Yeni TƏLİm texnologiyalari. FƏal və İnteraktiv təLİM Əhatə olunan məsələlər



Yüklə 1,42 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/11
tarix30.12.2019
ölçüsü1,42 Mb.
#30030
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
YENİ TƏLİM TEXNOLOGİYALARI.


YENİ TƏLİM TEXNOLOGİYALARI. 

FƏAL VƏ İNTERAKTİV TƏLİM

 

Əhatə olunan məsələlər: 

 

1. Yeni təlim texnologiyalarının mahiyyəti. Ənənə və müasirlik. 

        2. Yeni təlim texnologiyalarının prinsipləri. 

3. Ənənəvi təlimdən fəal və interaktiv təlimə. 

4. Fəal və interaktiv təlim metodlarının səciyyəsi. 

5.İnteraktiv təlim metodu ilə keçilən dərslərin mərhələləri  

         və səciyyəvi xüsusisiyyətləri. 

6 . İnteraktiv təlim metodlarının təsnifatı və məzmunu. 

7. Dərsdə şagirdlərin qiymətləndirilməsi. 

 

1. Yeni təlim texnologiyalarının mahiyyəti.  

Ənənə və müasirlik 

 

İnkişaf  etmiş  Qərb  dövlətlərinin  təhsil  sistemində  istifadə  edilən  aktiv  və  ya 



interaktiv təlim metodlarından respublikamızın təhsil müəssisələrində yüksələn xətlə 

istifadə edilməkdədir. 

Bu  metodların  şagird  şəxsiyyətinin  formalaşdırılmasında  xüsusi  yeri  vardır. 

Təlimi  humanistləşdirmədən,  humanitarlaşdırmadan,  demokratikləşdirmədən  şagird 

şəxsiyyətini  formalaşdırmaq  olmaz.  Təlimin  humanistləşdirilməsi  prinsipi  sosial, 

bəşəri və mədəni ideyalara xidmət edir. “Məlum olduğu kimi islahatın əsas mahiyyə-

tini  təhsilin  humanistləşdirilməsi,  humanitarlaşdırılması,  demokratikləşdirilməsi, 

diferensiallaşdırılması və inteqrasiya kimi prinsiplər təşkil edir. Bu prinsiplər isə milli 

zəminə,  bəşəri  dəyərlərə  əsaslanan  dünyəvi  təhsil  sisteminin  yaradılmasının,  təhsil 

alanın  şəxsiyyət  kimi  formalaşdırılması  üçün  onun  təlim-tərbiyə  prosesinin  bərabər 

hüquqlu  subyektinə  çevrilməsini  bir  vəzifə  kimi  qarşıya  qoyur”.  Yeni  təlim 

texnologiyalarında  şagirdlərin  intellektual,  mənəvi  cəhətdən  inkişaf  etdirilməsi  ön 

plana keçirilir. Yeni texnologiyaların təlimdə tətbiqi şagirdlərin öz fikirlərini aydın, 

məntiqi ardıcıllıqla ifadə etmələrinə şərait yaradır. Bu metodlar şagirdlərin yaradıcılıq 

qabiliyyətinin  inkişafını  təmin  etməklə,  onlarda  yüksək  ünsiyyət  mədəniyyəti 

formalaşdırır. 

Azərbaycan 

Respublikası 

Təhsil 

Nazirliyinin 



kollegiya 

iclasınının 

materiallarında  göstərilir:  “Fasiləsiz  təhsil  konteksində  şəxsiyyətin,  kamil  insanın 

hazırlığı üzrə dünya təcrübəsinə inteqrasiya prinsipi zəruri faktor kimi qəbul edilməli, 

həmin  istiqamətdə  konkret  fəaliyyət  həyata  keçirilməlidir“.  Bu  şagirdləri  müəyyən 

qədər  fəallaşdıran,  təlimdə  müvəffəqiyyət  qazanmağa  imkan  verən  ənənəvi  təlim 

metodlarından bütövlükdə imtina etmək demək deyildir. Ənənəvi metodların müsbət 

cəhətlərindən  istifadə  edərək  yeni  yanaşmanın,  yeni  təlim  texnologiyalarının, 

innovasiyaların pedaqoji, psixoloji əsaslarını işləmək və nəticəyönümlü, şagirdə isti-


qamətlənmiş  təlim-tərbiyə  prosesinin  elmi  əsaslarının  müasir  tələblərə  uyğun 

araşdırmaların  aparılması  təhsil  sisteminin  qarşısında  duran  ən  aktual  problem  kimi 

qiymətləndirilir. 

