Ózbekstan respublikasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministirligi ajiniyaz atındaǵı Nókis Mámleketlik Pedagogikalıq Institutı Magistratura bólimi

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI HÁM ORTA ARNAWLI BILIMLENDIRIW MINISTIRLIGI

Ajiniyaz atındaǵı Nókis Mámleketlik Pedagogikalıq Institutı
Magistratura bólimi
5110100-“Anıq ham tabiyiy pánlerdi oqıtıw metodikası”(matematika) tálim
baǵdarınıń 2-kurs magistrantı
Xalmuratova Asemnıń
“Joqarı tálimde matematikanı oqıtıw” páninen
“Matematikanı oqıtıwda interaktiv metodlar” atamasındaǵı

KURS JUMİSİ
Kafedra baslıǵı: doc.B.Prenov
Qabıllaǵan : Djumabaev N.
Orınlaǵan: A.Xalmuratova

Nókis-2022

Mazmuni

1	Кirisiw…………………………………………………………………	1
2	I- BAP. PEDAGOGIKALIQ PROCESSLERDI QOLLAWDA INTERAKTIV METODLARDIŃ ORNI.	3
3	Pedagogikaliq processti joybarlaw texnologiyasi………………………	3
4	Interaktiv metodlar hám olardiń kórinisi……………………………..	7
5	II. BAP. MATEMATIKA PÁNIN OQITIW PROCESSINDE TÁLIM TEXNOLOGIYALARIN KEŃ JAYDIRIW ………………………………………....	29
6	Mektep matematika kursin uyreniwde interaktiv metodlardan paydalaniw…………………………………………………………….	32
4	Oqiwshini ózbetinshe pikirlewge uyretiw……………………………	43
5	Oqiwshilarda ǵárezsiz islew kónlikpelerin qáliplestiriw	46
6	Juwmaq	49
7	Paydalanilǵan ádebiyatlar…………………………………………….	50

