Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги



Yüklə 1,29 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/3
tarix22.06.2020
ölçüsü1,29 Mb.
#32073
  1   2   3
Rakhmonov


ЎЗБЕКИСТОН    РЕСПУБЛИКАСИ  

ОЛИЙ   ВА  ЎРТА МАХСУС   

ТАЪЛИМ   ВАЗИРЛИГИ  

 

  

« ФАРМАЦЕВТИКА »   ИНСТИТУТИ  

« ФАРМАЦИЯ  » ФАКУЛЬТЕТИ 

 

 



 

 

« ГИГИЕНА »



  ФАНИДАН 

 

 

 

 

Топширди: 

2 - KУРС  « 9 – 1 » ГУРУХ   ТАЛАБАСИ 

МИРХАКИМОВ       НОДИРБЕК 

 

 

Қабул қилди:          Доцент Нуралиева Х.О. 

 

 

 

«___»________2014й. 

 

ТОШКЕНТ  – 2014 йил. 

 

 

 EKOLOGIK   GLOBALL MUAMMOLAR 

VA OROL DENGIZI MUAMMOSI 

 

 

 

 

 

TOSHKENT    –  2 0 1 4  yil

 

MAVZU  :

 

EKOLOGIK   GLOBALL MUAMMOLAR

 

VA 

OROL DENGIZI MUAMMOSI 

REJA 1 : 

KIRISH 

 

1. Ekologik muammolarning tarkib topishi.  



2. Global ekologik muammolar  va ularning oqibatlari. 

3 . Mintaqaviy va mahalliy ekologik muammolar. 

4. Chiqindi turlari va ularni sinflarga bo`linishi. 

    Kimyoviy  ifloslanish turlari va darajalari 

 

 

REJA 2 : 

 

KIRISH 

              Orol  dengizining  ekologik ahvol. Orol  dengizi  qurigan  tubining  hozirgi 

аhvoli.Orol  dengizi  va orol buyi  ekologiyasi. 

 

1.  Orol va Orol buyi muammosi. 



2.  Ekologik vaziyat keskinlashishining asosiy omillari. 

3.  Orol dengizi ]qurigan tubining hozirgi ahvoli.   

4.  Orol mintaqasi ijtimoiy ekologik buxroning sabablari.  

5.  Orol va Orol buyi muammolarini hal etish yo`llari.  

6.  Orol  dengizi  va orol bo`yi  ekologiyasi. 

7.  Orol  dengizini  saqlab  qolish  mumkinmi 

8.  Orol dengizi buyi  ekologiyasi 

9.  Orol dengizini saklab kolish muammosi  

     Kumli chullar ekologiyasi     

 

 

 

                       



 

 

 

 

 

 

 

                     Hozirgi zamon ekologik muammolari 

I.1. Kirish. Ekologik muammolar 

 

 

 

 

 

O’zbekiston  Respublikasi  Mustaqillikka  erishganidan  so’ng  barcha  sohalar  qatori  ta’lim  sohasiga  ham 

yuqori  darajada  davlat  e’tibori  qaratildi  ekologik  halokatlarning  kelib  chiqishi,  mamlakat  iqtisodiy,  ijtimoiy  va 

siyosiy  hayotiga  ta’sirini  o’rgatish  bilan  birga  ularda  ekologik  madaniyat,  ekologik  tarbiya  va  ekologik  ong 

tushunchalarini  chuqur  singdirishni  maqsad  qilib  qo’ygan.   

Ma’lumki,  Toshkent  va  Navoiy  mamlakatimizdagi  yirik  sanoatlashgan  shaharlar  hisoblaniladi. 

Navoiydagi  tog’-kon,  mineral  o’g’itlar  va  sement  mahsulotlari  ishlab  chiqarish  korxonalari  O’zbekistonda 

yetakchi  o’rinni  egallaydi.  ekologik  muammolar  va  ularni  hal  etish  bo’yicha  olib  borilgan  ekologik  tadbirlar 

aynan  shu  korxonalar  asosida,  aniq  dadillar  bilan  yoritilgan.   

Inson  tabiat  bilan  o’zaro  aloqada  bo’lib,  uning  hayotini  tabiatdan  alohida  tasavvur  qilish  mumkin  emas. 