Yuxarıda  təlim  metodlаrı  təlimdə  müəyyən  məqsədə  nail  olmaq  üçün  müəllim 

və  şagirdlərin  fəaliyyətinin  nizama  salınması  qaydasıdır.  Təlim  metodları  dedikdə, 

məqsədə nail olmaq, təhsil vəzifələrini həll etmək yollarının məcmusu başa düşülür. 

Pedaqoji  ədəbiyyatda  metod  anlayışı  müəllimin  və  ya  şagirdlərin  fəaliyyətinə  aid 

edilir.  Müəllimin  fəaliyyəti  ilə  bağlı  olan  metodlar  tədris  metodları,  şagirdlərin 

fəaliyyəti  ilə  bağlı  olan  metodlar  isə  öyrənmə  metodları  adlanır.  Müəllim  və 

şagirdlərin  birgə  fəaliyyəti  ilə  bağlı  olan  metodları  təlim  metodları  kimi  işlətmək 

lazımdır.  Təlim  metodları  strukturunda  priyomları  (tərzləri)  da  fərqləndirmək  la-

zımdır.  Priyom  metodun  elementidir,  onun  tərkib  hissəsidir,  metodun  tətbiqində 

ayrıca addımdır. 

Təlim  metodu mürəkkəb, çoxparametrli bir anlayış olmaqla təlimin  məqsədini, 

məzmununu,  qanunauyğunluqlarını,  prinsiplərini  səmərəli  həyata  keçirmək  üçün 

istifadə  olunur.  Təlimin  məqsədinin,  məzmununun  keyfiyyətlə  icrası  seçilmiş 

metodların praktik imkanlarından asılıdır. Bu imkanları məhz metodlar təmin edir və 

didaktik sistemin inkişaf sürətinə təkan verir. Təlimdə tətbiq edilən metodlar inkişafa 

qədər çox şərait yaradarsa, təlimin səmərəsi də bir o qədər yüksək olаr. 

Bu mənada interaktiv təlim metodları üstünlük təşkil edir. 

İnkişafetdirici,  nəticəyönümlü  təlim  əsas  üç  funksiyanı  yerinə  yetirdiyindən, 

bunlar təlim-tərbiyə prosesində nəzərə alınmalıdır: 

  pedoqoji  -  buraya  şagirdin  təlimlə  bağlı  inkişafına  təsir  göstərən  amilləri: 

mikromühiti, kommunikasiyaları, şəxsi təcrübə və metodları; 

  psixoloji  -  buraya  təlim  nəticələrinin  mənimsənilməsini  təmin  edən 

şagirdlərin psiхoloji imkanları: səyi, marağı, xarakterik xüsusiyyətləri; 

  sosial  -  buraya  əxlaq,  əmək,  elm,  incəsənət,  din  və  s.  ilə  əlaqədar  bilik  və 

bacarıqların verilməsi daxildir. 

Təlim  prosesinin  mahiyyəti,  təlim  metodlarının  məzmunu  ictimai  şərait  inkişaf 

etdikcə  dəyişdiyindən,  Azərbaycan  Respublikası  azad,  müstəqil  inkişaf  yoluna 

keçdikdən  sonra  inkişafın  xarakterinə  uyğun  olaraq  təlim  metodları  da  forma  və 

məzmunca  yeniləşməyə  başlamışdır.  Cəmiyyət  müstəqil  düşünən,  kamil, 

rəqabətəqabil şəxsiyyət, yaradıcı insan yetişdirməyi problem kimi təhsil müəsisələri-

nin qarşısında qoymuşdur. Bu vəzifələri həyata keçirmək, reallaşdırmaq inkişaf etmiş 

qabaqcıl  ölkələrdə  mövcud  olan  fəal  təlim  metodlarından,  milli-mənəvi  dəyərləri 

nəzərə alaraq istifadəni zərurətə çevirmişdir. 