Kirisiw
Ǵárezsiz Ózbekstan Respublikasında qáliplesip atırǵan milliy ǵárezsizlik ideyası Respublika Konstititsiyasida tán alıw etilgen adamgershilikli, demokratiyalıq, huqıqıy mámleket hám jámiyeti qurıw, sonıń menen birge, sociallıq-ekonomikalıq hám de materiallıq rawajlanıwdıń joqarı basqishlarina kóteriw, jáhán jámiyetshiliginde múnásip orın iyelewge jóneltirilgen iygilikli máqsetlerdi ámelge asırıwǵa xızmet etedi.
Bul máqsetlerdiń unamlı nátiyjege ıyelewi, bárinen burın, jetkinshekke ilimiy bilimler tiykarların puqta úyretiw, olarda keń dúńyaǵa kózqaras hám de oylaw kólemin payda etiw, ruwxıy -etikalıq sapalardı qáliplestiriw boyınsha bilimlendiriwge tiyisli-tárbiyalıq islerdi nátiyjeli payda etiw menen baylanıslı. Mámleket jarqıraǵan perspektivasın jaratıw, onıń atınıń jáhánǵa keń jayıw, ullı ájdadlar tárepinen jaratılǵan milliy-materiallıq miyraslardı jámiyetke kórsetiw, olardı bayıtıw ǵárezsiz Ózbekstan Respublikasınıń rawajlanǵan mámleketler qatarınan orin iyelewin támiyinlew jetkinshekti kámal insan hám de maman qánige etip tárbiyalawǵa baylanıslı.
Ózbekstan Respublikası Joqarı Keńesınıń IX sessiyasi (1997 jıl 29 avgust ) de qabıl etilgen hám de búgingi kúnde ideyaları ámeliyatqa keń kólemde tabıslı qollanıw atırǵan Ózbekstan Respublikasınıń “Tálim tuwrısında”gi Nızamı hám “Kadrlar tayarlaw milliy programması” mazmunında bárkámal shaxs hám maman qánigeni tárbiyalap jetkiziw procesiniń mánisin tolıq ashıp berilgen edi. Maman kadrlar tayarlaw procesiniń hár bir basqıshı ózinde tálim procesin nátiyjeli shólkemlestiriw, onı joqarı basqıshlarǵa kóteriw, usınıń menen birge jáhán tálimi dárejesine jetkiziw boyınsha arnawlı bir wazıypalardı ámelge asırıwı kerek. Mısalı, usı processtiń úshinshi basqıshı (2005 hám odan keyingi jıllar ) da “... tálim mákemelerin materiallıq resurs, kadrlar hám informaciya bazaların jáne de bekkemlew, oqıw -tárbiya procesin jańa oqıw -stilistik kompleksler, aldıńǵı pedagogikalıq texnologiyalar menen tolıq támiyinlew” sıyaqlı aktual wazıypalar unamlı sheshiliwi kerek.
Usı wazıypalardıń tabıslı sheshiliwinde taǵı bir faktorlardiń bar ekenligi, yaǵnıy, úzliksiz tálim sisteması xızmetkerleri, pedagog -oqıtıwshılar tárepinen zamanagóy tálim texnologiyalarınıń mánisinen xabarlıliqlari hám de olardı tálim processinde nátiyjeli qollay alıwları, sonıń menen birge, tálim procesin shólkemlestiriwge salıstırǵanda dóretiwshilik jantasıwdıń qáliplesiwi zárúrli áhmiyetke iye boladı.
Oqıtıwshılardıń matematika páni tiykarların oqıtıwda jóneltirilgen shınıǵıwlar procesin traditsiyaǵa tán bolmaǵan sırtqı kórinislerde shólkemlestiriw, tálim procesin jetilisken ulgi tiykarında proektlestiriwge erisiw, usı joybarlardan aqılǵa say paydalana alıw kónlikpelerine ıyelewi tálim alıwshılar tárepinen teoriyalıq bilimlerdiń puqta, tereń ózlestiriliwi, olarda ámeliy kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdiń payda bóliwiniń kepilligi bola aladı.
I - BAP. PEDAGOGIKALIQ PROCESSLERDI QOLLAWDA INTERAKTIV METODLARDIŃ ORNI.
1. Pedagogikalıq processni proektlestiriw texnologiyası
Pedagogikalıq processni shólkemlestiriw jáne onıń tabıslı keshiwin támiyinleytuǵın zárúrli shártlerinen biri bolıp tabıladı. Pedagogikalıq processni proektlestiriwde:
1. Pedagogikalıq iskerlik mazmunın analiz qılıw ;
2. Nátiyjelerdi aldınan kóre biliw;
3. Joybarlastırılǵan iskerlikti ámelge asırıw joybarın jaratıw sıyaqlı wazıypalar atqarıladı.
Bul basqıshda oqıtıwshınıń ǵárezsiz, usınıń menen birge oqıwshı menen sheriklikte oqıw procesiniń mazmunı, quralların belgilew tiykarında proektlestiriwtirilgan iskerligi jetekshi orın tutadı. Joybarlar predmet jáne onıń baǵdarına kóre bir-birinen parıq etedi.
Joybarlarda pedagog tárepinen tómendegi xızmetler kórinetuǵın boladı :
- izbe-iz ámelge asıriliwshi hám diagnozdıń qoyılıwı juwmaqlanıwshı analitikaliq iskerlik; - aldınan kóre biliw hám proektlestiriw.
Diagnoz, aldınan kóre biliw hám proektlestiriw hár qanday pedagogikalıq wazıypanı sheshiwdiń ajıralmaytuǵın ushlıǵı esaplanadı. Joybardıń máqseti aldınan qaǵazda kalendar -joba, qısqasha jazba bayan retinde kórsetip ótiledi.Strategiyalıq, taktik hám operativ wazıypalardıń nátiyjeli sheshiliwi proektlestiriw texnologiyasınıń sapasına baylanıslı.
Oqıw programması yamasa oqıwshı shaxsı tálim mazmunın proektlestiriwdiń úlesi bolıp, bul jaǵdayda oqıtıwshı pedagogikalıq iskerlik, máqseti hám sharayatlarǵa muwapıq halda oqıwshılarǵa neni usınıw jóninde ǵárezsiz qarar qabıl etedi. Qarar qabıllaw processinde tómendegilerdi esapqa alıw máqsetke muwapıq bolıp tabıladı:
1. Oqıwshılar usıp atırǵan maǵlıwmattan neni hám qanday kólemde ózlestiriwleri zárúrligi;
2. Oqıwshılardıń dáslepki tayarlıq dárejesi, olardıń oqıw maǵlıwmatların qabıllaw múmkinshilikleri;
3. Oqıtıwshınıń kásiplik uqıpı, sonıń menen birge, tálim shólkemi materiallıq-texnikalıq bazası.
Bul orında oqıw maǵlıwmatların proektlestiriw texnologiyası zárúrli orın tutadı. Ol jaǵdayda:
- oqiwshilarǵa usınıs etiletuǵın materiallar ;
- oqiwshilarǵa ǵárezsiz orınlaw ushın beriletuǵın wazıypalar ; - oqıwshılar tárepinen ózlestirilgen maǵlıwmat (bilim) túrleri óz hákisin tabadı. Eger pedagog iskerligi oqıwshılardıń talapların qandırıw, yaǵnıy juwmaqlawshı máqsetlerge qaratılsa, ol halda pedagog pútin pedagogikalıq processni yamasa bólek sabaq hám tárbiyalıq ilajlardı proektlestiriwde de qıyınshılıqqa dus kelmeydi.
Arnawlı bir oqıw shınıǵıwı procesiniń joybarın islep shıǵıw tómendegi basqıshlardan ibarat boladı :
1. Tálim procesin proektlestiriwdiń dáslepki basqıshı oqıw predmetiniń mazmunınan jay alǵan tema yamasa iskerlik mazmunına tiyisli dereklerdi úyreniw, mısalı, materiallardı jıynaw hám olardıń ideyası menen olarda ilgeri surilgan ideyalardı ulıwmalastırıw, gruppalastırıw hám de pútinlewden ibarat.
Oqıw predmetiniń teması yamasa iskerlik mazmunına tiyisli derekler mánisin úyrenip shıǵıw oqıtıwshı ushın oqıwshılar itibarına usınıs atırǵan tema jóninde olarǵa tolıq, jetilisken maǵlıwmatlardı bere alıw, tálimdiń ulıwma procesin oyda sáwlelendiriw imkaniyatın beredi.
2. Bul basqısh oqıw predmetiniń teması maydanınan birden-bir, ulıwma máqsetti anıq belgilew, ulıwma máqset sheńberinde kishi bólimler boyınsha sheshiletuǵin jeke máqsetlerdi de belgilew, tálim máqsetine erisiw jolda unamlı sheshilip barılıwı kerek bolǵan wazıypalardı islep shıǵıwǵa jóneltiriledi.
Tálim máqseti hám wazıypalarınıń anıq, puqta belgilep alınıwı oqıtıwshı, sonıń menen birge, oqıwshılar iskerligine muwapiq jóneliske salıw, tálim máqsetine erisiwde waqıttan ónimli paydalanıw, tálim processinde júzege keliwi múmkin bolǵan didaktik hám tárbiyalıq mashqalalardıń aldın alıw, ámeldegi shart-sharayatlardan aqılǵa say paydalanıwǵa orin házirleydi. Basqısh nátiyjesi oqıw predmetiniń teması boyınsha birden-bir, ulıwma hám de jeke máqsetler, sonıń menen birge, wazıypalardı atap kórsetiw menen xarakterlenedi.
3. Usı basqısh tálim máqseti hám wazıypalarına súyenilgen halda, oqıw procesiniń mazmunın islep shıǵıwdan ibarat esaplanadi.
Tálim procesi oqıw materialı mazmunın ayqinlastiriwǵa xızmet etiwshi belgili tema boyınsha teoriyalıq hám ámeliy bilimler kompleksin ańlatıw imkaniyatın beredi. Tálim mazmunında, sonıń menen birge, oqıwshılar tárepinen ózlestiriliwi kerek bolǵan túsinik, kónlikpe hám de ilmiy tájriybelerdiń kólemi de óz ańlatpasın tapa alıwı kerek.Tálim mazmunınıń idealogik tárepten jetiliskenligi oqıwshılar tárepinen belgili bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdiń ózlestiriliw dárejesi menen belgilenedi. Bul basqısh nátiyjesi oqıwshılar tárepinen málim túsiniklerdiń ózlestiriliwi, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdiń qáliplesiwin támiyinleytuǵın shártlerdiń islep shıǵılǵanlıǵında kórinetuǵın boladı.
4. Tálim procesin proektlestiriwdiń eń zárúrli basqishi sanalgan bul basqıshda shınıǵıwdıń forması, metodı hám quralların tańlaw sıyaqlı háreketler ámelge asıriladı.
Usı basqıshdıń zárúrligi sonda, áyne shınıǵıw forması, metod hám quralları tálim procesiniń tabıslı támiyinleniwine alıp keledi. Olar járdemi menen oqıw predmetiniń teması boyınsha teoriyalıq bilimler oqıwshılarǵa uzatıladı, oqıwshılar tárepinen bolsa bul bilimler qabıl etiledi. Arnawlı bir shınıǵıw ushın eń maqul túsetuǵın dep tabılǵan forma, metod hám qurallardıń belgileniwi tálim procesiniń derlik 90 procentlik tabıslı bolıwın kepillikleydi. Jańa, zamanagóy pedagogikalıq texnologiyalardıń tiykarǵı mánisi áyne mine sol basqıshda ashıp beriledi. Oqıwshılardı dóretiwshilik izertlew, aktivlik, erkin oylawǵa jóneltiriwshi tálim forması, metod hám qurallarınıń tuwrı tańlanıwı shınıǵıwlardıń qızıqlı, básekege bay bolıwı, dóretiwshilik tartıslardıń júzege keliwine turtki beredi. Mine sol jaǵdaydag ǵana oqıwshılar ǵayrattı óz qolına aladılar, oqıtıwshınıń moynında bolsa olardıń iskerligin málim jóneliske salıp jiberiw, ulıwma iskerlikti qadaǵalay alıw, quramalı jaǵdaylarda jol-joba kórsetiw, máslahátlar beriw hám de olar iskerligin bahalaw sıyaqlı wazıypalar qaladı.
5. Náwbettegi basqıshda oqıwshılar tárepinen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdiń ózlestiriliwi ushın jetkilikli dep belgilengen waqıt kólemi, yaǵnıy, arnawlı bir tema maydanınan málim túsinik, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdiń oqıwshılar tárepinen qansha waqıt aralıǵinda ózlestiriliwi múmkinligi anıqlanadı.
6. Usı basqıshda shınıǵıwlar sisteması islep shıǵıladı. Basqısh nátiyjesi retinde islep shıǵılǵan shınıǵıwlar sistemasınıń nátiyjeliligine bólek áhmiyet beriw talabı usı basqıshdıń tiykarǵı shárti esaplanadı.
Usı basqıshda islep shıǵılǵan shınıǵıwlar sistemasın tómendegi gruppalarǵa bólıw máqsetke muwapıq bolıp tabıladı:
a) shiniǵiw processinde oqıwshılar tárepinen sheshiliwi kerek bolǵan shınıǵıwlar ;
b) saaqlardan tısqarı sharayatlarda atqarılıwı názerde tutılǵan shınıǵıwlar.
Oqıwshılar itibarına shette qalip atırǵan shınıǵıwlar bir-birin tolıqtırıwı, óz-ara baylanıslılıq, baylanıslılıq hám eń áhmiyetlisi evolyutsion ózgeshelik payda ete alıwı kerek.
7. Tálim procesin proektlestiriwdiń bul basqıshında oqıwshılardıń ulıwma xızmetlerin baqlaw hám test sistemasın islep shıǵıw sıyaqlı wazıypalar ámelge asıriladı.
Teoriyalıq hám ámeliy tárepten tuwrı bolǵan test sistemasınıń islep shıǵilıwı oqıwshılardıń tema maydanınan arnawlı bir túsiniklerdi ózlestiriw, sonıń menen birge, ámeliy kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi qáliplestire alǵanlıq dárejelerin anıq hám qalıs anıqlay alıw imkaniyatın beredi. Test sistemasın islep shıǵıwda testlerdiń izbe-iz, ajıralmas hám de bir-biri menen uyqas bolıwlarına áhmiyet beriw máqsetke muwapıq bolıp tabıladı.
8. Tálim procesin proektlestiriwdiń sońǵı basqıshı jaratılǵan joybardıń tálim procesine qollanıw etiliwi, tálim procesiniń juwmaqlawshı dárejesin úyreniw menen aqırılanadı.
Usı basqıshda tálim procesiniń ulıwma jaǵdayı, erisilgen tabıs hám de jol qoyılǵan kemshilikler, olardıń júzege keliw sebepleri analiz etiledi, náwbettegi shınıǵıwlar processinde júz bergen kemshiliklerdiń aldın alıwǵa qaratılǵan ilajlar belgilenedi.
Bildirilgen pikirlerden tusinilgenindey, hár bir basqıshda ámelge asırılıp atırǵan wazıypalar ortasında arnawlı bir izbe-izlik ámeldegi bolıp, ol tálim procesin nátiyjeli shólkemlestiriw imkaniyatın beredi.
Tálim procesin proektlestiriwde hár bir jaǵdaydıń puqta atqarılıwına erisiw ámeliy iskerliginiń tabıslı bolıwın támiyinlewge alıp keledi.
Tálim procesiniń nátiyjeliligin támiynlewde shártlerdiń atqarılıwı zárúrli áhmiyetke iye:
1. Oqıtıwshılar tárepinen zamanagóy tálim texnologiyalarınıń tálim ámeliyatında aktiv qollanılıwı ;
2. Rawajlanǵan shet el mámleketler tálimi ámeliyatında qollanilayotgan zamanagóy texnologiyalardan xabarlı bolıw.
Ol tómendegi basqıshlarda ámelge asıriladı :
- joybardi jaratıw ;
- oqiwshilar iskerligin anıqlaw ;
- pedagogikaliq processni shólkemlestiriw;
- pedagogikaliq processtiń nátiyjeli keshiwin támiyinlew;
- oqiwshilar iskerligin baqlaw
2. Interaktiv metodlar hám olardıń xarakteristikası
Zamanagóy tálimdi shólkemlestiriwge qoyılatuǵın zárúrli talaplardan biri artıqsha psixikaliq hám fizikalıq kúsh sarp etpey, qısqa waqıt ishinde joqarı nátiyjelerge erisiw bolıp tabıladı. Qısqa waqıt arasında arnawlı bir teoriyalıq bilimlerdi studentlerge jetkiziw, olarda málim iskerlik maydanınan kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi payda etiw, sonıń menen birge, studentler iskerligin baqlaw, olar tárepinen iyelengen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybeler dárejesin bahalaw oqıtıwshınan joqarı pedagogikalıq uqıp hám de tálim procesine salıstırǵanda jańasha jantasıwdı talap etedi.
Pedagogikalıq texnologiya óz mánisine kóre subektiv ózgeshelikke iye. Qanday forma, metod hám qurallar járdeminde dúziliwinen qaramastan texnologiyalar :
- pedagogikaliq iskerlik nátiyjeliligin asırıwı ;
- oqiwshi hám studentler ortasında óz-ara sheriklikti qarar taptırıwı ;
- talabalar tárepinen oqıw predmetleri boyınsha puqta bilimlerdiń iyelenishini támiyinlewi;
- talabalarda ǵárezsiz, erkin hám dóretiwshilik pikirlew kónlikpelerin qáliplestiriwi;
- talabalardiń óz múmkinshiliklerin ámelge asira alıwları ushın zárúr shárt-sharayatlardiń jaratılıwı ;
- pedagogikaliq processda demokratiyalıq hám adamgershilik ideyalarınıń joqariǵina erisiwdi kepillik beriwi zárúr.
Pedagogikalıq texnologiyalardan májbúriy paydalanıw múmkin emes. Kerisinshe, tájiriybeli pedagoglar tárepinen tiykarlanǵan yamasa olar tárepinen qollanilip atirǵan aldıńǵı texnologiyalardan máqsetke muwapıq paydalanıw menen birge, olardı dóretiwshilik rawajlandırıw máqsetke muwapıq bolıp tabıladı.
Búgingi kúnde bir qatar rawajlanǵan mámleketlerde oqıwshılardıń oqıw hám dóretiwshilik aktivliklerin asırıwshı hám de tálim-tárbiya procesiniń natiyjeliligin kepillikleytuǵın pedagogikalıq texnologiyalardı qóllaw boyınsha úlken tájiriybe tóplanǵan bolıp, bul tájiriybe tiykarların quraytuǵın metodlar interaktiv metodlar atı menen júritiledi. Tómende ámeliyatında paydalaniletuǵın interaktiv metodlardan bir neshesiniń mánisi hám olardan paydalanıw boyınsha sóz júrgizemiz.
“AQILIY HÚJIM” METODI
Usı metod oqıwshılardıń shınıǵıwlar processindegi aktivliklerin támiyinlew, olardı erkin oylawǵa xoshámetlew hám de birdey pikirlew inertsiyasidan azat etiw, arnawlı bir tema maydanınan turli ideyalardı toplaw, sonıń menen birge, dóretiwshilik wazıypalardı sheshiw procesiniń dáslepki basqıshında payda bolǵan pikirlerdi jeńiwge úyreniw ushın xızmet etedi.
