YAŞil iNKİŞAF: enerji SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ alternativ məNBƏLƏR 2 yaşil iNKİŞAF

YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
4.2. Beynəlxalq təcrübədə fiskal alətlərdən istifadə
  Beynəlxalq təcrübədə aşağıdakı fiskal alətlərdən istifadə edilir:
1. “Enerji vergiləri”. Bir qayda olaraq enerji vergilərinin tətbiqi 
bu və ya digər enerji resursunun qiymətinin bahalaşmasına səbəb olur. 
Nəticədə həmin vəsait bir tərəfdən, büdcə gəlirlərinin həcminin ar-
tımını şərtləndirirsə digər tərəfdən, həmin ödənişlər eynilədə ener-
ji səmərəliliyinin artmasına xidmət etmiş olur. Yəni vergi bu halda iki 
cür enerji səmərəliliyini stimullaşdırır. Misal üçün, bu vergilər ener-
ji səmərəliliyinin təmin edilməsinə yönəldilmiş qrantların alınması 
yönəldilə bilər. 
Bu şəraitdə bir məqama xüsusilə diqqət yetirmək lazımdır ki, enerji 
vergisi yaranan ekoloji fəsadların aradan qaldırılmasına xidmət etmir. 
Sadəcə o xərclərin bir hissəsini qarşılayır. Beynəlxalq təcrübədə Avropa 
Birliyi ölkələri tərəfindən minimal enerji vergisinin tətbiq edilməsi ilə 
bağlı saziş imzalanmışdır. Bu sazişə əsasən 2004-cü ildən başlayaraq AB-
yə üzv dövlətlər ölkə ərazisində (kömür, qaz və elektrik enerjisi) mini-
mal enerji vergi dərəcələri tətbiq etməlidirlər. 
Beynəlxalq təcrübədə ekoloji vergilərin tətbiqi çərçivəsində “ver-
gi dəyişmələri” konsepsiyasından istifadə edilir. Konsepsiyanını 
mahiyyəti ekoloji vergilərin tətbiq edilməsi hesabına digər vergilər üzrə 
vətəndaşların yükünün azaldılmasıdır. Misal üçün, Niderlandda 1996-
cı ildən tənzimləyici enerji vergiləri tətbiq edilir ki, əsas məqsəd bir 
tərəfdən, enerjiyə qənaət və ekoloji fəsadların aradan qaldırılmasıdır-
sa, digər tərəfdən, birbaşa vergilərin üzərindən yükün dolayı vergilərin 
köçürülməsidir. İsveçdə 1989-cu ildən elektrik enerjisindən və yanacaq 
növlərindən tutulan (bioyanacaq və torf istisna olmaqla) ümumi enerji 
vergisi tətbiq edilmişdir . 1991-ci ildən İsveçdə aparılan vergi islahatları 
ekoloji hədəflərə uyğun reallaşdırılır. 2001-ci ildən isə hökumət 2001-
2010-cu illəri əhatə edən (ekoloji hədəfləri) “vergi dəyişmələri” strategi-
yasını qəbul etmişdir.Başqa sözlə desək, vətəndaşın vergi yükü azalmır, 
sadəcə vergi yükünün strukturunda dəyişiklik baş verir.