Azərbaycan  Respublikasında  təhsil  sahəsində  İslahat  Proqramı  yeni  təlim 

metodlarından,  təlim  texnologiyalarından  istifadənin  elmi,  pedaqoji  -  psixoloji 

əsaslarının  işlənilməsini  əsas  problem  kimi  qarşıya  qoymuşdur.  Təhsil  sistemində 

yeni  təlim  texnologiyalarının  tətbiqi  təlim  prosesinin  səmərəliliyini,  keyfiyyətini 

yüksəldən əsas amil olduğundan, belə nəticəyə gəlmək olar ki: 

-  tədris  prosesi  nəticəyönümlü  proses  olduğundan,  məqsədi  əvvəlcədən 

müəyyənləşdirilmiş və şagirdə istiqamətlənmiş təlim həyata keçirilməlidir

-  tədris  və  təlim  bir-biri  ilə  sıx  bağlı  olduğundan  daim  qarşılıqlı  əlaqədə 

götürülməlidir; 


-  tədris  prosesi  hər  birinin  öz  rolu  və  statusu  olan  bir  neçə  fərdlərin 

əməkdaşlığından  irəli  gələn  sosial  bir  proses  olub  inkişaf  rejimində  fəaliyyət 

göstərməlidir; 

-  tədris  prosesi  qarşılıqlı  əlaqələrin  xarakterindən,  mühitin  xüsusiyyətlərindən, 

təhsil  müəssisələrinin  əhatəsindən  asılı  olub  onların  daxili  quruluşundan  irəli  gələn 

verbal və sensor davranışların məcmusunu özündə birləşdirməlidir . 

Müəllimlər yeni texnologiyalardаn istifаdə еtməklə dərsləri daha maraqlı edən, 

şagirdləri,  əsasən,  sağlam  mühakimələr  irəli  sürməyə,  sonradan  real  həyata  tətbiq 

edəcəkləri  məzmunu  başa  düşməyə  yardım  edən  mühüm  vasitələrə  çevirə  bilərlər. 

Deməli, yeni təlim metodları təhsilin məzmununu daha yaxşı mənimsəmək və şagird-

lərin  müstəqil  cavab  vermək  məqsədi  ilə  tələb  olunan  təfəkkür  prosesini  inkişaf 

etdirmək üçün çox faydalıdır. 

Yeni  təlim  texnologiyalarının  üstün  cəhətlərini  prof.  Ə.Ə.Ağayev  belə  göstərir: 

“...dərs  tam  fəallıq  şəraitində  keçir,  təkcə  müəllim  deyil,  şagirdlər  də  yaradıcılıq 

axtarışında  olurlar,  müstəqil  düşüncə  tərzi  formalaşır,  təşəbbüskarlıq,  yeniliyə  meyllilik 

güclənir” . 

Təlim  prosesini  aktivləşdirmək  üçün  düşünmə  qabiliyyətini  inkişaf  etdirmək, 

yaradıcılığa həvəsləndirmək və öyrənməyə maraq yaratmaq məqsədini güdən müəllim, 

şagirdi  təlimə  cəlb  edəcək  müəyyən  metod,  texnika  və  proseduralardan  istifadə 

etməlidir. Şagird təliminin fəal iştirakçısı olmaq üçün hazırlanmalıdır. Müəllim şagirdə 

dünyanı  başa  düşməkdə  və  qazandığı  bilikləri  real  həyat  şəraitinə  tətbiq  etməkdə 

yardım  göstərməlidir.  Yeni  texnologiyalar  tədris  strategiyasının  yerinə  yetirilməsinə 

istiqamətləndirildiyindən, onlar nəzərdə tutulmuş təlim məqsədlərinə nail olmaqda əsas 

alət rolu oynayır. 

Yeni  texnologiyalar  bir  sıra  xüsusiyyətləri  ilə  ənənəvi  təlim  metodlarından 

fərqlənir:  şagirdlərin  tədqiqat  fəaliyyətinə  cəlb  edilmələri,  müəllim  tərəfindən 

problemli  şəraitin  yaradılması,  biliklərin  şagirdlər tərəfindən  müstəqil  əldə  edilməsi 

və  s.  Qeyd  edilən  xüsusiyyətlər  bəzi  ənənəvi  təlim  metodlarında  da  olmuşdur, lakin 

yeni təlim metodları bütövlükdə göstərilən xüsusiyyətlərə əsaslanır. 

