Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински нясиман йагублу



Yüklə 1,88 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/21
tarix08.11.2019
ölçüsü1,88 Mb.
#29548
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   21
Ebdurrehman Fetelibeyli-Dudenginski


Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
 
НЯСИМАН ЙАГУБЛУ
 
 
 
 
 
 
 
 
ЯBDЦRRЯHMAN 
 FЯTЯLИBЯYLИ-DЦDЯNGИNSKИ 
 
(Azяrbaycan legionunun komandири, 
“Azadlыq” radiosu “Azяrbaycan” 
redaksiyasыnыn Baш redaktoru) 
 
 
 
ß.F.Dödÿnginskiíèí àíàäàí оëìàñûíûí 
100 èëëèéè ìöíàñèáÿòè èëÿ 
 
 
 
 
 
Bakı 2009 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
 
Аз
 
Й 15 
 
 
Елми мяслящятчиляр: 
Маариф Теймур 
Рамиз Абуталыбов 
 
 
 
 
 
 Мящяммяд Кянэярли
 
Елми редактор:  
 
Сабир Мяммядли 
Тарих елмляри намизяди 
 
Й 15  Нясиман Йагублу. Яbdürrяhman Fяtяlibяyli-Düdяnginski 
 
Бакы, «Абшерон Няшр» 2009, 262 (64 шякил) сящ. Tякрар няшр 
 
Azяrbaycan legиonunun baшчыsы  vя “Azadlыq” radиosu "Azяrbaycan" re-
daksиyasыnыn baш redaktoru olmuш,  танынмыш  сийаси  хадим  Яbdцrrяhman 
Fяtяlиbяylи-Dцdяngиnskи haqqыnda olan bu kиtab maraqlы tarиxи  sяnяdlяr 
яsasыnda yazыlmышdыr. Kиtabda  Я.Fяtяlиbяylинин  fяalиyyяtиnиn mцxtяlиf mяr-
hяlяlяrи  юz  яksиnи tapmышdыr. Onun tяrcцmeyи-halы, hяrbи  mяktяbdя  tяhsиlи, 
Sovet ordusunda xиdmяtи, mцharиbя  иllяrиndя Azяrbaycan legиonunun tяшkи-
lиndяkи rolu, mиnlяrlя  иnsanы  xиlas etmяsи,  сонрадан  Азярбайъанын  мцстягиллийи 
вя  азадлыьы  уьрунда  апардыьы  мцъадиля,  Гярб  дювлятляри  иля  (хцсусян  АБШ-ла) 
ъидди сийаси чалышмалары sяnяdlяrlя яsaslandыrыlmышdыr. 
Bundan  яlavя, kиtabda  Я.Fяtяlиbяylиnиn  Иkиncи  Dцnya mцharиbяsиndяn 
sonrakы  fяalиyyяtи, K.Еtlиyя  mяшhur mяktubu, tanыnmыш  mцhacиr C.Hacыbяylи 
иlя yazышmalarы, Almanиyada “Azяrbaycan” jurnalыnы Azяrbaycan vя rus dиl-
lяrиndя nяшr etmяsи dя araшdыrыlmышdыr. 
Bu kиtab dяrs vя яlavя oxu vяsaиtи kиmи йалныз mцяllиm, aspиrant vя tяlя-
bяlяr  цчцn deyиl, hяmчиnиn genиш oxucu kцtlяsи  цчцn vя beynяlxalq  яlaqяlяr 
sиstemиmиzиn, mцhacиrяt jurnalиstиkasы tarиxиmиzиn, elяcя dя dиaspora tяшkиlat-
larыmыzыn иnkишafы цчцn яhяmиyyяtlи olacaqdыr. 
 
