Uşaqlarda tənəffüs çatışmazlığının səbəbləri,dərəcəsi

Uşaqlarda tənəffüs çatışmazlığının səbəbləri,dərəcəsi
Tənəffüs çatışmazlığı orqanizmin elə bir vəziyyətidir ki, bu zaman qanın ya normal qaz tərkibi pozulur, ya da o, xarici tənəffüs aparatinın qeyri-normal işi hesabina təmin olunur. Bu isə orqanizmin
funksional imkanlarının azalmasına səbəb olur:
Tənəffüs çatışmazlığının 4 dərəcəsi ayırd edilir:
Tənəffüs çatışmazlığının I dərəcəsində- sakit vəziyyətdə heç bir klinik əlamət müşahidə olunmur. Lakin azaciq fiziki yükdən sonra təngənəfəslik perioral sianoz və taxikardiya əmələ gəlir. Qanın oksigenlə doyma dərəcəsi normal və ya cüzi azalmış (90% ) olur, tənəffüsün dəqiqəlik tutumu (1Dr) artir,ağciyərlərin maksimal ventilyasiyası (AMV) va ehtiyat tənəffüs (ET) azalır. pO2 80-90 mm, c.süt.
Tanaffis çatışmazlığinin II dərəcəsində- sakit vəziyyətdə yüngül təngənəfəslik (tenaffüsün sayı 25 % artir) , taxikardiya, darinin solğunluğu və perioral sianoz müşahida olunur. Nəbz və tənəffüs arasında nisbət axınıncinin
artmasi hesabina dayişir (1:2-1,5), arterial tazyiq yüksalir, sianoz (pH-13)
müşahida olunur. AMV, TDT, tənəffüsün həddi 50%-dan çox azalir. Qann
oksigenle doyma dərəcəsi 70-90% ( pO2 70-80 mm.c.süt.) taşkil edir. Oksigen inhalyasiyasından sonra xətənin vəziyyəti yaxşılaşır.
Tənəffüs çatışmazlığının III dərəcəsində klinik olaraq tənəffüsün kəskin tezləşməsi (50 %-dan çox), sianoz, tərləmə ilə müşayiət olunur. Tənəffüs səthi,arterial tazyiq aşağı, ehtiyat tənəffüs 0-a qədər azalmış olur. TDT azalir. Qanın oksigenlə doyma dərəcəsi 70%-den aşağıdır (pO2< 70 mm. c. süt). Metabolik asidoz (pH <7,3) müşahidə olunur. Hiperkapniya (PCO2 70-80 mm.c.süt) ola bilər.
Tənəffüs çatışmazlığının IV dərəcəsində (hipoksemik koma) xəstə huşunu itirir, tənəffüsü aritmik, periodik va səthi olur. Ümumi sianoz, boyun venalarının şişmasi, hipotenziya müşahida olunur. Qanın oksigenla doyma dərəcəsi 50% va ondan aşağı (pO2 <50 mm.c.süt.), pCO2> 100 mm c.sut, pH7,15 və ya aşağıdır.
Oksigenle inhalyasiya xəstənin vəziyyətini yaxşilaşdırmir, bəzən isə ağırlaşdırmır. Tanaffüs çatışmazlığı əsasən yenidoğulmuşlarda inkişaf edir. Ən ağır dərəcəsi respirator distress sindrom üçün xarakterdir.
1 yaşadak uşaqlarda, xüsusən də yenidoğulmuşlarda inkişaf edir.
Tənəffüs çatışmazlığının yaranma sababi və mexanizmi aşağıdakılardır:
Nafas alinan havada oksigenin parsial tazyiqinin azalmasi-anoksemik hipoksemiya. Bu hal təcrübədə narkoz aparatlarında va küvezlarda oksigen verilməsinin pozulması nəticəsində yaranır. Bu zaman udulan havada oksigenin həcmi azaldığı üçün qanın oksigenlə doyma dərəcəsi aşağı düşür və toxuma
hipoksemiyası inkişaf edir. Xəstəyə darhal oksigen verdikda vəziyyətdən çıxır.