Araşdırmalar  göstərir  ki,  yeni  təlim  texnologiyaları  aşağıdakı  prinsiplərə 

əsaslandıqda şagirdlərin yaradıcılıq qabiliyyətini inkişaf etdirməyə imkan verir: 

 təfəkkürün inkişafına səbəb olacaq konstruktivizmə; 

 

şagirdlərin sosial inkişafına səbəb olacaq kooperativ təlimə; 



 biliklərin müstəqil əldə edilməsi üçün şəraitin yaradılmasına; 

 bilik və bacarıqların müstəqil şəkildə əldə edilməsinə; 

 

müəllimin təşkilatçı, koordinator, bəzi hallarda arbitr rolunda çıxış etməsinə. 



D.Kappana  görə,  konstruktivizm  –  öyrənənlərin  biliklərə  özlərində  əvvəllər 

mövcud  olan  və  təcrübələrdən  əldə  etdikləri  yeni  ideya  və  ya  nəzəriyyələrlə 

əlaqələndirməklə  yiyələnməsi  prosesidir.  Konstruktivizm  bəzən  yaradıcılıq  kimi  də 

səciyyələndirilir. Konstruktivizm belə bir ideyaya əsaslanır ki, bilik qurulur, kəşf edilir, 

yaradılır.  Bilik  passiv  şəkildə  alına  bilməz,  bilik  fəal  öyrənmə  prosesində  əldə  edilə 

bilər. Konstruktivizm nəzəriyyəsinin həyata keçirilməsi üç şeyi tələb edir: fəal şagird, 

sosial şagird və yaradıcı şagird. 


Yaradıcı (konstruktiv) mühitin təmin edilməsi üçün müəllim aşağıdakılara əməl 

etməlidir: 

- bilik vermək yox, biliyi əldə etməyə həvəs yaratmalı; 

- hazır cavablı suallar yox, problemli suallar verməli; 

- öyrənənin gələcək inkişafını təmin etməli ; 

-  informasiya  verməkdənsə,  öyrənəni  biliklərin  əldə  edilməsi  prosesinə cəlb 

etməli; 

- öyrənmə prosesini düzgün planlaşdırmalı. 

Kooperativ (əməkdaşlıq əsaslı) təlimdən fərqli olaraq ənənəvi didaktikada təlim 

tapşırıqlarının üç formada verilməsi göstərilir: frontal, qrup, fərdi. 

Yeni  təlim  texnologiyalarının  tətbiq  edildiyi  dərslərdə  qrup  forması  üstünlük 

təşkil edir. Burada mahiyyət də dəyişir, qrupu təşkil edən şagirdlər qarşılıqlı ünsiyyət, 

mülahizə zəminində verilmiş tapşırığı icra edirlər. 

Kooperativ  təlim  zamanı şagirdlər  yalnız  birgə  fəaliyyət  göstərdikləri 

digər şagirdlərlə eyni vaxtda öz məqsədlərinə çata bilərlər. Kooperativ əsaslı öyrənmə 

təlim  tapşırığının  elə  təşkilini  tələb  edir  ki,  şagirdlər  dərsin  məqsədinə  özünün  və 

kiçik  qruplardakı  yoldaşlarının  səyləri  nəticəsində  nail  olsunlar.  Kooperativ  təlimə 

aid  öyrənmə  modeli  D.Conson  və  R.Conson  tərəfindən  yaradılmışdır.  Onlar 

kooperativ öyrənməyə daxil edilməli beş komponent müəyyən etmişlər: 

 

müsbət qarşılıqlı asılılıq (şagirdlər səmərəli nəticələrə nail olmaqla digər qrup 



üzvlərindən  eyni  dərəcədə,  qarşılıqlı şəkildə  asılı  olduqlarını  bilməli  və  buraya 

məqsəd, tapşırıq, ehtiyat (material, məlumat), rol, mükafat, qarşılıqlı asılılıqlar daxil 

edilməlidir); 