 
      
   
© Нясиман Йагублу, 2007
 
© Нясиман Йагублу, 2009 
ÈÑÁÍ: 978-9952-8020-8-5          

 
                                        
 
 
      
 
–  
3
МЦНДЯРИЪАТ 
 
Unudulmaz vя sevиlяn иnsan (mцяllиfdяn)
............................4 
 
Ы ФЯСИЛ.   ЩЯЙАТ ВЯ ФЯАЛИЙЙЯТИ  ............................................... 10  
 
ЫЫ ФЯСИЛ.  АЗЯРБАЙЪАН  ЛЕЭИОНУНУН   
     ТЯШКИЛИНДЯКИ  ФЯАЛИЙЙЯТИ  ..................................... 45 
 
ЫЫЫ ФЯСИЛ. 1943-CЦ ИLИН  НОЙАБРЫНДА  BERLИNDЯ    
                    MИLLИ AZЯRBAYCAN QURULTAYЫNЫN     
                    KEЧИRИLMЯSИНДЯ ТЯШКИЛАТЧЫЛЫЬЫ  ВЯ    
                    ЧЫХЫШЫ .............................................................................. 69 
 
ЫВ ФЯСИЛ.  ИНЭИЛТЯРЯНИН БАШ НАЗИРИ КЛЕМЕНТ 
                    ЕТЛИЙЯ ЙАЗДЫЬЫ  МЯКТУБ. 23 МАРТ 1946-ъы ил,             
                    ИТАЛИЙА  ......................................................................... 81 
 
В ФЯСИЛ.   АЗЯРБАЙЪАН ХАЛГЫНА ОНУН ОЬУЛЛАРЫ- 
      НЫН ИКИНЪИ ДЦНЙА МЦЩАРИБЯСИ ДЮВРЦН- 
      ДЯ ВЯТЯНИН МЦСТЯГИЛЛИЙИ УЬРУНДА 
      МЦБАРИЗЯСИ ЩАГГЫНДА ЩЕСАБАТ.......................... 94 
 
ВЫ ФЯСИЛ.  ЪЕЙЩУН ЩАЪЫБЯЙЛИЙЯ ЙАЗДЫЬЫ  
      МЯКТУБЛАР ............................................................... 126 
 
ВЫЫ ФЯСИЛ. “AZADLЫQ”  RADИOSUNDA  ЧЫХЫШЛАРЫ ................ 147 
 
ВЫЫЫ ФЯСИЛ. «АЗЯРБАЙЪАН»  ЖУРНАЛЫНДА  ЧАП ЕДИЛМИШ   
МЯГАЛЯЛЯРИ ............................................................ 156 
 
ЫХ ФЯСИЛ.  РУС ДИЛИНДЯ НЯШР ЕДИЛМИШ  
                     МЯГАЛЯЛЯРИ ............................................................. 205 
 
Х ФЯСИЛ.   ДОСТЛАРЫ  ОНУН ЩАГГЫНДА................................... 227 
 
 
ИСТИФАДЯ ЕДИЛМИШ ЯДЯБИЙЙАТ................................................. 250 
 
ЯЛАВЯЛЯР: ФОТОЛАР, СЯНЯДЛЯР............................................ 261 
 
 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
4
 
UNUDULMAZ VЯ SEVИLЯN ИNSAN 
 
(MЦЯLLИFDЯN) 
 
zun  иllяr boyu onun haqqыnda  чoxlarы ehtиyatla, 
bяzиlяrи  dя qorxaraq danышыblar. Dцшцnцblяr kи, 
bиrdяn “yuxarылар” eшиdяr vя иstиntaqa чяkяrlяr. 

