Yakuniy nazorat ishi Kazus

---

Yakuniy nazorat ishi 
Kazus 
 Lutsiy bozorda karam sota turib, o'z mahsuloti sog'lomni yanada sog'lom, 
kasalni esa tuzatishini aytib maqtay boshladi. Bel og'rig'idan azoblanayotgan 
Mark uning yonidan o'ta turib, o'n bosh karam sotib oldi va bir necha kun undan 
iste'mol qilsa ham og'riq o'tib ketmadi. So'ngra u sudga murojaat qilib, 
shartnoma predmeti sotuvchi aytgan xususiyatlarga ega emasligi tufayli 
pulining qaytarib berlishini talab qildi. Mark Lutsiy karam hamma dardga da'vo 
ekanligini aytganini tasdiqlovchi bir necha guvohlarni olib keldi. Sizning 
qaroringiz. 
Javob 
Demak kazusda asosiy hal qilinadigan masala Mark bilan Lutsiyning qaysi 
biri haqliligini aniqlash hisoblanadi. Kazusga javob berish uchun, birinchi 
navbatda Lutsiy va Mark o’rtasidagi tuzilgan shartnoma shartnomaning qaysi 
turiga mansub ekanligini bilib olishimiz lozim. Bu shartnoma konsensual 
shartnoma turiga kiradi. Konsensual shartnoma bu ikki tomonning o’zaro 
oddiygina kelishuvidan vujudga kelgan shartnomalardir va bu shartnoma oldi-
sotdi, pudrat, ishchi yo’llash kabilarda qo’llaniladi.
1
Bu shartnoma oldi-sotdi 
ko’rinishida bo’lgan, ya’ni sotuvchi biror bir narsani xaridorga berish evaziga 
undan pul olgan.
Mazkur shartnomada xuddi ikki tomonlama kelishuvdagidek 
sotuvchining majburiyatlari ham belgilangan. Sotuvchi ashyoni xaridorning 
mulki sifatida berishga majbur edi. Bunda ashyo yaroqli holatda bo‘lishi zarur 
edi. Qadimgi rim huquqi qonunlar to‘plamiga muvofiq, sotuvchi sotayotgan 
narsasining aybi, ya’ni nuqsonini xaridorga aytishi kerak va bunga majbur, agar 
1
Shomuhamedeva Z. Sh. Rim hususiy huquqi: Darslik. To’ldirilgan qayta nashr.-T :TDYI nashriyoti, 2010, - 113 
– bet 

---

aytmasdan sotilsa u savdogar javobgarlikga tortiladi deyilgan. Bundan tashqari, 
savdogar o’zining sotayotgan narsasini aldov yo’li bilan, ya’ni bu narsa omad olib 
keladigan yoki odamni o’lim to’shagidan olib chiqadigan hislatlarga ega deb 
sotadigan bo’lsa, lekin sotilgan narsa unday hislatlarga ega bo’lmasa bu holatda 
ham savdogar javobgarlikga tortilgan. Agarda, xaridor olgan narsa bunday 
hislatlarga ega emasligini bilib qolsa sudga murojat qiladi va odatda bunday 
ayblarga qadimiy rim qonunchiligida savdogar ashyo narxining ikki barobar 
haqini to’lashi bilan jazolangan. Bundan tashqari, kazusning oxirida kelgan 
jumlada aytilishicha Mark Lutsiy karam hamma dardga da'vo ekanligini aytganini 
tasdiqlovchi bir necha guvohlarni olib kelganligi aytilgan.Rim huquqi kitoblaridan 
bilamizki, bu kitoblarda guvoh masalasiga alohida etibor berilgan, ya’ni mulkni 
boshqa shaxsga o’tkazishda 5 ta guvoh qatnashgan. Bundan ko’rinib turibtiki, 
agar Lutsiy sotgan karamlarining shunday hislatlarga ega ekanligini karamni 
sotib olgan va tuzalib ketgan shaxslar bilan isbotlay olmasa Mark guvohlari 
yordamida Lutsiyni javobgarlikga tortishi mumkin. 
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, Lutsiy karamlarini kasalni tuzatuvchi 
hislatlarga egaligini isbotlay olmasa, Pretor Lutsiyni yolg’onchilikda ayblab va 
haqiqiy guvohlarga tayangan holda Lutsiydan ashyoning 2 barobar narxini 
Markga undirib berishi mumkin.