 

şagirdlərin üz-üzə qarşılıqlı fəaliyyəti; 



 fərdi  məsuliyyət  (hər  qrup  üzvü  məsuliyyət  barədə  aydın  təsəvvürə  malik 

olmalıdır); 

 

şagirdlərin  müvafiq şəxsiyyətlərarası  və  kiçik  qrup  bacarıqları  ilə 



təlimatlandırılması (qrupdaxili davranış qaydaları); 

 qrupun  fəaliyyəti (şagirdlərin  qrupun  necə  işləməsini  qiymətləndirmək, 

üzvlərin işlərinin faydalı olub-olmamasını müzakirə etmək üçün vaxtı olmalıdır). 

Yeni  təlim  texnologiyaları  əsasında  tədris  edilən  dərslərdə  müəllimin  rolu 

aşağıdakı sxemdə göstərilən funksiyaların yerinə yetirilməsi ilə bağlı ola bilər: 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

Müəllim 

rəhbər 

təlimatçı 

təşkilatçı 

dizayner 

fasilitator 

Sxemdən  görünür  ki,  müəllimin  funksiyalarına  dizayner  anlayışı  da  daxil 

edilmişdir.  Burada  dizayner  müəllimin  təhsil  prosesinin  məzmunu  ilə  bağlı 

kurikulumlara  uyğun  mövzu  və  onun  məzmununun  müəyyənləşdirməsi,  onu 

şagirdlərin imkanlarına uyğunlaşdırması mənasında başa düşülməlidir. 

Müəllimin fasilitasiya bacarıqlarına aşağıdakılar daxildir: 

müəllim və şagirdlərin birgə əməkdaşlığı, 



onların qarşılıqlı hörmət və etibarı, 

şagirdlərin  olduqları  kimi  qəbul  edilməsi  və  müəllim  tərəfindən  onların  daim 



dəstəklənməsi, 

şagirdlərin qabiliyyətlərinə inam, 



- təfəkkürün stimullaşdırılması, 

şagirdlərdə öyrənmə stimulunun və motivasiyasının yaradılması, 



onların sinif mühitinə, müəllimin xüsusi həssas münasibətinə uyğunlaşması. 



 

2. Yeni təlim texnologiyalarının prinsipləri 

 

Təlim prosesi mürəkkəb prosesdir. Onun məqsədəuyğun şəkildə təşkili vacibdir. 

Təlimin məqsədəuyğun təşkilində prinsiplər mühüm rol oynayır. 

Didaktika 

təlim 

nəzəriyyəsi 



olmaqla 

təlimin 


obyektiv 

qanunlarını, 

qanunauyğunluqlarını aşkara çıxarır, onlardan istifadə yollarını müəyyənləşdirir. Təlim 

prinsipləri təlim qanunlarından irəli gəlir. 

Prinsip  didaktikanın  qanunlarına  uyğun  təlim  fəaliyyətini  təşkil  etmək  üçün 

qəbul  edilmiş  ideyalar  toplusudur.  Prinsip  dedikdə  həmçinin  didaktikada  mövcud 

olan  qanunlardan  istifadə  etmək,  fəaliyyəti  həmin  qanunların  tələblərinə  uyğun 

şəkildə təşkil etməkdir. 

Təlim prinsipləri didaktikanın mühüm vəzifələrinin həyata keçirilməsinə xidmət 

edir.  Prinsiplər  müəllimin  qarşısına  elə  vəzifələr  qoyur  ki,  o  bunlara  əməl  etməklə 

şagirdlərin yüksək tədris uğuruna nail olur. 

Təlim  zamanı  müəllimin  fəaliyyətinin  ümumi  istiqamətini  müəyyən  edən 

prinsiplər pedaqoji ədəbiyyatda müxtəlif cür təsnif edilir. 

V.A.Slasteninin digər müəlliflərlə birgə yazdığı “Pedaqogika” dərsliyində təlim 

prinsiplərinin  aşağıdakı  kimi  təsnifi  verilmişdir:  elmilik;  tərbiyəedici  təlim;  təlimin 

tətbiqi; təlimin ardıcıllığı və sistemliyi; təlimdə fərdi yanaşma; təlimdə yaşauyğunluq; 

təlimdə  yaradıcı  inkişafın  təmin  edilməsi;  təlimin  çətinlik  dərəcəsinin  nəzərə  alın-

ması;  əyanilik;  mürəkkəblik  dərəcəsindən  asılı  olaraq  mövzunun  imkana 

uyğunlaşdırılması . 