“Aqiliy hújim” metodı A. F. Osborn tárepinen usınıs etilgen bolıp, onıń tiykarǵı principi hám shárti shınıǵıwdıń hár bir qatnasıwshısı tárepinen ortaǵa taslanıp atırǵan pikirge salıstırǵanda sın pikirdi ulıwma qadaǵan etiw, hár qanday bir jutım hám házil-házil-dálkeklerdi xoshametlewden ibarat esaplanadi. Bunnan gózlengen máqset oqıwshılardıń shınıǵıw processindegi erkin qatnasıwın támiyinlew bolıp tabıladı. Tálim processinde bul metoddan paydalanıw oqıtıwshınıń pedagogikalıq uqıpı hám oylaw kóleminiń keńligine baylanıslı boladı.
“Aqiliy hújim” metodınan paydalanıwda oqıwshılardıń sanı 15 danadan aspawı máqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Bul metodqa tiykarlanǵan shınıǵıw bir saatǵa shekem dúziliwi múmkin.
“ULIWMALIQ AQILIY HUJUM” METODI
Bul metod J. Donald Filips tárepinen islep shıǵılǵan bolıp, onı bir neshe on (2060 ) dana oqıwshılardan ibarat klaslarda qóllaw múmkin.
Metod oqıwshılar tárepinen jańa ideyalardıń ortaǵa taslanıwı ushın sharayat jaratıp beriwge xızmet etedi. Hár bir 5 yamasa 6 dana oqıwshılardı óz ishine alǵan gruppalarǵa 15 minuta ishinde unamlı sheshiliwi kerek bolǵan hár qıylı tapsırma yamasa dóretiwshilik wazıypalar belgilengen waqıt ishinde unamli sheshiliwi, bul haqqında gruppa aǵzalarınan biri axbarat beredi.
Gruppa tárepinen berilgen informaciya (tapsırma yamasa dóretiwshilik wazıypanıń sheshimi) oqıtıwshı hám basqa gruppalar aǵzaları tárepinen talqılaw etiledi hám oǵan baha beriledi. Shınıǵıw juwmaǵında oqıtıwshı berilgen tapsırma yamasa dóretiwshilik wazıypalardıń sheshimleri arasında eń jaqsı hám ayriqsha dep tabılǵan juwaplardı daǵaza etedi. Shınıǵıw processinde gruppalar aǵzalarınıń xızmetleri olardıń qatnasıwları dárejesine kóre bahalap barıladı.
“PIKIRLERDIŃ KÚSHLI HÚJIMI” METODI
“Pikirlerdiń kúshli hújimi” metodı Ye. A. Aleksandrov tárepinen tiykarlanǵan hám de G. Ya. Bush tárepinen qayta islengen.
Metoddıń mánisi tómendeginen ibarat :
- topar arasında arnawlı bir tapsırmalardı atqarip atırǵan hár bir oqıwshınıń jeke múmkinshiliklerin ámelge asıriwge kómeklesiw;
- oqiwshilarda málim jámáát tárepinen bildirilgen pikirge qarsı ideyanı ilgeri súriw uqıpın júzege keltiriwden ibarat.
“Pikirlerdiń kúshli hújimi” metodınan paydalanıwǵa tiykarlanǵan shınıǵıw tómendegi basqıshlarda shólkemlestiriledi :
1-basqısh : Psixikaliq tárepten bir-birine jaqın bolǵan oqıwshılardı ózinde biriktirilgen hám de san tárepten teń bolǵan kishi gruppalardı qáliplestiriw;
2-basqısh : Gruppalarǵa sheshiw ushın tapsırılǵan wazıypa yamasa tapsırmalar mánisinen kelip shıǵıp máqsetlerdi anıqlaw ;
3-basqısh : Gruppalar tárepinen arnawlı bir ideyalardıń islep shıǵilıwı (tapsırmalar sheshiliwi);
4-basqısh : Tapsırmalardıń sheshimlerin talqılaw, olardı tuwrı sheshiliwine qaray gruppalarǵa ajıratıw ;
5-basqısh : Tapsırmalardıń sheshimlerin qayta gruppalastırıw, yaǵnıy olardıń tuwrılıǵı, sheshimdi tabıw ushın sariplanǵan waqıt, sheshimlerdiń anıq hám ayqın bayanı etiliwi sıyaqlı kriteryalar tiykarında bahalaw ;
6 -basqısh : Dáslepki basqıshlarda tapsırmalardıń sheshimleri maydanınan bildirilgen arnawlı bir sın kózqarastan oy-pikirlerdi talqılaw hám de olar boyınsha birden-bir juwmaqqa keliw. Metodtı qóllaw processinde tómendegi jaǵdaylar júzege keledi:
- oqiwshilar tárepinen arnawlı bir teoriyalıq bilimlerdiń puqta ózlestiriliwine erisiw;
- waqitti únemlew;
- hár bir oqıwshıni aktivlikke úndew;
- olarda erkin pikirlew uqıpın qáliplestiriw.
“6 x6 x6” METODI
“6 x6 x6” metodı járdeminde bir waqtıniń ózinde 36 dana oqıwshın arnawlı bir iskerlikke qosıw arqalı málim tapsırma yamasa máseleni sheshiw, sonıń menen birge, gruppalardıń hár bir aǵzası múmkinshiliklerin anıqlaw, olardıń qarawların bilip alıw múmkin. Bul metod tiykarında payda bolip atırǵan shınıǵıwda hár birinde 6 danadan qatnasıwshı bolǵan 6 gruppa oqıtıwshı tárepinen ortaǵa taslanǵan mashqalanı talqılaw etedi. Belgilengen waqıt aqırina jetkenshe oqıtıwshı 6 gruppanı qayta dúzedi. Qaytaldan qáliplesken gruppalardıń hár birinde aldınǵı 6 gruppadan birden wákil boladı. Tazadan qáliplesken gruppa aǵzaları óz gruppalaslarina toparı tárepinen mashqala sheshimi retinde usınıs etilgen juwmaqtı aytıp berediler hám usı sheshimlerdi birgelikte talqılaw etediler. “6 x6 x6” metodınıń ábzallıq tárepleri tómendegiler bolıp tabıladı:
- toparlardiń hár bir aǵzasınıń aktiv bolıwına úndeydı ;
- ular tárepinen jeke qarawlardıń ańlatpa etiliwin támiyinleydi;
- toparlardiń basqa aǵzalarınıń pikirlerin tıńlay alıw kónlikpelerin payda etedi;
- aldiǵa qoyilǵan bir neshe pikirdi ulıwmalastıra alıw, sonıń menen birge, óz pikirin qorǵawǵa uyretedi.
Eń áhmiyetlisi, shınıǵıw qatnasıwshılarınıń hár bir qısqa waqıt (20 minuta ) dawamında da tartıs urıs qatnasıwshısısı, da tıńlawshı, da bayanatshı retinde iskerlik júrgizedi.
Bul metodtı 5, 6, 7 hám 8 dana oqıwshınan ibarat bolǵan bir neshe gruppalarda qóllaw múmkin. Biraq iri gruppalar ortasında “6 x6 x6” metodı qollanılǵanda waqtın kóbeytiwge tuwrı keledi. Sebebi bunday shınıǵıwlarda tartıs ushın da, informaciya beriw ushın anaǵurlım kóp waqıt talap etiledi. Sóz yuritilayotgan metod qollanilayotganda shınıǵıwlarda quruhlar tárepinen bir yamasa bir neshe temanı qılıw múmkinshiligi bar.
“6 x6 x6” metodınan tálim processinde paydalanıw oqıtıwshınan aktivlik, pedagogikalıq uqıp, sonıń menen birge, gruppalardı máqsetke muwapıq qáliplestira alıw uqıpına ıyelewdi talap etedi. Gruppalardıń tuwrı qáliplestirmasligi tapsırma yamasa wazıypalardıń tuwrı sheshilmewine sebep bolıwı múmkin. Bul metod járdeminde shınıǵıwlar tómendegi tártipte shólkemlestiriledi :
1. Oqıtıwshı shınıǵıw baslanıwınan aldın 6 stol átirapına 6 dan stul qoyıp shıǵadı.
2. Oqıwshılar oqıtıwshı tárepinen 6 gruppaǵa bólinedi. Oqıwshılardı gruppalarǵa bóliwde hár otırǵıshtı atap, atalǵan betshelerdi alǵanlar óz orınlarına jaylasadılar.
3. Oqıwshılar jaylasıp alǵanlarınan keyin oqıtıwshı shınıǵıw temasın daǵaza etedi hám gruppalarǵa arnawlı bir tapsırmalardı beredi. Málim waqıt belgilenip, tartıs procesi shólkemlestiriledi.
4. Oqıtıwshı gruppalardıń iskerligin gúzetip baradı, kerekli orınlarda gruppa aǵzalarına máslahátlar beredi, jol-joba kórsetedi hám de gruppalar tárepinen berilgen tapsırmalardıń tuwrı sheshiliwine isenim payda etilgennen keyin gruppalardan tartıslardı juwmaqlawların so'raydi.
5. Tartıs ushın belgilengen waqıt aqırina jetkenshe, oqıtıwshı gruppalardı qaytaldan qáliplestiredi. Qaytaldan qáliplesken gruppalardıń hár birinde aldınǵı 6 gruppadan birden wákil boladı. Tazadan qáliplesken gruppa aǵzaları óz gruppalaslarina toparı tárepinen mashqala sheshimi retinde usınıs etilgen juwmaqtı aytıp berediler hám usı sheshimlerdi birgelikte talqılaw etediler.
“AQLIY HUJIM” METODI
Usı metod arnawlı bir tema maydanınan berilgen mashqalalardi sheshiwde keń qollanılatuǵın metod sanalip, ol shınıǵıw qatnasıwshıların mashqala jóninde keń hám hár tárepleme oylaw hám de óz qıyalları hám ideyalarınan unamlı paydalanıw boyınsha málim kónlikpe hám de ilmiy tájriybelerdi payda etiwge xoshametlentiredi. Bul metod járdeminde islengen shınıǵıwlar processinde qálegen máseleler maydanınan bir neshe original sheshimlerdi tańlaw múmkinshiligi tuwıladı. “Intellektual hújim” metodı tańlap alınǵan temalar sheńberinde málim qádiriyatlardı anıqlaw hám olarǵa alternativ bolǵan ideyalardı tańlaw ushın sharayat jaratadı. Metoddan nátiyjeli paydalanıw máqsetinde tómendegi qaǵıydalarǵa ámel qılıw kerek:
- oqiwshilardiń ózlerin erkin seziniw ushın sharayat jaratıp beriw;
- ideyalardi jazıp barıw ushın jazıw taxtası yamasa betlerdi tayarlap qoyıw ; - mashqala (yamasa tema ) ni anıqlaw ;
- shiniǵiw processinde ámel etiliwi kerek bolǵan shártlerdi belgilew;
- bildiriilip atirǵan ideyalardıń olardıń avtorları tárepinen tıykarlanıwına erisiw hám olardı jazıp alıw ;
- qaǵaz betleri ideya (yamasa pikir) lar menen tolǵannan keyin olardı jazıw taxtasına ilip qoyıw ;
- bildirilgan pikirlerdi jańa ideyalar menen bayıtıw tiykarında olardı quwatlaw ;
- basqalar tárepinen bildirilgen ideya (yamasa pikir) lar ústinen kúliw, astarlı sóylewli túsindiriwlerdiń bildiriliwine jol qoymaw ;
- jańa ideyalar bildiriliw dawam jetip atırǵan eken, mashqalanıń birden-bir sheshimin járiyalawǵa asıqpaw. Sonıń menen birge:
- oqiwshilar tárepinen bildirilip atırǵan hár qanday ideya bahalanbaydi;
- oqiwshilardiń ǵárezsiz oylawları, jeke pikirlerin ilgeri jıljıtıwları ushın qolay ortalıq jaratıladı ;
- ideyalardiń túrlishe hám kóp muǵdarda bolıwına áhmiyet qaratıladı.
- basqalar tárepinen bildirilip atırǵan pikirlerdi yadda saqlaw, olarǵa tayanǵan halda jańa pikirlerdi bildiriw, bildirilgen pikirler tiykarında arnawlı bir juwmaqlarǵa keliw sıyaqlı háreketlerdiń oqıwshılar tárepinen júz beriwine erisiledi.
Sabaq processinde “Intellektual hújim” metodınan paydalanıwda tómendegi qaǵıydalarǵa ámel qılıw talap etiledi:
1. Oqıwshılardı mashqala sheńberinde keń oylawǵa úndew, olardıń logikalıq pikirlerdi xabar beriwlerine erisiw.
2. Hár bir oqıwshı tárepinen bildirilip atırǵan pikirler xoshametlantirilip barıladı. Bildirilgen pikirler arasından eń maqul túsetuǵınları tańlap alınadı. Pikirlerdiń xoshametlantirilishi náwbettegi jańa pikirlerdiń tug'lishiga alıp keledi.
3. Hár bir oqıwshı óziniń jeke pikirlerine tıykarlanıwı hám olardı ózgertiwi múmkin.
Aldın bildirilgen pikirlerdi ulıwmalastırıw, gruppalastırıw yamasa olardı ózgertiw ilimiy tiykarlanǵan pikirlerdiń qáliplesiwine orin házirleydi.
Shınıǵıw processinde oqıwshılar iskerligin standart talaplar tiykarında baqlaw, olar tárepinen bildirilip atırǵan pikirlerdi bahalawǵa jol qoyılmaydı. Olardıń pikirleri bahalanıp barılsa, oqıwshılar dıqqatların jeke pikirlerin qorǵawǵa qaratadılar, aqıbette jańa pikirler ilgeri surilmaydi. Metodtı qóllawdan gózlengen tiykarǵı máqset oqıwshılardı mashqala boyınsha keń oylawǵa úndew ekenligin yadda tutqan halda olardıń iskerligin bahalap barıwdan waz keshiw máqsetke muwapıq bolıp tabıladı.
“KLASTER” METODI
Klaster (ǵumsha, baylam ) metodı pedagogikalıq, didaktik strategiyanıń arnawlı bir forması bolıp, ol oqıwshılarǵa qálegen máseleler jóninde erkin, ashıq oylaw hám jeke pikirlerdi biymálel bayanlaw ushın sharayat jaratılıwma járdem beredi. Usı metod hár qıylı ideyalar ortasındaǵı baylanıslar tuwrısında pikirlew múmkinshiligin beretuǵın strukturanı anıqlawdı talap etedi.
“Klaster” metodı anıq obektke jóneltirilmegen pikirlew forması esaplanadi. Odan paydalanıw insan mıy iskerliginiń islew principi menen baylanıslı túrde ámelge asadı. Bul metod arnawlı bir temanıń oqıwshılar tárepinen tereń hám de puqta ózlestirilguniga shekem pikirlew iskerliginiń bir ırǵaqta bolıwın támiyinlewge xızmet etedi.
Stil ideyasına muwapıq islep shıǵılǵan “Klaster” metodı puqta oylanǵan strategiya bolıp, odan oqıwshılar menen jalǵız tártipte yamasa gruppa tiykarından shólkemlestirilediǵan shınıǵıw processinde paydalanıw múmkin. Metod gruppa tiykarında payda bolip atırǵan shınıǵıwlar hám oqıwshılar tárepinen bildirilip atırǵan ideyalardıń kompleksi formasında kórinetuǵın boladı. Bul bolsa ilgeri surilgen ideyalardı ulıwmalastırıw hám olar ortasındaǵı baylanıslardı tabıw múmkinshiligin jaratadı.
“Klaster” metodınan paydalanıwda tómendegi shártlerge ámel qılıw talap etiledi:
1. Neni oylaǵan bolsańız, sonı qaǵazǵa jazıń. Pikirińizdiń sapası tuwrısında oylap otirmay, olardı jaysha jazıp barıń.
2. Belgilengen waqıt aqırma jetpegenshe, jazıwdan toqtamań. Eger málim múddet qandayda bir bir ideyanı o'ylay almasańız, ol halda qaǵazǵa geypara zattıń suwretin siza baslań. Bul háreketti jańa ideya payda bolaman degenshe dawam ettiriń.
3. Jazıwıńızdıń orfografiyası yamasa basqa táreplerine itibar bermeń.
4. Arnawlı bir túsinik sheńberinde múmkinshiligi barınsha kóbirek jańa ideyalardı ilgeri jıljıtıw hám de usı ideyalar ortasındaǵı óz-ara baylanıslılıqtı, baylanıslılıqtı kórsetiwge háreket etiń.
Ideyalar jıyındısınıń sapası hám olar ortasındaǵı baylanıslardı kórsetiwdi sheklenbeń.
“QARARLAR SHAJARASI” METODI
“Qararlar shajarasi” metodı arnawlı bir pán tiykarları boyınsha bir shekem quramalı temalardı ózlestirip, málim máselelerdi hár tárepleme, puqta analiz etiw tiykarında olar maydanınan arnawlı bir juwmaqlarǵa keliw, bir mashqala jóninde bildirilip atırǵan bir neshe juwmaqlar arasından eń maqul túsetuǵın hám de tuwrısın tabıwǵa jóneltirilgen texnikalıq jantasıw bolıp tabıladı. Bul metod, sonıń menen birge, aldınǵı jaǵdaylarda qabıl etilgen qarar (juwmaq ) lar mánisin taǵı bir bara analiz etiw jáne onı jetilisken túsiniwge xızmet etedi.
Gruppa yamasa klass oqıwshıları qatnasıwında qollanılatuǵın “Qararlar shajarasi” bir neshe on dana oqıwshılardıń bilimleri dárejesin anıqlaw, olardıń pikirlerin jıynaw hám bahalaw imkaniyatın beredi. Tálim processinde usı metoddıń qollanılıwı arnawlı bir mashqala maydanınan aqılǵa say qarar qabıllaw (juwmaqqa keliw) de oqıwshılar tárepinen bildirilip atırǵan hár bir variant, olardıń maqul túsetuǵın hám de túsiniksiz túsetuǵın táreplerin tolıq analiz etiw múmkinshiligin jaratadı. Shınıǵıw processinde oqıwshılar MASHQALA 1-IDEYA+2- IDEYA+3- IDEYA -JUWMAQ sisteması iskerlikke alip baradi.
“Qararlar shajarasi” metodı tómendegi shártler tiykarında qollanıladı :
1. Oqıtıwshı shınıǵıw baslanıwınan aldın tartıs, analiz ushın temaǵa tiyisli qandayda bir mashqalanı belgileydi. Gruppalar tárepinen qabıl etilgen juwmaqalarni jazıw ushın plakatlar tayarlaydı.
2. Oqıtıwshı oqıwshılardı 4 yamasa 6 dana kisilerden ibarat gruppalarǵa ajratadı. Mashqalanıń hal etiliwi, ol boyınsha eń maqul túsetuǵın qarardıń qabıl etiliwi ushın arnawlı bir waqıt belgilenedi.
3. Qarardı qabıl etińiw processinde gruppalardıń hár aǵzası tárepinen bildirilip atırǵan variantlardıń maqul túsetuǵınlıq hám de qabıl etiwge bolmaytuǵınlıq dárejeleri tolıq talqılaw etiledi. Hár bir varianttıń ábzallıq hám abzalliq emes tárepleri jazıp barıladı. Bildirilgen variantlar tiykarında mashqalanı unamlı sheshiwge xızmet etiwshi usıl jóninde gruppa aǵzaları bir toqtamǵa kelip aladılar.
4. Tartıs ushın ajıratılǵan waqıt aqırina jetken soń, hár bir gruppa aǵzaları óz toparı sheshimi boyınsha informaciya berediler. Zárúr jaǵdaylarda oqıtıwshı baslıqlıǵında barlıq oqıwshılar bildirilgen juwmaq (qarar ) larni bir-biri menen salıstıradi.
Mashqala maydanınan bildirilgen juwmaq (qarar ) lar boyınsha sorawlar tuwılsa bolsa, olarǵa juwaplar qaytarılıp beriledi, anıq emesliklerge anıqlıq kiritiledi. Egerde barlıq gruppalar tárepinen mashqala maydanınan birdey sheshimge kelingen bolsa, oqıtıwshı óytkenin anıqlama beredi.
“Qararlar shajarasi” metodınıń ayriqsha tárepi sonnan ibarat, bul tikkeley málim joybar tiykarında qollanıladı. Usı joybar tómendegi kóriniske iye:

