Yopiq suv ta’minoti qurilmalarida baliqlarni oziqlantirish Saydullayev Alisher Fayzullo o‘g‘li

Yopiq suv ta’minoti qurilmalarida baliqlarni oziqlantirish
Saydullayev Alisher Fayzullo o‘g‘li
Andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti
Chorvachilik va veterinariya meditsinasi kafedrasi assistenti
Turg‘unova Nozimaxon Baxramjon qizi
Andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti
Zooinjeneriya(baliqchilik) ta’lim yo‘nalishi talabasi
Annotatsiya: Ushbu maqolada yopiq suv ta’minoti qurilmalarida baliqlarni oziqlantirishni to‘g‘ri tashkil etish prinsiplari bayon etilgan bo‘lib, baliqlarni oziqlantirishda e’tiborga molik taraflari, abzalliklari va kamchiliklari haqida umumiy ma’lumotlar berib o‘tilgan. Bundan tashqari baliqlarni oziqlantirishda omuxta yemlardan foydalanish hamda, ozuqa istemolini nazorat qilish haqida so‘z borgan.
Kalit so‘zlar: sanoat baliqchiligi, yopiq suv ta’minoti qurilmalari, suvni tozalash, oziqlantirishni nazorat qilish, Sazan, osyotrsimon, ilon baliq, tavar baliq, donlar yormalari, omuxta yemlar, premikslar, hayvonot olamidan olinadigan ozuqalar, oziqlantirish normasi, kunlik ratsion.
XXI-asrdan boshlab sanoat baliqchiligida yopiq suv ta’minoti qurilmalaridan (YSTQ) foydalanish eng istiqbolli global tendentsiya aylana boshladi.
YSTQda o‘stirishda texnologik jarayonning barcha parametrlari (suvni tozalash, oziqlantirishni nazorat qilish va boshqalar) avtomatlashtirilgan qurilmalar yordamida amalga oshiriladi, bu o‘z navbatida tabiiy omillarning texnologik jarayonga ta'siri minimal darajagacha tushishiga olib keladi.
Qimmatbaho baliq turlarini yetishtirish uchun zamonaviy yopiq turdagi qurilmalarni yaratish va ishlatish iqtisodiy jihatdan qimmatga tushishi mumkin. Shu sababli, xo‘jalikni iqtisodiy jihatdan muvaffaqiyatga erishish uchun baliqning eng qimmatli turlarini yetishtirishni rejalashtirish tavsiya etiladi. Bu yo‘l katta ehtimol bilan tavar baliqlarni sotuvidan kelib tushgan daromad YSTQlarini o‘rnatishni va uni ishlatish xarajatlarini qoplash imkonini beradi. Bundan tashqari baliq qanchalik tez o‘ssa, operatsion xarajatlar uning narxiga shunchalik kam ta'sir qiladi va shunga mos ravishda tavar baliqning tan narxi past bo‘ladi.
Baliq yetishtirishda yopiq inshootlardan foydalanish haroratning mavsumiy o‘zgarishini va suv oqimining kutilmagan o‘sishini oldini oladi. Bunga texnik vositalar, uskunalar va avtomatik boshqaruv moslamalari yordamida erishiladi. Qoida tariqasida, yopiq inshootlarda baliq yetishtirish baliq turiga mos optimal suv haroratida amalga oshiriladi. Sazan, osyotrsimonlar va ilon balig‘i uchun suv harorati odatda +24°C ni tashkil qiladi, agar bu harorat yil davomida ushlab turilsa yetishtirilayotgan baliqlarning o‘sishi va rivojlanishi uzluksiz davom etadi. Bu bilan yopiq suv ta’minoti qurilmalarida yetishtirilayotgan baliqlarni chavoq baliq shaklidan tavar baliq shakliga yetib borish vaqti sezilarli darajada kamayadi. Masalan, og‘irligi 425 g bo‘lgan sazanlar yopiq inshootlarda 280 kunda, og‘irligi 1 kg bo‘lgan osyotrlar esa 365 kunda tavar baliq shakligacha yetib boradi.
Baliq xo‘jaliklarida yetishtiriladigan baliqlar tabiiy va sun’iy ozuqalar bilan oziqlanadi. Tabiiy suv xavzalarida baliqlaring asosiy ozuqasi tabiiy manbalar (suv o‘tlari va umurtqasiz hayvonlar) bo‘lsa, Yopiq suv ta’minoti qurilmalari asosida tashkil etilgan baliqchilik xo‘jaliklarda esa baliqlar ozuqasi sun’iy (xar xil dukkakli va boshoqli donlar yormalari, omuxta yemlar, premikslar, hayvonot olamidan olinadigan ozuqalar, pilla qurti g‘umbaklari va boshqalar) oziqlardan iboratdir.