Onu hяyat verdиyи, qoruyub mцdafия etdиyи mиnlяrlя иn-
san sevиb, dяyяrlяndиrиb. Bюyцk яzиyyяtlяrdяn, tяqиblяrdяn 
sonra Vяtяnиnя qayыdan dюyцшчцlяr  иmkan dцшяndя,  бюйцк 
горху  вя  ещтийат  ичиндя onun adыnы  чяkиblяr, onu rяhmяtlя 
anыblar. 
O, bцtцn  чяtиnlиklяrиn sыxыntыsыna baхmayaraq doьma 
Azяrbaycanыnыn adыnы  щямишя uca tutub, цчrяnglи bayraьы-
mыzы иsя uzaq Avropa юlkяlяrиndя gюylяrя dalьalandыrыb. 
O, yalnыz bиr mяramla, bиr  иstяklя yaшayыb: doьma vя-
tяnи Azяrbaycan azad vя mцstяqиl olsun! Ыnsanlar bu юlkяdя 
яsarяtdяn uzaq yaшasыn!  Вятяни  щяр  ъцря  басгылардан,  режим-
лярдян гуртулсун! Иstяr bиr hяrbчи kиmи dюyцш meydanlarыnda, 
иstяrsя dя bиr sиyasяtчи vя jurnalиst kиmи mяtbuatda, radиoda 
onun sяrt, kяskиn yazыlarыnы, чыxышlarыnы mиnlяrlя иnsan oxu-
yub vя  eшиdиb. Vя  hяr dяfя  dя  bиr hяqиqяtи etиraf edиblяr: 
“Mayor elя hяmиn mayordur, qorxmaz, qяtиyyяtlи vя mяь-
rur!” 
Dostlarы ona hяmишя belя mцracияt edиblяr: “Яbo bяy”, 
“Mayor”. Bu adы ona иnsanlar sevgиdяn, baьlыlыqdan, dяrиn 
hюrmяtdяn bиldиrиb, deyиblяr.  Яsl adы  “Яbdцrrяhman” olsa 
da, hamы onu xиlaskar, cяsur mяnasыnda “Яbo bяy”, “Ma-
yor” deyиb sevиrdиlяr.  Юзц  ися  чох  заман  рясми  сяняддя  ол-
маса да, бязян йазыларыны Дцдянэински имзасы иля тягдим едир-
ди. Бу онун доьма кянди Дцдянэяйя олан севэисиндян, баьлы-
лыьындан иряли эялирди.  
Сталин она юлцм щюкмц кясмишди.Лакин ону щеч бир юлцм 
щюкмц тутдуьу мцгяддяс йолдан узаглашдыра билмяди. 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
5
O, bolшevиzmя vя kommunиst rejиmиnя nиfrяt edиrdи. Bц-
tцn varlыьы иlя stalиnиzmи lяnяtlяyиrdи vя bu yolda canыnы qur-
ban vermяkdяn dя чяkиnmяdи. 
 Sovet dюvlяtиnиn яn yцksяk alи hяrbи mяktяbиndя oxu-
sa da, qabиlиyyяt vя bacarыьыna gюrя ordenlяrlя tяltиf olunsa 
da, o, mиllи varlыьы иnkar edяn, иnsanыn azad dцшцncяsиnи ya-
saqlayan bиr quruluшa qяlbяn baьlana bиlmяdи. Onu daha 
чox dцшцndцrяn, sыxыntыlar ичяrиsиndя saxlayan bиr mцqяddяs 
amal иdи: Vяtяnи Azяrbaycanы mцstяqиl vя azad gюrmяk!. O, 
bu arzularla yaшayыr vя  hяyatыnы  tяhlцkяyя atыb mцcadиlя 
edиrdи. 
O, Stalиnиn qurduьu rejиmи lяnяtlяdиyи kиmи, Hиtlerиn dя 
иdeyalarыnы qяbul etmяdи. Onunla яlaqяlяr qurmaq mяcbu-
rиyyяtиndя qalanda da, daha чox Azяrbaycanы  dцшцnцrdц. 
Fиkиrlяшиrdи kи, bяlkя bu yolla Vяtяnиnи bolшevиzmdяn xиlas 
edяcяk, azad bиr mяmlяkяt halыna gяtиrяcяk. 
Elя bu иstяklя dя o, hяyatы daиm юlцm pяncяsиndя olan 
hяmyerlиlяrиnи baшыna topladы. Onlarыn fяallыьы  иlя  mиllи ta-
burlar yaratdы. Vя taburlara da xalqыmыzыn duyьu vя hиsslя-
rиnя uyьun adlaр verdи: “Иgиd”, “Qorxmaz”, “Aslan”, “Dюn-
mяz”, “Cavad xan”. Bu adlarla qяhrяman Azяrbaycan 
oьullarы Vяtяnи xиlasa tяlяsdиlяr. Mozdok, Daьыstan sяrhяd-
lяrиnя  qяdяr gяlиb  чatdыlar. Amma onun bu arzularы real-
laшmadы. Vя onlar yenиdяn Vяtяn hяsrяtи иlя alышыb-yandыlar. 
Doьma yurdu xиlas edя bиlmяdиlяr. 
Mцharиbяnиn sonunda Яbdцrrяhman bяy azяrbaycan-
lыlarыn gerиyя - sovet hяbsxanalarыna qayыtmamasы цчцn bю-
yцk яzиyyяtlяr чяkdи. Иtalиyada, Almanиyada yurddaшlarыnы 
baшыna toplayыb, onlarыn Tцrkиyяyя,  Мисиря gedя  bиlmяlя-
rиnя шяraиt yaratdы. Сонрадан Ватиканда олуб Папаны кюмяйя 
чаьырды, Мисиря эедиб щямйерляринин Фялястин ъябщясиня эюн-
дярилмясиня  гаршы  чыхды,  Тцркийяйя  сяфяр  едиб  щюкумятдян 
Азяри тцрклярини Совет дювлятиня тящвил вермямяйи хащиш етди.  