		Uliwma mashqala
1-nizam varianti		2-nizam varianti			3-nizam varianti
Ustinligi	Kemshligi		Ustinligi	Kemshiligi	Ustinligi	Kemshiligi
Juwmaq:

“TÁJRIYBE QURALINDA OQITIW CIKLI”

(D. Kolb ideyası ) metodi usı metod tómendegi 4 faktor tiykarında qurıladı :
- reflektiv baqlaw ;
- abstrakt juwmaqlaw ;
- faol tájiriybe aparıwǵa tayarlanıw ;
- aniq tájiriybe ótkeriw.
Joqarıda belgilengen faktorlardıń hár biri arnawlı bir ideyaǵa tiykarlanadı. Mısalı :
1. Oqıwshılar ushın shınıǵıwlar mazmunın sın kózqarastan úyreniw hám olar ústinde oylaw múmkinshiligin beretuǵın sharayat jarat (reflektiv baqlaw );
2. Oqıwshılarǵa zárúr teoriyalıq bilimlerdi ber;
3. Mashqala maydanınan bildirilgen pikirlerdi ulıwmalastırıw hám juwmaqlaw ushın sharayat jarat (abstrakt juwmaqlaw );
4. Oqıwshılarǵa jetilisken qáliplesken, áyne waqıtta taǵı bir bar tekserip shıǵilıwı kerek bolǵan shınıǵıwlardı islep shıǵıw imkaniyatın ber (aktiv tájiriybe aparıwǵa tayarlanıw );
5. Juwmaqlawshı juwmaqtı jeke tájiriybeden ótker hám iskerlikte odan paydalan (anıq tájiriybe ótkeriw).
“QARA QUTI” METODI
Tálim processinde usı metodtı qollawdan máqset oqıwshılar tárepinen temanı puqta ózlestiriwge erisiw menen birge olardı aktivlikke úndew, olarda sheriklikte islew, málim jaǵdaylardı basqarıw hám de logikalıq oylaw júrgiziw kónlikpelerin qáliplestiriwden ibarat. Metoddan paydalanıwda tómendegi háreketler shólkemlestiriledi :
- oqiwshilar juplıqqa biriktiriledi;
- jupliqlarǵa tema mánisin jaratiwshi tiykarǵı túsinikler (tayansh sózler, sáneler, belgiler, nomerler hám... ) ni kartochkalarǵa atap kórsetiw wazıypası juklenedi;
- oqitiwshi oqıwshılar menen sheriklikte gruppalar tárepinen tapsırmanıń atqarılıwın tekseredi;
- shiniǵiwdi tuwrı atqarǵan gruppanıń bir aǵzası oqıtıwshı rolin atqaradı hám tapsırmanıń sheshimin jazıw taxtasına jazadı ;
- klass oqıwshıları jazıw taxtasında belgilengen pikirdi túsindirme berdi (tayansh sózler, sáneler, belgiler, nomerler hám... qanday mánisti ańlatıwın aytadılar );
- tuwri juwap bergen oqıwshı oqıtıwshı rolin atqarıp, juplıqlarǵa tema mánisin jaratiwshi sxema, keste yamasa suwret jaratıwdı tapsıradı hám oqıtıwshı járdeminde tapsırmanıń atqarılıwın tekseredi.
“BESINSHI (ALTINSHI, JETINSHI,... ) ARTIQSHA METODI
Oqıwshılardıń logikalıq oylaw júrgiziw kónlikpelerine ıyelewlerinde bul metod bólek áhmiyetke iye. Onı qóllaw tómendegi háreketler ámelge asıriladı :
- uyrenilip atirǵan tema mánisin ashıp beriwge xızmet etiwshi túsinikler sistemasın qáliplestiriw;
- payda bolǵan sistemadan temaǵa tiyisli bolǵan 4 (5, 6,... ) hám tiyisli bolmaǵan bir túsiniktiń orın alıwına erisiw;
- oqiwshilarǵa temaǵa tiyisli bolmaǵan túsinikti anıqlaw jáne onı sistemadan shıǵarıw wazıypasın tapsırıw ;
- oqiwshilardi óz háreketleri mánisin túsindirme beriwge úndew (temanı bekkemlew máqsetinde oqıwshılardan sistemada saqlanıp qalǵan túsiniklerge da túsindirme berip ótiwleri hám de olar ortasındaǵı logikalıq baǵlıqtı tiykarlawlarin talap etiw kerek).
Tema mánisin jaratiwshi túsinikler ortasındasiǵi logikalıq baǵlıqtı kórsete hám tiykarlap alıw oqıwshılarda ǵárezsiz pikirlew, jeke jantasıwların tiykarlay, sonıń menen birge, qatarlaslarınıń pikirleri menen jeke oy-pikirlerin óz-ara salıstırıwlar kónlikpelerin de qáliplestiredi. “3/3” (“4/4”, “5/5”,... ) metodı
Usı metod da joqarıda belgilengen metodlardıń alternativı esaplanıp, oqıwshılardan úyrenilip atırǵan tema (yamasa bólim, bap) maydanınan analitik oy-pikir júrgiziw, sonıń menen birge, eń zárúrli tayansh túsiniklerdi ańlatpalay alıwdı talap etedi. Oǵan kóre oqıtıwshı tema (yamasa bólim, bap) maydanınan 3 (4, 5 hám... ) tuwrı hám oǵan teń koefficientte (3, 4, 5 hám... ) bolǵan hám orınsız qollanılǵan túsinikler (sózler, belgiler, suwretler hám... ) den ibarat sistemanı qáliplestiredi. Oqıwshılar bul sistemadan tema (yamasa bólim, bap) ga tiyisli bolmaǵan túsiniklerdi ajratadılar hám háreketleriniń mánisin anıqlama berediler.
Metodtı qóllawda tómendegi háreketler shólkemlestiriledi :
- oqitiwshi óz-ara teń koefficientte tema (yamasa bólim, bap) ga tiyisli hám tiyisli bolmaǵan tiykarǵı túsinikler sisteması jaratadı ;
- oqiwshilar tema (yamasa bólim, bap) ga tiyisli hám tiyisli bolmaǵan tiykarǵı túsiniklerdi anıqlaydi hám tiyisli bolmaǵan tiykarǵı túsiniklerdi sistemadan shıǵaradılar ; - oqıwshılar óz háreketleriniń mánisin anıqlama berediler.
Metoddan individual, gruppalı hám ǵalabalıq formada oqıwshılar tárepinen temanıń puqta ózlestirilishini támiyinlew hám de olardıń bilimlerin anıqlaw máqsetinde paydalanıw múmkin.
“QIZIL HÁM JASIL REŃLI KARTOSHKALAR MENEN ISLEW” METODI
Oqıwshılar menen ǵalabalıq hám gruppa formada islewde bul metoddan paydalanıw da unamlı nátiyjelerdi kepillikleydi. Metodtı qóllawda tómendegi háreketler ámelge asıriladı :
- oqitiwshi tárepinen úyrenilip atırǵan temanıń mánisin logikalıq izbe-izlilikde jaqtılandıriwge xızmet etiwshi túsiniklerdi ańlatpa etken arnawlı kartochkalar kompleksi tayarlanadı (hár bir kartochkanıń arqa tárepine tema mánisin jaratiwshi “yadro” túsiniktiń birden hárıbi jaylastırıladı hám arnawlı qatlam menen tuyıqitiladi);
- har gruppaǵa arnawlı kartochkalardıń bólek majmusi tapsırıladı hám kartochkalardı olardaǵı túsiniklerge tiykarınan logikalıq izbe-izlilikde jaylastırıw wazıypası juklenedi;
- gruppalar tárepinen tapsırma atqarılıp bólıngenen keyin, kartochkalardıń arqa tárepi awdariladi hám arnawlı qatlam ashılıp, tapsırmanıń qaysı dárejede tuwrı orınlanǵanlıǵı anıqlanadı.
Eger tapsırma gruppalar tárepinen tuwrı orınlanǵan bolsa, juwmaqlawshı processda kartochkalar arqa tárepke awdarilǵanda temanıń mánisin jaratiwshi “yadro” túsinik payda boladı.
Metoddan paydalanıwdıń abzallıǵı sonda, bul processda oqıwshılarda temanı arnawlı bir bólimlerge bolıp úyreniw hám bólimler ortasındaǵı logikalıq baylanıslılıq hám de baylanıslılıqtı analiz hám sintez tiykarında anıqlaw kónlikpeleri payda etinadi.
“BILEMEN.BILIWDI QÁLEYMEN.BILIP ALDIM” METODI
Bul metod oqıwshılarǵa arnawlı bir temalar boyınsha bilimleri dárejesin bahalay alıw imkaniyatın beredi. Metodtı qóllaw processinde oqıwshılar menen gruppalı yamasa ǵalabalıq islew múmkin. Gruppa formasında islewde shınıǵıw juwmaǵında hár bir gruppa tárepinen orınlanǵan iskerlik analiz etiledi. Gruppalardıń xızmetleri tómendegi kóriniste dúziliwi múmkin:
1. Hár bir gruppa ulıwma sxema tiykarında oqıtıwshı tárepinen berilgen tapsırmalardı atqaradı hám shınıǵıw juwmaǵında gruppalardıń munasábetleri joybar bántleri boyınsha ulıwmalastırıladı ;
2. Gruppalar ulıwma sxemanıń bólek bántleri boyınsha oqıtıwshı tárepinen berilgen tapsırmalardı atqaradı. Oqıw iskerligi tikkeley jazıw taxtası yamasa jumıs qaǵazında óz sawleleniwin tapqan tómendegi sxema tiykarında shólkemlestiriledi.

Bilemen	Biliwdi qáleymen	Bilip aldim

Metoddan paydalanıw 3 basqısh tiykarında ámelge asıriladı :
1. Oqıwshılardıń úyreniliwi joybarlastirilip atirǵan tema boyınsha túsiniklerge iyelik dárejeleri anıqlanadı.
2. Oqıwshılardıń tema boyınsha ámeldegi bilimlerin bayıtıwǵa bolǵan mútajlikleri uyreniledi.
3. Oqıwshılardı temaǵa tiyisli maǵlıwmatlar menen tolıq tanıstıriladilar.
Basqıshlar boyınsha ámelge asırılǵan háreketlerdiń tolıq tolıq maǵlıwmatı tómendegishe:
- klass oqıwshıları gruppalarǵa biriktiriladilar;
- oqiwshilardiń jańa tema boyınsha túsiniklerge iyelik dárejesi uyreniledi;
- oqiwshilar tárepinen belgilengen túsinikler joybardıń 1-bándine jazıp barıladı ;
- oqiwshilardiń jańa tema boyınsha ámeldegi bilimlerin bayıtıwǵa bolǵan mútajlikleri uyreniledi;
- oqiwshilardiń mútajlikleri retinde aytılǵan túsinikler joybardıń 2-bándine jazıp barıladı ;
- oqitiwshi jańa temaǵa tiyisli ulıwma maǵlıwmatlar menen oqıwshılardı xabarlı etedi;
- oqiwshilar ózlestirgen jańa túsinikler anıqlanadı ;
- bayan etilgen jańa túsinikler joybardıń 2-bándine jazıp qóyıladı ;
- shiniǵiw juwmaǵında joybar jaratıladı.
“ZIG-ZAG” STRATEGIYASI (metodı ) Metodı oqıwshılar menen gruppa tiykarında islew, temanı operativ hám puqta ózlestiriwge xızmet etedi. Metoddıń abzallıǵı tómendegi tárepler menen belgilenedi:
1. Oqıwshılarda jámáát (yamasa gruppa ) bolıp islew kónlikpesi qáliplesedi;
2. Temanı ózlestiriwge sarplanatuǵın waqıt tejeledi.
“Zig-zag” strategiyasın qollaw processinde tómendegi háreketler ámelge asıriladı :
-klass oqıwshıları bir neshe (5-7) gruppaǵa bólinedi;
-jańa tema mánisin yorituvchi tekst da tiyisli túrde 5-7 bólekke ajratıladı ;
-hár bir gruppaǵa temanıń arnawlı bir bólegi (1-teksti, 2-teksti,... ) beriledi jáne onı úyreniw wazıypası tapsırıladı ;
-belgilengen waqıt dawamında gruppalar tekst ústinde isleydiler; -waqtın tejew máqsetinde gruppa aǵzaları arasından liderlar saylanadı hám olar úyrenilgen tekstke tiyisli tiykarǵı maǵlıwmatlardı gruppalaslariǵa sóylep berediler;
-liderlarning pikiri gruppa aǵzaları tárepinen toltırılıwı múmkin;
-barlıq gruppalar ózlerine berilgen tekstti puqta ózlestirganlaridan keyin tekstler gruppalar ara almastırıladı ;
-bul basqıshda da joqarıdaǵı iskerlik tákirarlanadı ;
-sol taxlitda tema mánisin jaratiwshi pútin tekst oqıwshılar tárepinen ózlestiriledi.
“VEN DIAGRAMMASI” strategiyası (metodı )
Bul strategiya oqıwshılarda temaǵa salıstırǵanda analitik jantasıw, ayırım bólimler negizinde temanıń ulıwma mánisin ózlestiriw (Sentezlaw) kónlikpelerin payda etiwge jóneltiriledi. Strategiya kishi gruppalardı qáliplestiriw tiykarında sxema boyınsha ámelge asıriladı. Jazıw taxtası óz-ara teń 4 bólekke ajratıladı hám hár bir bólekke sxema sızıladı.
Strategiya oqıwshılar tárepinen ózlestirilgen óz-ara jaqın teoriyalıq bilimler, maǵlıwmatlar yamasa dálillerdi salıstırıw analiz etiwge járdem beredi. Bul strategiyadan arnawlı bir bólim yamasa baplar boyınsha juwmaqlawshı sabaqlardı shólkemlestiriwde paydalanıw jáne de nátiyjeli bolıp tabıladı. Strategiyanı qóllaw basqıshları tómendegilerden ibarat :
-klass oqıwshıları 4 gruppaǵa bólinedi;
-jazıw taxtasına tapsırmanı orınlaw mánisin sáwlelendiriwshi sxema sızıladı ;
-hár bir gruppaǵa ózlestirilip atırǵan tema maydanınan bólek tapsırmalar beriledi;
- tapsırmalar izlep atirǵan, gruppa aǵzaları arasından liderlar saylanadı ;
-liderlar gruppa aǵzaları tárepinen bildirilgen pikirlerdi ulıwmalastırıp, jazıw taxtasında diagrammanı toldıradılar.
“INSERT” strategiyası
Strategiya ózlestiriliwi názerde tutılǵan jańa tema boyınsha oqıwshılardıń arnawlı bir túsiniklerge iyeliklerin anıqlaw hám olarda tekstke salıstırǵanda analitik jantasıw kónlikpelerin qáliplestiriwge xızmet etedi. Strategiyanı qóllaw processinde tómendegi háreketler ámelge asıriladı :
-kishi gruppalar qáliplestirilip, olar ataladı ;
-hár bir gruppalar ózlestiriliwi joybarlawtirip atirǵan temaǵa tiyisli 2 pikir bildiriw soraladı ;
-oqıwshılar gezekpe-gezek oy-pikirlerdi aytadildr;
-aytılǵan pikirler jazıw taxtasına jazıp barıladı ;
-keyininen oqıtıwshı jańa tema mánisin jaratiwshi tekstti gruppalarǵa tarqatadı ;
-gruppalar tekst menen tanısıp shıǵıp, tekst hám ózleri bildirgen pikirlerdiń bir-birine qaysı dárejede muwapıq kelgenligin anıqlaydilar (uqsawlıq hám ayırmashılıqlar arnawlı belgiler járdeminde belgilengenler etiledi);
- topar aǵzaları jeke qarawların bildirediler hám arnawlı belgiler sanı ulıwmalastırıladı ;
- topar aǵzaları arasından liderlar belgilenedi;
- liderlar klass jámáátin gruppa nátiyjeleri menen tanıstıradılar ;
-gruppalardıń jantasıwları ulıwmalastırılıp, juwmaqlawshı juwmaq shiǵarıladı.
Strategiyanı qóllawda oqıwshılar tómendegi sxemalar boyınsha iskerligin quraydılar :
1. Gruppalar tárepinen bildirilgen pikirler menen tekst salıstırıwiy salıstırıwlanadı :