- 108 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
Cədvəl 4.1. Avropa Birliyində enerji vergilərinin ümumi vergilərdə payı, %-lə 
2007
2008
2009
2010
2011
AB-yə üzv olan 27 dövlət üzrə 
orta göstərici
4.5
4.4
4.8
4.8
4.7
O cümlədən:
Bolqarıstan
8.7
9.0
8.9
9.1
9.1
Latviya
5.6
5.7
7.7
7.3
6.9
Sloveniya
5.7
5.8
7.3
7.2
6.9
Litva
5.3
5.0
6.4
6.5
6.1
Çexiya
5.8
5.7
6.4
5.9
6.0
Yunanıstan
5.5
5.3
6.2
6.2
6.0
Lyüksemburq
6.5
6.4
6.0
5.8
5.9
Mənbə: Taxation trends in the European Union, Eurostat, 2013
2. Vergi güzəştləri. Vergi güzəştlərinin tətbiqi daha çox enerjiyə qənaət 
edən avadanlığın idxal rüsumundan azad edilməsi [Bolqarıstan, Slovakiya], 
gəlir (mənfəət) vergisində müəyyən edilən güzəştlər [Fransa (8 min avroya 
qədər 15%), Çexiya, Niderland, Rumıniyada mənfəət vergisi üzrə güzəştlə 
yanaşı, dövlət büdcəsindən faizsiz ssuda] şəxsin enerji səmərəliliyini təmin 
edəcək avadanlığa investisiya qoyuluşunu stimullaşdırmaq məqsədi daşıyır
1
. 
3. Əmlak vergisi. Xüsusilə Skandinaviya ölkələrində populyar olan 
bu təcrübə daha çox evin 5 standarta uyğunluğu çərçivəsində tətbiq edi-
lir. 1-ci standart evin (əmlak) görünüşü (fasada və s.), 2-ci standart sanitar 
göstəricilər, 3-cü standart  mətbəx, 4-cü standart dogər elementlər (ka-
min, zirzəmi və s.), 5-ci standart bilavasitə enerji səmərəliliyi göstəriciləri 
aid edilir. Misal üçün, evdə kamin varsa enerji səmərəliliyinin azalmasını 
məhdudlaşdıran amil kimi daha böyük dərəcə ilə əmlak vergiyə cəlb edilir. 
4. Əlavə Dəyər Vergisi (ƏDV). ƏDV-nin fiskal alət olaraq differensial 
dərəcələrinin tətbiqi təcrübəsi bu sahəyə investisiya qoyuluşunu stimullaş-
dırmaq məqsədi daşıyır. Misal üçün, Çexiya Respublikası bu istiqamətdə 
1
http://www.energosovet.ru/stat542p15.html

- 109 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
5%-lik, Macarıstan 12%, Slovakiya isə 
10-23% nisbətində aşağı vergi dərəcəsi 
tətbiq edir.
5. Sürətli amortizasiya. Bir sıra 
dövlətlərdə (Niderland, Birləşmiş 
Krallıq, Rusiya Federasiyası) “ekolo-
ji” investisiyalara sürətli amortizasiya 
tətbiq edir. Rusiya təcrübəsinin əsas 
xüsusiyyətlərindən biri odur ki, enerji 
səmərəliliyinə xidmət edən avadan-
lıqların A-dan (ən yüksək) G-yə (ən 
aşağı) qədər səmərəlilik kateqori-
yaları müəyyən edilir. Lakin, sürətli 
amortizasiya təcrübəsi məhz enerji 
səmərəliliyinin təmin ediləməsi ba-
xımından populyar hesab edilmir 
və bir qayda olaraq məhdud zaman 
çərçivəsində istifadə edilir.
Birləşmiş Krallıq  2001-ci ildən avadanlığın sürətli amortizasiyanı tətbiq 
edən proqram qəbul etmişdir. Bunun nəticəsim olaraq 7 mindən 3 milyard 
funt sterlinq dəyərində avadanlıq alınmışdır. 
6. Nəqliyyat və ya yol vergisi (yığım). Bir çox ölkələrdə (Sinqapur, 
Danimarka, Finlandiya, Norveç, Birləşmiş Krallıq və s.) yollarda yaranan 
tıxacların aradan qaldırılması məqsədilə nəqliyyat və ya yol vergisi tətbiq 
edilir. Ən populyar təcrübə Sinqapur nümunəsidir. 1975-ci ildən Sinqapur-
da şəhərin mərkəzi hissəsinə səhər pik saatlarında daxil olan 4 və daha ar-
tıq sayda sərnişini olan avtomobillər üçün yığımlar (1 avro 1 gün və ya 20 
avro aylıq) tətbiq edilir. 1998-ci ilədn bu sistem bir qədər də modernizasiya 
edildi. Avtomobillərdə smart kartlar qoyuldu. Şəhərin mərkəzi hissəsinə 
daxil olan avtomobillər vaxtdan asılı olaraq smart kartlardan istifadə 
etməklə ödəniş edirdilər. Həmçinin avtomobillərin alınması üçün Sinqapur 
hökuməti böyük nisbətdə vergilər tətbiq etdi. Həmçinin, büdcə sektorunda 
Enerji səmərəliliyinin artırılmasına 
yönəldilmiş ən uğurlu təcrübə 
Danimarka nümunəsidir. 70-ci 
illərdə baş vermiş neft böhranına 
cavab olaraqenerji istehlakını 
artırmadan, enerji tutumluğunu 
və karbon dioksid tullantıları-
nın həcmini əhəmiyyətli şəkildə 
azaldaraq ÜDM-i iki dəfə artıra 
bildi. Əsas fiskal rıçaq kimi enerji 
resurslarının istehlakını azaltmaq 
məqsədilə təbii qaz, neft və neft 
məhsullarının vergi dərəcələri artı-
rıldı. Bu islahatların digər müsbət 
nəticələri dövlət borcunun, neft 
idxalının həcminin azaldılması və 
ətraf mühitin mühafizəsi oldu.