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
6
Юtяn  яsrиn 50-cи  иllяrиndяn  иsя onun “Azadlыq” radиo-
sunda чыxышlarы eшиdиldи. Яbdцrrяhman bяy юz alovlu чыxышlarы 
иlя  hяmvяtяnlяrиnя  mцracияt edяrяк, onlarы  mцъaдиляyя, 
qяhrяmanlыьa, Sovetlяr Bиrlиyиnя  nиfrяtя  чaьыrыrdы.  Юzцnцn 
gцclц  tяblиьatи  чыxышlarы  иlя o, kommиnиst rejиmиnиn  иnsana-
zиdd sиyasяtиnи kяskиn tяnqиd edиrdи. 
Bu чыxышlar vя belя sяrt fяalиyyяt Sovet dюvlяtиnи nara-
hat etmяyя bиlmяzdи. 1954-cц иlиn noyabrыnda Azяrbaycan-
dan gюndяrиlяn bиr casus vasиtяsиlя onu Almanиyanыn Mцn-
hen шяhяrиndя qяtlя yetиrdиlяr. Qяtlя yetиrяnиn юzцnц иsя иzи 
иtиrmяk цчцn sonradan Bakыda aradan gюtцrdцlяr. 
Bu qanlы  cиnayяtиn  цstцnц Almanиya mяhkяmяsи  aчdы. 
Mцnhendя gedяn bюyцk mяhkяmя prosesиndя  Яbdцrrяh-
man bяyи юldцrяn шяxsиn sovet casusu olduьu aydыnlaшdы. Bu 
hadиsяdяn sonra Яbdцrrяhman bяyиn  щяйат  йолдашы Leylи 
xanыm vя oьlu Яlи bяy Amerиkaya getdиlяr, orada yaшadыlar. 
Юlцmцndяn uzun иllяr  юtsя  dя,  Я.Fяtяlиbяylи fenomenи 
Azяrbaycanda hяmишя  gяzиb dolaшыrdы. Bюyцk  яzиyyяtlяr-
dяn, sцrgцnlяrdяn sonra onun gerиyя-Azяrbaycana qayыt-
mыш dostlarы  Я.Fяtяlиbяylиnи  hяr zaman yad edиr, xatыr-
layыrdыlar. 
1994-cц  иldя  Я.Fяtяlиbяylиnиn yaxыn dostu, мцщарибядя 
мцщафизячиси  олмуш  Kяррар  Яlяsgяrlи  иlя onun doьma kяndи 
Dцdяngяйя  эетдик.  Я.Fяtяlиbяylиnиn yaшadыьы evя xatиrя 
lюvhяsи vuruldu. K.Яlяsgяrlи yerя  яyиlиb torpaьы  юpdц  vя 
dedи: “And ичmишdиm kи, saь-salamat Vяtяnя qayыtsam
gedиb  Яbo bяyиn evиnи  zиyarяt edяcяyяm vя onun 
doьulduьu torpaьы юpяcяyяm”. 
O hadиsяdяn dя иllяr юtdц. Kяrrar bяy dя dцnyasыnы dя-
yишdи.  Я.Fяtяlиbяylиyя olan maraьы  иsя  cяmиyyяtdя  hяmишя 
hиss edиrdиm. Azяrbaycan mяtbuatыnda bu mюvzu  иlя baьlы 
yazыlarыm  чap olunanda, televиzиyaларdaкы verиlишlяrdя  чыxыш-
ларым  оланда,  сонрадан  чoxlarы maraqlanыr vя  Я.Fяtяlиbяylи 
haqqыnda suallarla mцracияtlяr edиrdиlяr. 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
7
     Artыq hиss edиrdиm kи, onun fяalиyyяtи haqqыnda ayrыca 
bиr kиtab hazыrlanmalыdыr. Baxmayaraq kи, 2002-cи  иldя 
“Azяrbaycan legиonerlяrи” mюvzusunda kиtab nяшr etdиrmиш 
vя  Я.Fяtяlиbяylиnиn fяalиyyяtи  иlя baьlы genиш  mяlumatlar 
vermишdиm, lakиn cиddи araшdыrma ишиnя ehtиyac vardы.
  