Arnawli belgiler	Arnawli belgilerdiń mánisi
Z	Tekstte toparlar tárepinen bildirilgen pikirler óz sáwleleniwin tawǵan bolsa
S	Tekstte toparlar tárepinen ildirilgen pikirler óz sáwleleniwin tawmaǵan bolsa
?	Tekst penen tanisiw processinde sorawlar payda bolsa (túsinbewshilikler júzege kelse)

2. Liderlarniń esabatınan keyin gruppalardıń nátiyjelerin úyreniw sıyaqlında :

Arnawli belgilerdiń tártip nomeri		Toparlardiń atlari
	Ulug‘bek	Beruniy	Ibn-Sino	Ali-Qushchi
1
2
3

Strategiyanı oqıwshılar logikalıq pikirlew, jeke qáteler ústinde islew kónlikpelerin qáliplestiriwge járdem beredi.

“ZAKOVATLI ZUKKO” metodı
Ámeldegi bilimlerdi puqta ózlestiriwde oqıwchlarniń pikirlew, oylaw júrgiziw uqıplarına iyelikleri zárúrli áhmiyetke iye. “Ziyreklikli tapqır” metodı oqıwchlarda operativ pikirlew kónlikpelerin formalastiriw, sonıń menen birge, olardıń oylaw tezliklerin anıqlawǵa járdem beredi. Metod óz qálewlerine kóre jeke múmkinshiliklerin sınap kóriw isteginde bolǵan oqıwchlar ushın qolay múmkinshilik jaratadı. Olar oqıtıwshı tárepinen berilgen sorawlarǵa qısqa múddetlerde tuwrı hám anıq juwap qaytara alıwları zárúr. Sorawlardıń quramalılıq dárejesine kóre hár bir sorawǵa qaytarılǵan tuwrı juwap ushın ballar belgilenedi. Juwmaqlawshı ballardıń ortasha arifmetik mánisin tabıw tiykarında tezligi anıqlanadı.
Ballardıń belgileniwi oqıwchlarning jeke múmkinshilikleri tuwrısında anıq oyda sáwlelendiriwge ıyelewlerin támiyinleydi.
Metod oqıwshilar menen jalǵız tártipte, gruppalı hám ǵalabalıq islewde birdey qollanılıwı múmkin.
“QARAMA-QARSI MUNÁSEBET” metodı
Metodı óz mánisine kóre ózlestirilgen bilimlerdi analiz hám Sentez qılıw tiykarında tiykarǵı hám de ekinshi dárejeli maǵlıwmatlar retinde gruppalarǵa ajıratıw imkaniyatın beredi. Metodtı qóllawda tómendegi háreketler ámelge asıriladı :
-temanıń ulıwma mazmunı yadqa alınıp, onıń áhmiyetin jaratiwshi tayanish túsinikler anıqlanadı ;
-olar arnawlı bir izbe-izlilikde belgilengenler etiledi;
-túsinikler jeke jantasıw tiykarında zárúrli hám ol shekem zárúrli bolmaǵan túsinikler formasında gruppalarǵa bólinedi;
-keste jaratılıp, onıń 1-ústinine zárúrli bolmaǵan túsinikler jazıladı ; -kishi gruppalar tiykarında jeke jantasıw talqılaw etiledi; -jámááttiń ulıwma pikirine kóre juwmaqlawshı juwmaqtı ańlatpa etiwshi keste jaratıladı. Oqıwshılar iskerliginiń nátiyjeliligin támiyinlew ushın olardıń itibarlarına kestelerdi usınıw máqsetke muwapıq bolıp tabıladı:
1. Jalǵız tártipte islew processinde paydalanıw ushın :

	Temaniń áhmiyeti
№	Kerekli tusinikler	№	Zarur bolmaǵan tusinikler
1		1
2		2
3		3
4		4

2. Topar tiykarinda islew processi ushin:

	Temaniń	áhmiyeti
№	Jámiyettiń sotsialliq (ekonomikaliq, mádeniy) ómirdegi roli	Shaxs ómirindegi roli
1
2
3
4

Shıǵır metodı

“Shıǵır” texnologiyasınan oqıw shınıǵıwlarınıń barlıq túrlerinde, sabaq bası hám aqırında, qandayda bir bólim tamamlanılǵaninan keyin, ótilgen temalardı ózlestirgenlik dárejesin bahalawda, tákirarlaw, bekkemlew, aralıq hám juwmaqlawshı qadaǵalawlardı ótkeriwde paydalanıw múmkin. Shınıǵıwlardı jalǵız hám gruppa formasında tashkil etse boladı.
Ótkeriw tártibi:
1. Oqıwshılar texnologiya mexanizmi menen tanıstırıladı ;
2. Klass kishi gruppalarǵa ajratıladı ;
3. Gruppa aǵzalarına tarqatpa materiallar tarqatıladı ;
4. Tabıwriqlar aldın jalǵız halda atqarıladı ;
5. Tarqatpa materiallar gruppa tárepinen qandayda bir belgi menen belgilenedi;
6. Tapsırma orınlanǵannan keyin (shıǵır aylanbası sıyaqlı ) material keyingi gruppaǵa uzatıladı ;
7. Jańa gruppa materiallardı úyrenip, kerekli jaylarına ózgertiw kiritedi;
8. Keyin tarqatpa material keyingi gruppaǵa uzatıladı ;
9. Tarqatpa material sol tártipte gruppalar arasında aylanıp shıǵadı ;
10. Hár bir gruppa aǵzası ózi dáslepki bar toldırǵan tarqatpa materialdı (qoyılǵan beligiga) tańlap aladı ;
11. Hár bir gruppa aǵzası juwapların basqalardıń ońlawları menen salıstırıwlap úyrenip shıǵadı ;
12. Oqıtıwshı aytqan tuwrı juwaptı óz juwapları menen salıstıradı ;
13. Hár bir oqıwshı tuwrı hám nadurıs juwaplardı anıqlaydı hám ózinen-ózi bahalaydı.
“Zinama-zina” metodı
“Zinama-zina” texnologiyasınan paydalanıw sabaqtıń jáne de qızıqlı hám túsinikli bolıwına xızmet etedi. Usı usıldan lekciya, seminar, ámeliy hám laboratoriya shınıǵıwlarında jalǵız yamasa kishi gruppalarǵa bólingen halda paydalanıw múmkin. Bul oqıtıwshınıń qoyǵan wazıypasına qaray belgilenedi. Áhmiyetli tárepi, klasstaǵı hár bir oqıwshınıń bilimin individual bahalawda “Zinama-zina” usılı qol keledi.Waqtın tejewge járdem beredi. Tómende eki oqıwshın bir waqıtta bahalawǵa mısal keltirilgen.
1. Matematika pániniń qandayda bir bóliminde ótilgen temalarǵa tiyisli sorawlar saylanadı.
2. Doskaǵa eki tárepden birdey shıǵıp barılatuǵın tekshesimon sızılma sızıladı, hár bir tekshege sorawlar jazıladı.
3. Hár eki tárepdegi teksheler sanı teń bolıwı kerek.
4. Eki oqıwshı doskaǵa shiǵarıladı hám tapsırmanı bir waqıtta orınlawǵa kirisiwedi.
5. Hár eki oqıwshına berilgen tapsırmalar ótilgen tema maydanınan bir-birine jaqın hám de uqsas bolıwı kerek.
6. Tapsırmanı birinshi hám tuwrı atqarǵan oqıwshı salıstırǵanda joqarılaw bahalanadı.
7. Bahalaw tártibi teksheler sanına qaray tómende keltirilgen kriterya tiykarında ámelge asıriladı.
Teksheler 9 bolsa : 8-9 tuwrı juwapǵa “a'lo”, 6 -7 tuwrı juwapǵa “jaqsı”, 5 tuwrı juwapǵa “qanaatlanǵan” baha qóyıladı.