. Tanaffüs orqanlarının patologiyaları tənəffüs əzələlərinin zədələnməsi, tənəffüs yollarinın keçiriciliyinin pozulmas: (obstruksiya); alveolyar – kapillyar membran vasitəsilə oksigenin diffuziyasının pozulması; alveollların gərilməsi zamanı (emfizema, bronxial astma) kapillyar qan'dövranınin pozulması;
Birinci iki halda tənəffüs çatmişmazlıği ventilyasiya pozğunluğu nəticəsində yaranir. Hipoventilyastya nəticəsində alveolyar havada pO2 aşağı düşür, bu isə qanda oksigenin parsial təzyiqinin azalmasına səbəb olur. Hipoksemiya hiperkapniya ila müşayiət olunur. Spiroqrafiya-obstruktv AMV, AHT-nun enməsini göstərir. Tənəffüs yollarının obstruksiyasI-uşaqlarda yad cisimlərin aspirasiyası, bronx və bronxiolların mənfəzinin hipersekresiya və ödem nəticəsində daralması (bronxiolit, pnevmoniyi) səbəbindən yaranır.
Uşaqlarda ventilyasiya pozğunluğunun restriktiv tipi də müşahidə olunur.
Bu tip hipoventilyasiya ağciyarlərin açılması va boşalmasınin pozulmasi
Nəticəsinda yaranır, pnevmoskleroz, eksudativ plevrit, qabirğaların (osteomiclit,
sinq) va ya əzələlərin (miopatiya, qabırğa arası sinirlarin parez və iflici) zədlənmələrində və hərəkətlərinin məhdudlaşmasında müşahida olunur.
Spiroqrafiya AHT, AMV, pnevmotaxometriya isa nəfəsalmanın sürətinin
azalmasını göstarir.
Bəzi xəstəliklərdə qarışiq yəni obstruktiv - restriktiv tip ventilyasiya pozgunluğu müşahida edilir.
Alveolyar kapillyar membran vasitəsilə diffuziyanın pozulması (alveol
kapillyar blok) tənəffüs çatmamazlığınin ən ağir formalarindan biridir.
Məlumdur ki, alveol-kapillyar membran 5 qatdan alveollarin səthini örtən hüceyra qati, alveolların bazal membrani, membranlararası sahə,kapilyarların bazal membranı və kapillyarların endotel qatindan ibarət olub, ümumi qalinlığı 0,36-0,25 mkm. təşkil edir. Müxtəlif bronx ağciyər xəstəlikləri
zamanı alveolyar kapillyar diffuziyası pozulur. Tənəffüs çatmamazlığının bu forması yenidoğulmuşlarda respirator distress sindromun bəzi formalarinda (hialin membran sindromu),
Virus pnevmoniyaları, anadangalma fibrozlaşdırıcı pnevmoniyalar, hemosideroz xəstəliklərində rast gəlinir. Böyük uşaqlarda isa tənəffüs çatmamazlığının bu forması retikulyoz, sarkoidoz, kollagenozlar üçün xarakterdir. Alveolyar
kapillyar blok zamani hiperkapniya, karbon qazının diffuziyası pozulmayıbsa-əksinə hipokapniya müşahidə olunur.
Bronxial astmada tənəffüs çatmamazlığınin xüsusi mexanizmi meydana çixir. Bela ki, bu zaman alveollarin gərilmasi kapillyar qan dövranini pozur.
Alveollarin gərilmasi (bronxospazm) azaldiqda tənəffüs çatmamazlığının əlamətləri
ötüb keçir.
Tənəfüs çatışmazlığı qazların qanla daşınmasının pozulması nəticəsində də yarana bilər. Bu anemiyanın (xüsusən posthemorragik) ağır formalar və hemoqlobinin dəyişilməsi ilə müşayiat olunan xəstəliklərdə (met və karboksihemoqlobinemiya) rast galinir.
