YAŞil iNKİŞAF: enerji SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ alternativ məNBƏLƏR 2 yaşil iNKİŞAF



Yüklə 7,28 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/13
tarix09.12.2016
ölçüsü7,28 Mb.
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13

YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
səmərəli istifadəsi, meliorasiya və irriqasiya infrastrukturunun inkişafı, su 
itkilərinin azaldılması, Xəzərin su ehtiyalarından təsərrüfat məqsədləri ilə 
istifadə, istilik və quraqlıq şəraitində infeksion xəstəliklərlə müalicə və s. 
istiqamətlər diqqət mərkəzinə gətirilməlidir.  
Davamlı enerji siyasətinin qeyd olunan iki istiqaməti bir-biri ilə çox 
əlaqəlidir və eyni dərəcədə əhəmiyyətlidir. Bu tədqiqat işi əsasən enerjiyə 
qənaət və enerji səmərəliliyinin artırılması məsələlərini əhatə edir. Tədqiqat 
işinin əvvəlində Azərbaycandakı ümumi enerji istehlakı təhlil olunub, son-
ra iqtisadiyyatın müxtəlif sahələri üzrə enerji istehlakı və enerji səmərəliliyi 
göstəriciləri analiz edilib və dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin bənzər 
göstəriciləri ilə müqaisələr aparılıb. Kitabda Azərbaycanda yüksək ener-
ji səmərəliliyinə nail olmaq üçün təkliflər verilib. Eyni zamanda enerji 
səmərəliliyinin artırılması istiqamətində institutsional islahat imkanları 
təhlil edilib və bu müvafiq tövsiyyələr edilib.

- 14 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
FƏSİL 1. 
Yaşıl iqtisadiyyat
1.1. Nəyə görə yaşıl iqtisadiyyat?
Müasir iqtisadi inkişaf bir tək makroiqtisadi göstəricilərin səviyyəsi, 
tələb-təklif və ya iqtisadiyyatın başlıca problemi hesab edilən “nə?”, “kimin 
üçün?”,“necə?” suallarına cavab tapmaqla müəyyən olunmur. Son qlobal 
maliyyə böhranını misal gətirərək sübüt etmək olar ki, müasir iqtisadi in-
kişafda makro və mikro iqtisadi göstəricilərdən savayı digər təbii amillərə 
yer yoxdur. Onda müasir iqtisadi nəzəriyyə əsrlər boyu klassikaya çevrilmiş 
olan iqtisadi modelleri baş vermiş böhranlarla inkar edib nəyi zəruri hesab 
etməlidir? Müasir iqtisadi inkişaf sırf insan, insan şüuru, onun intellekti, 
mədəniyyəti, məntiqi və savadını tələb edir. Daha aydın desək, insan təbiəti 
və onun azad qərarları iqtisadi nəticə və ictimai hadisələri bir-birinə bağla-
yan bir körpüdür ki, bu da iqtisadiyyatın bütövlüyünü tamamlayır və onun 
inkişafını dayanıqlı edir. 
Davamlı inkişaf anlayışının təməlində yaşadığımız dünyanın iqtisadi və 
sosial rifahı durur. Bugün dünyada insanın yaşaması üçün bütün növ mal və 
xidmətlərin istehsalı sağlam ekosistemlər sayəsində mümkündür. Təsadüfi 
deyildir ki, bugün bütün dünya ölkələri məhz dayanıqlı inkişafa nail ol-
mağın yollarını axtarıb onu həyata keçirməyə çalışırlar. Bununla əlaqədar 
olaraq, davamlı inkişaf konsepsiyası meydana gəlmişdir və onun əsas ide-
yası da sosial-iqtisadi və ekoloji inkişafın qarşılıqlı bağlılığı üçün şərait və 
mexanizmlərin yaradılması, təbii mühitin problemlərinin sosial-iqtisadi 
proseslərlə vəhdətdə baxılmasıdır. Davamlı İnkişaf Konsepsiyası keyfiyyətcə 
yeni yanaşma olub özündə aşağıdakı 3 əsas problemin həllini birləşdirir:
1)  iqtisadiyyatın davamlı miqyası həyat təminatının ekoloji sisteminə mü-
vafiq olmalıdır.