II. BAP. MATEMATIKA PÁNIN OQITIW PROCESSINDE TÁLIM TEXNOLOGIYALARIN KEŃ JAYDIRIW

Jeke pánlerdi oqıtıw procesine tálim texnologiyaların qollanıw etiw jeke pánler mazmunın jańalaw, olardıń tiykarları boyınsha oqıwshılarǵa tereń teoriyalıq bilimlerdi beriw, teoriyalıq bilimler tiykarında ámeliy iskerlik kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin qáliplestiriw, jetilistiriw imkaniyatın beredi. Jeke pánlerdi oqıtıw procesine jańa tálim texnologiyalarınan paydalanıw shaxs kámalıni támiyinlewge xızmet etiwshi ǵárezsiz oylaw, óz ústinde islew, iskerlikke salıstırǵanda dóretiwshilik jantasıw sıyaqlı páziyletlerdiń da qáliplesiwine orin jaratadı. Sol sebepli tómende jeke pánlerdi oqıtıw processinde (atap aytqanda, tábiy pánlerdi) tálim texnologiyalarınan paydalanıw, olardıń buǵan baylanıslıǵı ishki múmkinshiliklerin ashıp beriw jóninde gápiramiz.
Pedagogikalıq texnologiyanıń tabıslı joybarlanıwı hám juwmaqlawshı nátiyjediń kepillikleniwi oqıtıwshınıń didaktik máseleler mánisin ańlap jetiw dárejesi hám sabaqta olardı tuwrı bahalay alıwına baylanıslı.
Hár bir sabaqta tálimdiń anıq máqseti belgileniwi oqıtıw texnologiyasın proektlestiriwde zárúrli shártlerden biri esaplanadi. Bunda pán temaları boyınsha oqıtıwdıń kesellikti anıqlawlanıwshı máqseti anıqlanadı. Haqıyqattan da, hár qanday pán óziniń payda bolǵan waqtından baslap úlken bilimler kólemin toplaǵan hám ol joqarı tezlikte boyitib barıp atır. Oqıtıw tek zárúrli informaciyalardi tańlap alıw hám oqıwshınıń ózlestiriw qábiletlerine uyqas halda olar kólemin muǵdarlıq ólshemge keltiriw zárúr.
Hár qanday pán basqıshpa-basqısh úyreniw tiykarında rawajlanıp baradı. Rawajlanıwdıń úzliksiz procesi túrli pánlerde túrlishe, hátte bir pán bólimleri ortasında da tegis emes keshedi. Sol sebepli oqıw temaları boyınsha máqsetti anıq belgilew ushın abstrakciya teksheleri hám oǵan uyqas oqıw elementin bayanlaw paydalanıw máqsetke muwapıq.
Temalar boyınsha tálim máqsetin anıq belgilewdiń abstrakciya teksheleri: 1. Obekttiń ózgeshelik hám sapaları belgilenip, ózlestiriw elementi ádetdegi tilde tusintiriledi.
2. Pán ushın jeke bolǵan túsinik, termin hám nizamlıqlardı ózlestiriw elementiniń quramın shólkemlestirip, ilimiy tilde aytıladı.
3. Pánge tiyisli málim hádiyseler olardıń sanlı teoriyaleri tiykarında tusintiriledi.
4. Xarakteristikalawdıń joqarı dárejeli ulıwmalasqansınan paydalanǵan halda ámelge asırıw menen belgilenedi.
Oqıw predmetiniń ilimiylik dárejesi jáne bul parametrler járdeminde oqıwshılar bilim sapasın bahalaw ushın koefficient kiritiledi. Oqıwshılar tárepinen oqıw elementin qaysı dárejede ózlestiriw olardıń iskerligine baylanıslı. Iskerlik kórsetpe jardeminde yamasa kórsetpesiz ǵárezsiz túrde atqaraliadi. Jemisli iskerlik málim pedagogikalıq kórsetpeler tiykarında shólkemlestiriledi, biraq bul jerde háreketler izbe-izligi, tártip qaǵıydaları áyne jaǵdayda jańalanǵan yamasa hesh kimge málim bolmaǵan usıllar jardeminde ámelge asadı.
Joqarıda tilge alınǵan ózlestiriw dárejesin anıqlaw ushın múnásip testler isleniwi kerek. Test - bul qandayda bir bir iskerlikti orınlaw ushın málim dárejedegi bilimdi iyelewge qaratılǵan tapsırmalar bolıp tabıladı. Testtiń tuwrı orınlanǵanlıǵın ólshew hám bahalaw máqsetinde hár bir testke ekspert metodı járdeminde etalon islep shıǵıladı.
Etalon járdeminde test sheshimine alıp keletuǵın saldamlı ámeller sanın anıqlaw qıyın emes. Oqıwshınıń juwabı etalon menen salıstırǵannan keyin, testtiń sapalı orınlanǵanlıǵı tuwrısında tiyisli juwmaqqa kelinedi hám tuwrı sheshilgen ámeller járdeminde ózlestiriw koefficienti anıqlanadı.
Sonday etip, pedagogikalıq aylanbaǵa oqıwshılardıń tájiriybeni ózlestiriw dárejesi sapasın ózlestiriw koefficienti járdeminde anıq esaplaw metodikasın kirgiziw pedagogikalıq texnologiyanıń zárúrli principlerıden birin ańlatıwǵa múmkinshilik beredi. Bul tálimdiń pıtkenlik principi bolıp tabıladı. Usı princip mektepte oqıtıw procesi nátiyjesiz keshiwi mashqalalardıń sheshimi hám baǵdarların ızlep tabıw imkaniyatın beredi.
Didaktik máselelerdiń úshinshisi - “tálim mazmunı” yamasa informaciyalardıń arnawlı bir kompleksi bolıp, olar járdeminde jetkinshekke ulıwma insanıylıq hám milliy tájiriybeler uzatıladı. Oqıw orınlarında úyrenilip atırǵan pánlerdiń ózlestirtish elementi asa kóp, biraq hár bir oqıw jurtı túrine qaray ózlestiriw elementiniń sanı sheklenedi.
Ekenin aytıw kerek, bilimlerdiń oqıwshılar tárepinen iyelenishi olardıń jeke oqıw iskerligi nátiyjesi sebepli júz beredi. Hár qanday oqıw iskerligi ulıwma joybar boyinsha qurıladı hám dúzetiwshi háreketlerdi sáwlelendiriledi. Bul háreketlerdi oqıwshılar tikkeley oqıtıwshı hám sabaqlıq járdeminde orınlawları múmkin. Ózlestiriw elementi oqıw háreketleriniń bólek, ózlestiriwdiń málim basqıshında kórinetuǵın boladı. Mısalı, móljellı hárekettiń atqarılıwı hám oqıw tapsırmalarınıń ózlestiriliwi tómendegishe támiyinlenedi:
-oqıwshılar oqıtıwshı tárepinen berilgen tayın tapsırmalardıń mánisin tusinip jetisleri;
-olardıń tapsırmalardı aktiv qabıllawları ;
-oqıwshılardıń ǵárezsiz túrde oqıw tapsırmaların orınlawları ;
-olar tárepinen arnawlı bir oqıw tapsırmalarınıń ǵárezsiz túrde atqarılıwı.
Oqıw iskerliginiń zárúrli xarakteristikalarınan biri - onıń nátiyjesi bolıp tabıladı. Sheshimdiń obektiv tuwrılıǵı, nátiyjeni alǵanǵa shekem ámelge asırılǵan háreket hám qádemler sanı, waqıtı sarpı, subekt ushın iskerliginiń zárúrligi, onıń juwmaǵinda oqıwshınıń qánaatlanıwı, sarplanǵan intellektual hám fizikalıq kúsh kólemi hám basqalar oqıw iskerliginiń nátiyjeli juwmaqlaniwin kórsetiwshi faktorlar esaplanadı.
Sonday eken, joqarıda aytılǵan pikirlerden aytilǵaninday, matematika pánin oqıtıw procesine pedagogikalıq texnologiyalardı nátiyjeni ámelde qollanıw etıwde oqıw pániniń ayriqsha ózgesheligin inabatqa alıw zárúrli áhmiyetke iye.
Tómende matematika pánin oqıtıw processinde pedagogikalıq texnologiyalardı qollanıw etiwge tiyisli sabaq islenbelerinen úlgi keltiremiz.
Mektep matematika stuldı úyreniwde interaktiv metodlardan paydalanıw.
Geometriyalıq forma hám formaliq munasábetleri jetilisken úyreniw oqıwshılardı keńislikdegi obektlerdi tuwrı oyda sáwlelendiriwge, sonıń menen birge, geometriyalıq ózgesheliklerdi túsiniw, ańǵarıw arqalı logikalıq pikirlewge jóneltiredi. Oqıwshılardı keleshekte qaysı kásipte iskerlik alıp barmasin, bul sıyaqlı máselelerge dus keliwi anıq. Ásirese, arxitektorshılıq hám qurılıs, injinerlik sıyaqlı tarawlardı tańlaǵan jaslar usı nizamlıqlardı tereńrek úyreniwi shárt. Buǵan baylanıslıǵı bilimler bolsa geometriya pániniń hár bir sabaǵinda jáne de joqarı dárejede jetilistiriwip baradı. Biz usınıs jetip atırǵan sabaq islenbesi akademikalıq liceylerdiń 1-kurs oqıwshıları ushın mólsherlengen bolıp, pedagogikalıq texnologiya jónelislerin qollaǵan halda interaktiv usılda sabaq ótiw usınıs etiledi.
GEOMETRIYA 1-kurs
Tema : Úshmúyeshlik medianasi, bissektrisasi hám bálentligi.
Ajıratılǵan saot: 2 saot.
Bilimlendiriwge tiyisli máqsetler: oqıwshılarda úshmúyeshliktiń medianasi, bissektrisasi hám bálentliginiń tárepi, ózgesheliklerin túsindiriw hám olardı berilgen tárepleri arqalı tabıw usılların úyretiw.
Tárbiyalıq máqset: oqıwshılardıń geometriyaga bolǵan qızıǵıwshılıǵın asırıw.
Rawajlandırıw máqsetleri: oqıwshılardı ǵárezsiz pikirlewge úyretiw, dúnyaǵa kóz qarasın keńeytiw, keńislikdegi pikirlewin asırıw, qosımsha derekler menen islew kónlikpesin rawajlandırıw.
Oqıtıwshınıń máqset hám wazıypaları :
1. Kognitiv, aqıl etiw máqsetleri (neni biledi hám túsinedi?):
-úshmúyeshlik medianasi múyesh ushi menen sol múyesh qarama-qarsisindaǵı táreptiń ortasın tutastiriwshi kesindi ekenin biledi;
-úshmúyeshlik bissektrisasi múyesh bissektrisasiniń onıń ushi menen sol múyesh qarama-qarsisindaǵı táreptiń tutastiriwshi kesindi ekenin biledi;
- úshmúyeshlik biyikligi múyesh ushinan qarsı tárepine tutastirilgan perpendikuliyar ekenin biledi.
2. Psixomotor, (iskerlik) máqsetleri (ne etedi?):
-ushmúyeshliktiń medianasini berilgen tárepleri arqalı esaplay aladı ;
-ushmúyeshliktiń bissektrisasini berilgen tárepleri arqalı esaplay aladı ;
- úshmúyeshliktiń biyikligin berilgen tárepleri arqalı esaplay aladı ;
3. Affektiv, xissiyot-qádiriyatlı máqsetler (neni sezedi?):
-teń qaptali úshmúyeshliktiń tiykarına keri jatqan ushinan ótkerilgen bissektrisa da, mediana da biyiklik bolıwın biladi;
-úyrenilip atırǵan máselege qızıǵıwshılıq ańlatadı hám talqılawda qatnasadi;
-ushmúyeshliktiń medianasi, bissektrisasi hám biyikligin esaplawǵa máselelerdi sheshiwde gruppa menen sheriklik etiwge umtıladı.
Waqıt bólistiriwi:
Tayarlaw basqıshı - 10 minuta.
Tema boyınsha bilimlerdi anıqlaw hám tákirarlaw basqıshı - 20 minuta.
Ańǵarıw basqıshı - 20 minuta.
Oy-pikir basqıshı - 20 minuta. Qısqa test - 10 minuta.
Sabaqtı támiyinlew
Oqıw materialları : 1). Ádebiyatlar :
1. Pogarelov A. v. Geometriya. 7-11 klasslar ushın. Tashkent, 1991. 2. Izrailov I. Geometriyadan máseleler kompleksi. Tashkent, 2004.
3. Izrailov I. Akademikalıq liceyler ushın sınaq sabaqlıǵı. Tashkent, 2004.
2). Sızılmashılıq qaǵazları ; 3). Markerler;
4). Jabısatuǵın lenta (skoch);
5). 1, 2, 3, 4, 5 nomerleri jazılǵan kartochkalar ; 6 ). Tarqatpa materiallar.
Sabaq usılı : Interaktiv usıl : “B-B-B” strategiyası, insert, mashqalalı hám tartıslı jaǵdaynı jaratıw.
Shınıǵıwdıń barıwı shınıǵıw 3 basqıshda ótkeriledi: tema boyınsha bilimlerin anıqlaw hám tákirarlaw, ańǵarıw hám de oy-pikir (pikirlew).
Tayarlaw basqıshı : oqıtıwshı quralǵan bólektan keyin oqıwshılarǵa 1, 2, 3, 4, 5 nomerleri jazılǵan kartochkalar usınıs etedi, olardıń óz kartochkalaridaǵi nomerlerge uyqas halda, kishi gruppalarǵa bólisiwleri aytıladı. Sabaqtıń teması, máqseti (kútiletuǵın nátiyje), ótkerilish tártibi daǵaza etedi. Oqıwshılardan usınıs etilgen tekstlerdi kishi gruppalarda talqılaw etip, nátiyjeler boyınsha gruppalar sárdarı qısqasha informaciya beriwi kerekligin túsintiredi.
Oqıwshılar pedagog buyrıqların tez hám shaqqanlıq menen atqaradı. Mikrotoparlar qurilǵannan keyin, shınıǵıwǵa dayın ekenliklerin ańlatadılar hám de shınıǵıw teması hám odan kutilip atirǵan nátiyjeler haqqında óz oy-pikirlerin aytiladı yamasa usınıs etilgen nátiyjeler dizimin tastıyıqlaydılar.
Tema boyınsha oqıwshılardıń bilimin anıqlaw hám tákirarlaw : oqıtıwshı 3-5 minuta dawamında intellektual hújim ótkeredi:
1. Múyesh bissektrissasi ne?
2. Teń qaptali úshmúyeshlik dep qanday úshmúyeshlikke aytamiz?
3. Teń qaptali úshmúyeshliktiń qaysı tárepi tiykar hám qaysı tárepleri qaptal dep ataladı?
4. Teń qaptali úshmúyeshliktiń qanday ózgesheliklerin bilesiz? Oqıwshılardıń juwapları :
1. Múyesh ushinan shıǵıp, múyeshti teń ekige bóliwshi nurdi múyesh bissektrisasi dep ataladı.
2. Eki tárepi óz-ara teń bolǵan úshmúyeshlikke teń qaptali úshmúyeshlik dep ataladı.
3. Teń tárepleri qaptal, úshinshi tárepi bolsa tiykar dep ataladı.
4. a) Teń qaptali úshmúyeshliktiń ultanindaǵi múyeshleri óz-ara teń.
b) Eger úshmúyeshliktiń eki múyeshi óz-ara teń bolsa, ol teń qaptali bolıp tabıladı.
v) Teń qaptali úshmúyeshliktiń tiykarına ótkerilgen medianasi ol jaǵdayda da bissektrisa, da
biyiklik boladı.
Ekspert toparı juwaplardı bahalap, hár bir gruppa aǵzaları ushın ózlestiriw portfoliosini toltırıp baradı.
Ańǵarıw basqıshı : oqıtıwshı oqıwshılarǵa lekciyalar tekstin tarqatadı jáne onı kishi gruppalarda “Bilemen-Biliwdi qáleyman-Bilip aldım” strategiyasınan paydalanıp úyreniwdi usınıs etedi hám ol usıldı qóllaw metodın túsintiredi. Tekst menen islew waqtında INSERT usılın qóllaw usınıs etiledi.
Gruppa arasında jurip, gruppa aǵzalarına usınıs, máslahátlar berip baradı, sorawlarǵa juwap beredi. Atap aytqanda, aldın birinshi ústindi toliqtiriw usınıs etedi. Keyininen óz bilim hám múmkinshiliklerinen sheberlik penen paydalanıp, qosımsha sorawlar berip, ekinshi ústindi toliqtiriwǵa erisedi.
Gruppa sárdarı “B-B-B” kesteleri prezentaciyaına gezek menen usınıs etiledi. Talqılaw juwmaǵında oqıwshılar úshinshi ústindi tolitiriwlar kerek (1-qosımsha ).
Ekspertler oqıwshılar pikirin da itibarǵa alıp, hár bir gruppa jáne onıń sárdarları iskerligin bahalaydı.
Tekst menen islew waqtında ózlestiriliwi qıyın hám uǵımsız bolıp qalǵan túsinikler tuwrısında pikir almasadılar.
Oy-pikir (pikirlew) basqıshı : Oqıtıwshı úshmúyeshliktiń medianasi, bissektrisasi hám biyikligi temasına tiyisli tómendegi trening ótkeredi.
Oy-pikirler
1. Eger úshmúyeshliktiń tiykarına jabıwǵan múyeshleri teń bolsa, onıń qaptal tárepleri de teń boladı.
2. Teń tárepli úshmúyeshliktiń hámme medianasi da sol múyeshtiń bissektrisasi yamasa biyikligi bola bermeydi.
3. Múyesh bissektrisasi qaptal tárepleri menen 900 den artıq múyesh payda etiwi múmkinbe?
Tuwrı juwaplar : 1. Tuwrı ; 2. Teń tárepli úshmúyeshliktiń hámme medianasi da sol múyeshtiń bissektrisasi, da biyikligi boladı. 3. Joq múmkin emes (tiykarlanadı ).
Juwaplar bahalanıp, portfolioga jazıp barıladı. Sabaq juwmaǵında portfolioda belgilengen barlıq bahalar daǵaza etiledi.
Sabaq sońǵında oqıtıwshı 10 minutalı blits (qısqa )- test ótkeredi. Test nátiyjesi 2-qosımshada keltirilgen. Keyininen, sabaqǵa juwmaq jasap, oqıwshılarǵa uyge wazıypa beredi (3-qosımsha ).
1-qosımsha
1-ilova

	“B-B-B” kestesin toltırıw
Bilemen	Biliwdi qáleyman	Bilip aldım0
Múyeshtiń bissektrisasini	Múyeshtiń bissektrisasi menen úshmúyeshlik bissektrisasi arasındaǵı ayırmashılıǵın	ushmúyeshlik bissektrisasi bissektrisaniń múyesh ushinan tap qarsı tárepke deyin bolǵan bólegi ekenin.
Úshmúyeshliktiń medianasi hám bálentligi;	Teń qaptali hám teń tárepli úshmúyeshliklerde bissektrisasi, medianasi hám biyiklikleri ortasındaǵı munasábetti;	Teń qaptali hám teń tárepli úshmúyeshlikler ultanina tusirilgen bissektrisa da mediana da hám biyiklik teń boladı.

