Xalqımızda azadlıq, müstəqillik fikirlərini daha da gücləndirmiş oldu
Yüklə 19,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURĠ YYƏTĠ (AXC)
- Bakı quberniyası
- Tiflis quberniyası
- Tiflis quberniyasındakı
|
1
f
2
3
4
"'Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti gərgin və mürəkkəb ictimai-siyasi şəraitdə cəmi 23 ay fəaliyyət göstərsə də, sonrakı nəsillərin yaddaşında xalqımızın tarixinin ən parlaq səhifələrindən biri kimi həmişə qalacaqdır. O, demok ratik dövlət quruculuğu, iqtisadiyyat, mədəniyyət, təhsil, səhiyyə, hərbi qurucluıq sahalərində atdığı mühiim addımları başa çatdıra bilməsə də, onun qısa miiddətdə həyata k eçirdiyi tədbirlər xalqımızın tarixində silinməz iz buraxmış, milli dövlətçilik ənənələrimizin bərpası işində böyük rol oynamışdır. Ən əsası odur ki, Azərbaycan Xalq Cilmhuriyyəti az yaşasa da, xalqımızda azadlıq, müstəqillik fikirlərini daha da gücləndirmiş oldu." Heydər Əliyev
5
6
7
8
9
REDAKS ĠYADAN
Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Ensiklopediyasının işıq ü zü görməsi müstəqil A zərbaycan Respublikasının həyatında mühü m hadisədir. Ensiklopediya Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti tarixin in bütün sahələrini əhatə edən ilk fundamental e lmi soraq əsəridir. İki cilddən ibarət olan Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Ensiklopediyasının səhifələrində Azərbaycan xalqının istiqlal mübarizəsi və ictimai fıkir tarixin in ən mühü m məqamların ı, azad lıq hərəkatının görkəmli nü mayəndələrin in həyat və fəaliyyətini, Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyətini doğuran tarixi ş ərait i, Cü mhuriyyət xadimlə rin in həyat və mübarizəsini, Azərbaycan xa lqına qarşı həyata keç irilən kütləvi soyqırımlarını, Qafqaz İsla m Ordusunun xilaskarlıq ə mə liyyatların ı, böyük dövlətlərin və qonşu ölkələrin Azərbaycanla bağlı qəsbkarlıq p lanlarını, Cü mhuriyyət Parlamenti və Höku mətinin fəaliyyətini, dövlət quruculuğu, xarici siyas ət, ordu quruculuğu və ölkənin əra zi bütövlüyü uğrunda mübarizəni, ictimai- siyasi, sosial-iqtisadi, mədəni-maarif həyatını, xa ric i dövlətlərdəki Azə rbaycan diplo matik nümayəndəliklərinin fəa liyyətini, habelə Cü mhuriyyətin süqutundan sonra istiqlal ideallarını yaşadan milli hərə kat, siyasi mühacirət və s. məsələ ləri işıqlandıran 1500-ə qədər termin-məqalə verilir. Ensiklopediyada tarixi varislik prinsipinə əmə l olunaraq, Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyətindən əvvəlki dövrdə dövlətçilik tarixinin ayrı-ayrı məsələlərinə, əhali və ərazi problemlərinə, çar Rusiyasının xüsusi məqsədlə həyata keçirdiy i inzibati-ə ra zi islahatları nəticəsində Azərbaycanın tarixi torpaqların ın bölüşdürülməsinə, o cü mlədən Qərb i A zərbaycan torpaqlarında ermən i dövləti yaratmaq siyasətinə, Cənubi Qafqaz ərazisindəki quberniyalar və qəzaların tarixinə, ümu miyyətlə Cü mhuriyyət tarixi ilə bağlı bir sıra başqa məsələlərə və tarixi şəxsiyyətlərə dair materiallara da müəyyən yer verilmişdir. Cü mhuriyyət tarixinin ayrı-ayrı məsələləri yaxın keçmişdə saxtalaşdırıld ığından və qəsdən təhrif olunduğundan, həmç inin bu dövrün bir ço x proble mlə ri indiyədək lazımınca a raşdırılmad ığından ensiklopediyada verilən məqa lələ rin böyük əksəriyyəti tədqiqat xarakteri daşıyır və yeni elmi baxışı əks etdirir. Ensiklopediyada Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövrünün inzibati-əra zi bölgüsünü əks etdirən çoxsaylı rəngli xəritələr, mətnda xili ağ-qara və rəngli şəkillə r, xəritələ r, cədvəllər, diaqra mla r, portret lər, hərbi ə məliyyat planları və başqa illüstrasiya materialları verilir. Bunların bir ço xu ilk dəfə A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Ensiklopediyasında işıq üzü görür. Tarixi varislik və dövlətçilik prinsipləri əsas götürülərək, həm də Şima li Azərbaycanda dövlət müstəqilliyin in bərpası, Yeni A zərbaycanda demokrat ik, hüquqi və dünyəvi dövlət quruculuğu prosesinin ən önəmli məqa mlarını ə ks etdirmə k məqsədilə ensiklopediyada Azərbaycan xa lqının ü mu mmilli lideri Heydər Əliyev və onun davamçısı Pre zident İlha m Əliyev haqqında da ayrıca məqalələr verilir.