- 110 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
çalışan işçilər üçün yolda tıxac yaranmaması məqsədilə hökumət müxtəlif iş 
rejimləri tətbiq etdi Bu sistemin tətbiqi ilə yollarda müşahidə edilən inten-
sivlik (xüsusilədə, pik saatlarında 45%) azaldı.
Eyni təcrübə Londonda da tətbiq edilir. 2003-cü ildən səhər 7:00-dan ax-
şam 18:30-dək şəhərin mərkəzinə daxil olan avtomobillər 5 (2008-ci ildən 8) 
funt sterlinq ödəməlidir. Sistemin tətbiqinə hökumət 200 milyon funt sterlinq 
sərf etsə də artıq birinci il bu məbləğin 80 milyonu geriyə qayıtdı (özünü ödəmə 
birinci il 40%). Nəticədə yollardakı tıxacların həcmi 30% azaldı, avtobuslardan 
istifadə dərəcəsi 14%, metrodan istifadə 1% artdı
2
.AFR-də ictimai nəqliyyatdan 
istifadə edənlərin sayında əhəmiyyətli artım müşahidə edilmişdir.
Eyni zamanda, hibrid avtomobilləri alan sürücülərin nəqliyyat 
vergisindən, həmçinin avtomobillərin park edilməsi xərcindən (ABŞ, Rusi-
ya Federasiyası və s.) azad edilir.  
7. Dövlətin əsaslı vəsait qoyuluşu. Dövlət sektoru tərəfindən ener-
ji səmərəliliyinin artırılması məqsədilə əsaslı vəsait qoyuluşu iki formada 
həyata keçirilir.
I. Cari xərclər üzrə “enerji səmərəliliyi”nin maliyyələşməsi. Cari 
xərclərin strukturunda yer alan enerji səmərəliliyi xərclərinə nümunə kimi 
enerji səmərəliliyinə xidmət edən malların alınması, büdcə sektorunda yer 
alan binaların enerji qənaəti normalarına uyğunlaşdırılması.
II. Büdcə qrantları vasitəsilə maliyyələşmə. Dövlət büdcəsi 
vasitəsilə təsərrüfat subyektlərinə enerji səmərəliliyinin təmin edilməsi 
məqsədilə investisiya layihələrinin reallaşdırılması məqsədilə qrantların 
verilməsi AB-yə üzv olan (İtaliya, Çexiya və s.) bir sıra dövlətlərdə tətbiq 
edilir. Həmçinin, Rusiyanın bir neçə vilayətində (misal üçün, Orenburq) 
bu təcrübə sınaqdan çıxarılır. 
İnvestisiya layihəsi 0-5 nisbətində [
A.icra səviyyəsinə görə: əgər layihə 
70-100% arası icra edilirsə 5, 60-70% − 4, 50-60% − 3, 30-50% − 2, 0-30% 
− 1 bal ilə, 
B.layihənin özünüödəmə müddətinə görə 1 ilə qədər 5, 3 ilə 
qədər 3, 3ildən yuxarı 1 balla, 
C.layihənin vilayətin inkişafına xidmət 
edən sosial səmərəsi 5, bələdiyyənin inkişafına xidmət edən sosial səmərəsi 
3, təsərrüfat subyektinin inkişafına xidmət edən səmərəsi 1 balla, 
D.əgər 
2
Мировой Энергетический Совет и Институт транспортной политики г. Виктории, 2006