2-qosımsha
Qadaǵalaw ushın úlgili test
1. Úshmúyeshliktiń medianasi dep nege aytıladı?
A) Ushinan ultanina tusirilgen perpendikulyarǵa ;
B) Múyeshti teń ekige bóliwshi kesindige;
D) Múyesh ushin qarsı tárep ortası menen tutastiriwshi kesindige.
E) Tuwri juwap berilmegen.
2. Úshmúyeshliktiń biyikligi dep nege aytıladı?
A) Ushinan tiykarına túsirilgen perpendikulyarǵa.
B) Múyeshti teń ekige bóliwshi kesindige.
D) Múyesh ushin qarsı tárep ortası menen tutastiriwshi kesindige.
E) Tuwri juwap berilmegen.
3. Úshmúyeshliktiń bálentligi dep nege aytıladı?
A) Ushinan tiykarına túsirilgen perpendikulyarǵa.
B) Múyeshni teń ekige bóliwshi kesindige.
D) Múyesh ushin qarsı tárep ortası menen tutastiriwishi kesindige.
E) Tuwri juwap berilmegen.
4. Teń tárepli úshmúyeshliktiń múyeshleri qanday?
A) Hámmesi topır.
B) Birewi álbette topır.
D) Hámme múyeshleri óz-ara teń.
E) Barlıq juwaplar tuwrı.
5. Teń qaptali úshmúyeshliktiń perimetri 7, 5 ke, qaptal tárepi 2 ge teń. Ol jaǵdayda ultandi tabiń?
A) 3. B) 3, 5. D) 4. E) Tuwrı juwap berilmegen.
6. Teń qaptali úshmúyeshliktiń tiykarındaǵı múyeshlerden shıqqan medianalar qanday munasábette?
A) Teń emes. B) Teń. D) Olardıń jıyındısı tiykarına teń. E) Tuwrı juwap berilmegen.
3-qosımsha Uyge wazıypalar :
1. Teń qaptali yamasa teń tárepli úshmúyeshliklerdiń ortaları da uyqas túrde teń qaptali yamasa teń tárepli úshmúyeshlik payda etiwin tastıyıqlań.
2. Ultani AC bolǵan teń qaptali ABC úshmúyeshlikte BD mediana ótkerilgen. Eger ABC úshmúyeshliktiń perimetri 50 m, ABD úshmúyeshlikniki bolsa 40 m bolsa, BD mediana uzınlıǵın tabıń.
3. Teń qaptali úshmúyeshlik ultanı 30 ǵa, qaptal tárepine túsirilgen biyiklik 24 ke teń bolsa, qaptal tárepin tabıń.
4. Ulıwma tıyanaqlı teń qaptali eki úshmúyeshliktiń tıykarǵa túsirilgen medianalari bir tuwrı sızıqta jatıwın tastıyıqlań.
5. Qońsılas múyeshler bissektrissalari arasındaǵı múyeshni tabıń.
Funksiyanıń úzliksizligi temasınan ámeliy shınıǵıwdı traditsiyaǵa tán bolmaǵan usıllar járdeminde ótiw modeli
Dástúriy tálimdi mazmunan jańalaw hám tálim hám nátiyjeliligin asırıw máqsetinde tálim processinde traditsiyaǵa tán bolmaǵan, zamanagóy texnologiyalardı qóllaw dáwir talabı bolıp tabıladı.
Oqıwshınıń ózlestiriw kórsetkishin kórsetiw ushın pánni oqıtıwda, lekciya, laboratoriya yamasa seminar shınıǵıwların jáne de mazmunli, qızıqlı hám túsinikli ótkeriwde interaktiv usıllardan paydalanıw óz unamlı nátiyjesin beredi. Usınıń menen birge, traditsiyaǵa tán bolmaǵan sabaqlar processinde studentler ǵárezsiz pikirlay alıw, dóretiwshilik jantasıw, izertlew, analiz eta alıwǵa, ózleri juwmaq etip, óz-ózin hám de gruppa studentlerin bahalay alıwǵa uyretiledi. Oqıtıwshı bolsa olardıń bul iskerligine múmkinshilik hám sharayat jaratıp bere alıwı kerek. Bul bolsa oqıtıw procesiniń qásiyeti esaplanadı.
Bul sabaq islenbesinde “Funksiyanıń úzliksizligi” teması mısalında texnikalıq baǵdardaǵı joqarı tálim mákemeleriniń 1-basqıshında oqıtılatuǵın “Joqarı matematika” pániniń ámeliy shınıǵıwların interaktiv usıllar járdeminde oqıtıwdıń úlgisi usınıs etiledi.
Tema : Funksiyanıń úzliksizligi
Oqıw -kalendar rejesinde tema ushın ajıratılǵan waqıt: 2 saat.
Bilimlendiriwge tiyisli máqset: Oqıwshılarǵa funksiya úzliksizliginiń táriypi, ózgesheliklerin túsindiriw hám olardi berilgen noqatlarda hám de berilgen aralıqta tekseriwdi úyretiw.
Tárbiyalıq máqset: Oqıwshılardı qoyılǵan hár qanday máselege juwapkerli, saldamlı munasábette bolıwǵa, qatańlıqqa úyreniw hám matematika pánine qızıǵıwshılıǵın asırıw.
Rawajlandiriwshi máqsetleri: Oqıwshılardı ǵárezsiz pikirlewge úyretiw, dúnyaǵa kóz qarasın keńeytiw, analitik pikirlewin ósiriw, qosımsha derekler menen islew kónlikpelerin rawajlandırıw.
Oqıwshınıń máqset hám wazıypaları :
1. Kognitiv, aqıl etiw máqsetleri (neni biledi hám túsinedi?):
-funksiya túsinigin, izbe-izliklerdiń limitini hám ol menen baylanıslı barlıq túsiniklerdi biledi;
-funksiyalarniń limitini, úzliksiz noqatları hám úzilis noqatların anıqlawdı, funksiya úzliksizliginiń algebraliq hám geometriyalıq talqinini túsinedi;
- úzilis noqatlarınıń túrlerin parıqlay aladı.
2. Psixomotor (iskerlik) máqsetleri (ne etedi?):
-uzluksiz funksiyanıń barlıq ózgesheliklerin berilgen quramalı funksiyanıń úzliksizligin tekseriw procesine nátiyjeni ámelde qollana aladı ;
-funksiyalardı salıstırıw, olardıń bir-birine salıstırǵanda munasábetin anıqlay aladı hám olardı analizlerde qollay biladi;
-o'tilgan sabaq temasınıń áhmiyetligi, tiykarǵı túsinik hám qaǵıydalardı bayanlar aladı, olardıń qollanıw tarawların, temanıń eń zárúrli táreplerin belgiley aladı ;
3. Affektiv, sezim-qádiriyatlı máqsetler (neni sezedi?):
-funksiya úzliksizliginiń nege kerekligini jáne onıń roliga munasábet bildiriwdi, onıń áhmiyetin qaysı kriteryalarǵa tıykarlanıp bahalaw múmkinligin sezedi;
-úyrenilip atırǵan máselege qızıǵıwshılıq ańlatadı hám talqılawda qatnasadı ;
-funksiyaniń úzliksiz hám uzlikli noqatlarına tiyisli máselelerdi sheshiwde gruppa menen sheriklik etiwge ıntıladı.
Waqıt bólistiriwi:
Tayarlaw basqıshı - 10 minuta. Shaqırıq (shaqırıw ) basqıshı - 20 minuta. Ańǵarıw basqıshı - 40 minuta.
Oy-pikir (pikirlew) basqıshı - 10 minuta.
Sabaqtı támiyinlew.
Oqıw materialları : Ádebiyatlar :
1. Piskunov A. v. Differensial hám integral esap stul, T. 1, Tashkent, 1991.
2. Rahimov D.g. Joqarı matematika. T. 1, Tashkent, 2006.
3. Demidovich I. Sbornik zadach po matematicheskomi analizu dilya vuzov. Tashkent, 2004.
-sizbashiliq qaǵazları ;
-markerlar;
-japisqaq lenta;
-1, 2, 3, 4, 5 nomerleri jazılǵan kartochkalar ; - tarqatpa materiallar ; - kartochka.
Sabaq usılı : interaktiv, “Qarda oynaw oyıni”, mashqalalı hám tartıslı.
Shınıǵıwdıń barıwı : Shınıǵıw 4 basqıshda ótkeriledi. Tayarlaw basqıshı : Oqıtıwshı quralǵan bólekten keyin:
-Oqıwshılarǵa 1, 2, 3, 4, 5 nomerleri jazılǵan kartochkalardı usınıs etedi, olardıń óz kartochkalaridaǵi nomerlerine uyqas halda, kishi gruppalarǵa birigiwleri aytıladı ;
-sabaqtiń teması, máqseti (kútiletuǵın nátiyje), ótkeriliw rejimin daǵaza etedi. Gruppa sárdarlarına tapsırmalar jazılǵan kartochkalardı tańlaw, olardı óz gruppalarında atqarıp talqılawları kerekligi, “Qarda oynaw oyıni” arqalı anıqlanǵan gruppa aǵzalarınan biri hal etilgen máseleni bayanlaıp beriwi kerekligini túsintiredi.
Óz gezeginde studentler:
-pedagog buyıruqlarini tez hám shaqqanlıq menen atqaradılar ;
-mikrotoparlarǵa uyistirilǵannan keyin, shınıǵıwǵa tayın ekenliklerin ańlatadılar ;
-shiniǵiw teması hám odan kútiletuǵın nátiyjelerge óz pikirlerin ańlatadı yamasa usınıs etilgen nátiyjeler dizimin tastıyıqlaydı. Shaqırıq (shaqırıw ) basqıshı : Oqıtıwshı 3-5 minuta dawamında intellektual hujim ótkeredi:
1. Funksiyanıń shep limiti degende neni túsinesiz?
2. Funksiyanıń oń limiti degende neni túsinesiz?
3. Funksiyanıń berilgen noqat daǵı úzliksizlik táriypi qanday?
4. Funksiyanıń berilgen noqatdaǵı úzliksizlik shárti qanday?
Oqıwshılardıń juwapları :
1. y=f(x) funksiya berilgen x₀ noqat jáne onıń qandayda bir átirapında anıqlanǵan bolsın. Eger sol noqat átirapında munasábet orınlı bolsa, y=f(x) funksiya x₀ noqatda úzliksiz dep ataladı.
2. Eger sol noqat átirapında munasábet orınlı bolsa, y-f(x) funksiya x₀
noqatda shep tárepten úzliksiz dep ataladı.
3. Eger sol noqat átirapında munasábet orınlı bolsa, y=(x) funksiya x₀ noqatda oń tárepten úzliksiz dep ataladı.
4. Eger sol noqat átirapında munasábet orınlı bolsa, y=f(x) funksiya x₀ noqatda úzliksiz dep ataladı.
Ekspert toparı juwaplardı bahalap, hár bir gruppa aǵzaları ushın ózlestiriw portfoliosini toltırıp baradı.
Ańǵarıw basqıshı : Oqıtıwshı :
-topar sárdarların tapsırmalar jazılǵan kartochkalardı tańlaw ushın usınıs etedi hám tapsırmanı kishi toparlarda tartıs etip birgelikte orınlawdı usınıs etedi;
-toparlar arasında jurip, gruppa aǵzalarına usınıs, máslahátlar berip baradı, sorawlarǵa juwap qaytaradı. Másele sheshimin gruppanıń barlıq aǵzaları jaqsılap túsinip alıwı kerekligi, keri jaǵdayda, bólistiriw nátiyjesi jaman bolıp qalıw qáwipi bar ekenin túsintiredi;
- másele ushın ajıratılǵan waqıt tawsılǵannan keyin, “Qarda oynaw oyıni” ótkeriledi, yaǵnıy kartochkani táwekeline qandayda bir gruppa tárepke otadi. Top tiygen student jazıw taxtası aldına shıǵıp, sheshilgen máseleni usınıs etip beredi.
-ekspertler studentler pikirin da itibarǵa alıp, hár bir gruppa jáne onıń wákili iskerligin bahalaydı ;
-soń sol formada basqa gruppaǵa ótiledi. Process barlıq gruppalar bólistirilip bolǵanǵa shekem dawam etedi.
Bólistiriwler dáwirinde ózlestiriwi qıyın hám uǵımsız bolıp qalǵan túsinikler tuwrısında pikir almasadı.
Oy-pikir (pikirlew) basqıshı : Oqıtıwshı funksiyanıń úzliksizligi temasına tiyisli tómendegi treningni ótkeredi:
Tómendegi funksiyalardı úzliksizlikke tekseriń:
1.
2.
Juwaplar bahalanıp, portfolioga jazıp barıladı. Sabaq juwmaǵında bolsa portfolioda belgilengen barlıq bahalar daǵaza etiledi. Keyininen oqıtıwshı sabaqǵa juwmaq jasap, studentlerge uyge wazıypa beredi.
Oqıwshın ǵárezsiz pikirlewge úyretiw
Ekenin aytıw kerek, sabaq processinde túsintirilip atırǵan jańa tema materialınıń student tárepinen ózlestiriliwi dárejesi oqıtıwshınıń pedagogikalıq uqıpına baylanıslı. Pedagog óz pánin ilimiy tiykarda keń hám tereń biliwi, oqıtıw usılı, kórgezbeli qural, texnikalıq qurallardan ónimli paydalanıwǵa bólek itibar qaratıwı kerek.
Orta arnawlı, kásip-óner tálimi sistemasında oqıtılatuǵın matematika pániniń ayırım temaların studentler mektep degi matematika sabaqlarında úyrenip keliwedi, bul temalardı tákirar ótiw bolsa studentlerdi jaliqtiriwi múmkin. Onıń ushın oqıtıw usılların tuwrı tańlaw zárúr. Mısalı, “Bumerang” usılı sın kózqarastan hám logikalıq pikirlewdi qáliplestiriwge múmkinshilik jaratadı, yadtı, ideyalardı, pikirlerdi, ózine isenimlilerdi jazba hám awızsha sırtqı kórinislerde bayanlaw kónlikpelerin rawajlantıradı. Usı usılda wazıypalar gruppalarǵa ǵárezsiz uyreniw ushın beriledi. Mısalı, “Algebra hám matematikalıq analiz tiykarlari” sabaqlıǵınıń VI bapı - “Algebraik teńlemeler hám teńsizlikler”ga tiyisli 4 paragraf ǵárezsiz úyreniw ushın beriledi. Sebebi, bul temalar mektepte de úyrenilgen. Kelesi sabaqta ayditoriyada gruppalar shólkemlestiriledi hám studentlerge wazıypa boyınsha tapsırmalar beriledi. Temanı ǵárezsiz oqıp, úyrenip shıǵıw ushın waqıt ajratıladı, shınıǵıw “B. B. B.” usılında alıp barıladı. Hár bir gruppa aǵzası úyrengen temasın basqa gruppa aǵzalarına mısalları menen tusintiriledi. Auditoriya daǵı hár bir student berilgen wazıypanı ǵárezsiz túrde oqıp úyrenedi, sabaqlıq menen isleydi. Hár bir gruppa ózine tapsırılǵan tapsırma boyınsha prezentaciya etip, mısallardı túsintiredi hám óz pikirin ańlatadı. Oqıtıwshı tárepinen studentler bahalanadı, mashqalalı mısallar yechiladi, tema toldırıladı hám juwmaqlanadı.
“B. B. B.” usılı shınıǵıw dáwirinde studenttiń materialdı tereń úyreniwi, tusinip jetiwi, erkin pikirlewine jol ashadı.Óz ishine awızsha hám jazba jumıs formaların qamtiǵan halda túrli mazmun hám xarakterge iye temalardı úyreniwde de qollaniladi.
Sabaqlıqtaǵı “Trigonometrik funksiyalar” bólimi boyınsha tákirarlaw sabaǵında bul usıldan paydalanıw múmkin. Bunda trigonomiya bólimindegi paragraflardı ulıwmalastırıp, temalarǵa bólemiz hám kestege izbe-izlikti saqlaǵan halda tártip menen jazıp shıǵamız hám temanı qaysı dárejede ózlestiriwin biliw máqsetinde bilemen, biliwdi qáleymen, bildim sózlerin jazamız.