Shu  ma’noda  Prezidentimiz  I.A.Karimovning  “Ona  zaminimiz  –  boyligimizning,  mustaqilligimizning  va  go’zal 

kelajakka  ishonchimizning  asosiy  manbaidir”  –  degan  so’zlarida  juda  katta  ilmiy-falsafiy  mazmun  bor.  Insoniyat 

yashayotgan  zaminning  o’z  qonuniyati  mavjud.  Zaminda  bitmaydigan,  tugamaydigan  ne’matning  o’zi  yo’q.  Biz 

esa bundan  ogoh  bo’lishimiz  zarur.  Inson  va jamiyat  tabiatning  ajralmas  qismi.   

Tabiiy  resurslar,  ya’ni  yoqilg’i,  ma’danlar,  metallar,  nafas  olinadigan  havo,  ichiladigan  suv,  is’temol 

qilinadigan  go’sht,  sut,  don  sarxil  mevalar,  daryo  va  ko’llardagi  baliqlar,  har  xil  shifobaxsh  giyohlar,  turli-tuman 

xom  ashyolar  bo’lmasa  bir  daqiqa  ham  yashay  olmasligimizni  juda  yaxshi  bilamiz.  Tabiiy  boyliklar  Ollohning 

odamzotga  in’om  etgan  buyuk  ne’matlaridir.  Olloh  taoloning  barcha  nozu-ne’matlari,  tabiiy  boyliklardan 

bahramand  bo’lishning  o’zi  bir  necha  ming  yillik  tarixga  ega.  Bu  tarix  Yer  yuzida  insoniyat  paydo  bo’la 

boshlagan  kezlardanoq  boshlangan.  Insoniyatning  tabiat  bilan  bo’lgan  aloqasi  vaqtincha  emas,  balki  doimiy  va 

zaruriydir.  Odamzot  Koinotning  gultoji  sifatida  ilk  paydo  bo’lgan  davrdan,  to  hozirga  qadar  tabiatga  ta’sir  qilib, 

unga  ta’sirni  o’tkazib,  bu  ta’sirni  bora-bora  kuchaytirib,  oqibatda  tabiatni  batamom  o’zgartirib  yubordi.  Keyingi 

ming  yilliklar  davomida  insonning  tabiatga  faol  aralashishi  natijasida  Yer  shari  yuzasi  iqlimi,  o’simligi,  hayvonot 

dunyosining  tanib  bo’lmas

 

darajada  o’zgarib  ketganligi  bunga  yaqqol  misol  bo’ladi.  “Dunyo  tarixida  ilk  daf’a 



inson  faoliyati   hayotning  eng  zarur  sarchashmalarining  buzilishi  va yemirilishiga  sabab bo’lmoqda. 

     Insoniyatning  o’z  kelajagi,  ertangi  kuni,  istiqbolini  o’ylamay  qilgan  o’zboshimchaliklari,  ko’r-ko’rona 

qilmishlari  tufayli  tabiat  behat  ozor  chekdi,  ko’p  a’mollardan  abadiy  judo  bo’ldi.  Har  xil  kosmik  changlar,  ilmiy 

texhikaviy  taraqqiyot,ayniqsa,  avtomobillar  sonining  tez  darajada  o’sib  borishi,  radioaktiv  moddalar  va  boshqalar 

ta’siri  ostida  barcha  jonli  mavjudotning  hayot  manbai  bo’lgan  atmosfera  havosi  maksimal    darajada 

ifloslanmoqda.  Bunday  dahshatli  hodisalar  dunyoning  deyarli  hamma  mamlakatlarida  tez-tez  sodir  bo’lib  turadi. 

Atrof-muhitning 

radioaktiv  va  kimyoviy  chiqindilar  bilan  bulg’anishi,  aholining,  chorva  mollarining, 



parrandalarning,  daryo  hamda  ko’llardagi,  suv  omborlari  va  okeanlardagi  baliq  va  boshqa  jonivorlarning  ko’plab 

zaharlanishiga,  Yevropa  mamlakatlarida  ko’plab  ro’y  berib  turgan  sigir,  buzoq,  qo’y,  cho’chqalarning  oqsil 

kasalliklariga  sabab bo’lmoqda. 