Qeyd edim ki, 18 ilя yaxыn иди ki, onun haqqыnda araш
-
dыrmalar aparыr, hяyatы, fяaliyyяti ilя baьlы  sяnяdlяr topla-
yыrдыm. Bu mцddяtdя  Tцrkiyяdя, Polшada, Rusiyada olub, 
onun haqqыnda imkanыm  чatan materiallarы  яldя etмишdim. 
Bu,  яlbяttя, asan deyilди. Azяrbaycan tarixindя  iшlяnilmя-
miш bir mюvzunu araшdыrыb tяqdim etmяk, sistemlяшdirmяk 
чox bюyцk zяhmяt tяlяb edirди. Lakin bu чяtinliklяrin ha-
mыsы artыq arxada qaldы. Vя инди Я.Fяtяlibяyli-Dцdяnginski 
шяxsiyyяti, onun Azяrbaycanыn mцstяqilliyi uьrunda apardы-
ьы  mцbarizя  bцtцn geniшliyi  иля xalqыmыza ilk dяfя olaraq 
tяqdim edilir. Bu tяqdimatы xalqыmыzыn razыlыqla qяbul edя-
cяyinя inanыram. Bu шяxsiyyяtlя tanыш olacaq xalqыmыz юzц-
nцn yetirdiyi daha bir fяdakar, gюrkяmli insanы ilя  fяxr 
edяcяk vя duyьulanacaq. 
Ялавя edиm kи, legиonerlяr mюvzusu иlя baьlы araшdыrma-
larым Azяrbaycan cяmиyyяtиndя heч  dя  mяmnunluqla qar-
шыlanmayыb. Xatыrlayыram kи, hяlя 1991-cи  иldя M.Я.Rяsul-
zadяnиn вя Я.Фятялибяйлинин Almanиyada legиonerlяrlя baьlы 
fяalиyyяtиnи яks etdиrяn bиr mяqalяm hяtta, Azяrbaycan Alи 
Sovetиnиn иclasыnda mцzakиrя mюvzusuna чevrиlmиш vя cиddи 
tяnqиd edиlmишdи.  
Eynи sиtuasиya “Azяrbaycan legиonerlяrи” kиtabыmыn nяш-
rиndяn sonra oldu. Mцяyyяn adamlar hяm qыsqanclыqdan, 
hяm mюvzunu dцzgцn anlamamaqdan, tarиxи hadиsяlяrя yenи 
yanaшa  билмядикляриндян  hяmиn kиtabыmla baьlы Prezиdent 
Aparatыna, Mиllи  Tяhlцkяsиzlиk Nazиrlиyиnя, Dюvlяt Arxиv 
Иdarяsиnя,  ишlяdиyиm Bakы  Dюvlяt Unиversиtetиnя  шиkayяt 
mяktublarы yazdыlar. Bu mюvzunu doktorluq иши olaraq 
mцdafия etmяyиmя maneчиlиk tюrяtdиlяr. 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
8
Lakиn bu ишlяr hamыsы юtцb keчdи vя belя tяzyиqlяr, hц-
cumlar mяnи heч zaman legиonерlяr vя  Я.Fяtяlиbяylи  mюv-
zusundan uzaqlaшdыrmadы. Иmkanыm dцшdцkcя, daha da yenи 
faktlar topladыm vя axtarыb, araшdыrdыm. 
Dцшцnцrяm kи, Я.Fяtяlиbяylи haqqыnda hяlя чox araшdыr-
maлар, tяdqиqatlar aparmaq lazыmdыr. Tяbии  kи, maddи  вя-
зиййят иmkan versяydи ABШ-da, Almanиyada daha genиш araш-
dыrmalarla mяшьul olardыm. Vя иnanыram kи, gяlяcяkdя шяраит 
олдугъа bu юlkяlяrиn arxиvlяrиnи araшdыrыb, daha yenи faktlarын  
цzя чыxarылмасы мцмкцн олаъаг. 
Bu kиtabы nяшrя hazыrlayarkяn bир чox иnsanlarыn sяmи-
mиyyяtиnиn, xeyиrxahlыьыnыn  шahиdи oldum vя  инди onlara юz 
tяшяkkцrlяrиmи bиldиrmяk иstяyиrяm. Иlk юнъя xeyиrxah иnsan 
olan,  Я.Fяtяlиbяylиnиn fяalиyyяtи  иlя baьlы  mяnя  чoxlu sя-
nяdlяr vermиш, mяslяhяtlяr etmиш  dяyяrlи  zиyalыmыz  Ramиz 
Abutalыbova tяшяkkцrцмц bиldиrиrяm. 
Araшdыrdыьыm bu mюvzuya cиddи mяnяvи dяstяk olmuш, 
С.Мцмтаз  адына  Азярбайъан  Республикасы  Дювлят  Ядябиййат 
вя  Инъясянят  Архивинин  Директору  Maarиf Teymurun adыnы 
mиnnяtdarlыqla чяkиrяm. 
Мювзуну  юйрянмяйимдя  щямишя  мяня  дяйярли  билэиляр 
вермиш  бюйцк  мцъащид,  кечмиш legиoner,  ютян  ил  Тцркийядя 
дцнйасыны  дяйишмиш  Мящяммяд  Кянэярлинин  адыны  щюрмятля 
анырам. 
Sяnяdlяrиn, materиallarыn toplanыlmasыnda kюmяklиk gюs-
tяrmиш иnsanlardan bиrи dя, иndи dцnyasыnы dяyишmиш, Я.Fяtяlи-
bяylиnиn bacыsы  oьlu rяhmяtlиk  Abиd Qayыbov olmuшdur. 
Mяhz Я.Fяtяlиbяylиyя gюrя bюyцk mяhrumиyyяtlяr yaшamыш, 
uzaq Sиbиr sцrgцnцndя olmuш, sonradan иsя  bцtцn hяyatыnы 
dayыsы haqqыnda mяlumatlar toplamaьa hяsr etmиш bu иnsanы 
heч zaman unutmayacaьam.Тяяssцf kи, bюyцk иntиzarla gюz-
lяdиyи bu kиtabыn nяшrиnи o, gюrя bиlmяdи. 
Kиtabыn nяшrиnя  dяstяk vermиш  bиr  шяrurlu dostumun 
adыnы иsя ayrыca qeyd etmяk иstяyиrяm. Televиzиyalarыn bиrиn-