- 111 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
layihə büdcəyə vergi ödənişlərinin həcmini 10% artırırsa 5, 5-10% artırır-
sa 3, 5% qədər artırırsa 1 balla] qiymətləndirilir. 
Tədqiqatlar göstərir ki, enerji səmərəliliyinin təmin edilməsinə 
yönəldilmiş təsərrüfat subyektlərinə investisiya qoyuluşunun həcminin 
10% artımı istehsalın enerji səmərəliliyini 4% yüksəldir
3
. 
Cədvəl 4.2. Avropa Birliyi ölkələrində enerji səmərəliliyinin 
dövlət sektorunda artırılması imkanları
                İmkanlar
Nəqliyyat
Avtomobillərin alınması hesabına enerji 
səmərəliliyinin 22% artırılması (AB üzrə)
İctimai binalar
20-30% artırmaq (Danimarka)
20% artırmaq (AFR)
2010-cu ilə 2002-ci illə müqayisədə 17% 
artırmaq
(Yaponiya kommersiya sektoru)
Satınalmalar
21% artırmaq (AFR)
Ofis avadanlığı
34% artırmaq (AB)
Elektrik enerjisi
28% artırmaq (Danimarka)
Dövlət sektorunun məcmu potensialı
20% Avropa Birliyi üzrə
Mənbə:  http://energohelp.net/upload/art165.pdf
8. Məqsədli-proqram və digər strateji sənədlərin qəbulu təcrübəsi.
Bu sahədə daha populyar Bolqarsıtan təcrübəsidir. Bolqarıstanda qəbul 
edilmiş 5 strateji sənəd (Nəqliyyat sektorunda enerji səmərəliliyinin artırıl-
ması milli proqramı, Enerjiyə qənaət edən texnologiyaların kiçik və orta sa-
hibkarlıqda tətbiqi proqramı və s.) müəyyən bir dövrü (2005-2020-ci illər) 
əhatə etsədə hər il bu istiqamətdə yeni bir illik dövlət proqramının qəbul 
edilməsi təcrübəsi mövcuddur
4
. Misal üçün, bir illik qəbul edilən proqram-
lar dövlət və bələdiyyə binalarının termoizolyasiyası məqsədilə auditi və 
sertifikatlaşdırılmasını aparılmasını tələb edir. Bu tədbir “Enerji səmərəliliyi 
haqqında Qanun”un müvafiq maddəsinin icrası məqsədilə məqsədli proq-
ram çərçivəsində icra edilir
5
. 
3
http://www.csr-nw.ru/upload/file_content_262.pdf
4
Углубленный обзор политики Болгарии в области энергоэффективности, 2008
5
http://energodoma.ru/novosti/stati/249-uglublennyj-obzor-politiki-bolgarii-v-oblasti-energoeffektivnosti