O’zbekiston  Respublikasi  Davlat  sanitariya  epidimologiya  nazorati  bergan  ma’lumotga  ko’ra  hozirda 

Respublikamiz  sanoati  va  qishloq  xo’jaligi  tarmoqlarida  3  milliondan  ortiq  kishi  band  bo’lib,  shuning  qariyb  

millionga  yaqini  zararli  sharoitlarda(chang,  shovqin,  titrash,  ultra-  va  infratovushlar  ta’sirida)    mehnat  qilmoqda. 

Zararli  mehnat  sharoitlari  hisobiga  kasb-patologiya  kasalliklar  ko’payishi  kuzatilmoqda.  Jumladan  Respublikada 

so’nggi  besh  yil  davomida  bu  kasallik  (har  10000  ishchiga  nisbatan)  1,2  dan  to  1,76  gacha  ko’paygan,  Navoiy 

tog’-metallurgiya  kombinatida  bu ko’rsatgich  1,62 dan to 3,2 gacha  oshgan.   

“Kimyoviy  ekologiya”  insoniyat  tomonidan  yo’l  qo’yilgan  xatoliklar  oqibatida  vujudga  kelgan  ekologik 

fojealarni  o’rganadi  va  tahlil  qiladi,  oldini  olish  uchun  chora-tadbirlar  izlaydi.  Tabiiy  va  tarixiy  merosimizni 

saqlab  qolish    Ekologik  muammo  deganda,  butun  insoniyatga  xavf  soladigan,  ilmiy  asoslangan  muammolarni 

tushunish  maqsadga  muvofiq.   

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

Ekologik 

muammolar 

Ekologiya 

Kimyo 

Fizika 


Tibbiyot 

Biologiya 

Geografiya 

Psixologiya 

Falsafa   

Pedagogika 

Tarix 


   

           

 

I.2. Eng muhim ekologik muammolar, ularni hal etishning   dolzarbligi  

 

Respublikamizdagi 



eng 

muhim 


ekologik 

muammolarni 

va 

ularni  oldini  olish  chora-tadbirlarini 



Sayyoramiz  kelajagi,  insoniyatning  taqdiri  hozirgi  davrda  ko’p  jihatdan  ekologik  muammolar  yechimiga  bog’liq 

bo’lib  qoldi.  Ekologik  muammo  keyingi  o’n  yilliklar  davomida  yana  keskinlashib  ketdi.  Havoning  ifloslanishi, 

ichimlik  suvning  o’ta  taqchilligi,  ona  zaminning  zaharlanishi,  ekish  va  hosil  olish  mumkin  bo’lgan  unumdor 

yerlarning,  yer  osti  va  yer  usti  boyliklarining,  o’simliklarning  va  hayvonlar  nodir  turlarining  kamayib 

borayotganligi  hamda  atmosfera  haroratining  sezilarli  darajada  oshib  borayotganligidan  insoniyat  behad  azob 

chekmoqda.  XX  asr  tugab  XXI  asrning  dastlabki  kunlarida,  asrlar  tutash  kelgan  pallada  butun  insoniyat, 

mamlakatimiz  aholisi  juda  katta  ekologik  xavfga  duch  keldi.  Hozir  sayyoramizda  quyidagi  global  ekologik 

muammolar  o’z  yechimini  kutmoqda: 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

   


 

 

 



 

 

Ekologik  muammoni  hal  etish  barcha  xalqlarning  manfaatlariga  mosdir.  Sivilizatsiyaning  hozirgi  kuni  va 



kelajagi  ko’p jihatdan  ekologik  muammoning  hal  qilinishiga  bog’liqdir. 

O’zbekiston  Respublikasi  dunyodagi  barcha  mamlakatlar,  jumladan  Markaziy  Osiyo  mintaqasidagi 

davlatlar  bilan  hamkorlik  va  hamjihatlikda  tabiatni,  atrof  muhitni  himoya  qilish,  tabiiy  zahiralardan  oqilona 

foydalanish  masalalariga  katta  e’tibor  va  ahamiyat  berib  kelinmoqda.  Buning  natijasi  o’laroq,  atrof-muhitni 

muhofaza  qilishni  ta’minlashga  qaratilgan  qonun  hujjatlari  Respublikamizda  ko’plab  qabul  qilingi. 

O’zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasining  50-moddasida  belgilab  qo’yilganidek  “Fuqarolar  atrof, 



tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo’lishga majburlar”. 