Məlumdur ki, 1q hemoqlobin 1,34 ml oksigeni fiksə edir. Buna görə də
hemoqlobinin miqdari azaldıqda (anemiya) qanın oksigen tutumu da azalr.
Methemoqlobinemiya zamanı preparatlar, tetrasiklinla zəhərlənmələrdə) 3 valentli dəmir oksigeni özünə birləşdirə bilmir. Bu hal dəm qazı ilə zəhərlənmədə karboksihemoqlobinin əmələ gəlməsi nəticəsində də baş verir. Bu vəziyyətlərdə oksibaroterapiya ən effektli müalicə üsuludur.
Durğunluq hipoksemiyası (qan dövraninın durğunluğu) nəticəsində orqan və toxumalarda oksigenin mənimsanilməsi artir. Bu zaman ağciyərlərdə qanin
Okigenlə zənginləşmasi qismən az pozulduğu üçün oksigenin arteriovenoz fərqi nəzərə çarpacaq dərəcədə artır. Ürək fəaliyyətinin yaxşılaşmasə tənəffüs çatmamazlığının əlamətlərini aradan qaldırır.
Toxuma hipoksiyası tanaffüs çatmamazhğının meydana çixmasinda
xususi yer tutur. O, oksigenin toxuma tərəfindən utilizasiyasında iştirak edan
ferment sisteminin zədələnməsi ila əlaqədardır. Adətən ağır infeksiyalar və zəhərlənmələrdə müşahidə olunur. Bu zaman qanın qaz tarkibi va spiroqrafiya
göstəriciləri dayişmir.
Qeyd etmək lazımdır ki, əksər hallarda tənəffüs çatışmazlığının müxtəlif
Mexanizmlər sayəsində yaranan qarışiq formaları mūşahidə olunur.
Bronxit virus və bakterial mənşəli olur. Kəskin bronxit çox zaman
KRVI paraqripp, qripp, adenovirus, respirator-sinsitial virus infeksiyalar
zamanı inkişaf edir. Bakterial törədicilərdan stafilokokk, pnevmokokk daha çox
rast gəlinir. Əsas simptom öskürəkdir. Öskürək əvvəlcə quru, sonra yaş olub,
selikli irinli bəlğəm ifrazı ila müşayiat olunur. Perkussiyada çox zaman heç bir
dəyişiklik müşahidə olunmur. Auskultasiyada yayılmış, diffuz quru va müxtəlif
kalibrli yaş xırıltılar eşidilir. Kiçik qabarciqli yaş xırıltılarin olması kiçik bronx və
bronxiolların prosesə cəlb olunmasinı göstərir. Lakin pnevmoniyadan fərqli
olaraq kiçik qabarciqlı yaş xiriltılar bronxitda səssiz olur. Rentgenoloji
müayinədə ağciyar səsinin güclənməsi qeyd edilir.
Pnevmoniya ağciyar toxumasının kəskin iltihabi olub, çox zaman
bakteriya, az hallarda virus, göbalak, xlamidiya, mikoplazma mənşəli olur.
Pnevmoniyanın etiologiyası onun yaranma mühitindən (ev, hospital) va uşağin
Yaşından,antibakterial rezistent bakterial ştamlar tərəfindən (qizılı stafilokokk, klebsiella,
çox asilidir. Belə ki, hospital pnevmoniyalar daha çox virulent və antibakterial rezistent bakterial ştamlar tərəfindən töradilir. Evdə
pnevmokokk va ya hemofil çöp mənşəli olur.
Adətən pnevmoniya KRVI fonunda yaranır. Respirator xəstəliyin
günü yenidən hərarətin yüksəlməsii, intoksikasiya əlamətləri- süstlük, iştahanın
enməsi müşahidə olunur. Baxışda perioral sianoz, burun pərlərinin gərilməsi və
qarişıq təngnəfəslik, palpasiyada səs titrəməsinin dəyişməsi ola bilər.