2)  resursların və imkanların təkcə indiki nəsil üçün deyil, həmçinin gələcək 
nəsillər, eləcə də  insanla digər bioloji növlər arasında ədalətli bölgüsü 
(distribution) aparılmalıdır.

- 15 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
3)  təbii kapitalı adekvat olaraq nəzərə alan resursların zamanda effektiv böl-
güsü (allocation) keçirilməlidir.
Beləliklə, davamlı inkişaf konsepsiyası 5 əsas prinsipə əsaslanır:
1.   Bəşəriyyət həqiqətən inkişafa davamlı və uzunmüddət mövcud olmaq xa-
rakteri verə bilər. Bununla da o hazırda mövcud olan nəslin tələbatlarına 
cavab verər və eyni zamanda gələcək nəsillərin öz tələbatlarını ödəmək 
imkanları qorunub saxlanıla bilər.
2.   Təbii resursların istismarı sahəsindəki məhdudlaşmalar nisbi xarakterli-
dir. Onlar texnika və sosial təşkilin müasir səviyyəsi ilə, eyni zamanda 
biosferin insan fəaliyyətinin nəticələrini aradan qaldırmaq qabiliyyəti ilə 
əlaqədardır. 
3.  Bütün insanların adi tələbatlarını ödəmək və hamının gələcək yaxşı 
həyata olan ümidinin reallaşdırılmasına şərait yaradılması zərurət olma-
lıdır. Bunsuz uzunmüddətli və davamlı inkişaf sadəcə olaraq qeyri-müm-
kündür. Ekoloji və digər fəlakətlərin yaranmasının başlıca səbəblərindən 
biri dünyada adi hadisəyə çevrilmiş səfillikdir. 
4.   Böyük vasitələrə (kapital və maddi) malik olanların həyat tərzini plane-
tin ekoloji imkanları ilə, xüsusilə enerji istehlakı ilə uzlaşdırmaq lazımdır. 
5.  Əhali artımının sayı və tempi yerin qlobal ekosisteminin dəyişməyə 
meylli istehsal potensialı ilə uzlaşdırılmalıdır. Davamlı inkişafın dinamik 
xarakteri xüsusi qeyd edilməlidir.
Biz bu prinsipləri diqqətlə nəzərdən keçirsək görərik ki, iqtisadiyyat tam, 
bütöv bir halda, yəni, özündə sosial və ekoloji tərəfləri də birləşdirməklə in-
san amilini və onun gələcəyini önə çıxarır. Bunu praktikada tətbiq etmək 
üçün bir çox dünya ölkələri özləri üçün davamlı inkişaf konsepsiyaları ha-
zırlamışlar. Belə proqramların hazırlanması, elmi konfransların keçirilməsi, 
elmi-texnoloji tədqiqatların aparılması zamanı aydın olmuşdur ki, biz bu cür 
inkişafa “Yaşıl iqtisadiyyat” modelini tətbiq etməklə nail ola bilərik.
1.2.Yaşıl iqtisadiyyat nədir?
Yaşıl iqtisadiyyat (green economy) paradiqmasına zidd olan qəhvəyi 
iqtisadiyyat (brown economy) termini, resursların daha çox istifadəsi, aşa-
ğı enerji səmərəliliyi, dayanıqlı olmayan enerji qaynaqlarından asılılıq və 

- 16 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
yüksək dərəcədə iqlim riskinə əsaslanır
1
. Belə ki, havanın, suyun çirkləndiyi, 
yaşıllıqların azaldığı indiki vaxtda get-gedə mühüm əhəmiyyət qazanan yaşıl 
iqtisadiyyat, məhsulları yaşıl paketlərə qoyaraq daha yüksək qiymətlərə sat-
maq deyil, hər addımı “davamlılıq” şüuruyla - ekosistemi və bizdən sonrakı 
nəsilləri düşünərək - atmaq və bizimlə birlikdə təbiətdəki bütün canlıların 
əsas həyat haqqlarına sahib çıxmaqdır.