Insoniyatning  kelajakdagi    taqdiri  hozirgi  davrda  mavjud  ekologik  muammolarni  qanday  hal  qilishga, 

ekologik  muammolardan  aholini,  tabiatni  qanday  muhofaza  qilishga  bog’liq  bo’lib  qoldi.  Bunday  deyilishida 

juda  katta  ma’no,  tarixiy  zaruriyat,  ob’yektiv  ehtiyoj  bor.  Chunki  ekologik  muammo  zamirida  alohida  xalqlar 

millatlar  va mintaqlarnigina  emas  balki  butun  insoniyatning  kelajak  taqdiri  yotibdi.   

Uzoq  yillar  davomida  eski  ma’muriy  buyruqbozlik  tizimi  sharoitida  Markaziy  Osiyi  mintaqasidagi 

ekologik  muammolarga  e’tibor  berilmadi.  Tabiatni  muhofaza  qilish  tadbirlariga  arzimas  darajada  kam  mablag’ 

ajratilardi.  Bu  mablag’  tabiatga  yetkazilgan  zararni  also  qoplamasdi.  Sobiq  ittifoq  zamonida  atrof-muhit  va 

atmosfera  havosining  ifloslanishi,  toza

 

ichimlik  suvi  yetishmasligi  tashvishli  hol  ekani  haqida  bilib,  bilmaslikga 



olindi.  Qonunlar  rasmiyat  uchun  qabul  qilinadiyu,  ammo  ular  hayotga  joriy  etilmadi.  Sho’ro  tuzumi  davrida 

Sayyoramizdagi 

ekologik 

muammolar 

Sun’iy  tog’lar 

hosil  bo’lishi 

Atmosfera 

ifloslanishi  va unda 

O

2



 ning  kamayishi 

Havo  haroratining 

ko’tarilishi 

Atmosferada  ozon 

qatlami  (O

3

) ning 



yemirilishi 

Demografik 

o’sish  va hokazo 

Ichimlik  suv  va 

suvning  ifloslanishi 

Suv  sathining 

ko’tarilishi 

Tuproq  erroziyasi 

va uning 

ifloslanishi 



inson  tabiatni  o’z  irodasiga  bo’ysundirishi  lozim  degan  soxta  aqida  uzoq  yillar  ustuvorlik  qildi.  Natijada  barcha 

hududlarda 

ekologik 

muvozanat 

qo’pol 

ravishda 



buzildi. 

Mintaqamizda, 

shuningdek, 

O’zbekiston 

Respublikasida  ham  tashvishlanarli  ekologik  vaziyatlar  yuzaga  keldi.    

O’zbekiston  Respublikasiga  sobiq  ittifoqdan,  eski  mustabid  tuzumdan  aytib  o’tganimizdek  paxta  yakka 

hokimligi  va  boy  mineral  xom  ashyo  resurslaridan  nazoratsiz,  ayovsiz  foydalanish  asosiga  qurilgan  iqtisodiyot 

og’ir  meros  bo’lib  qoldi.  Respublikamizga  xom  ashyo  yetishtirib  beradigan  chekka  o’lka  sifatida  qaraldi. 

Mamlakatimizdan  katta  miqdorda  yetishtirilgan  paxta  hosilining  aksariyat  hajmi    tekinga  tashib  ketilar  edi.  Oltin, 

qimmatbaho  va  rangli  metallar,  strategik  ahamiyatga  ega  materiallar  jahon  bozorining  o’ta  xaridorgir  bo’lgan 

boshqa  qimmatbaho  mahsulotlarni  ishlab  chiqarish  va  sotishdan  keladigan  foyda  O’zbekiston  xazinasiga  tushmas 

edi.   


Hududimizda  yuz  bera  boshlagan  ekologik  inqiroz  nihoyatda  keskinlashib  ketib,  ijtimoiy  tus  ola  boshladi. 