- 112 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
9. İstehlak subsidiyaları. Bu tip subsidiyalar 2 cür olur
6
: a) Vergilərin 
ödənilməsinə qədər (VÖQ) və b) vergilərin ödənilməsindən sonra (VÖS). 
Vergilərin ödənilməsinə qədər olan subsidyaların əsas xüsusiyyəti − isteh-
lakçı enerjinin daşınmasına çəkilən xərcdən az qiymət ödəyirsə bu halda, 
haqqında danışılan subsidiya tətbiq edilir. Misal üçün, yanacaq doldur-
ma stansiyasında  istehlakçı tərəfindən yanacağa görə ödənilən qiymətlə 
beynəlxalq qiymət arsındakı fərq. VÖS = VÖQ + vergi subsidiyaları. Ver-
gi subsidiyaları (VS) enerji daşıyıcılarına tətbiq edilən vergilər səmərəlilik 
həddindən aşağı olduğu təqdirdə tutulur. 
BVF-nin qiymətləndirmələrinə görə Vergilərin ödənilməsinə qədər tutu-
lan subsidiyaların həcmi dünya üzrə 480 mlrd.ABŞ dolları (dünya üzrə ÜDM-
un 0.7%), vergilərin ödənilməsindən sonrakı dövrdə verilən subsidiyaların 
həcmi isə 1.9 trilyon ABŞ dolları (dünya üzrə ÜDM-un 2.7%) təşkil edir. 
Devid Lipton (BVF eksperti) fikrincə
7
  VÖQ  təcrübəsindən imtina 
dünya üzrə tullantılarınn 15-30% azalmasına səbəb ola bilərdi. VÖS imtina-
nın həcmi daha böyük ola bilər. Belə ki, VÖS imtinanın nəticəsində 4.250 
milyon ABŞ dolları həcmində karbon dioksid tullantısının həcmi azalardı.  
10.  Ətraf mühitin çirklənməsinın qarşısını almaq üçün tətbiq 
edilən yığımlar. Bu sıraya ətraf mühitin çirkləndirilməsi üçün xüsusi yığım-
lar, təbbi resurslardan istifadə haqqı, meliorasiyaya görə ödənişlər aiddir.
Maraqlı fakt ondan ibarətdir ki, ekoloji vergilərin tətbiqi nəticəsində ver-
gi siyasətində ciddi dəyişikliklər müşahidə edilmişdir. Avtomobillərin texni-
ki xarakteristikası dəyişmiş və yeni ekoloji səmərəsi olan avtomobillərə olan 
tələb artmışdır. Bu isə enerjiyə qənaət edən avtonəqliyyat vasitələri üçün 
patentlərin sayının artımını şərtləndirmişdir.
4.3. Nəticə
Yuxarıda verilən beynəlxalq təcrübənin təhlili fiskal alətlərdən istifadənin 
aşağıdakı xüsusiyyətlərinin olduğunu göstərir:
6
http://www.imf.org/external/np/fad/subsidies/index.htm
7
http://www.imf.org/external/russian/np/speeches/2013/032713r.pdf