OECD, UNEP kimi beynəlxalq təşkilatlar “yaşıl böyümə” və ya “yaşıl 
iqtisadiyyat”ı ekoloji təhlükəsizliyi təmin edən mal və xidmətlərin istehsal 
və istehlakını, həmçinin yaşıl inkişafa yatırılan investisiyaları nəzərdə tu-
taraq bir anlayış olaraq təyin edirlər. Bu baxışda ekoloji davamlılıq təmin 
edilərkən iqtisadi inkişaf, gəlir artımı, məşğulluq və yoxsulluğun azaldılması 
düşünülür. 
Avropa Birliyi isə yaşıl iqtisadiyyatın davamlı istehsal-istehlak, enerji 
səmərəliliyi və bərpa olunan enerji istifadəsi ilə yeni iş imkanlarının yaradılma-
sı və insan rifahının artırılması ilə yaxından əlaqəli olduğunu müəyyən edir
2
. 
Yaşıl iqtisadiyyat, əslində yeni iqtisadiyyat anlayışı olaraq da ifadə edilə 
bilər və ya klassik iqtisadiyyatın təməllərinə insan və təbiət faktorlarının 
əsaslı bir şəkildə əlavə olunması kimi də təyin oluna bilər. İnsanın və təbiətin 
dəyərinin bilinməsi, insanların rifahını yüksəldib yoxsulluğun azaldılması, 
məhdud təbii ehtiyatların effektiv və optimal şəkildə istifadə edilməsi bu 
yeni iqtisadi anlayışın təməlini meydana gətirir.
Hazırda yaşıl iqtisadiyyat anlayışının nəyi əhatə etdiyinin dəqiq olaraq 
müəyyənləşmiş və hamı tərəfindən qəbul edilən tərifi yoxdur. Bu səbəblə, 
ayrı-ayrı ölkələr özlərinin xüsusi şərtləri çərçivəsində fərqli təriflər ortaya 
qoyurlar. Əslində bu günkü dövrdə yaşıl iqtisadiyyatın anlaşılması və ona 
müvafiq addımların atılmasının dövlətdən-dövlətə fərqlənməsi normaldır. 
Çünki iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrin (İEÖ) insan kapitalı ilə in-
kişaf etməkdə olan (İEOÖ) və ya yeni sənayeləşmiş ölkələrin (YSÖ) insan 
kapitalı arasında keyfiyyət baxımından böyük fərq vardır və bu fərq müvafiq 
ölkələrin yaşıl iqtisadiyyatla bağlı atdıqları addımlarda da özünü göstərir. 
Qeyd olunanları ümuləşdirəndə aydın olur ki, davamlı inkişaf iqtisadi, 
ekoloji və ictimai inkişaf sütunlarının təməli olan yaşıl iqtisadiyyata əsaslanır. 
1
UNEP, Annual report, 2009.
2
http://www.unep.org/greeneconomy/AboutGEI/WhatisGEI/tabid/29784/language/en-US/Default.aspx

- 17 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
1.3.Yaşıl iqtisadiyyata təşəbbüs
2012-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Davamlı İnkişaf 
Konfransındakı (Rio+20) danışıqlardan sonra hökümətlər qərar verdilər 
ki, yaşıl iqtisadiyyat davamlı inkişaf üçün çox mühüm alətdir. Rio+20 
bəyannaməsi informasiya mübadiləsi və potensial imkanların reallığa 
çevirilməsi ilə yaşıl iqtisadi siyasətin həyata keçirilməsini də vurğuladı. 