Ekologik  tanazzuldan    esa  keng  jamoatchilik  tashvishga  tushishi  tabiiy  hol,albatta.  Odamlar  qanday  xavf 

qarshisida  turganliklarini,  atrof-muhitga  yetkazilayotgan  zarar  qanday  ko’rgiliklarga  olib  kelganligini  yaqqol  his 

etdilar.  Tabiatga  qo’pol  va  takabburlarcha  munosabatda  bo’lish  odamlarning  qirilib,  genofondning  yo’q  bo’lib 

ketishiga  muqarrar  ravishda  olib  kelishini  tushunib  yetgan  kishilar,  olimlar,  shoir  va  yozuvchilar,  mutaxassislar, 

deputatlar  bong  ura  boshladilar.  Dunyoning  hamma  mamlakatlarida,  boshqa  mintaqalarda  sodir  bo’lganidek 

Markaziy  Osiyoda,  O’zbekistonda  ham  ekologik  muammolar    dolzarb  bo’lib  qoldi.  O’zbekistonda  eng  xavfli 

ekologik  muammolar    toza  havo,  ichimlik  suv,  tuproq  tarkibining  buzilishi  va  Orol  dengizi  muammolari 

hisoblanadi,  mazkur  “Ekologik  muammolar”  fanini  o’rganish  davomida  bu  muammolarning  har  birini  ilmiy 

asoslangan  holda  qarab,  tahlil  qilib,  oldini  olish  chora-tadbirlarini  belgilaydi.    Hammamiz    havoning  ifloslanishi, 

suvning  ifloslanishi,  shaharlarning  qayta  cho’llanishini,  bog’larning  qurib  qolishi  va  shunga  o’xshash 

muammolarni  birgalikda  oldini  olishimiz,  bartaraf  etishimiz  kerak,  yo’qsa  shoir  bashorat  qilganidek  tog’u- 

bog’lar  biz  va  bizning  kelajak  avlodlarimiz  uchun  bir  butun  shirin  xayol  bo’lib  qolishi,  armonga  aylanishi  

mumkin:   



Tayanch so’zlar:

       Biosfera,    atmosferaning    dimiqishi,    ozon    tuynugi,    tuproq 

Eroziyasi, global, regional, lokal, pestisid. 

               

Hozirgi  vaqtda  inson  faoliyati  ta'sirida  biosferaning  cfzgarishi  juda  tezlik  bilan  borayapti.  Inson 

Yer  kurrasining  qiyofasini  o'zgartirishda  katta  geologik  kuch  sifatida  vujudga  kelganini  V.I.Vernadskiy 

tomonidan  takidlab  o'tilgan  edi.  Insonning  tabiiy  jarayonlardan  noto'g'ri  foydalanishi  natijasida  XX  asrning 

o'rtalarida  ekologik  muammolar  juda  avj  olib  ketdi.  Ekologik  muammo  deganda  insonning  tabiatga 

ko’rsatayotgan  ta'siri  bilan  bog^liq  xolda  tabiatning  insonga  aks  ta'siri,  ya'ni  uning  iqtisodiyotida,  hayotda 

xo'jalik  ahamiyatiga  molik  bo’lgan  jarayonlar,  tabiiy  xodisalar  bilan  bog'liq  bo’lgan  har  qanday  xodisa 

tushuniladi.  (iqlim  o’zgarishi,  hayvonlarning  yalpi  ko'chib  ketishi)  tabiatdagi  muvozanatning  buzilishi 

oqibatida  turli  miqyosdagi  ekologik  muammolar  shakllanmokda.  Ularni  quyidagi  guruhlarga  ajratish  mumkin. 

1.

  



Global   (umumbashariy). 

2.   Regional (mintaqaviy). 

3.   Lokal   (mahalliy). 

             Global  ekologik  muammolar  dunyo  bo'yicha  kuzatiladigan  tabiiy, 

tabiiy  antropogen  va  sof 

antropogen 

ta'sirlar 

natijasida 

yuzaga 

kelib 


umumbashariyatga 

tegishlidir. 

Ana 

shunday 


ekologik 

muammolarning  ba'zilari  bilan  tanishamiz: 

             Atmosferaning      dimiqish      xodisasi.      Keyingi      yillarda      atmosfera  tarkibidagi  SO

2

  miqdori  ortib 



borayotganligi  ma'lum  bo'lib  qoldi. 

