Zərərsizlik səviyyəsinin təhlili

SƏRBƏST İŞ №

Ad: Gülümşah

Soyad: Hacıyev

Kurs: III

Qrup: 492

Fənn: İqtisadi təhlil

Sərbəst işin adı: Zərərsizlik səviyyəsinin təhlili.

Müəssisələrin zərərsiz işləməsinə məqsədyönlü təsir edilməsi üçün onun dəyişilməsinin təsir edən amillər sistemini və onların təhlili metodikasını bilmək lazımdır.

(5) düsturundan gördüyümüz kimi, satışın zərərsizlik səviyyəsi sabit və dəyişən xərclərin miqdarından, habelə məhsulun qiymətdindən asılıdr.

Sabit xərclərin artımı böhran həcminin artırılmasına səbəb olur, çünki artan məsrəflərin ğdənilməsi üçün satışda əlavə məmulatın olması zərurəti yaranır. Bu düz mütənasib asılılıqdır. Beləliklə, zərərsizlik nöqtəsinin aşağı salınması üsullarından biri sabit xərclərin həcminin konkret azaldılması ola bilər.

Dəyişən xərclərin dəyişilməsi də bu istiqamətdə, lakin daimixərclərlə bərabər olmayan dərəcədə təsir edir. Bu xərclərin hətta cüzi artımı əməliyyat rıçaqının effektli təsiri sayəsində pul gəliri və mənfəətdə nəzərə çarpacaq dəyişikliklər yaradır.

Satış qiymətləri amili rentabellik astanasına münasibətdə kifayət qədər həssasdır. Qiymət nə qədər yüksək olarsa, zərərsizlik nöqtəsinə çatmaq üçün lazım olan satışın həcmi o qədər az olur və müvafiq surətdə, təşkilatın maliyyə vəziyyəti yaxşı olur.

Aşağıdakı ilkin məmulatlardan istifadə edərək məmulat üzrə istehsalın böhran həcminin dəyişilməsinə amillərin təsirini təhlil edək:

Variant	I	II
Məhsulun qiyməti (p), manat	1000	1100
Dəyişən xərclər (Dx), manat	600	660
Bütün məhsula sabit xərclər (Sx), manat	80000	84000
İstehsalın həcmi, ədəd	250	300

II variantda məhsulun qiymətinin və dəyişən xərclərin 10% və sabit xərclərin 5% artması nəzərdə tutulmuşdur.

Amillərin rentabellik astanasının dəyişilməsinə təsirinin zəncirvari yerdəyişmələr üsulu ilə hesablanması,

1. 
   = 80000/(1000-600)=200 vahid
   

-

2. 
   / - =84000/400=210 vahid
   
3. 
   / - =84000/(1100-600)=168 vahid
   
4. 
   / - =84000/(1100-660) =191 vahid.
   

Hesablamalardan görünür ki, satışın zərərsiz həcmi 9 vahid azalmışdır (191-200). Bu azalmaya amillərin təsiri belədir:

1)sabit xərclərin məbləğinin artması 210-200=+10 vahid;

2)məhsulun qiymətinin artması 168-210=-42 vahid;

3)dəyişən xərclərin yüksəlməsi: 191 – 168 = +23 vahid;

Yoxlama: 10-42+23=-9

Beləkilə, məmulatın qiymətinin 10 % artması rentabellik astanasının 21 % (42:200x100) azaltmaq imkanı yaratmışdır. Dəyişən xərclərin analoji dəyişilməsi rentabellik astanasının 11,5% yüksəlməsinə səbəb olmuşdur. Sabit xərclərin 5 % artması böhran nöqtəsini 5% yüksəltmişdir.

Maliyyə sabitliyinin dəyişilməsinə rentabellik astanasına təsir edən amillər, o cümlədən satışın həcmi təsir edir. Həmin göstəricilərin %-lə amillər üzrə təhlili üçün aşağıdakı kombinasiya edilmiş modeldən istifadə edilə bilər:

q- Sx

q - P- Dx

MSE= x100= x100 (16)

q q

Maliyyə sabitliyi ehtiyatlarının formalaşması modelində aşağıdakı amillər nəzərə alınır: satışın həcmi (q), sabit xərclərin həcmi (Sx), məmulatın qiyməti (P), dəyişən xərclər (Dx).

Hər amilin baza qiymətini ardıcıl surətdə (16) düsturunda hesabat qiymətilə əvəz etməklə, hər amil üzrə ayrıca maliyyə sabitliyi ehtiyatlarının dəyişilməsini müəyyən edirik

=20%

=33,3%

=30%

=44%

=36,3%.

Buradan görünür ki, təhlükəszilik zonası bütövlükdə 16,3 % artmışdır. Bu aşağıdakıların dəyişməsi ilə əlaqədar olmuşdur:

1)satış həcmi 33,3-20=13,3%

2)Sx 30-33,3%=-3,3%

3)məmulatın qiyməti 44-30=14%

4)Dx 36,3-44=-7,7%

Aydındır ki, təhlükəsizlik zonasının və rentabellik astanasının dəyişilməsinə sabit və dəyişən xərclərin artması mənfi, satışın həcminin və məmulatın qiymətinin artması müsbət təsir göstərmişdir.