Burada həmçinin maliyyə, texnologiya və elmin mübadiləsi zamanı İEÖ-
in birləşərək İEOÖ-ə dəstəyi də nəzərdə tutulur. Buna əsasən beynəlxalq 
səviyyədə yaşıl iqtisadiyyatın həyata keçirilməsi üzrə təşəbbüslər əsasən aşa-
ğıdakı altqruplarda öz əksini tapir:
-  beynəlxalq yaşıl iqtisadiyyat platformaları və forumları;
-  beynəlxalq yaşıl iqtisadiyyat üzrə əsas iştirakçılar;
-  əsas beynəlxalq yaşıl iqtisadiyyat proqramları;
-  beynəlxalq yaşıl iqtisadiyyat üzrə fondlar/mexanizmlər/obyektlər.        
Ümumi olaraq, yaşıl iqtisadiyyatın inkişafı naminə indiyə qədər və hazır-
da da davam edən 59 beynəlxalq təşəbbüsə cəhd olunmuşdur ki, onun 14-ü 
bu istiqamətdə olan beynəlxalq forumların payına düşür. Həmin platforma-
ların əsas hədəfləri informasiya mübadiləsi, elmin və biliyin idarə olunması, 
qlobal iqlim dəyişkənliyidir və həmin platformalar aşağıdakılardır:
-  Yaşıl İnkişaf Bilik Platforması (Green Growth Knowledge Platform - 
World Bank, Global Green Growth Institute- GGGI, Organisation for 
Economic Cooperation and Development- (OECD))
-  Yaşıl Sənaye Platforması (The Green Industry Platform - UN Industrial 
Development Organisation- UNIDO, UNEP)
-  Yaşıl İnkişaf Onlayn Tədris (The Green Growth online e-learning faci-
lity - UN Economic and Social Commission for Asia and the Pacific- 
ESCAP)
-  Yaşıl Platforma (The WIPO Green platform - World Intellectual Pro-
perty Organisation (WIPO))
-  İqlim Dəyişikliyi Bilik Portalı (The Climate Change Knowledge Portal 
-World Bank)
-  İqlim İnformasiya Platforması (Climate Information Platform - UNDP 
və bəzi partnyorlarla birgə)

- 18 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
-  Riql (Reegle - REEEP və REN21)
-  BMT Davamlı Bilik İnkişafı Platforması (UN Sustainable Development 
Knowledge Platform - UN Department of Economic and Social Affairs 
(UNDESA)) və s. 
Beynəlxalq yaşıl iqtisadiyyatın həyata keçirilməsində geniş əməyi olan 
iştirakçılar əsasən Avropa Birliyinin İEÖ-i, Avropa Birliyi agentlikləri, 
nüfuzlu QHT, beyin mərkəzləri, konsaltinq şirkətləri və bəzi özəl sektor 
nümayəndələridir. Son zamanlar aşağıdakı yeni iştirakçılar da bu prosesə 
cəlb olunmuşlar:
-  Qlobal Yaşıl İnkişaf İnstitutu (The Global Green Growth Institute 
(GGGI)), Yaşıl İqtisadiyyat üzrə Fəaliyyət üçün Tərəfdaşlıq (The Part-
nership for Action on Green Economy (PAGE)), BMT Sənaye İnkişafı 
Təşkilatı (United Nations Industrial Development Organization (UNI-
DO)), BMT Tədris və Tədqiqat İnstitutu (UN İnstitute for Training and 
Research (UNITAR), Yaşıl İnkişaf Fəaliyyəti Alyansı (Green Growth 
Action Alliance) və Yaşıl İqtisadiyyat Koalisiyası (Green Economy Coa-
lition).
İqlim dəyişikliyi üzrə fəaliyyət göstərən təşkilatlara İqlim Bilik İnkişa-
fı Şəbəkəsi (Climate Development Knowledge Network (CDKN) -Bö-
yük Britaniya və Niderland  tərəfindən maliyyələşdirilir), İqlim İşləri və 
Layihə Katalizatoru (ClimateWorks and Project Catalyst - özəl investorlar 
tərəfindən maliyyələşdirilir), Qlobal İqlim Dəyişikliyi Alyansı (Global Cli-
mate Change Alliance - Avropa Birliyi tərəfindən maliyyələşdirilir) və s. mi-
sal göstərmək olar.  