             Natijada 

Yer 

 

yuzasining 



 

harorati 

oxirgi 

100 


yil 

ichida 


0,5- 

1,0 


gradus      ortdi.      Iqlimning      keng      ko'lamda      o’zgarishi  atmosferaning          sanoat          chiqindilari          va     

avtotrasnportlardan  chiqayotgan    gazlar    bilan    bogMiq,    Yer  yuzasining    global  isishi,  ya'ni  atmosferaning 

dimiqishi  SO2  ning  havo  tarkibida  ortib  ketishi,      o'rmonlarning      kesilishi,      toshko'mir      va      benzin      kabi 

yoqilg^ilarning  yonishidan  atmosferada  to'planadigan  SO

2

  gazi  tufaylidir.      Ana      shu      zaylda      ahvol   



o'zgarmasa      XXI      asrning  o'rtalarida  yer  yuzasining  harorati      1,5-4,5    gradusgacha  ortishi  mumkin. 

Natijada: 

1.        Iqlimning        o'zgarishi        ayniqsa,        cho'llanish        jarayonining  kuchayishi.  Yogingarchilikning  o’zgarishi. 

Dengiz  va okeanlar  satxining  ortishi  Muzliklarning  Yerishi  va  kamayishi  hamda  boshqa  hodisalar  kuzatiladi. 

         



Ozon qatlamining  siyraklanishi: 

Ozonosfera  atmosferaning  muhim  tarkibiy  qismi  hisoblanib,  u  iqlimga  va  yer  yuzasidagi  barcha  tirik 

organizmlarni  nurlanishdan  saqlab  turadi.  Atmosferadagi  azonning  eng  muhim  xususiyati  uning  doimo  hosil 

bcflib  va  parchalanib  turishidir.  Ozon  quyosh  nurlari  ta'sirida  kislorod,  azot  oksidi  va  boshqa  gazlar 

ishtirokida  hosil  bo’ladi.  Ozon  kuchli  ultrabinafsha  nurlarni  yutib  qolib  yer  yuzidagi  tirik  organizmlarni  himoya 

qiladi.  Ultrabinafsha  nurlar  miqdorining  ortishi  tirik  organizmlarga  salbiy  ta'sir  qiladi.  Hozirgi  davrda 

freonlardan  keng  foydalanish  tufayli  hamda  aviatsiya  gazlari,  atom  bombalarini  portlatishlar  atmosferada  etarli 

miqdorda  ozon  to'planishiga  imkon  bermayapti. 

Chuchuk   suv   

muammosi:

 

Quruqlikda  chuchuk  suv  va  uning  biosferadagi  roli  nihoyatda  katta.  Gidrosferada  chuchuk  suv 

miqdori  juda  oz  (2- 2,5  %).  Jamiyatning  rivojlanishi  bilan  aholining  chuchuk  suvga  bo’lgan  talabi  ortib 

bormoqda.  Bizning  asrimizda  chuchuk  suvdan  foydalanish  7  marta  ortgan.  Yiliga  3-3,5  ming  km3  suv 

sarflanadi.  Qurg'oqchil  zonalarda  daryolar  suvidan  to’liq  foydalanilgan  xolda  ularning  suvi  etmay  qolmoqda. 

1980    yil      boshlarida    bundav    holat      Afrika,      Avstraliya,      Italiya,  Ispaniya,  Meksika,  Nil,  Amudaryo, 

Sirdaryo  va  ba'zi  bir  boshqa  daryolarda  kuzatila  boshlandi.    Daryolarning  sanoat  va  maishiy  zaxarli 

moddalar  bilan  ifloslanishi  o'sib  bormoqda.  Sanoat    yiliga      160    km3      sanoat  va  oqova  suvlarini    daryolarga  

tashlaydi.  Bu  ko’rsatgich  daryolarning  umumiy  suv  miqdorining    10%  ini  tashkil  etadi.  Daryolardagi  toza 

suvlarda  yildan  yilga  har    xil        Yerigan        moddalar,        zaxarli        kimyoviy        moddalar        va    bakteriyalarning 

miqdori  ortib  bormoqda.  Pestitsidlardan  foydalanish  muammosi.    .    Ular  tuproq    va    suvlardan  o’simliklarga   

undan      hayvonlar      va      odam      organizmiga      o'tadi.    Pestitsidlar        har        bir        bo'g'inda        zararli        va     ziyon    

keltiradi.  Pestitsidlarning  zaharli  ta'sirini  oldini  olish  uchun  quyidagi  chora  tadbirlarga  amal  qilish  lozim. 