Perkussiyada məhdud nahiyadə perkutor səsin qisalması, auskultasiyanın
Həmin nahiyədə bronxofoniyanın güclənməsi və kiçik kalibrli səsli yaş xiriltilar
və ya krepitasiya qeyd edilir. Lakin lokal əlamətlər xəstələrin hamısında (yalnız
60-80%-da) qeyd edilmir. Rentgenoloji olaraq ağciyarlərda tünd kölgəlikli
(ocaqlı, seqmentar və ya lobar) va interstisial dəyişikliklar (virus pnevmoniyası)
qeyd olunur. Laborator müayinədə leykositoz, leykoformulada sola meyillik
EÇS-nin yüksəlməsi müşahida olunur.
Plevrit plevranin itihabi olub çox zaman ikincili olaraq, kəskin və
xroniki ağciyər xəstəliklərinin fəsadı) kimi inkişaf edərək, plevranın səthində və ya
boşluğunda eksudatin toplanması ilə müşayiət olunur. Eksudatin xarakterinə
görə quru (fibrinoz) va eksudativ (yaş) plevrit ayırd edilir.
Quru plevrit pnevmoniyanin, vərəmin va ya virus infeksiyalarınin
ağırlaşmasi olub, şikayətlər əsasən quru ağrılı öskürək, döş qəfəsində zədələnən
tərəfdə ağridan ibarət olur. Ağrı sağlam tərəfdə uzandiqda güclanir, palpasiyada
zədələnən tərəfdə ağrı olur, auskultasiyada isə plevranın sürtünma küyü eşidilir.
Eksudativ plevrit eksudatin xarakterinə görə seroz, seroz - fibrinoz, irinli və
hemorragik olur. Əsas şikayatlərə quru və ağrilı öskürək aiddir, baxişda
taxipnoe, sianoz, döş qəfəsinin assimmetriyası (zədələnmə tərəfində qabarması)
həmin tərəfin tənəffüs aktında ləngiməsi və dərinin ödemi
Palpasiyada zədələnmə nahiyasində səs titrəməsinin zəifləməsi, perkussiyada isa
Həmin nahiyədə küt səs qeyd edilir. Kütlük sahasinin yuxan sarhadi Ellis-
Damuazo xətt təyin olunur. Auskultasiyada tənəffüsün zəifləməsi və ya tamam
İtməsi, xəstəliyim başlanğicında plevranın sürtünmə küyü qeyd edilir. Rentgen
Ağir hallarda eksudatın xarakteri va etiologiyasını müəyyən etmak məqsədilə plevral punksiya aparılır
Bronxial obstruksiya sindromu - müxtalif kəskin va ya xroniki xəstəliklər
zamanı bronx keçiriciliyinin pozulması olub, bronx divarinin qalınlaşması,
sekretin toplanması, bronx əzələlərinin yiğılması va ya bronxun kompressiyası
nəticəsində yaranır. Bronxit, bronxial astma, bronxopnevmoniya, bronxun yad
cismi, aspirasiyası fonunda inkişaf edir. Kliniki olaraq bronxial obstruksiya sindromu ekspirator təngənəfəliklə müşayiat olunur. Bu zaman nəfəsvermə çtinləşir, fitabanzar olur. Perkussiyada qutu səsi qeyd edilir. Auskultasiyada quru fitəbənzər xiriltılar eşidilir. Xirıltlar müəyyən məsafədə (distant) eşidilir.
Döş qəfəsinin ön-arxa ölçüsü böyüyür.
Yuxarı tənəffüs yollarının obstruksiyası bronxial obstuksiyadan fərqli olaraq nəfəsalmanin pozulması, yəni inspirator təngnəfəsliklə müşayiət olunur.
Qirtlağin va ya traxeyanin yad cismi, difteriya (haqiqi inaq) va paraqripp (yalançı inaq), Kvinke ödemi zamanı inkişaf edir.