- 113 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
 
 
Haşiyə 
Beynəlxalq təcrübədə istər strateji planlaşdırma, istərsə də indikativ planlaşdır-
manın tətbiqi dövlət büdcəsinin məqsədli proqramlar (və ya Məqsədli Proqram 
Büdcəsi) əsasında tərtibi edilir. Ən-ənəvi metoddan fərqli olaraq məqsədli proq-
ram metodu vəsaitlərin məqsədli istifadəsi, layihələrin müsabiqə yolu ilə seçilməsi, 
nəticələrin monitorinqi və qiymətləndirilməsini şərtləndirir. 
Bu metodun əsas üstünlükləri kimi aşağıdakıları göstərmək olar:
1.  Dövlət cəmiyyətin daha çox ehtiyac duyduğu xidməti proqramlar vasitəsilə 
təqdim edir;
2.  Dövlət büdcəsi xərclərinə daha tənqidi yanaşmaq və xərclərin sosial-iqtisadi 
əsaslandırılması olmadığı halda bir sıra maddələrindən imtina etmək müm-
kündür.
3.  Ayrı-ayrı proqramların icrasına məsul olan dövlət təşkilatlarının məsuliyyəti 
artırılır.  Həmçinin subyektin fəaliyyətinin səmərəliliyi qiymətləndirilir.
4.  Optimal idarəetmə modeli qurulur.
5.  Dövlətin maliyyə fəaliyyətinin real olaraq qiymətləndirilməsi imkanı yaranır. 
•  Enerji səmərəliliyinin təmin edilməsinə yönəldilmiş tədbirləri şərti 
olaraq iki kateqoriyaya ayırmaq olar: təşviqedici (məlumat, maliyyə 
dəstəyi) və məhdudlaşdırıcı (yığım və s.);
•  Təşviqedici tədbirlərin əsas məqsədi daha çox insanın bu prosesə cəlb 
edilməsidir;
•  Vergi güzəştləri daha səmərəli alət hesab edilir və Avropa Birliyi 
ölkələrində kifayət qədər populyardır. Vergi güzəştlərinin tətbiqi daha 
çox enerjiyə qənaət edən avadanlığın idxal rüsumundan azad edilməsi, 
mənfəət vergisində müəyyən edilən güzəştlər, şəxsin enerji səmərəliliyini 
təmin edəcək avadanlığa investisiya qoyuluşunu stimullaşdırmaq 
məqsədi daşıyır;
•  “Enerji vergiləri” daha bir alət olaraq vəsaitin bir tərəfdən, büdcə gəlirlərinin 
həcminin artımını şərtləndirməsiə digər tərəfdən, həmin ödənişlərin 
eynilədə enerji səmərəliliyinin artmasına xidmət etməsi deməkdir;
•  Ayrı-ayrı vergilər üzrə götürdükdə ƏDV üzrə aşağı vergi dərəcələrinin 

- 114 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
tətbiqi təcrübəsinə üstünlük verilirsə, əmlak vergisi üzrə əmlakın növündən 
asılı olaraq standartlar üzrə differensial vergi dərəcələri tətbiq edilir;
•  Digər alətlər sırasında məqsədli-proqram büdcəsi və strateji sənədlərin 
qəbul edilməsini göstərmək olar;
•  Digər tərəfdən, bir çox ölkələrin qanunvericiliklərində təsbit edilmiş 
ekoloji vergilər və ya enerji səmərəliliyinə hədəflənmiş vergi və tədiyələr 
ən vacib suala cavab vermir. Bir qayda olaraq vergilər məqsədli xarak-
ter daşımadığı üçün daha çox ümumən xərclərin maliyyələşdirilməsinə 
yönəldilir. Yəni daha konkret olaraq enerji səmərəliliyini təmin edən ava-
danlığın alınmasına yönəldilməsi məqsədəuyğun olardı;
•  Unutmaq olmaz ki, dövlət büdcəsi xərclərinin səmərəliliyi anlayışının 
bu dərəcədə aktuallaşdığı dövrdə enerji səmərəliliyinin tətbiqi büdcə 
xərclərinin rasionallaşdırılmasına və fiskal fəzanın yaranmasına səbəb 
ola bilər.
4.4. Azərbaycanda fiskal alətlərdən istifadənin 
inkişaf perspektivləri
Hazırda Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində enerji 
aspektindən fiskal güzəştlər aşağıdakılardan ibarətdir:
Hüquqi şəxslərin əmlak vergisi üzrə vergi tutma məqsədləri üçün 
müəssisənin əmlakının dəyəri aşağıdakı əmlakların dəyərində azaldılır:
☐   ekologiya, yanğından mühafizə və ya mülki müdafiə üçün istifadə edilən 
obyektlərin;
☐   məhsul ötürən kəmərlərin, dəmir və avtomobil yollarının, rabitə və 
enerji ötürücü xətlərinin, meliorasiya və suvarma sistemi obyektlərinin.
Azərbaycanda bu halda iki ssenarinin tətbiqi mümkündür.
Birinci ssenari kimi dövlət satınalmalarının tətbiqi və enerji 
səmərəliliyinin təmin edilməsinə hədəflənmiş (hər il hazırlanan Dövlət 
İnvestisiya Proqramı çərçivəsində həyata keçirilən investisiya layihələrinin 
enerji səmərəliliyi istiqamətinə üstünlük verməklə) əsaslı vəsait qoyuluşu-
nun həyata keçirilməsi məqsədəuyğundur. Yəni enerji səmərəliliyinə xidmət 
edən avadanlığın alınması və bu istiqamətdə fəal investisiya siyasətinin 
həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur.