Y.K.Babanski  təlim  prinsiplərinin  aşağıdakı  kimi  təsnifini  vermişdir:  elmilik; 

təlimin həyatla əlaqələndirilməsi; sistematiklik və ardıcıllıq; əyanilik; təlim prosesində 

müxtəlif metodlardan istifadə etmə, təlimin asan (anlaşılıqlı) mənimsədilməsi prinsipi . 

B.Əhmədova görə, təlimin aşağıdakı prinsipləri vardır: təlim materialının onun 

məqsədi  zəminində  seçilməsi;  təlim  vasitələrinin  onun  məzmunu  zəminində 

seçilməsi;  təlim  metodlarının  onun  vasitələri  zəminində  seçilməsi;  təlimdə  şagirdin 

imkanının nəzərə alınması; elmilik; şüurluluq; fəallıq və müstəqillik; sistematiklik və 

ardıcıllıq;  fənnin  daxili  məntiqinin  gözlənilməsi;  biliyin  möhkəm  mənimsədilməsi; 

reproduktiv və produktiv təfəkkürün vəhdəti; biliklə fəaliyyətin birliyi və s. 



Prinsiplərin  təsnifatı  ilə  əlaqədar  göstərdiyimiz  nümunələr  əsasında  onu  demək 

olar  ki,  istər  ənənəvi,  istərsə  də  müasir  pedaqoji  ədəbiyyatda  təlim  prinsipləri  öz 

həllini  tam  tapmamışdır.  Ona  görə  ki,  pedaqoqlar  prinsiplərə  müxtəlif  aspektlərdən 

yanaşırlar. Mütləq olanı odur ki, təlim prosesində müəyyən mexanizm vardır, onu bil-

məsək bu prosesdə məqsədə nail ola bilmərik, bilsək də keyfiyyətli təlim ola bilməz. 

Təlimdə  müvəffəqiyyət  qazanmağa  imkan  verən  mexanizm  təlim  prinsipləridir. 

Təlim  metodları  və  ya  texnologiyaları  dəyişsə  də  bunlara  uyğun  prinsiplər  həmişə 

olacaqdır. 

Yeni  təlim  texnologiyaları  əsasında  həyata  keçirilən  təlim  prosesinin  də  özünə 

məxsus prinsipləri vardır. Bu prinsipləri iki yerə qruplaşdırmaq olar: 

a) Şagirdi rəqabətəqabil , sosial, hərtərəfli inkişaf etdirməyə xidmət edən təlim-

tərbiyə prinsiplərinə; 

b) İnteraktiv təlim zamanı rəhbər ideyalar kimi qəbul edilməli prinsiplərə. 

Şagirdi  rəqabətəqabil,  sosial,  hərtərəfli  inkişaf  etdirməyə  xidmət  edən  təlim-

tərbiyə  prinsipləri  “Azərbaycan  Respublikasında  Təhsil  İslahatı  Proqramı”nda  öz 

əksini tapmışdır. Bunlar aşağıdakılardır. 

1. Demokratikləşdirmə  -  təhsil  prosesinin  demokratikləşdirilməsində  maraqlı 

olan bütün tərəfləri, dövlət strukturları və ictimaiyyət nümayəndələrini (müəllimləri, 

şagirdləri, valideynləri) təhsil prosesinə fəal iştirak etməyə cəlb etmə deməkdir; tədris 

müəssisəsinin “şəffaflığı” prinsipinin həyata keçirilməsidir. 

2. Humanistləşdirmə  –  təhsilin  humanistləşdirilməsi  şagirdə  münasibətin 

dəyişilməsini  nəzərdə  tutur,  o  cümlədən  yaradıcı  inkişaf  qabiliyyətli  və  humanist 

yönümlü  şəxsiyyətin  formalaşdırılması;  əqli  və  fiziki  imkanlarından,  öyrənmə 

qabiliyyətindən  asılı  olmayaraq  şagirdin  şəxsiyyətinə  hörmətlə  yanaşma;  şagirdin 

qabiliyyət və təmayüllərinin aşkar edilməsi və onların inkişafı üçün şəraitlərin yara-

dılması. 

