Uzbekiston ssrning tashkil etilishi respublikadagi ijtimoiy-siyosiy jarayonlarning kuchayishiga olib keldiki, ularga bir kancha omillar ta’sir kursatdi

Uzbekiston SSRning tashkil etilishi respublikadagi ijtimoiy-siyosiy jarayonlarning kuchayishiga olib keldiki, ularga bir kancha omillar ta’sir kursatdi. Bu omillarning eng muximlaridan biri Uzbekiston fakat nomigagina SSSR tarkibidagi suveren respublika x,isoblanganligi, SSSR esa uz moxiyati bilan unitar (kushma) davlat ekanligi edi. Uzbekiston itgifok partiya-sovet organlariga tula karam bulib, uning raxbariyati va direktivalarini, shu jumladan, respublikaning ichki ijtimoiy-siyosiy xayotiga taallukpi kursatmalarini ogishmay bajarishga majbur edi, ularda esa respublikadagi mavjud vokelik xamisha xam xisobga olinmasdi.
Uzbekistondagi ijtimoiy-siyosiy jarayonlarga respublikaning uz tarakkiyotida itgifokning kapitalistik rivojlanish boskichini utgan va ijtimoiy-siyosiy jixatdan birmuncha yukorirok darajada turuvchi markaziy mintakalardan ancha orkada kolganligi xam uz ta’sirini utkazardi. Bol’sheviklar ta’biri bilan aytganda, Uzbekiston kapitalizmni chetlab, feodal ijtimoiy-ikgisodiy formaciyadan «sakrash» yuli bilan birdaniga «socializmga utish»ni amalga oshirayotgan edi. Respublikada shunday mintakalar, xususan, il gari Buxoro amirligi va Xiva xonligi tarkibiga kirgan mintakalar xam bor ediki, ular ijtimoiy-siyosiy rivojlanish borasida xali ancha past darajada edi. Shuningdek, Uzbekistonning ijtimoiy-siyosiy rivojlanishi SSSRda boisharuvning ma’muriy-buyrucbozlik tizimi uzining barcha salbiy kurinishlari bilan caror topishi va musstaxamlanishi sharoitida sodir buldi. Nixoyat, respublikaning butun ijtimoiy-siyosiy xayotiga salbiy ta’sir kUrsatgan shunday jiddiy omil mavjud ediki, u xam bulsa, sovet mustabid davlati siyosiy tizimida sinfiy mafkuraga ega bulgan kommunistik partiyaning mutlako xukmronligi edi. Kompartiya uzi amalga oshirgan oktyabr tuntarishi tufayli xokimiyatni kUlga oldi va «aloxdda olingan bir mamlakatda
socializm kurish»ni Uzining asosiy maksadi kilib kUydi.
Lekin, Uzbekistondagi ijtimoiy-siyosiy jarayonlarni ma’muriy-buyrukbozlik usullari bilan sun’iy ravishda tezlashtirib, respublikadagi xakikiy axvolni esa nazar-pisandkilmadi.
Yukorida kursatib utilgan omillar ta’siri ostida Uzbekistondagi ijtimoiy-siyosiy jarayonlar ancha ziddiyatli xususiyat kasb etdi. Xukmron kompartiya jamiyat a’zolarini sun’iy ravishda «me\natkashlar» va «mexnatkash bulmaganlar»ga ajratib, ular urtasida zidciyatni kuchaytirdi. Bir tomondan, kommunistik rejim kur-kurona «mexnatkashlar ommasi»ning siyosiy faolligini «kuzgash»ga, ularni partiya-davlat tuzilmalariga va jamoat tashkilotlariga keng jalb kilishga intilsa, ikkinchi tomondan, axolining «mexnatkash bulmagan» (mulkdorlar, dindorlar, amaldorlar va x.k ) katlamlarini ijtimoiy-siyosiy xayotda ishtirok etishini sovetcha konun asosida cheklab kuydi.
Shu bilan birga, ularga karshi doimiy ish olib bordi. Bu kurash fakat «mexnatkash bulmagan» katlamlarga emas, kommunistik rejimga karshi chikkan barcha kishilarga, uzgacha fikr yuritadiganlarga, uzbek xalkining va uz respublikasining manfaatlarini ximoya kilganlarga karshi xam olib borildi. Mazkurmurosasiz kurash 30-yimarning boshlarida kommunistik rejimning fakat oshkora va «yashirin» dushmanlariga emas, balki butun xalkka karshi ommaviy katatnlarga aylanib ketdi.
Xalkka karshi karatilgan kurashda kommunistik partiya goyaviy raxnamolik kildi. Umuman, kommunistik rejim Urnatilgan dastlabki kundan boshlab jamiyat ijtimoiy-siyosiy soxalarida xarakatga keltiruvchi kuch sifatida kompartiya maydonga chikdi va xal kiluvchi rol’ uynadi. 1925 yil fevralda uzining I s’ezdida tashkiliy jixatdan rasmiylashgan respublika partiya tashkiloti xam Uzbekistonning ijtimoiy-siyosiy xayotiga xal kiluvchi ta’sir kursata boshladi. U Uzi tashkil topgan vaktda nisbatan kam sonli
edi — unda xammasi bulib 16.570 nafar partiya a’zosi va nomzodi bor edi
Uz KP(b) keng «mexnatkashlar» ommasini uz ta’siriga olish uchun saflarini «ilgor» ishchilar, kishlok yuksillari va yarim yuksillar, shuningdek, xizmatchilar xisobiga muttasil kengaytirib bordi. Natijada, 1941 yil 1 yanvarga kelib partiya a’zolari soni usib, 72.068 kishiga etdi. Shu bilan birga, kompartiya uzini baynalmilal partiya ekanligini, u fakat Rossiya tasarrufidagi barcha xalklar partiyasi ekanligini kursatish maksadida sun’iy ravishda uzining milliy tarkibiga e’tibor berdi. UzKP(b) tashkil topgandan buyon utgan 15 yildan kuprok vakt mobaynida uning milliy tarkibi xam sezilarli ravishda uzgardi. Partiya a’zolari va a’zolikka nomzodlarning 60 %ini uzbeklar, korakalpoklar, kozoklar, tojiklar va boshka maxalliy millatlarning vakillari tashkil etardi. Shu yul bilan rus kommunistlarining salmogi 41,1%dan 24,6%ga tushirildi.