Yaşıl iqtisadiyyatla bağlı həyata keçirilməkdə olan proqramların əsas 
təşəbbüskarları yuxarıda adı çəkilən əsas təşkilatlarla yanaşı Norveç, Dani-
marka, Avtraliya, Almaniya, İspaniya və İsveç kimi fəal ölkələr vardır. Aşağı-
dakı cədvəldə isə dominant fondlar, qurumlar və onların yaşıl iqtisadiyyat 
uğrunda həyata keçirtdikləri və hətta, hazırda da bəzi davam edən proqram-
lar üzrə apardıqları maliyyələşmənin həcmi göstərilmişdir.
Bundan başqa 1997-ci ildə qəbul edilib, 2005-ci ildə qüvvəyə minən, in-
kişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrin daxil olduğu Kyoto Protokolu 
(UNFCCC) mövcuddur  və o, istixana effekti yaradan qazların emissiyasını 
azaltmaq üçün sənayeləşmiş ölkələrin məcburi öhdəliklərini müəyyən edən 

- 19 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
beynəlxalq müqavilədir. Həmin müqavilənin möhləti 2012-ci ildə bitsə də, 
Qatarın paytaxtı Dohada keçirilən beynəlxalq konfransda onun müddəti 
2020-ci ilə kimi uzadıldı. Təxminən 200 ölkənin təsdiqini alan bu qərar 
yalnız inkişaf etmiş ölkələri əhatə edir. Bu ölkələrdə qlobal səviyyədə isti-
xana təsiri yaradan qazların emissiyası isə 15%-dən azdır. Atmosferi ən çox 
çirkləndirən ölkələrdən ABŞ 1997-ci il tarixli əsl protokolu heç bir zaman 
təsdiqləmədi. Hal-hazırda protokolda ABŞ, Çin və Hindistan kimi atmosfe-
ri ən çox çirkləndirən ölkələrin imzası yoxdur. Doha Konfransında 2015-ci 
ilə kimi bütün ölkələri əhatə edən və Kyoto Protokolunun əvəz edə biləcək 
daha geniş diametrli bir plan üzərində də işlərin görülməsi nəzərdə tutuldu. 
Azərbaycanın isə burada inkişaf etməkdə olan ölkə kimi ətraf mühitə buraxı-
lan parnik qazlarının faizinin azalmasında hüquqi öhdəliyi yoxdur.
Cədvəl 1.1. Yaşıl iqtisadiyyat üzrə fəaliyyət göstərən dominant qurumlar
Fondlar
Qurumların adı
Qiymətləndirilən həcm
Qlobal Ətraf Mühit İmkanı 
(Global Environment 
Facility)
Qlobal Ətraf Mühit 
İmkanının qurumları: 
Birləşmiş Millətlər 
Təşkilatı Ətraf Mühit 
Proqramı (UNEP), BMT 
İnkişaf Proqramı (UNDP), 
Dünya Bankı (World 
Bank), digər çoxtərəfli 
inkişaf bankları, BMT-nin 
Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı 
Təşkilatı (FAO), Kənd 
Təsərrüfatının İnkişafı 
üzrə Beynəlxalq Fond 
(IFAD), BMT-nin Sənaye 
İnkişafı Təşkilatı (UNIDO)
10,5 milyard ABŞ dolları 
qrant və 51 milyard 
ABŞ dolları müştərək 
maliyyələşdirmə üzrə
Ən Az İnkişaf Etmiş 
Ölkələr Fondu (Least 
Developed Countries 
Fund-GEF)
QƏMİ (GEF) agentləri 
346 milyon ABŞ dolları

- 20 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
Xüsusi İqlim Dəyişikliyi 
Fondu (Special Climate 
Change Fund-GEF)
QƏMİ (GEF) qurumları
50 milyon ABŞ dolları və 
müştərək maliyyələşdirmə 
üzrə 649 milyon ABŞ 
dolları
Təmiz Texnologiya Fondu
Dünya Bankı və digər 
çoxtərəfli inkişaf bankları
4,936 milyard ABŞ dolları
Strateji İqlim Fondu (Stra-
tegic Climate Fund-SCF) 
– İqlim Sabitliyi üçün Pilot 
Proqram (Pilot Program 
for Climate Resilience)
Dünya Bankı və digər 
çoxtərəfli inkişaf bankları
1,1 milyard ABŞ dolları
SİF-Meşə İnvestisiya 
Proqramı (SCF-Forest 
Investment Program)
Dünya Bankı və digər 
çoxtərəfli inkişaf bankları
639 milyon ABŞ dolları
SİF-Aşağıgəlirli 
Ölkələrdə Bərpaolunan 
Enerji Sahəsinin 
Genişləndirilməsi 
Proqramı (SCF-Program 
for Scaling-Up Renewa-
ble Energy in Low Income 
Countries)
Dünya Bankı və digər 
çoxtərəfli inkişaf bankları
392 milyon ABŞ dolları
Meşə Karbon 
Əməkdaşlığı İmkanı (For-
est Carbon Partnership 
Facility)
Dünya Bankı, İnter-
Amerika İnkişaf Bankı 
(IADB), BMT-nin İnkişaf 
Proqramı
385 milyon ABŞ dolları
Mənbə: http://www.climatefundsupdate.org/listing,  http://www.unep.org/
Hazırda yaşıl iqtisadiyyatın inkişafı üçün təhlillər, araşdırmalar və yatı-
rımlar əsasən aşağıdakı sahələri əhatə edir:
-  Bacarıqların inkişafı (capacity building): treyninqlər, məsləhət 
xidmətləri, texniki yardımlar və s. (61%);
-  Maliyyələşdirmə xidməti: qrantlar, layihələrin maliyyələşdirilməsi və s. (37%);

- 21 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
-  Elmi araşdırmalar xidməti: əsas bilik bazaları və s. (27%);
-  İnformasiya xidməti:informasiya mübadiləsi, maariflənmənin inkişafı, 
elmin idarəedilməsi və s. (64%);
-  Texnologiya transfer xidməti: texnologiya mübadiləsi və s. (14%). (3)
Deməli, yaşıl iqtisadiyyat proqramları tərəfindən daha çox dəstəklənən 
sahə informasiya sektoru (64%) və daha az dəstəklənən sahə isə texnologiya 
transferi sektorudur ki, bu da cəmi 14% təşkil edir. Bu göstəricilərə əsasən 
demək olar ki, elmi araşdırmalara daha çox dəstək olmalıdır ki, nəticədə 
texnologiya transferi daha sürətlə həyata keçirilsin. Çünki yaşıl iqtisadiyya-
ta nail olmaq üçün ölkələrdə müasir və elmi əsaslara söykənən texnologi-
yalara ehtiyac vardır, xüsusilə, bu ehtiyac bərpa olunan enerji resurslarının 
istifadəsi zamanı daha qabarıq şəkildə önə çıxır.
Müxtəlif mənbələrin qiymətləndirmələrinə əsasən 2020-ci ilə kimi 
sırf iqlim dəyişkənliyinin azaldılması məqsədilə bərpa olunan enerji 
mənbələrinə qoyulacaq investisiyaların həcmi təqribən hər il 500 mil-
yard ABŞ dolları təşkil edəcəkdir. Belə investisiya yatırımlarının effektiv 
nəticələri ölkələr tərəfindən yaşıl iqtisadiyyata yönəlik fiskal siyasətdən 
asılıdır.