3. Diferensiallaşdırma – təlimin diferensiallaşdırılması şagirdlərin imkanlarının 

nəzərə alınması ilə qurulur. 

4. Fərdiləşdirmə  –  təhsilin  fərdiləşdirilməsi  şagirdlərin  fərdi  maraq  və 

tələbatlarının nəzərə alınmasıdır. 

5. İnteqrasiya  –  təhsilin  inteqrasiyası  fənlərin  öyrənilməsi  zamanı  fənlərarası 

əlaqələrin aşkar edilməsi əsasında qlobal təfəkkürün formalaşdırılmasının vəcibliyini 

nəzərdə tutur. 

6. Humanitarlaşdırma  –  təhsilin  humanitarlaşdırılması  şəxsiyyətin  yaradıcı 

inkişaf prosesinin şərti kimi çıxış edir və təhsilin məzmununun formalaşmasına yeni 

yanaşmanı  nəzərdə  tutur.  Bu  ümumbəşəri  dəyərlərin  yaradılması  ilə  bağlı  fənlərin 

rolunun artmasını, öz xalqının mədəniyyətinə birləşmə və dünya mədəniyyətinin də-

yərləri ilə tanışlığı ifadə edir. 

İnteraktiv  təlim  üsullarının  tətbiqi  zamanı  istiqamətverici  ideyalar  kimi  qəbul 

edilərək praktikada tətbiq edilməli prinsiplər isə aşağıdakılardır: 



1. Şagirdə yönəlmiş təlim prinsipi: şagird təlim prosesinin mərkəzi obyekti kimi 

çıxış  etməlidir;  təlim  uşağın  imkan  və  qabiliyyətlərinə,  onun  biliyinə,  maraq  və 

tələbatlarına yönəlməlidir; 


2. Fəal  təlim  prinsipi:  tədris  prosesi  elə  təşkil  olunmalıdır  ki,  idrak  fəallığını, 

təbii  öyrənmə  fəaliyyətini  doğursun,  şagirdə  “ilk  kəşf”  sevinci  keçirməyə  imkan 

versin, onda yeni biliklərə yiyələnmək həvəsini yaratsın; 

3. İnkişafetdirici  təlim  prinsipi:  təlim  inkişafı  qabaqlamalı  (L.S.Vıqotskiy), 

uşağın “qarşıdakı (yaxın) inkişaf zonasına” yönəlməlidir. Yəni təlim uşağın özünün 

müstəqil fəaliyyəti və ya böyüklərin köməyi sayəsində aşkarlanan bilik və bacarıqları 

əldə etmək potensial imkanlarına tuşlanmalıdır; 



4. “Qabaqlayıcı  təlim”  pinsipi:  təlim  cəmiyyətin  inkişaf  təmayüllərini  əks 

etdirməli  və  yeni  nəsillərə  yaxın  gələcəkdə  təşəkkül  tapacaq  dünyada  fəaliyyətə 

hazırlamalıdır; 

5. Təlim-tərbiyə  sisteminin  çevikliyi  prinsipi:  İctimai  mühitin  və  şagirdlərin 

dəyişən  tələbləri  nəzərə  alınmaqla,  təlim  proqramlarının  məzmununun,  tədris 

planlarının 

qurulmasının, 

təlim-tərbiyə 

prosesinin 

təşkilinin, 

pedaqoji 

texnologiyaların seçilməsinin sistematik təzələnməsi baş verməlidir; 

6. Əməkdaşlıq  prinsipi:  “müəllim-şagird-valideyn  ”  qarşılıqlı  münasibətləri 

sistemində  onların  hər  biri  təlim  prosesi  gedişində  tərəf-müqabili  kimi  iştirak 

etməlidirlər; 