1 . Hayvon va odamlarga ta'sirini susaytirish. 

 2. Tuproq va suvlarda to'planishining  oldini olish. 

3. Tez parchalanuvchi va beqaror pestitsidlarni  sintez qilish. 

4.  Pestitsidlardan foydalanishni iloji boricha cheklash. 

5. O’simliklarni  biologik himoya  qilish. 

6. Tirik tabiatdagi  o’simlik  va hayvon  turlari  sonining  qisqarishi  muammosi. 

O'simliklar  dunyosi,  ayniqsa  yer  yuzidagi  hayotni  ta'minlashda  o'rmonlarning  ahamiyati  juda  katta. 

Aholi 

sonining 



ortishi 

xo'jalik 

faoliyatining 

kengayishi 

tufayli 

tabiatning 

inson 

qo'li 


tegmagan 

oyi    


qolmayapti.        O’simliklar        va        hayvon        turlarini        davlat  muhofazasiga      olish      qonunlar      orqali      ovchilikni   

to'g"ri      yo'lga  qo'yish,    shuningdek  ko’rikxonalar,    zakazniklar,    milliy  bog'lar,  botanika      bog'lari      va      qizil   

kitoblar    o'simliklar    va    hayvonlar  lurlarini  saqlashda  katta  rol  o'ynaydi.  Cho'llanish  jarayoni: 

Yer  kurrasi  quruqligining  40  mln  km.kv  maydoni  qurg'oqchilik  mintaqasi  bo"lib,  dunyo  aholisining 

15% 

dan 


ortig'i 

ushbu 


hududga 

mujassamlashgan 

qishloq 

xo'jaligining 

tezkor 

rivojlanishi, 



sug'oriladigan 

yerlar 


va 

yaylovlardan 

noto'g"ri 

foydalanish 

oqibatida, 

o'rmonlarning 

betartib 

kesilishi 

natijasida  cho'llanish  darajasi  yil  sayin  ortmoqda.  Inson  ta'sirida  vujudga  kelgan  cho'llar  9,1  mln.  km.  kv.ga 

etdi.  Yer  yuzasining  ayrim  mintaqalariga  xos  tabiiy-iqlim,  ijtimoiy-ekologik,  tabiat  bilan  inson  o'rtasidagi  o'zaro 

aloqalari  natijasida

 

yuzaga  keladigan  ekologik  muammolar  regional  ekologik  muammolar  deb  ataladi. 



Mintaqaviy  ekologik  muammolarga  baho  berishning  mezoni  havo  va  suvning  ifloslanishi,  tuproq  eroziyasi, 

yaylovlarning  ishdan  chiqishi,  o'rmonlarda  daraxtlarning  kesilishi.  belgilangan  miqdordan  oshib  ketishi  va 

boshqalar  hisoblanadi.  Markaziy  Osiyodagi  mintaqaviy  ekologik  muammolardan  eng  muhimi  Orol  va  Orol 


bo'yi  ekologik  muammosidir.  Orol  dengizi  yaqin  vaqtlargacha  eng  yirik  dengizlardan  biri  hisoblangan.  U 

muhim  baliqchilik,  ovchilik,  transport  va  rekreatsion  ahamiatga  ega  edi.  Sug'oriladigan  dehqonchilikning 

rivojlanishi  natijasida  Amudaryo  va  Sirdaryoning  suv  quyishi  1970  yilga  kelib  37,8  km3,  1980  yilda  esa  11,1 

km3  gacha  kamayib  ketdi.  Suvning  sho'rlanish  darajasi  litriga  9-10  g  dan  34-37  g/litr  gacha  ortdi.  Hozirgi  kunda 

dengiz  satxining  yillik  o'rtacha  pasayishi  80-110  sm  (oldin  53  sm  bo’lgan  33  metr  ga  tushsa  orol  2  ga  bo'linib 

qoladi,  hech  bo'lmaganda  33,5  metr  balandlikda  saqlab  qolish  kerak).  Orolning  qurigan  tubi  yirik  chang 

to'zon  makoniga  aylandi.  Aholi  ichadigan  suv  pestitsidlar  bilan  ifloslangan,  keyingi  10  yil  ichida  o'lim  2 

marta  ortgan.  Bolalar  o'limi  har  tug'ilayotgan!000ta  chaqaloqdan  45-90  taga  to"g'ri  keladi.  Ayollarning 