Intensiv baliqchilik xo‘jaligi basseynlarida boqilayotgan baliqlaring zichligi baliqlarga beriladigan omuxta yemning miqdori va sifatiga bog‘liqdir, ya’ni hovuzga qo‘yilgan baliq qancha ko‘p bo‘lsa, beriladigan ozuqa miqdori ham shuncha ko‘p bo‘ladi.
Yopiq suv ta’minoti qurilmalarida omuxta yem amalda yagona ozuqa manbai hisoblanadi. Shuning uchun omuxta yemlarning sifati va to‘la qiymatliligi yetishtirilayotgan baliqlarning to‘yimli moddalarga bo‘lgan talabini bemalol qondira olishi kerak. Shuni alohida takidlab o‘tish joyizki yopiq suv ta’minoti qurilmalarida oziqlantirish (asosan o‘zlashtirilmagan ozuqa hisobiga) aylanib yuradigan suv sifatiga ta'sir qiladi. Shuning uchun baliqlarni tez yetishtirish maqsadida ozuqani ko‘p berish tavsiya etimaydi. Vaziyatga to‘g‘ri baho berib, baliqlarni asosli ratsion asosida oziqlantirish yuqori iqtisodiy samaradorlikka olib keladi.
Oziqlantirish normasi (kunlik ratsion) baliqning tana vazniga nisbatan foiz sifatida belgilanadi. Ratsionning hajmiga baliq turi, uning individual og‘irligi, suv harorati, suvning boshqa parametrlari: kislorod kontsentratsiyasi; texnik moddalar kontsentratsiyasi; yorug‘lik va omuxta yem sifati ta’sir qiladi. Agar bu parametrlarning barchasi to‘g‘ri hisobga olinsa, u holda ratsion optimal tarzda tanlanadi va hazimlanish koeffitsiyenti (HK) minimal bo‘ladi.
Baliqlarni yetishtirish jarayonida omixta yemning sifati, ya’ni tarkibiy qismlari va biologik qiymati jihatidan o‘zgartirish zarur. Nafaqat ozuqaviy qiymati, balki donalari, rangi, hidi, kattaligi bilan farq qiladigan omixta yemlardan foydalanish baliqlaring hosil bo‘lgan shartli refleksining yangi ozuqaga nisbatan o‘zgarishini belgilab beradi. Ozuqaning o‘zgarishi o‘stirish jarayonida baliq fiziologiyasining o‘zgarishiga mos kelishi kerak. Baliqni intensiv oziqlantirish sharoitida buni hisobga olish kerak. Shu bilan birga, oziqlanish jarayonida ozuqaning sifati keskin o‘zgarmasligi kerak. Ozuqani almashtirishda baliqning yoshini, mavsumni, o‘sish sur’atlarini hisobga olish kerak.
Respublikamiz sharoitiga ko‘ra baliq xo‘jaliklarida baliqning o‘sishi tezligiga qarab yillik beriladigan ozuqaning protsenti hisobida oyma-oy quyidagicha bo‘ladi:
1. Toshkent, Sirdaryo, Jizzax, Samarqand viloyatlarida va Farg‘ona vodiysida joylashgan hovuz baliq xo‘jaliklarida -aprelda — 9,5%, mayda — 15,3 %, iyunda — 17,4%, iyulda — 18,8%, avgustda — 17%, sentabrda 13,9 % va oktabrda 8,3 % ozuqa beriladi.
2. Xorazm va Qoraqalpoqistonda joylashgan xo‘jaliklari uchnu aprel oyi 10,5%, may — 15%, iyun — 17,7 %, iyul -18,0 %, avgust 16,8%, sentabr - 13,4% va oktabr oyi 8,3 % ozuqa berish tavsiya etilgan.
Ratsion optimal qiymatlardan oshsa, ozuqa nisbati ham ortadi. Baliq vazn ortishi shaklida o‘zlashtira oladiganidan ko‘ra ko‘proq miqdorda oziq-ovqat oladi. Ortiqcha ozuqa alabalık kabi iste'mol qilinmaydi yoki sazanda bo‘lgani kabi iste'mol qilinadi va najasga o‘tadi. Har holda, tozalash inshootlariga yuk ko‘tariladi va zaharli moddalarning to‘planishi tufayli suv sifati pasayadi. Agar zaharlanishning ortishi ozuqani singdirish darajasini keskin pasaytirsa va ikkinchisi faqat suvning ifloslanishini kuchaytirsa, yopiq o‘rnatishda toksiklik darajasini oshirish jarayoni ko‘chkiga o‘xshash xususiyatga ega bo‘lishi mumkin. Baliqni boqish ratsionining o‘rnatishdagi suv sifatiga ta'sirini hisobga olgan holda, baliqni ortiqcha oziqlantirishdan ko‘ra ko‘proq ovqatlantirish yaxshiroqdir.