10
Bütün bunlarla yanaşı, redaksiya heyəti o xucu lara onu da yetirməy i ö zünə borc bilir ki, A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti tarixin in doğru-düzgün araşdırılması və xalqa o lduğu kimi çatdırılması u zun zaman yasaq olunduğundan, ko mmunist rejimin in hökmranlığı dövründə Cümhuriyyət tarixinə dair kü lli miqdarda sənədlər və materiallar məhv edildiy indən, xaric i ölkə lərə aparıld ığından, ö mrünü mühacirətdə başa vurmuş Cü mhuriyyət xad imlərinə mə xsus arxiv sənədləri və xatirə lərin hə lə heç də hamısı tədqiqat dövriyyəsinə daxil edilməd iyindən ensiklopediyadakı məqalə lərin bəzilərində müəyyən boşluqlar və çatış ma zlıqla r da ola bilər. Bu ba xımdan, təbiidir ki, Cü mhuriyyət tarixinə dair yeni sənədlər, məlu mat lar əldə olunduqca və elmi a raşdırma lar daha da dərin ləşdikcə A zərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Ensiklopediyasının yenidən nəşr olunmasına ehtiyac da yaranacaqdır. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Ensiklopediyasının işıq üzü görməsi ö lkədə milli ensiklopediya nəşrinə göstərilən dövlət qayğısının nəticəsidir. Prezidentin İcra Aparatının Hu man itar siyasət şöbəsi, Milli Arxiv İdarəsi, Milli Elmlər Akademiyası, Bakı Dövlət Universiteti, Tarix Muzeyi, İstiqlal Muzey i, habelə digər elmi, dövlət və hökumət qurumlarının əməkdaşları, elm və mədəniyyət xad imləri, alim və mütəxəssislər ensiklopediyanın ərsəyə gəlməsində öz kö məklərini əsirgəməmişlər.
11
D e m o k r a t i k R e s p u b l i k a s ı - A zərbaycan xa lqın ın çar Rusiyasına qarşı milli a zadlıq mübarizəsi nəticəsində, Birinci dünya müharibəsi (1914-18) dövründə Şimali A zərbaycanda (Rusiya Azərbaycanında) yaranmış müstəqil dövlət (1918, 28 may - 1920, 28 apre l). Dünya tarixinin ən de mo kratik dövlət quru mlarından biri. Türk-müsəlman Şə rqində ilk parla mentli respublika. Payta xt ı əvvəlcə Gəncə (1918, 28 may - 17 sentyabr), sonra Bakı ş əhəri (1918, 17 sentyabr- 1920, 28 apre l) idi. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin yaran ması ərəfəsində Cənubi Qafqa zda azə rbaycanlıla rın e lliklə yaşadıqları ərazilər təqr. 150 min kv. km-ə bərabər idi. 1918 ildə Cənubi Qafqazda müstəqil dövlətlər meydana gəld ikdə, əzəli A zərbaycan torpaqlarının bir hissəsində Ermənistan Respublikası yaradıldı. A XC Höku məti, həmçinin, A zərbaycanın qədim mədəniyyət mərkə zlə rindən biri və keç miş İrəvan xanlığın ın paytaxtı o lan İrəvanı da ermənilərə güzəştə getməyə və onu yeni yaradılan Ermənistan Respublikasının "siyasi mərkə zi" kimi tanımağa məcbur o ldu. Belə liklə, Cənubi Qa fqaz respublikaları arasında sərhəd məsələləri qis mən nizama salındıqdan sonra AXC Cənubi Qafqazdakı tarixi A zərbaycan torpaqlarının 113,9 min kv. km-ni əhatə edirdi. A XC-nin əhalisi 3,3 