80%ida  kamqonlik  xastaligi  uchraydi.  Bolalarning  90%ida  siydigida  tuzlar  miqdori  ortib  ketgan.  Orol 

muammosining  hal  qilinishining  tub  mohiyati  suv  resurslaridan  oqilona  foydalanishni  amalga  oshirishga 

bog^liq.  Orolni  saqlab  qolish  uchun  Markaziy  Osiyo  Respulikalari  bilan  birgalikda  qisqa  vaqt  ichida 

yiliga  20- 21    kub  km  suv  Orolga  quyiladigan      miqdorda      yagona      suv      xo'jalik      siyosatini      ishlab  chiqish 

bunda  Orolbo'yidagi  barcha  tabiiy  ko'llarni  saqlab  qolish  e'tiborga  olinishi  lozim.  Ishlab      chiqaruvchi 

kuchlarning  rivojlanishi      respublikada      ijtimoiy      ekologik      holatiga    muayyan    darajada        salbiy        ta'sir    

ko’rsatadi.        Respublikamizda        tabiatni  muhofaza  qilishga  oid  muammolar  quyidagilar.  l.Yirik  xududiy  sanoat 

majmualari  joylahgan  rayonlarda  tabiatni    muhofaza      qilish      muammolari.        (Angren,        Olmaliq,      Chirchiq, 

Farg'ona,  Marg'ilon,  Navoiy  va  hakozo.)  2.Orol  va  Orolbo'yi  muammolari,  suv  resurslarini  muhofaza  qilish  va 

ulardan  maqbul  tarzda  foydalanish.  S.Tabiatdagi  suvlarning  sanoat  chiqindilari  pestitsidlari  va  mineral  ug'itlar 

bilan  ifloslanishi. 

4.O"simlik    va    hayvonot    dunyosini    muhofaza    qilish    va    qayta  tiklash  muammolari,  va  milliy  bog'lar 

tarmog'ini  kengaytirish.  Mavzuni  mustahkamlash  uchun  savollar.  1  .Ekologik  muammo  deganda  nimani 

tushunasiz?  2.Atmosferaning  dimiqish  hodisasini  tushuntiring?  3.Ozon  qatlamining  siyraklashish  muammosini 

tushuntiring?  4.Pestitsidlardan      foydalanish      qanday      ekologik      muammolarni  keltirib  chiqaradi?  S.Orol      va  

orolbo’yi      ekologik      muammolarning      yuzaga    kelish  sabablarini  tushuntiring?  birgalikda  qisqa  vaqt  ichida 

yiliga  20- 21    kub  km  suv  Orolga  quyiladigan      miqdorda      yagona      suv      xo'jalik      siyosatini      ishlab  chiqish 

bunda  Orolbo'yidagi  barcha  tabiiy  ko'llarni  saqlab  qolish  e'tiborga  olinishi  lozim.  Mahalliy  ekologik 

muammolar. 

(lokal.) 

Mahalliy 

ekologik 

muammolar 

turli 


korxonalar 

faoliyati, 

yerlarni 

 

sug'orish, 



yaylovlardan 

noto’gri 

foydalanish 

natijasida 

vujudga 

kelsada 


malum 

hududlar 

uchun 

xosdir  


Respublikamizda        tabiatni  muhofaza  qilishga  oid  muammolar  quyidagilar.  l.Yirik  xududiy  sanoat  majmualari 

joylahgan  rayonlarda  tabiatni  muhofaza      qilish      muammolari.        (Angren,        Olmaliq,      Chirchiq,  Farg'ona, 

Marg'ilon,  Navoiy  va  hakozo.)  2.Orol  va  Orolbo'yi  muammolari,  suv  resurslarini  muhofaza  qilish  va  ulardan 

maqbul  tarzda  foydalanish.  S.Tabiatdagi  suvlarning  sanoat  chiqindilari  pestitsidlari  va  mineral  ug'itlar  bilan 

ifloslanishi.  4.O"simlik    va    hayvonot    dunyosini    muhofaza    qilish    va    qayta  tiklash  muammolari,  va  milliy 

bog'lar  tarmog'ini  kengaytirish.     



Yüklə 1,29 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin