayrı şəxslər üzrə əmr cümlələrinin mə’na incəlikləri zəngin olsa da, xəbər I şəxs tək və cəmdə olduqda arzu, istək, çağırış, II şəxs tək və cəmdə olduqda əmr, təkid, III şəxsdə məsləhət, nəsihət, təklif mə’naları daha aydın nəzərə çarpır. Əmr cümlələrində əmr, təkid, tələb mə’naları olduqda cümlə nisbətən yüksək tonla, xahiş, məsləhət, nəsihət mə’naları olduqda aşağı tonla tələffüz edilir. III şəxsə aid olan əmr cümlələrində xüsusi isim yaxud qeyri-müəyyən əvəzlik cümlənin həm əvvəlində, həm də sonunda işlədilə bilər. Mary and John, fetch dictionaries. /Fetch dictionaries, Mary and John. Everybody, keep quiet. / Keep quiet, everybody. [11, s. 218] Bu tip cümlələrinin əmr forması do köməkçi feli və not inkar hissəciyi vasitəsilə düzəlir: Don’t say a word, anybody! / Don’t anybody say a word! [7, s. 23] Müasir ingilis dilində işin icrasının III şəxsə aid olduğu əmr cümlələri ümümişlək deyildir. Bunun əvəzinə eyni mənanı verən digər qrammatik kateqoriyalardan istifadə edilir. Let him go! – He must go. Let her explain it! –She should explain it. Let them try it! – They can try it. [7, s. 23] Bəzi əmr cümlələrində ümumiyyətlə fel işlədilmir. Məsələn: Silence! Sakitlik! Water, please! Su, zəhmət olmasa! Əmr cümlələri istiqamət və yaxud təlimat bildirmək üçün daha çox işarə formasında işlədilir: Follow this sign. – Bu işarəni izləyin. Keep right. –Yolun sol tərəfi ilə gedin. İşarə formasında işlədilən əmrlər adətən bir və ya iki sözdən ibarət olur, bu sözlər isə əsasən isim yaxud felsiz gerunddan ibarət olur. No smoking. – Siqaret çəkmək qadağandır.[9, s. 942] No littering. – Zibilləmək qadağandır. [14] Bəzi əmr cümlələrində mənanı qüvvətləndirmək üçün II şəxs qayıdış əvəzliyindən istifadə olunur. Make yourself Prince Regent! Mənanı qüvvətləndimək üçün bəzən II şəxs qayıdış əvəzliyinin yerinə II şəxs yiyəlik əvəzliyi və own sözü işlədilir. Mind your own business!
Tagged imperatives
İngilis dilində xahiş bildirən bəzi əmr cümlələri ümumi sual formasında olur. Bu cür əmr cümlələri “tagged imperatives” adlanır. Xahiş bildirmək üçün will və ya won’t, would və ya wouldn’t köməkçi felləri ilə başlayan ümumi sual cümlələrindən və Filologiya məsələləri – №02, 2016
248 yaxud əmr cümlələrində please sözündən istifadə olunur. Belə əmr cümlələri qalxan tonla tələffüz edilir: Will you help me, please? Wouldn’t you do me a favour? [11, s. 218]
İngilis dilində əmr cümlələri nəqli cümlələr kimi həm məlum, həm də məchul növdə işlənir. Məlum növdə olan əmr cümləsini məchul növdə işlədərkən cümlə let feli ilə başlanmalıdır. Məlum növdə olan əmr cümləsinin mübtədası tamamlığa, tamalığı isə mübtədaya çevrilməlidir. Məchul növdə əmr cümləsinin xəbəri keçmiş zaman feli-sifət forması ifadə edilir və xəbərdən əvvəl be fel forması işlədilməlir. Məchul növdə işlənən əmr cümləsində sözlərin sırası aşağıdakı kimidir: Let + tamamlıq + be+ keçmiş zaman feli-sifət forması Məlum növ: Throw the ball! Topu at! Məchul növ: Let the ball be thrown! Qoy top atılsın! İnkarda olan məlum növlü əmr cümləsini məchul növə çevirərkən not inkar hissəciyindən istifadə olunur. Cümlədə sözlərin sırası sözlərin aşağıdakı kimidir: Let + tamamlıq +not + be+ keçmiş zaman feli-sifəti Məlum növ : Do not beat the dog. Məchul növ: Let the dog not be beaten.
of imperative sentences in English and Azerbaijan) İngilis dilində əmr cümləsinin xəbəri məsdərdən to hissəciyinin atılması yolu ilə, düzəlir. Azərbaycan dilində də belədir. Belə ki, əmr cümləsinin xəbəri məsdərdən - maq, -mək şəkilçisi atılır və heç bir şəkilçi əlavə edilmir. İngilis dilində olduğu kimi Azərbaycan dilində də adətən əmr cümləsinin xəbəri felin əmr şəkli ifadə olunur və hərəkətin icrası 2-ci şəxsin təkinə aid olur. Azərbaycan dilində əmr cümləsinin xəbəri 1-ci və 3-cü şəxslərə aid olarsa bu zaman müvafiq şəkilçilərdən istifadə olunur. Aşağıdakı cədvəldə əmr cümlələrinin hər iki dildə müqayisəsi öz əksini tapmışdır:
The verb “to drink” “İçmək”
feli
I şəxs tək
II şəxs tək
III şəxs tək
I şəxs cəm
II şəxs cəm
III şəxs cəm
Let me drink!
İçim!
Drink!
İç! Let him
drink!
İçsin! Let’s drink!
İçək!
Drink!
İçin! Let them drink!
İnkar Let me not drink!
Don’t drink!
İçmə! Don’t let him drink!
İçməsin! Let’s not drink!
İçməyək! Don’t drink!
İçməyin! Don’t let them
drink!
İçməsinlər! Filologiya məsələləri – №02, 2015
249 ƏDƏBİYYAT 1. Babayev S.M., Qarayeva M.G. “English Phonetics”, Bakı – “Maarif” 1999 2. Fərman Zeynalov “Practical English Phonetics”, Book I Bakı – 2007 3. Mədinə Qasımova “İngilis dilinin qrammatikası” – “Naşir” nəşriyyatı, Bakı –2014 4. Oruc Musayev “İngilis dilinin qrammatikası”, “Maarif” nəşriyyatı” Bakı – 1996 5. Arnold M. Zwicky “On the subject of bare imperatives in English” – 1988 6. Betty Schrampfer Azar “Fundamentals of English Grammar”, “Pearson Education”, United States of America – 2003 7. John Eastwood “ Oxford guide to English grammar”, Oxford New-York, Oxford University Press – 2002 8. Manik Joshi “English imperative sentences” 9. Rodney Huddleston, Geoffrey K. Pullum “The Cambridge grammar of the English language”, “Cambridge University Press”, New-York – 2002 10. В.Л. Каушанская, Р.Л.Ковнер, О.Н. Кожевникова, Е.В. Прокофьева, З.М.Райнес, С.Е.Сквирская, “A grammar of the English language” Баку–2004 11. Н. А. Кобрина, Е. А. Корнеева, М. И. Оссовская, К. А. Гузеева Грамматика английского языка Морфология. Синтаксис, Издательство «СОЮЗ», Петербург – 1999
12. www.e-grammar.org 13. www.english-grammar-revolution.com 14. www.usefulenglish.ru
SULEYMANOVA GUNEL CHARACTERISTIC FEATURES OF IMPERATIVE SENTENCES IN ENGLISH SUMMARY In English imperative sentences express a command, a request, a prohibition, an invitation, a warning, persuasion etc. Imperative sentences are formed by the infinitive without “to” and are used in the reference to the second person: Put your hands up! The difference between a command and a request is determined the speaker’s tone of voice and the use of “please”. The word “please” can come at the beginning or end of a request: Open the door, please. Please open the door. Word order in imperative sentences in English is as follows: the predicate+secondary parts of the sentence. In negative imperative sentences words are placed as: the auxiliary verb do+the negative particle “not” + the notional verb+ secondary parts of the sentence: Don’t talk about it now! Imperative sentences are generally characterized by the falling tone although In writing commands are marked by a full stop or an exclamation mark. We can mention a person in imperative sentences, usually at the end of the sentence: Have fruit to eat, George. If we talk two more people, we use the pronoun “you” to make the distinction between them: You wait here and I’ll call the police. In the English language the first person imperative is formed by means of the verb let, I and III person personal pronouns in the objective case and an infinitive without “to”. For example: Let me see. Let’s go. Let them look. Let him go. Let it be. The negative form of the first person imperative is formed by placing the negative particle “not” after the predicate of the sentence: Let’s not do such things. But the negative form of the third person imperative is formed by placing the auxiliary verb do+ the negative particle not before the predicate: Don’t let him interfere our affairs.
Filologiya məsələləri – №02, 2016
250 СУЛЕЙМАНОВА ГЮНЕЛЬ ТИПЫ ПОВЕЛИТЕЛЬНЫХ ПРЕДЛОЖЕНИЙ В АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКЕ РЕЗЮМЕ Повелительные предложения могут быть как в утвердительной так и в отрицательной форме.В анлийском языке повелительные предложения выражают побуждения к действию,и делятся на следующие типы: приказа, просьбы, запрещения, приглашения,команды,веры и т.д. Повелительные предложения предствлены инфинитивом образуются без частицы to и используются во втором лице: Подними руки! В повелительном предложении отличие между приказом и просьбой выражается словом пожалуйста. Это слово может употребляться как в начале так и в конце предложения. Открой дверь,пожалуйста. Пожалуйста,открой дверь.
В английском языке повелительное предложение имеет следующий порядок слов: сказуемое+вторичный часть предложения. А в отрицательной форме порядок повелительных предложений имеет
такой порядок
слов: вспомогательный глагол “do” + “not” отрицательная частица+ глагол+ вторичный часть предложения. Например:Не говори об этом сейчас! В правописание в повелительных предложениях в конце предложения пишется точка либо восклицательный знак. Зависит от произношения. Мы в повелительных предложениях можем указать имя второго лица.Имя второго лица обычно пишется в конце предложения.Ешь фрукты, Джордж.Чтобы определить эти лица можем использовать местоимение ты.Ты жди здесь,а я вызову полицию. Для выражения своей воли по обращению к первому или же третьему лицу нужно употребить глагол let ,за которым непрменно следует прямое дополнение
Например:Давайте пойдем. Пусть посмотрят. Пусть он уйдет. Пусть будет так. В повелительных предложениях первое лицо в отрицательной форме образуется при помощи частицы not. А 3 лицо в повелительных предложениях образуется при помощи вспомогательного глагола do и отрицательной частицы not: Не допускай того чтоб он вмешивался в наши дела!
Yüklə 3,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|