milyondan ço x idi. Dövlət hakimiyyəti üç qoldan ibarət idi: Parlament, Höku mət, məhkəmə hakimiyyəti. Dövlət Parlamentin qəbul etdiyi qanun və qərarlar əsasında idarə olunurdu. Parla mentdə Azərbaycan ərazisində yaşayan bütün xa lqlar, o cü mlədən sayları ço x a z o lan xa lqlar da ö z deputatları ilə tə msil olunmuşdular (türk-müsəlman əhali - 80, ermənilər -21, ruslar - 10, almanlar - 1, yehudilər - 1, gürcülər - 1, polyaklar - 1, Bakı həmkarlar ittifaqları - 3, Bakı Neft Sənayeçiləri İttifaqı - 2). İcra hakimiyyəti Höku mətə məxsus idi. Hö ku mət Parlament qarşısında cavabdeh idi. A XC Höku məti 1918 il mayın 28-dən iyunun 16-dək Tiflisdə, iyunun 16-dan sentyabrın 17-dək Gəncədə, sentyabrın 17-dən 1920 il aprelin 28-dək Bakıda fəa liyyət göstərmişdir. Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Paris sülh konfransının qərara (1920, 11 yanvar) əsasən müstəqil dövlət kimi tanın mışdı. Dünyanın bir ço x ölkələ ri ilə (Türkiye, İran, Ukrayna, Böyük Britaniya, A BŞ, Fransa, İtaliya, Polşa, İsveç, İsveçrə, Latviya, Litva, Estoniya, Finlandiya, Ru mıniya, Alman iya, Gürcüstan, Ermənistan, Dağlılar Respublikası, Krım və b.) səfirlik və nümayəndəlliklər səviyyəsində diplo matik münasibətlər yaratmış, ikitərəfli və ço xtərəfli müqavilələr, sazişlər bağlamışdı. AXC müstəqil məhkəmə sisteminin yarad ılması sahəsində də mühü m tədbirlər həyata keçirmişdi. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti 1920 il aprelin 28- de beynəlxa lq hüquq norma lannı kobudcasına pozan Sovet Rusiy asının hərbi müda xiləsi nəticəsində aradan qaldırıldı. Şimali Azərbaycan rus-bolşevik qoşunları tərəfindən işğal edildi və yenidən Rusiyaya ilhaq olundu. Sosializm sistemi və Sovet Sosialist Respublikaları İttifaq ı (SSRİ) dağıldıqda, A zərbaycan xalq ı Şimali A zərbaycanda dövlət müstəqilliyini yenidən bərpa etdi (1991, 18 o ktyabr). A zərbaycan Respublikası A zərbaycan Xa lq Cü mhuriyyətinin varisidir. Ərazi və əhali. Ərazi. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin ərazisi haqqında ilk dəfə İstiqlal bəyannaməsində bəhs edilmişdi. Hə min sənəddə göstərilirdi ki, Cənub-Şə rqi Zaqafqa ziyanı əhatə edən Azərbaycan tamhüquqlu müstəqil dövlətdir. Lakin yenicə yaranmış Cənubi Qafqaz respublikalarının əraziləri və sərhədlərinin konkretləşdirilməsi ciddi problemlə rlə qarşılaşdı. Azə rbaycan və Ermən i Milli Şura ları arasında s ərhəd məsələlə ri ü zrə danışıq ların nəticəsi Azərbaycan Milli Şurasının 1918 il 29 may tarixli iclasında müza kirə ed ild i. Səs çoxluğu ilə İrəvan Ermən istan Respublikasına güzəşt edildi və onun paytaxtı kimi tanındı. Həmin qərar qəbul olunarkən hər iki respublikan ın gələcəkdə konfederasiya şeklində birləşəcəyi, Ermənistanın Qarabağın dağlıq h issəsinə olan əsassız iddiadan əl çəkəcəyi və başqa məsələ lər nəzə rə a lın mışdı. La kin tarix bu addımın yanlış olduğunu göstərdi. Ermənilər hə min güzəştlərdən istifadə edərə k, yeni-yeni əra zi iddia ları irə li sürdülər. İrəvan quberniyasında, Qarayazıda o lan Azə rbaycan hərbi h issələrinin 24 saat müddətində oradan çıxarılması haqqında ultimatum verd ilər, azərbaycanlılara qarşı yeni soyqırımları həyata keçirməyə başladılar və bununla, həmin əraziləri zor gücünə ələ keçirməyə cəhd göstərdilər. Azərbaycanla Gürcüstan arasında da s ərhəd mübahisələri vardı. Gü rcüstan hökuməti keç miş Tiflis quberniyasına daxil edilmiş Azərbaycan torpaqlarını - Borçalı, Qarayazı və Sığnax mahallarını A zərbaycana qaytarmaqdan boyun qaçırdı. Gü rcü silahlı qüvvələri alman hərbi dəstələri ilə birləşərək, 1918 il iyunun əvvəllərində Borçalıya daxil oldular. Ayın 14-də Azərbaycanın Xa ric i İşlər Nazirliyi a zərbaycanlıların məskunlaşdığı Borça lıya və digər əra zilə rə b irləşmiş gürcü-alman hərbi qüvvələrin in yerid ilməsinəqarşı nota verdi, s ərhəd məsələsinin siyasi yolla həll olunmasını təklif etdi. Gürcüstan hökuməti buna razılıq vermədi. Cənubi Qafqaz respublikaları arasındakı ərazi mübahisələri daha kəskin şəkil almağa başladı. Buna görə də həmin problemin beynəlxalq İstanbul konfransında müzakirə edilməsi qərara alındı. 1918 ilin noyabrında Əlimərdan bəy Topçubaşovun Antanta dövlətlərinin İstanbuldakı nü mayəndələrinə göndərdiyi xüsusi memorandu mda Azərbaycanın əra zisi müəyyənləşdirilirdi. Bu məsələ daha geniş şəkildə Paris sülh konfransındakı A zərbaycan sülh nümayəndəliyin in tələblərində də əks olun muşdu. Həmin sənədə əsasən, Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti aşağıdakı əraziləri əhatə edirdi: Bakı quberniyası (Bakı dairəsi ilə b irlikdə Bakı qəzası, Cavad qəzası, Göyçay qəzası, Şamaxı qəzası, Quba qəzası, Lən kəran qə zası); Yelizavetpol (Gəncə) quberniyası (Ye lizavetpol, yəni Gəncə qə zası, Cavanşir qə zası, Nu xa qəzası, Ərəş qə zası, Şuşa qəzası, Qaryagin, yəni Cəbrayıl qəzası, Zəngəzu r qə zası, Qa za x qə zası (bu əra zinin üçdə birini təşkil edən dağlıq hissəsi Azərbaycan və Ermən istan arasında mübahisəli əra zi kimi qalırd ı)); İrəvan quberniyası (Na xç ıvan qəzası, Şərur-Də rələyə z qə zası, Sürmə li qəzası, habelə Yeni Bəyazid qə zası, Eç miədzin və A leksandropol qəza larının bir hissəsi); Tiflis quberniyası (Borçalı qə zası, Tiflis və Sığnax qə zala rının bir hissəsi); Zaqatala mahalı; Dağıstan vilayəti (Kürə və Samur nahiyələrin i əhatə edən ərazin in bir h issəsi, habelə Dərbənd şəhəri və onun ətrafı da daxil olmaq la, Qaytaq- Tabasaran qəzasının bir h issəsi). Bundan başqa, Azərbaycan Cü mhuriyyəti Tiflis quberniyasındakı Axa lsıx qəzasın ın Batu m, xüsusən Qars əyalətlərini də ö z ərazisinə daxil etməyə xüsusi əhəmiyyət verird i.