- 115 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
 
 
Haşiyə 
Fiskal fəza – orta və uzunmüddətli dövrdə fiskal dayanıqlılıq şəraitində dövlətin 
qarşısında duran sosial-iqtisadi problemlərin həlli məqsədilə zəruri maliyyələşmə 
imkanlarının aşkar edilməsi və müvafiq istiqamətlərə yönəldiməsidir. Eyni zaman-
da, bu şəraitdə cari xərclərlə mümkün xərclər arasında yaranan fərq dövlət sekto-
runun kredit ödəməqabiliyyətliliyinin azalmasına səbəb olmamalıdır. Bu izah fis-
kal fəzanın büdcə sektorunda əlavə maliyyələşmənin aşkar edilməsinə yönəldiyini 
göstərir. Yəni fiskal fəza hökumətin büdcə sektorunda yaratdığı ehtiyatdır. 
İkinci ssenari, vergi alətindən kifayət qədər səmərli istifadə edilməsidir. 
Bu halda, hələ 2002-ci ilə qədər ölkədə mövcud olan “Ətraf mühitin 
mühafizəsi” məqsədli büdcə fondunun yeni formada və fərqli maliyyələşmə 
mənbəyi ilə bərpası tövsiyə edilir. 
İlk öncə qeyd edək ki, Azərbaycan Respublikasının “Büdcə sistemi 
haqqında” Qanuna əsasən məqsədli büdcə fondu dövlət büdcəsi, Naxçı-
van Muxtar Respublikasının büdcəsi və yerli büdcələrin tərkibində konk-
ret tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün formalaşan və istifadə edilən pul 
vəsaitidir. Məqsədli büdcə fondları dövlət büdcəsinin, Naxçıvan Muxtar 
Respublikasının büdcəsinin və yerli büdcələrintərkib hissəsi kimi yaradıla 
bilər. Bu fondlar müstəqil mədaxil mənbələrinə malik ola bilərlər.
Məqsədli büdcə fondları üzrə daxilolmalar və xərclər büdcələrin gəlir 
və xərc hissələrində ayrıca göstərilməklə müvafiq maliyyə əməliyyatları 
xəzinədarlıq vasitəsi ilə həyata keçirilir. Məqsədli büdcə fondlarının 
vəsaiti təyinatı üzrə istifadə olunmalıdır və onların başqa məqsədlər üçün 
xərclənməsinə yol verilmir. Müstəqil mədaxil mənbələrinə malik olan 
məqsədli büdcə fondlarının hesablarında ilin sonuna qalan istifadə olunma-
mış vəsait növbəti büdcə ilində onların gəlirlərinə daxil edilir. 
Məqsədli büdcə fondları müstəqil mədaxil mənbələrinə malik olmaya-
raq dövlət büdcəsindən, Naxçıvan Muxtar Respublikasının büdcəsindən 
və yerli büdcələrdən ayırmalar hesabına formalaşdıqda, bu fondlar həmin 
büdcələrin xərc hissəsində əks etdirilir və onların hesablarında ilin sonuna 
qalan istifadə olunmamış vəsait müvafiq büdcələrə qaytarılır.

- 116 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
Deməli “Ətraf mühitin mühafizəsi” məqsədli büdcə fondunun “Enerjiyə 
qənaət” fondu adı altında yaradılması və maliyyələşmə mənbəyi kimi eko-
loji vergilərin tətbiqi eynilə də həmin vəsaitlərin büdcə xərclərində ener-
ji səmərəliliyinə xidmət edən tədbirlərə yönəldilməsi yeni təcrübə kimi 
qiymətləndirilə bilər. 
Xüsusilə nəzərə almaq lazımdır ki, bir sıra ölkələrdə enerjiyə qənaət 
sahələrarası fondu təcrübəsindən istifadə edilir.
Lakin, unutmaq olmaz ki, yeni verginin tətbiqi ölkəmizdə vergi 
siyasətinin əsas hədəflərindən vergilərin sayının və dərəcələrinin davamlı 
olaraq azadılması baxımından ziddiyət təşkil edir. Azərbaycan Dünya Bankı 
ilə Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyasının “Vergilərin ödənilməsi” (Paying 
taxes 2013) hesabatında iki ildə 27 pillə irəliləyərək 103-cü yerdən 76-cı 
pilləyə qədər yüksəlmişdir.
Şəkil 4.1. Vergilərin ödənilməsi hesabatında Azərbaycanın mövqeyi
Mənbə: www.doingbusiness.org
Şəkildən göründüyü kimi ölkəmiz son beş (2008-2012) ildə 65 pillə 
irəliləyərək ciddi artım əldə etmiş və 76-cı yerdə qərarlaşmışdır. 
Məhz bu səbəbdən dövlət büdcəsi gəlirlərində mədən vergisinin 
bilavasitə faydalı qazıntıların çıxarılması zamanı tətbiqi təcrübəsini nəzərə 

- 117 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
alsaq bu tədiyə növünün haqqında danışılan fondun maliyyə mənbəyi 
kimi çıxış etməsi mümkündür. 
Digər tərəfdən, 12 oktyabr 2006-cı ildə Cənab Prezidentin sərəncamı 
ilə yaradılmış “Avtomobil yolları” məqsədli büdcə fondu buna nümunə 
ola bilər. Fondun maliyyələşmə mənbələri yol vergisi, mülkiyyətində və ya 
istifadəsində olan avtonəqliyyat vasitələri ilə sərnişin və yük daşımalarını 
həyata keçirən şəxslər tərəfindən ödənilən sadələşdirilmiş vergi, idxal olunan 
minik avtomobillərinə tətbiq edilən aksizlər və s. gəlir mənbəələridir. Həmin 
mədaxil mənbəələri dövlət büdcəsinin gəlirlərinin tərkibində yer alır. 
Beləliklə, “Enerjiyə qənaət” məqsədli büdcə fondunun yaradılması və 
əsas maliyyə mənbəyi kimi mədən vergisindən istifadə ölkəmizdə enerji 
səmərəliliyinin tətbiqinə tövhə hesab edilə bilər. 
Fondun fəaliyyətində prioritet kimi bir tərəfdən, enerjiyə qənaət və enerji 
səmərəliliyi məsələlərinin həllinə yönəlmiş layihələrin maliyyələşdirilməsi, 
digər tərəfdən enerji səmərəliliyi sahəsində maarifləndirilmə işlərinin apa-
rılması göstərilə bilər.

- 118 -

Kataloq: uploads
uploads -> По антикоррупционной работе в поликлинике
uploads -> Fərid Zeynalov stomatoloq, bds, dds şəxsi məlumat
uploads -> Oitsning ma’nosi – Orttirilgan Immunitet Tanqisligi Sindromi. Bu dahshatli va bedavo kasallik hozirgi zamonning “vabosi” deb yuritiladi
uploads -> 4 İstehlakçıların davranışının modelləşdirilməsi Son istehlakçıların davranışının modelləşdirilməsi
uploads -> UŞaq anatomiyasi, FİZİologiaysi və GİGİyenasi analizatorlar- duyğU ÜzvləRİ
uploads -> Мisvak вя онун XXI ясрдя истифадяси
uploads -> Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas
uploads -> Azərbaycan Tibb Universiteti üzrə 2013/2014 cü tədris ilində
uploads -> Join this Edmodo Code!!!