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
9
dяkи чыxышыmdan sonra mяnя zяng edяn Mяmmяdqulu Sцley-
manov  цrяkdяn bu ишя qoшulmaьa hazыr olduьunu bиldиrdи. 
Cavan olmasыna baxmayaraq, mиllи tarиxя, mиllи mяdяnиyyя-
tя, tarиxи шяxsиyyяtlяrиmиzя чox sayьыlы olan bu иnsan mяndя 
xoш  tяяssцratlar oyatdы  vя belя  gяnclяrиn Azяrbaycan cя-
mиyyяtиndя olmasыna чox sevиndиm. 
Dиgяr bиr шяrurlu dostumun - Abаsяt Ялийевин adыnы da 
mиnnяtdarlыqla  чяkmяk  иstяyиrяm.  О,  бюйцк  щявяс  вя  сями-
миййятля Я.Фятябяйли щаггында мялуматларын топланылмасында 
адамлары мянимля эюрцшдцрцр, таныш едирди. 
Нахчыванын  щюрмятли  зийалыларындан  олмуш,  бюйцк  пе-
дагог рящмятлик Яли Ялийевин нявяси, тарих елмляри намизяди 
Наил  Ялийевин  бу  китабын  няшриня  вердийи  дястяйи  айрыъа  гейд 
етмяк истяйирям. 
Vя  tяbии olaraq bu ишиmиzя  dяstяk olmuш  “Zeyvя–Dц-
dяngя”  Хейриййя  Cяmиyyяtиnя, bu cяmиyyяtиn aьsaqqal-
larындан olan Бейдулла  мцяллимя, kitabın təkrar nəşrinə 
kömərk etmiş Azər müəllimə tяшяkkцrümü vя dяrиn hюrmяtи-
mи bиldиrиrяm.  
Qeyd edim ki, Я.Fяtяlиbяylи-Dцdяngиnskиnиn anadan 
olmasыnыn 100 иllиyиnə həsr olunmuş bu kitab təkrar nəşr edilir. 
Инанырам  ки,  она  щяср  едилмиш bu китабы  охуйанлар,  ХХ  ясрдя 
Азярбайъан халгынын йетишдирдийи чох эюркямли бир шяхсиййятля 
таныш олаъаг, онунла гцрур дуйаъаглар. 
Рuhu шad olsun! 
 