12
La kin əra zi məsələ lərini dinc yolla həll et mək mü mkün olmad ı. Birinci dünya müharibəsində məğ lub olan Os manlı imperiyası hərbi qüvvələrini Cənubi Qafqazdan çıxaran kimi ermənilər daha da fəallaşdılar, ərazi iddiası ilə 1918 ilin sonunda Gürcüstanla apardıqları müharibə nəticəsində Bo rçalı mahalında Lorini və onun ətraflarını zəbt etdilər. Ermənistan Azərbaycanın tarixi torpaqlarına olan iddialarını həyata keçirmə k üçün Qarabağ, Zəngəzur, Na xçıvan və digər əra zilə rdə soyqırımların ı daha da genişləndirdi. Naxçıvanda bu siyasətin qarşısını almaq üçün 1918 ilin noyabrında Araz Tü rk Cü mhuriyyəti yaradıldı və bu Cü mhuriyyət sonra Cənub-Qərbi Qafqaz De mokratik Cü mhuriyyəti ilə birləşdirildi. Cənubi Qafqaz dövlətləri arasındakı ərazi mübahisələrini mü zakirə etmək üçün, nəhayət, 1919 il aprelin 25-də Tiflisdə konfrans çağırıldı. Lakin konkret nəticə verməyən Tiflis konfransı da iyunda işini dayandırdı. Son dərəcə mürə kkəb beynəlxa lq və da xili və ziyyətə ba xmayaraq, Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti əra zi və sər-həd məsələ lərinə həyati əhəmiyyət verirdi. Cü mhuriyyət Höku mət i Cənubi Qafqa zdakı bütün tarixi A zərbaycan torpaqlarını ö z nəzarəti alt ında saxla mağa çalışırd ı. 1920 ilin ünvan - təqvimində Xaric i İşlə r Nazirliyin in təqdim etdiyi xə ritə və mə lu matla r əsasında Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin ə ra zisin i əks etdirən cədvəl nəşr olunmuşdu:
Ərazinin adı Kv. verst Kv. kilom etr Qeyd Bakı quberniyası 34276,45 39075,15 Mübahisəsiz ərazi Gəncə quberniyası 38922,22 44371,29
3502,24 3992,54
İrəvan quberniyası* 8647,99 9858,69
85348,90 97297,67
İrəvan quberniyası** 6941,41 7913,17
Mübahisəli ərazi Tiflis quberniyası*** 7618,56 8685,13
14559,97 16598,30
Yekun 99908,87 113895,97
* İrəvan quberniyasının mübahisəsiz ərazisinə daxildir:Şərur-Dərələyəz qəzasının I və II polis sahələri; Naxçıvan qəzasının I, II, III və IV polis sahələri; Yeni Bəyazid qəzasının I və II polis sahələri. ** İrəvan quberniyasının mübahisəli ərazisinə daxildir: İrəvan qəzasının I, II, III və IV poIis sahələri, Eçm iədzin qəzasının II və III polis sahələri; Sürm əli qəzasının I, II və III polis sahələri; Yeni Bəyazid qəzasının III polis sahəsinin bir hissəsi; *** Mübahisəli zonanın tərkibinə Tiflis quberniyasının aşağıdakı hissələri daxildir: Tiflis qəzasının II və III polis sahələri; Sığnax qəzasının V polis sahəsi; Borçalı qəzasının I, II, III və IV polis sahələrinin bir hissəsi. Gö ründüyü kimi, Cü mhuriyyətin ərazisi 113,9 min kv. km-ə bərabər id i (o cü mlədən, mübahisəsiz ərazi 97,3 min k v. k m; mübahisəli əra zi 16,6 min k v. k m). Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti yaşadığı qısa dövr ərzində əra zisin i və sərhədlərin i qoru maq sahəsində mühüm işlər gördü. Lakin Aprel işğalı (1920) və Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin devrilməsindən sonra Sovet Rusiyasının yeritdiyi ayrıseçkilik siyas əti nəticəsində Azərbaycan əraziləri daha da a za ldıldı. Yeni yaradılan Azə rbaycan Sovet Sosialist Respublikasının sərhədləri 86,6 min kv. km müəyyən edildi. Beləliklə, Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti ərazisin in 27,2 min