1.4.Yaşıl iqtisadiyyatda fiskal siyasət
Yaşıl iqtisadiyyatın inkişafında fiskal siyasətin rolu önəmlidir.Beləki, 
hər bir ölkənin özünəməxsus fiskal alətləri və islahatları vardır; müxtəlif 
sahələrdə yanacaqdan istifadəyə görə vergi güzəştləri, israfçı və ekoloji 
cəhətdən zərərli şəkildə fəaliyyyət göstərən sahələri daha təmiz fəaliyyətə 
təşviq edən subsidiyalar, təmiz texnologiya və davamlı istehsal fəaliyyəti ilə 
məşğul olan sektorlara  maliyyə güzəştlərinin köməyi ilə dəstək və s. Bütün 
bunları ümumiləşdirsək yaşıl fiskal siyasətdə istifadə oluna biləcək alətlərin 
aşağıdakı variantlarının mövcudluğunu görə bilərik:
-  ekoloji vergi islahatları və alətləri (məsələn, karbon vergisi, vergi 
güzəştləri və ixtisarları);
-  intensiv çirkləndirməyə görə cərimə;
-  ekoloji performansın mükafatlandırılması üçün yaşıl subsidiyalar 
(məsələn, feed-in tarifi), qrantlar, kreditlər;

- 22 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
-  ekoloji cəhətdən zərərli fəaliyyətlərə subsidiyaların verilməsinin aradan 
qaldırılması;
-  birbaşa dövlət xərcləri (məsələn, ekoloji təmiz infrastruktur və ya  təmiz 
texnologiya üçün tədqiqat və inkişaf (R & D) fəaliyyətinin təşkili)
-  dolayı dəstək (məsələn, ictimai zəmanətlər və s.).
Böyük Britaniya yaşıl iqtisadiyyatın inkişafı üçün bu istiqamətdə FİT (Feed-
in-Tarrifs scheme) adlı güzəştli tarifdən istifadə edir. Bu tarifin mahiyyətinə görə, 
əgər kimsə tutaq ki, öz evinin damında günəş paneli və ya külək enerjisi turbi-
ni yerləşdirərsə, həmin şəxslərə bu subsidiya növü tədbiq olunur. Bu alternativ 
enerjinin şəxsi istehlak və ya hər hansı bir şəbəkəyə ixracından asılı olmayaraq 
həmin vətəndaşa bu hər iki halda müyyən məbləğdə pul ödənilir və üstəgəl abo-
nent hər ay ödəməli olduğu enerji xərclərindən azad olur, çünki o artıq ekoloji 
cəhətdən həm təmiz, həm də bərpa olunan enerjidən istifadə edir
3
.
Kanada höküməti feed-in tarifləri  ilə yanaşı, yaşıl məhsullar istehsal 
edən firmalara maliyyə yardımını vençur kapitalı (venture capital) verməklə 
göstərir. Banklar və kredit qurumları adətən kredit riskinin minimum oldu-
ğu sahələrə üstünlük verirlər və belə olan halda “yaşıl” firmaların kredit al-
maq imkanları məhdudlaşır. Çünki “yaşıl” firmalar qəhvəyi bazar prinsipləri 
əsasında formalaşmış iqtisadi sistemdə fəaliyyət göstərdiyinə görə bu cür 
risklərin ola bilmə ehtimalına daha yaxındırlar. Buna görə hökümət bu 
öhdəliyi öz üzərinə götürmüşdür, lakin hökumət riskin ən az olması üçün 
eyni vaxtda bir neçə firmaya sərmayə qoyur ki, iflasa uğramış firmaların düş-
düyü zərər uğur qazanmış firmalar hesabına ödənilsin. Amma yenə də bu 
cür maliyyə yardımı dövlət üçün risklidir. 