Нясиман Йагублу 
Тарих елмляри намизяди 
е-маил: насиман_йаqублу@маил.ru 
Bakы, 05 sentyabr 2009   
www.
dudanginski
.com 
E-mail: Abo@dudanginski.com 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
10
 
Ы ФЯСИЛ 
 
Щ
Щ
Я
Я
Й
Й
А
А
Т
Т
 
 
В
В
Я
Я
 
 
 
 
Ф
Ф
Я
Я
А
А
Л
Л
И
И
Й
Й
Й
Й
Я
Я
Т
Т
И
И
 
 
 
Цмуми мялумат 
 
   
 Ябдцррящман  Яли  оьлу  Fяtяlиbяylи  (Або  Дцдянэин-
ски) 1908-ъи илин ийун айынын 12-дя Нахчыванын Шярур району-
нун Дцдянэя кяндиндя анадан олуб. 
   
Тифлисдяки  щярби-пийада  мяктябини  битириб,  сонра 
Азярбайъан дивизийасында хидмят едиб. 
   
 Москвада  Щярби  Академийада  тящсил  алыб.  Минбашы 
(майор) рцтбясиндя олмушдур. 
   
Ленинград  щярби  даирясинин  гярарэащында  хидмят 
етмиш, 6-ъы шюбянин ряиси олмушдур.  
   
 Совет  ордусунда  баъарыглы  щярби  хидмятиня  эюря 
«Гызыл Улдуз» ордени иля тялтиф едилиб. 
   
Икинъи Дцнйа мцщарибясиндя Азярбайъан леэионунун 
башчысы олуб.  
   
АБШ  конгресинин  малиййяляшдирдийи  «Азадлыг»  радио-
сунун Азярбайъан редаксийасынын, ейни заманда «Азярбай-
ъан»  журналынын  (Ъ.Щаъыбяйли  иля  бирликдя)  баш  редактору 
олуб. 
   
АБШ-ла,  Гярб  дювлятляри  иля  ъидди  ялагяляр  гуруб, 
Азярбайъанын мцстягиллийи уьрунда бюйцк мцбаризя апарыб. 
   
1954-ъц илдя ССРИ  ДТК-сынын (КГБ) щярби кяшфиййаты 
тяряфиндян гятля йетирилиб.  
   
Мязары  Алманийанын  Мцнщен  шящяри  йахынлыьындакы 
Нйу-Улм гябирстанлыьындадыр. 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
11
 
 ЩЯРБЧИ, СИЙАСЯТЧИ, ЖУРНАЛИСТ
 
 
 
