Unıraw qabıǵı Joba; jer litosferası Geologiyalıq procesler

Unıraw qabıǵı
Joba;

• 
  1 Jer litosferası
  
• 
  2 Geologiyalıq procesler
  
• 
  3.Unıraw qabıǵı
  

Litosfera (grekshe: λίθος - tas, σφαίρα - oram ; — tas oram ) — jerdiń qattı jaǵday daǵı tas oramınıń qalıńlıǵı okean tubida 5-7 km, qurǵaqlıqta 30 -40 km hám tawlıq úlkelikte 70-80 km ge shekem baradı, ol shógindi, metamorfik hám magmatik taw jınıslarınan quralǵan.
Jer júzesinde, tiykarınan, shógindi taw jınısları tarqalǵan bolıp, olardıń qalıńlıǵı 20 km ge shekem, okean túbinde bolsa bir neshe júz metrge jetedi. Olar quramı boyınsha ximiyalıq hám organikalıq shógindilerden quralǵan bolıwı múmkin.
Shógindilerdiń astında 10 -40 km qalıńlıqtaǵı granit qabıǵı jaylasqan boladı, okean tubinnde olar ushramaydi. Granit hám okean shógindileri qabıǵı astında bazal't qabıǵı jaylasqan bolıp tabıladı. Onıń qalıńlıǵı oke­an tubinde 5-7 km hám qurǵaqlıqta 20 -30 km ga baradı.
Jerdiń tas qatlamı betiniń sırtqı dúzilisine relef dep ataladı. Relefdiń qáliplesiwi onıń jasını, morfologiyalıq dúzilisin, ózgeriwi hám tarqalıwı nizamlıqların gemorfologiya pánin úyrenedi. Jer júzesiniń dúzilisi, tariyxıy rawajlanıwı, ol jaǵdayda turmıstıń rawajlanıwı tiykarlanıp jerdiń ishki bóleginde payda bolatuǵın tektonik processlerge hám ıqlımǵa baylanıslı.
Jerdiń muz qaplaǵan qurǵaqlıq beti 133, 4 mln km bolıp, onıń 55, 7 mln km2 tropik, 24, 3 mln km2 subtropik, 22, 5 mln km2 mo''tadil, 21, 2 mln km2 polyus regionlarına tuwrı keledi.
Qurǵaqlıqtıń 10 -11 % i dıyxanshılıqda hám 20 % i jaylawlar ornında isletiledi. Dúnya xalqı jan basına 0, 4 gektar dıyxanshılıq etetuǵın jer tuwrı keledi.
Jer tegis, ıǵallıq hám temperaturası jetkilikli bolǵan saz, taw jınıslarınan shólkemlesken bolsa, onda ósimlik, shıbın-shirkeyler hámmikroorganik qaldıq shıǵındılarına bayib, topıraq qatlamınıń payda bolıwı tezlesedi.