Almaniyada isə yaşıl iqtisadıyyatın inkişafı üçün ekoloji vergi (Eco Tax) 
islahatından istifadə olunur ki, onun da nəticələri bunlardır:
-  enerjiyə qənaət və ondan daha səmərəli istifadə;
-  kükürd yanacağından pulsuz istifadə;
-  bərpa olunan enerji mənbələrinə daha çox investisiya;
-  enerjiyə qənaət edən məhsulların istehsalının inkişafı (məsələn, yana-
caqdan səmərəli istifadə edən avtomobillərin istehsalı);
-  yeni istehsal edilən avtomobillərin yanacaq istehlakının 20%-ə qədər  
azaldılması;
3
http://www.energysavingtrust.org.uk/Generating-energy/Getting-money-back/Feed-In-Tariffs-scheme-FITs_

- 23 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
-  yol çəkilişi xərclərinin daha da ixtisar edilməsi;
-  ictimai nəqliyyatdan istifadə edən sərnişinlərin sayının artması;
-  günəş enerjsi təsərrüfatının fəaliyyəti nəticəsində su qızdırıcılarının miq-
darının iki dəfəyə qədər artımı və bu sektorda yeni iş yerlərinin yaradıl-
ması (məsələn, Almaniya Ətraf Mühit Agentliyinin (GEA) hesabatına 
görə 2003-cü ildə bu verginin tədbiqi nəticəsində Almaniyada 250 min 
yeni iş yeri açılmışdır.);
-  bu vergi növü Almaniyanın əsas məqsədlərindən olan 2020-ci ilə 
kimi CO2 emissiyasının  40%-ə qədər azaldılmasına (1990-cı illərlə 
müqayisədə) nail olmağa və iqlim mühafizəsi üzrə maarifləndirməyə 
yardım edir
4
. 
Barbadosda ətraf mühit vergisi günəş enerjisi ilə fəaliyyət göstərən su 
qızdırıcılarının təchizatına böyük köməklik göstərir. Barbados və İndone-
ziya ətraf mühit vergilərindən daxil olan gəlirləri ölkənin yoxsul əhalisinin 
inkişafına dəstək üçün yönləndirir. 
İordaniya subsidiyaları işsizlik və yoxsulluğun aradan qaldırılması ilə 
mübarizə aparan, məsələn, dövlət işçilərinin əmək haqqlarının artırılması 
kimi proqramların həyata keçirilməsi zamanı tədbiq edir və bu yardımı aşağı 
və orta gəlirli ev təsərrüfatı subyektlərinə də aid edir
5
.
Yeni Zelandiyada isə kənd təsərrüfatına dotasiya sırf ətraf mühitin 
qorunması deyil, daha çox davamlı inkişafa nail olmaq üçün verilir və bu 
istiqamətdə islahatlar davam edir
6
.
“Yaşıl” artıma yönəlmiş iqtisadi stimul paketlərinin həcminə və 
səmərəliliyinə görə Asiya ölkələrindən Cənubi Koreya və Çin daha öndədir. 
Beləki, Çində “yaşıl” sektorların inkişafı üçün təşviqat paketi ÜDM-in cəmi 
3%-ni təşkil edir və bu məbləğ 2020-ci ilə kimi 1,8 milyon yeni iş yerlərinin 
yaradılmasına yönəldilir. Çin 2020-ci ilə kimi ÜDM-in 3 %-ni yüksək sürətli 
qatar, külək və günəş enerjisi, eləcə də səmərəli işıqlandırma sisteminin inki-
şafına sərf etməyi qərara alıb. Müqayisə üçün qeyd edək ki, ABŞ-nın “yaşıl” 
təşviqat üçün xərcləri ÜDM-in 0,7%-ni, AB-nin xərci isə ÜDM-in 0,2%-ni 
təşkil edir
7
. 
Yaşıl fiskal siyasət davamlı inkişafın təmin edilməsi üçün zəruri olan is-
lahatdır. Uğurlu yaşıl fiskal siyasət isə ənənəvi iqtisadiyyatda bəzən mövcud 
4
http://www.unep.org/greeneconomy/EventsConferences/tabid/105555/language/en-US/Default.aspx
5
World Bank (2010), Subsidies in the Energy Sector: An Overview
6
Vitalis, V. (2006), “Subsidy Reform in the New Zealand Agriculture Sector”
7
http://www.unep.org/documents.multilingual/default.asp?DocumentID=624&ArticleID=6548&l=en&t=long
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13



Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2020
rəhbərliyinə müraciət
    Ana səhifə
Stomatologiya
Anesteziologiya
Cərrahlıq
Ginekologiya
Tibb