Əhali. Gü lüstan(1813) və Türkmənçay (1828) müqavilələrindən Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin yaran ma- sınadək olan dövrdə Rusiya imperiyasının Cənubi Qafqazın türk-müsəlman əhalisinə qarşı yeritdiyi ayrıseçkilik siyasəti, deportasiyalar və soyqırımla rı nəticəsində Şimali A zərbaycan əhalisinin etnik tərkibi, sayı və yerləşməsi məqsədyönlü şəkildə dəyişdirildi, burada yaşayan azərbaycanlıların sayı xeyli azaldı. Rusiya işğalından sonra ermən ilərin mü xtəlif ölkələrdən kütləv i şəkildə Şimali A zərbaycan torpaqlarına köçürülməsi etnik-siyasi vəziyyətə ciddi
13
14
15
təsir göstərmiş, azərbaycanlıların ata-baba torpaqlarından deportasiyası həyata keçirilmişdir. Çar höku mətin in himayəsi və hərtərəfli kö məyi ilə ermənilər tərəfindən azə rbaycanlıla ra qarşı defə lərlə soyqırımla rı törədilmişdi. Eyn i zamanda, dövrün demoqrafiya-statistika qaynaqlarında da azərbaycanlılara dair məlu matlar qəsdən təhrif edilirdi. Bütün bunlara ba xmayaraq, əvvəlki tarixi dövrlərdə o lduğu kimi, 19-20 əsrin əvvəllə rində, o cü mlədən Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti dövründə də azərbyancanlıla r Qa fqazda yenə əsas etnik a mil olaraq qalmışdı. Əlimərdan bəy Topçubaşovun Antanta dövlətlərinin İstanbuldakı nümayəndələrinə təqdim etdiy i xüsusi memorandumda (1918, noyabr) Cənubi Qafqazın 237055 k v. k m-lik əra zisində 7667370 nəfə rin yaşadığı qeyd olunurdu ki, onla rın da etnik tərkibi belə idi: 3306000 (43,1%) müsəlman, 1786000 (23,3%) ermən i, 1641000 (21,4%) gürcü. Həmin sənədə əsasən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ərazisində 2353000 nəfər yaşayırdı ki, bu da Cənubi Qafqaz əhalisinin 30,7%-nə bərabər idi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Höku mətinin Paris sülh konfransına təqdim etdiyi sənədlərə görə isə, Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin həqiqi hakimiyyəti altında olan ərazi Qafqaz (Cənubi) ərazisinin 38%-ni, A zərbaycan hakimiyyətinin yayıldığı əra zilə rlə b irlikdə isə 60,7%-ni əhatə etdiyi bild irilird i. Göstərilən sənədlərdə məhz hə min ərazi müvafiq olaraq Cənubi Qafqazın əhalisi də hesablanmışdı. Paris sülh konfransına təqdim olun muş s ənədlərə əsasən, ümu miyyətlə, Cənubi Qafqazın əhalisi 8081668 nəfərdən ibarət idi. Onların 4617671 nəfəri (57,1%) Azərbaycanda yaşayırdı. Azərbaycan əhalisinin 75,4%-ni (3481889 nəfər) azərbaycanlılar, 17,2%-ni (795312 nəfər) ermənilər, 0,6%-n i (26585 nəfər) gürcülər, 6,7%-n i (310885 nəfə r) başqa xalq ların nümayəndələri təşkil edirdi. Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku məti ölkə əhalisinin sayı və etnik tərkib inin müəyyənləşdirilməsinə xüsusi diqqət yetirirdi. Əhali haqqında daha bir məlu mat Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin ünvan-təqvimində xüsusi cədvəl halında dərc edilmişdi. Göstərilən cədvəldən istifadə edərkən nəzərə almaq lazımd ır ki, həmin cədvəl 1917 il üçün Qafqaz təqvimi əsasında tərtib edildiyinə görə, faktiki o laraq, 1916 ilə aid olan vəziyyəti əks etdirir. Digər tərəfdən, bu cədvəlin özündə də türk-müsəlman əhalinin sayı təhrif ed ilird i. Bundan əlavə, cədvəldə verilən rəqəmlər Cənubi Qafqazda azərbaycanlıların elliklə yaşadığı bütün əra zilə rə deyil, qonşuların iddia irəli sürməd iyi mübahisəsiz əra zilə rə a iddir. cədvəldə, eyni za manda, Tiflis quberniyasına aid mübahis əli əra zi və orada yaşayan azərbaycanlı əha lin in sayı da öz ə ksini tapma mışdır. Be leliklə , aşağıda göstərilən cədvəl 1916 ildə Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin mübahisəsiz ərazisində yaşayan əhalinin, o cümlədən azərbaycanlıların sayını əks etdirir. Yüklə 19,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|