Я 
 бдцррящман Fяtяlиbяylи-Dцdяngиnskи яslяn Naxчы-
vanыn  Шяrur rayonundandыr. O, 1908-cи  иl  иyunun 
12-dя  Шяrurun Dцdяngя  kяndиndя anadan olmuшdur. Ata-
babalarы  mяшhur Sяfяvи  nяslиnя  mяnsubdur.  Нахчыванын 
танынмыш  зийалысы  Яли  Ялийев  юзцнцн  «Яlиncя yaddaшы, Naxчы-
van, 1914-1992» kиtabыnda bu haqda maraqlы  mяlumatlar 
vermишdиr: «Arpaчayыn sol sahиlиndя mяskunlaшan sяfяvиlяrя 
(Sяfиyevlяrя) gяldиkdя, bu tayfanыn nцmayяndяlяrи dя dюv-
lяt aparatalarыnda mюvqe sahиblяrи olmuшlar. Qяza rяиslяrи-
nиn  яksяrиyyяtи  sяfяvиlяrdяn  иbarяt  иdи. Sяfяvиlяr nяslиndя 
Nяso xanın atası tanыnmыш Иsmayыl xan bиr qayda olaraq qя-
zanыn mиrabы seчиlяrdи. 1914-1915-cи иllяrdя onu bиr neчя dя-
fя  шяxsяn gюrmцшdцm, boy-buxunlu, saqqallы  kишиydи. Sяfя-
vиlяr 1920-cи  иldяn etиbarяn xeylи  zяиflяmиш, mцlklяrи daьыl-
mыш, юzlяrи dя pяrяn-pяrяn dцшmцшlяr. Sяfяvиlяrиn nцmayяn-
dяsи Teymur bяy юmrцnцn sonunadяk Шяrur Qяza Иcraиyyя 
Komиtяsиnиn katиbи  vяzиfяsиndя  ишlяmишdиr. Taьы  bяy Baш 
Noraшen natamam orta mяktяbиndя rus dиlиnи tяdrиs etmиш-
dиr. Allah rяhmяt elяsиn, mяn dя ondan dяrs almышam. Sяfи-
evlяrdяn Яbdцrrяhman (Abo) Fяtяlиbяyov Иsmayыl xanыn (Nя-
so xanыn) nяvяsи иdи. Qяrяz, Иsmayыlыn юvladlarы-Bяhlul xanы, 
Beytulla xanы, Rяшиd xanы sovet hюkumяtи zцlmя dцчar etdи, 
axыrыna  чыxdы. Beytulla xandan baшqa, hamыsы  mяhv oldu. 
Sяfяvиlяrиn hяm dя  Dяrяlяyяzdя yaшayan Vяkиlovlarla qo-
humluьu vardыr. Sяfиyevlяr sцlalяsиndя qalan nяslиn az bиr 
qиsmи hazыrda Baш Noraшendя-Cяlиlkяnddя  mяskundur. Bu 
sцlalяnиn gюrkяmlи шяxsиyyяtlяrиndяn bиrи dя uzun иllяr иctи-
maиyyяtиmиzя  Vяtяn xaиnи  kиmи  tяqdиm olunan Яbdцrrяh-
man (Abo) Dцdяngиnskиdир Mяn Abonu цч dяfя gюrmцшяm. 
Kяlbalы xan ona oxшayыrdы. Olduqca cяsur, mяrd adam иdи. 
Hakиmиyyяtя  gяlmиш yenи  tяhsиl gюrmяyяn, amma vяzиfяdя 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
12
olan adamlarы иncиdяrdиlяr. 1929-cu иldя Abonu (Яbdцrrяh-
manы) komsomol sыralarыndan xarиc edяndя, gяnc  Яbdцr-
rяhman ona amansыz mюvqe tutanlar qarшыsыnda  яsяblяrиnи 
cиlovlaya bиlmяyиb aьlayыr vя deyиr kи, mяnи atama gюrя cяz-
alandыrыrsыnыz, axы, mяn onu gюrmяmишяm, Allahыn hиmayя-
sиndя bюyцmцшяm. Tяnяlяrя, tяhqиrlяrя dюzmяyяn yenиyet-
mя kяndи gиzlиncя tяrk edиb Tиflиsя gяlиr. Tиflиsdя hяrbи mяk-
tяbdя oxuyan Яbdцrrяhmanla tez-tez gюrцшяrdиk. Zaqafqa-
zиya Kommunиst Unиversиtetиndя oxuyan naxчыvanlы tяlяbя-
lяrиn yanыna vaxtaшыrы gяlяrdи, tяlяbя dostum Hцseyn Mah-
mudovla dostluq edяrdи. Gюzцndя daиm kяdяr var иdи, doь-
ma kяndиndя verиlяn mяnяvи яzablar ona rahatlыq vermяzdи. 
Zavallы  bиlmиrdи  kи, qohumlarыnыn qarшыlaшacaьы  mцsиbяtlяr 
hяlя иrяlиdя иdи. Aчыq danышmaьы sevиrdи, dцz sюzцn aшиqи иdи. 
Qяtиyyяtlя deyиrяm: o heч zaman el-obasыna, doьma xalqыna 

Yüklə 1,88 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   21




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin