§. 1-amaliy mashg‘ulot. Mavzu: Katta hajmli ma’lumotlardan foydalanish texnologiyalari. Mashg‘ulot maqsadi

§.1-amaliy mashg‘ulot.
Mavzu: Katta hajmli ma’lumotlardan foydalanish texnologiyalari.


Mashg‘ulot maqsadi: Katta hajmli ma’lumotlardan foydalanish texnologiyalari haqidagi bilimlarni nazariy va amaliy jihatdan talabalarga o‘rgatish.
Mashg‘ulotda foydalaniladigon texnik jihozlar va vositalar: ko‘rgazmali qurollar, proektor, kompyuter, elektron doska, zamonaviy (xususan, interfaol) ta’lim usullari, fanning o‘quv uslubiy majmuasi va videodarslar.


Nazariy ma’lumot
Murakkab ko'p o'lchovli ma'lumotlarni tahlil qilish texnologiyasi OLAP (OnLine Analytical Processing) deb ataladi. OLAP ma'lumotlarni saqlashning asosiy komponentidir. OLAP kontseptsiyasi 1993 yilda taniqli ma'lumotlar bazasi tadqiqotchisi va relyatsion ma'lumotlar modeli muallifi Edgar Kodd tomonidan tasvirlangan qarang:
EF Codd, SB Codd va CTSalley, Foydalanuvchi tahlilchilarga OLAP (on-layn tahliliy ishlov berish) bilan ta'minlash: An IT mandat.texnik hisobot, 1993). 1995 yilda Codd tomonidan belgilangan talablarga asoslanib, FASMI testi (Birgalikda ko'p o'lchovli ma'lumotni tezkor tahlil qilish - umumiy ko'p o'lchovli ma'lumotni tezkor tahlil qilish) ishlab chiqilgan bo'lib, u ko'p o'lchovli tahlil uchun ilovalar uchun quyidagi talablarni o'z ichiga oladi:
 foydalanuvchiga tahlil natijalarini maqbul vaqt ichida (odatda 5 sekunddan ko'p
bo'lmagan) taqdim etish, hatto unchalik batafsil tahlil qilinmasa ham;
 har qanday mantiqiy va statistik tahlilni o'tkazish imkoniyati ushbu ilova va uning oxirgi foydalanuvchi uchun ochiq shaklda saqlanishi;
 tegishli qulflash mexanizmlari va ruxsat etilgan kirish vositalarini qo'llabquvvatlagan holda ma'lumotlarga ko'p foydalanuvchi kirishi;
 ma'lumotlarning ko'p o'lchovli kontseptual ifodalanishi, shu jumladan ierarxiya va bir nechta ierarxiyalarni to'liq qo'llab-quvvatlash (bu OLAPning asosiy talabidir);
 hajmi va saqlash joyidan qat'i nazar, har qanday zarur ma'lumotlarga kirish
imkoniyati.
OLAP tizimining tuzilishi quyidagi elementlardan iborat:
Ma’lumotlar bazasi . Ma'lumotlar bazasi OLAP tizimining ishlashi uchun
ma'lumot manbai hisoblanadi. Ma'lumotlar bazasi turi OLAP tizimining turiga va
OLAP serverining algoritmlariga bog'liq. Qoida tariqasida relyatsion ma'lumotlar
bazalari, ko'p o'lchovli ma'lumotlar bazalari, ma'lumotlar omborlari va boshqalar
qo'llaniladi.
OLAP serveri. U ko'p o'lchovli ma'lumotlar strukturasini va ma'lumotlar bazasi va OLAP tizimi foydalanuvchilari o'rtasidagi munosabatlarni boshqarishni ta'minlaydi.
Moslashtirilgan ilovalar. OLAP tizimi strukturasining ushbu elementi
foydalanuvchi so'rovlarini boshqaradi va ma'lumotlar bazasiga kirish natijalarini
(hisobotlar, grafiklar, jadvallar va boshqalar) yaratadi.
Ma'lumotlarni tashkil qilish, qayta ishlash va saqlash usuliga qarab, OLAP
tizimlari foydalanuvchilarning mahalliy kompyuterlarida yoki ajratilgan serverlar
yordamida amalga oshirilishi mumkin. Ma'lumotlarni saqlash va qayta ishlashning
uchta asosiy usuli mavjud:
Mahalliy darajada. Ma'lumotlar foydalanuvchilarning kompyuterlarida
joylashtirilgan. Ma'lumotlarni qayta ishlash, tahlil qilish va boshqarish mahalliy ish
joylarida amalga oshiriladi. OLAP tizimining ushbu tuzilmasi ma'lumotlarni qayta
ishlash tezligi, ma'lumotlar xavfsizligi va ko'p o'lchovli tahlildan cheklangan
foydalanish bilan bog'liq sezilarli kamchiliklarga ega.
Relyatsion ma'lumotlar bazalari. Ushbu ma'lumotlar bazalari OLAP tizimi
CRM tizimi yoki ERP tizimi bilan birgalikda ishlaganda ishlatiladi. Ma'lumotlar ushbu tizimlarning serverida relyatsion ma'lumotlar bazalari yoki ma'lumotlar omborlari ko'rinishida saqlanadi. OLAP server zarur ko'p o'lchovli tuzilmalarni shakllantirish va tahlil qilish uchun ushbu ma'lumotlar bazalariga kiradi.
Ko'p o'lchovli ma'lumotlar bazalari. Bunda ma'lumotlar maxsus serverda
maxsus ma'lumotlar ombori sifatida tashkil qilinadi. Barcha ma'lumotlar operatsiyalari ushbu serverda amalga oshiriladi, u asl ma'lumotlarni ko'p o'lchovli tuzilmalarga aylantiradi. Bunday tuzilmalar OLAP kublari deb ataladi. OLAP kubini yaratish uchun ma'lumotlar manbalari relyatsion ma'lumotlar bazalari va/yoki mijoz fayllari hisoblanadi. Ma'lumotlar serveri ma'lumotlarni dastlabki tayyorlash va qayta ishlashni amalga oshiradi. OLAP serveri OLAP kubi bilan ma'lumotlar manbalariga (relational ma'lumotlar bazalari, mijoz fayllari va boshqalar) to'g'ridan-to'g'ri kirishsiz ishlaydi.



Amaliy ishni bajarish uchun topshiriqlar:


Har bir talaba “Onlayn ma’lumotlar manbaidan ma’lumotlarni tanlash bilan OLAP kubini yaratish, Katta hajmli ma’lumotlar omborini yaratishni rejalashtirish, Katta hajmli ma’lumotlar tasvirlash modellari” mavzusini o’rganib mustaqil CANVA dasturidan foydalanib, 10 list slayd tayyorlash va aytib berish.