№	Temalar	Bilemen	Biliwdi qáleyman	Bildim
1	Sanlı argumentning trigonometrik funksiyaları
2	Sinus hám kosinus funksiyalardıń ózgeshelikleri
3	Tangens hám kotangens funksiyalardıń ózgeshelikleri
4	Trigonometrik funksiyalardiń grafiklari
5	Qosıw formulalari
6	Keltiriw formulalari
7	Eki eseli hám ush eseli argumenttiń trigonometrik funksiyalari
8	Yarim argumenttiń trigonometrik funksiyalari
9	Trigonometrik funksiyalar jıyındısın kóbeytpege hám kóbeytpeni jıyındına aylandırıw
10	kórinisindegi teńleme
11	kórinisindegi teńleme
12	kórinisindegi teńleme
13	kórinisindegi teńleme
14	Teńlemelerdi sheshiwdiń tiykarǵı usıllari
15	Trigonometrik teńsizliklerdi sheshiw
16	Teris trigonometrik funksiyalar hám olardıń tiykarǵı ózgeshelikleri
17	Teris trigonometrik funksiyalar qatnasqan teńleme hám teńsizlikler

Bul keste tarqatpa material sıyaqlı kishi qaǵazǵa jazıp tarqatıladı. Oqıwshılardıń kesteni tolıqtırıwı arqalı temalardıń qanday dárejede ózlestirilgani anıq kórinedi. Oqıtıwshı alǵan nátiyjelerine qaray ózlestiriliwi tómen temanı qayta túsindiriw hám tema boyınsha mısal hám máseleler sheshiw, toltırıw múmkinshiligine iye boladı.
Hár bir oqıwshı shınıǵıw dawamında kerekli balni toplap baradı. Usı usıl tárbiyalıq xarakter degi qatar wazıypalardı da ámelge asırıw imkaniyatın beredi, sorawdı formaantirishga uyretedi, oqıwshılardıń bilim alıwın kúshaytadı.
Jańa pedagogikalıq texnologiyalardı qóllaw oqıtıwshı hám student munasábetlerin tupten qayta qurıw, olar ortasında sheriklik, óz-ara járdem, ustaz -shákirtlik munasábetlerin qarar taptırıwdı talap etedi.
Juwmaq etip aytqanda, oqıwshılar sabaqta qánshellilik aktiv qatnas etiwse hám erkin pikirlewse, sonsha kóbirek bilimge iye boladı.
Oqıwshılarda ózbetinshe islew kónlikpesin qáliplestiriw
Házirgi kúnde kadrlar tayarlaw salasındaǵı eń zárúrli, aktual wazıypalardan biri bul hár tárepleme kúshli, bilimli, ǵárezsiz pikir júritetuǵın shaxstı tárbiyalaw bolıp tabıladı. Bunda studentlerdiń ózbetinshe jumısların dúziliwi zárúrli áhmiyetke iye. Informaciyalar aǵımı hám bilimler sheńberi tez pát penen keńeyip baratırǵan házirgi sharayatta barlıq maǵlıwmatlardı tek sabaq shınıǵıwlarında studentlerge jetkiziw qıyın. Sol sebepli professor -oqıtıwshılar studentlerdiń ózbetinshe jumısların tuwrı shólkemlestiriwge bólek áhmiyet qaratıwları kerek. Tájiriybeler sonı kórsetedi, joqarı oqıw jurtı studentleri tárepinen ózbetinshe jumıslardı innovciyalıq pedagogikalıq texnologiyalar tiykarında shólkemlestiriw jumısları ele jetkilikli emes. Ózbetinshe jumıslardı orınlawda dástúriy usıllardan, yaǵnıy referat jazıw, mısal hám máseleler sheshiw sıyaqlı usıllar menen sheklenilmoqdalar. Bul túrdegi usıllar bolsa, bizińshe studentti ǵárezsiz pikirlewge jetkiliklishe uyretmeydi, kásiplik kónlikpesin rawajlantirmaydi, shınıǵıwǵa bolǵan qızıǵıwshılıǵın bolsa asırmaydı.
Haqıyqıy innovasion pedagogikalıq texnologiyalarda oqıw maqsetleri bolajaq kásiplik iskerlikke qaratılǵan boladı. Bunday texnologiyalardan biri “keys-stadi” bolıp tabıladı. Usı texnologiyanıń mazmun-mánisi sonda, onıń tiykarın anıq jaǵday yamasa hádiyse quraydı. Sol sebepli, analiz etiletuǵın hádiysede real turmıslıq jaǵday sawleleniwi jáne bul jaǵdayda ele aqırıǵa shekem hal etilmegen, jasırın mashqala yamasa bir neshe máseleler bolıwı zárúr. Keys-stadi menen islew processinde sabaqta berilgen maǵlıwmatlardan tısqarı qosımsha informaciyalar da talap etiledi. Bul informaciyalar menen islew processinde studentler ǵárezsiz túrde juwmaq shıǵaradı, mashqalalı jaǵdaynı sheshiw boyınsha óz usınısların beredi. Keys tiykarındaǵı oqıw shınıǵıwlarında studentler iskerligin túrli sırtqı kórinislerde shólkemlestiriw múmkinshiligi bar. Keyslarning ámeliy, bilimlendiriwge tiyisli hám ilimiy túrleri ámeldegi:
- ámeliy keyslarda jaǵday yamasa hádiyse real sáwlelenedi. Onıń tiykarın tariyxıy derek, real hújjet, statistikalıq maǵlıwmatlar quraydı ;
- talimiy keyslarniń wazıypası tálim beriw bolıp, tiykarın oqıw jaǵdayı quraydı.
Bul processda qáliplesken kónlikpeler ilmiy tájriybege aylanadı ;
- ilmiy keyslar studentti izertlewge jóneltiriw máqsetinde islep shıǵıladı. “Keys stadi” texnologiyasına tómendegi talaplar qóyıladı :
- tema aktual hám bir neshe sheshimlerge ıyelewi;
- tańlanǵan tekst oqıw shınıǵıwınıń máqsetine sáykes keliwi;
- dálil qılınıp atırǵan mashqalanı sheshiw ushın informaciyanıń jetkilikli bolıwı. “Keys stadi” basqa texnologiyalardan tómendegi tárepleri menen parıq etedi:
1. Tabıw hám sheshiw zárúr bolǵan mashqalalı jaǵdaydıń bar ekenligi.
2. Mashqalanı jámáátte talqılaw.
3. Mashqalanıń bir neshe sheshimleri bar ekenligi.
4. Tálim alıwshılardıń emosional jaǵdayların basqarıw múmkinligi.
5. Iskerlikti bahalaw múmkinshiligi.
“Keys stadi” texnologiyası shólkemlestiriwde oqıtıwshınıń iskerligi:
1) Keysni jáne onıń analizi ushın sorawlardı islep shıǵıw ushın oqıtıwshınıń dóretiwshilik jumısı. Bul basqısh oqıw shınıǵıwınan aldın ámelge asıriladı ;
2) Oqıtıwshınıń auditoriya daǵı iskerligi. Buǵan oqıtıwshınıń kirisiw sózi, juwmaǵı, kishi gruppalarda jumıstı shólkemlestiriwi, tartıs-tartıstı basqarıwı, jaǵday analizi boyınsha oqıwshılar iskerligin bahalawı kiredi.
Keys menen islew sherikliktegi iskerlikke kirisiw, sherikliktegi iskerlikti shólkemlestiriw, analiz qılıw hám pefleksiyadan ibarat esaplanadi.
Keysning máqseti: Tábiyaat hám jámiyet hádiyselerinen tańlamalar dúziw, olardıń bólistiriw funksiyalarınan paydalnip analiz qılıwdı, hám de bahalawdı úyreniw.
Keysni orınlaw processinde studentlerde tómendegi kónlikpeler rawajlanadı :
1. Informaciyanı qabıllaw hám qayta islew (tekstti analiz qılıw, sebep-aqıbet baylanısların ornatıw, mashqalanı sheshiw jolların qıdırıw, informaciyanı sintez qılıw ).
2. Kommunikativ (sáwbet júrgiziw, basqalardı ishontirish, óz kózqarasın qorǵaw, basqalardıń qulıq-názerin bahalaw, ózin baqlaw ).
3. Refleksiv kónlikpe (óziniń hám basqalardıń pikirin analiz qılıw ).
Keys menen islew basqıshları jáne onıń mazmunın túsiniw ushın usınıslar :
1. Keys tekstin oqıw. Tekstti hár bir student bir neshe ret oqıydı.
2. Teksti óz sózleri menen sóylep beriw. Tekst studentler tárepinen shınjır formasında ayırım detallarǵa anıqlıq kirgizgen halda sóylep beriledi.
3. Mashqalanı anıqlaw. Máseleler bir neshe bolsa, olar ortasındaǵı baylanıslılıqtı anıqlaw kerek.
4. Mashqala qanday kórinetuǵın bolıwın talqılaw. SWOT analiz kestesi, rezyume kestelerin toltırıw arqalı mashqalanıń sheshimin tabıw múmkin.
5. Kriteryalardı ajıratıw. Bul qanday nátiyjege alıp keliwin kórsetiw ushın kerek.
6. Mashqalanı sheshiw jolların anıqlaw. Eń zárúrli zattı esten shıǵarmaslik ushın mashqala sheshimi jolların jazıp barıw máqsetke muwapıq.
7. Gruppanıń prezentaciyaına tiykarlanǵan esse, tayanish konspekt, sxema, keste, multimediya formasında tayarlanıw. Bul processda studentlerde dóretiwshilik uqıplıliqlari qáliplesedi.
8. Prezentaciya ótkeriw.

Juwmaq
Pitkeriw qaniygelik jumıstı orınlaw dawamında oqıtıwshılardıń matematika páni tiykarların oqıtıwda jóneltirilgen shınıǵıwlar procesin traditsiyaǵa tán bolmaǵan sırtqı kórinislerde shólkemlestiriw, tálim procesin jetilisken ulgi tiykarında proektlestiriwge erisiw, usı joybarlardan aqılǵa say paydalana alıw kónlikpelerine ıyelewi tálim alıwshılar tárepinen teoriyalıq bilimlerdiń puqta, tereń ózlestiriliwi, olarda ámeliy kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdiń payda boliwin kepillikleytuǵın tómendegi processler úyrenildi:

1. Pedagogikalıq processni proektlestiriw texnologiyası úyrenildi.
2. Pedagogikalıq processni proektlestiriwge qoyılatuǵın tiykarǵı talaplar úyrenildi.
3. Pedagogikalıq processni proektlestiriwde qollanilatuǵin interaktiv metodlar úyrenildi.
4. Aldıńǵı pedagogikalıq texnologiyalarınan paydalanıp, matematika sabaǵınıń sabaq islenbelerinen úlgiler islep shıǵıldı, paydalanıw ushın usınıs etildi.
5. Oqıwshılardı ózbetinshe jumısların shólkemlestiriwde aldıńǵı pedagogikalıq texnologiyalarınan paydalanıp stilistik usınıslar islep shıǵıldı.
6. Usınıs etilgen úlgili stilistik islenbeler ámeliyatda dáwirinde ámelde sınap ko'rildi hám unamlı nátiyjeler alındı.
7. Úyrenilgen nátiyjeler boyınsha maqala tayarlandi, ulıwma orta bilim beriw mektepleri, akademikalıq licey hám kolledj matematika oqıtıwshıları ushın stilistik qóllanba tayarlandi hám basıp shıǵarıldı.