7. Dialoji  təlim  prinsipi:  məsələlərin  birgə  həlli  gedişində  özünün  və  qrup 

üzvlərinin  fikirlərini,  imkanlarını  və  təcrübələrini  müəyyən  edə  bilməsi  və 

faydalanması  məqsədi  ilə  hər  bir  şagirdin  müzakirələrdə  və  qrupun  işində  iştirakı 

təmin edilməlidir 

Bildiyimiz  kimi,  yeni  təlim  texnologiyaları  və  ya  interaktiv  təlim  metodları 

yaddaşa yox təfəkkürə əsaslanır. Yeni təlim texnologiyaları ilə müstəqil şəkildə bilik 

əldə  edən  şagirdlərin  nəyinki  təfəkkürü  inkişaf  edir,  formalaşır  həm  də  yaradıcılıq 

qabiliyyəti  də  inkişaf  edir.  Şagirdlərin  göstərilən  istiqamətdə  formalaşmalarına  nail 

olmaq üçün təlim prosesində bir çox tələblərə əməl etmək lazımdır. 

Problemlilik:  təlim  modelində  problemli  inkişaf  şəraitinin  modelləşdirilməsi; 

ətraf  mühitin  cisim  və  hadisələrində  mövcud  olan  real  ziddiyyətlərin  həll  edilməsi 

cəhdinə əsaslanmış təlim; 

Bilik  və  təfəkkürün  ayrılmazlığı:  biliklər  hazır  vəziyyətdə  qavranılmamalıdır; 

onlar təfəkkürün inkişaf etdirilməsi vasitəsi olmalıdır; 



Məzmunun məlumatlılığı və elmi tutuma malik olmasıtəlim proqramları əsas 

elmi nailiyyətləri və məlumatı əks etdirməlidir; 



Yaradıcılığın  stimullaşdırılması:  təlim  prosesində  bütün  növ  yaradıcı  fikrə  və 

fəaliyyətə dayaq vermək; 



Biliklərin  və  həyat  tələbatlarının  qarşılıqlı  əlaqəsi:  təlimin  məzmunu  şagirdi 

onun öyrəndiklərinin həyat ilə necə əlaqəli olmasının dərk edilməsinə yönəltməlidir; 



Şəxsi  yönəlişlik:  təlim  proqramları  şagirdlərə  şəxsi  təcrübələrinin  istifadə 

edilməsinə imkan yaratmalıdır; 



Diferensiallaşdırma: 

məzmunun 

şagirdlərin 

maraq 


və 

meyllərinə, 

qabiliyyətlərinə, şagirdlərin inkişaf səviyyələrinə yönəlişliyi; 

Müstəqil  öyrənmə  vərdişlərinin  əldə  edilməsinə  yönəlişlik:  biliklərə  sərbəst 

yiyələnməyi, onları yaradıcı olaraq işləyib tətbiq etməyi öyrədən tapşırıqlar olmalıdır; 



İnteqrasiya:  fənlərarası  əlaqələrin  məzmunda  əks  olunması  müxtəlif  fənlərdən 

olan mövzuları əlaqəli surətdə yüksək səmərə ilə öyrənməyə, çoxsaylı tədris fənlərini 



bir-biri ilə əlaqələndirməyə və beləliklə, təlimin məzmununun tamlığını və şagirdlərin 

təsəvvüründə dünyanın vahid mənzərəsinin inkişafını təmin etməyə imkan verir. 



Təlim  proqramlarının  məzmununun  tərtibində  çeviklik:  proqramların 

məzmununun variativliyi və sistematik olaraq təzələnməsi; 



Biliklərin  ümumiləşdirilmiş  şəkildə  mənimsənilməsi:  təlim  proqramları  ancaq 

ayrıca biliklərin mənimsənilməsinə deyil, eyni zamanda biliklərin özəyini təşkil edən 

fundamental elmi biliklərin öyrənilməsinə yönəlməlidir; 

Gələcəyə  istiqamətlənmə:  təlimin  məzmununda  proqnoz  və  gələcək  üçün 

əhəmiyyətli ola bilməsi məsələlərinin həlli elementləri olmalıdır; 



Təlimin  nəticələrinin  əks  etdirilməsi:  təlim  proqramları  təlimin  sonunda 

şagirdin nələri bilmələrini və praktiki olaraq nəyə qabil olmalarını əks etdirməlidir. 



Yüklə 1,42 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin