ãóëóçàäÿ. Î, óçàã þëêÿëÿðèí áó ãÿðèá ìö-
ñàôèðèíÿ ìöñàùèá âÿ éîëäàø îëìàã èñòÿéèð.
Ù.Íÿçÿðëè.
ÌÖÑÀÙÈÁß
èñ. [ÿð.] 1. Áèð ìÿñÿëÿ ùàã-
ãûíäà èêè âÿ éà áèð íå÷ÿ àäàì àðàñûíäà ýåäÿí
ñþùáÿò, äàíûøûã; öìóìèééÿòëÿ, ñþùáÿò. Éåíÿ
éîëóìóçà áàøëàäûã. Áó äÿôÿ ìöñàùèáÿìèç áèð
ãÿäÿð äàùà ñÿìèìèëÿøìèøäè. Ñ.Ùöñåéí.
2. Ìÿòáóàòäà ÷àï åäèëìÿê ö÷öí ìöõáèðèí
èúòèìàèééÿòè ìàðàãëàíäûðàí ìÿñÿëÿ ùàããûíäà
ùÿð ùàíñû áèð õàäèìëÿ ñþùáÿòè. Íàçèðëÿ ìöñà-
ùèáÿ. Òåàòðûí äèðåêòîðó èëÿ ìöñàùèáÿ. // Ùÿìèí
ñþùáÿòèí ìÿçìóíóíó øÿðù åäÿí ãÿçåò éàçûñû.
Ìöñàùèáÿ àëìàã – ìÿòáóàòäà ÷àï åòìÿê-
äÿí þòðö ùÿð ùàíñû áèð õàäèìëÿ ñþùáÿò àïàð-
ìàã, äàíûøìàã.
ÌÖÑÀÙÈÁß×È
èñ. Ìöñàùèáÿ åäÿí, ìöñà-
ùèáÿ àïàðàí, äàíûøàí.
ÌÖÑÀÙÈÁËÈÊ
èñ. Ìöñàùèá îëìà, ñþùáÿò-
äÿ éîëäàøëûã åòìÿ, ùÿìñþùáÿò îëìà. Ìÿíÿ î
âàõò ãÿçåò÷è äåäèëÿð êè, ìÿí Ñàäûã èëÿ ìöñà-
ùèáëèéÿ áàøëàäûì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
ÌÖÑÀÈÄ
ñèô. [ÿð.] Óéüóí, ÿëâåðèøëè, ìö-
íàñèá; áèð øåéÿ èìêàí âåðÿí. Ìöñàèä øÿðàèò.
Ìöñàèä âàõò. – Ãûçëàðûí ÿùâàëè-ðóùèééÿñè áó
êèìè èøëÿðÿ ìöñàèä äåéèëäèð. À.Øàèã.
Ìö-
ñàèä îëìàã – ÿëâåðèøëè îëìàã, ìöâàôèã îëìàã,
ìöíàñèá îëìàã, èìêàí âåðìÿê. Åé Ôöçóëè,
ÿõòÿðè-áÿõòèì ìöñàèä îëìàäû. Ôöçóëè. [Èëéàñ:]
Âàõò ìöñàèä îëäóüó çàìàí ùÿð àõøàì áó
áàü÷àëàðäà, áó ìåøÿëÿðäÿ ýÿçèðÿì, – äåäè.
Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ßýÿð øÿðàèò ìöñàèä îëñà èäè,
[Ñÿìÿääÿí] ëàï áþéöê ñèéàñÿò àäàìû ÷û-
õàðäû. Á.Òàëûáëû.
ÌÖÑÀÈÄß
[ÿð.] 1. èñ. Èçèí, èúàçÿ, ðöñõÿò.
Ãàïû÷û òåëåôîí èëÿ ìöäèðäÿí ìöñàèäÿ èñòÿéèá
ñÿééàùëàðû è÷ÿðè áóðàõäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Î,
ñîíðà àøàüû ãàòäà ïÿíúÿðÿéÿ éàõûí îòóðìóø
áèð ýÿíúèí ìöñàèäÿñèíè àëàðàã òåç ïÿíúÿðÿ
þíöíÿ êå÷äè. À.Øàèã.
Ìöñàèäÿ åòìÿê –
á à õ ìöñàèäÿ âåðìÿê. [Õàíûì:] Ìöñàèäÿ
åäèí, áèð ìÿêòóá éàçûì, ãîéóì. ×ÿìÿíçÿ-
ìèíëè. Ìöñàèäÿ åòñÿéäèíèç, òÿúðöáÿ ö÷öí ñèçè
ëåíòÿ ÷ÿêÿðäèê, – äåäèì. Ú.Úàááàðëû. Ìöñàèäÿ
âåðìÿê – èçèí âåðìÿê, èúàçÿ, ðàçûëûã âåðìÿê,
ðöñõÿò âåðìÿê. Ìÿí îíóí äàâàì åòìÿñèíÿ
ìöñàèäÿ âåðìÿäèì. Ìèð Úÿëàë.
2. Ìöñàèäÿíèçëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – èúàçÿíèçëÿ,
èçèí âåðñÿíèç. Ìöñàèäÿíèçëÿ áèð íå÷ÿñèíè òÿã-
äèì åòìÿê èñòÿéèðÿì. Ò.Ø.Ñèìóðã. [Éàøëû êèøè:]
Èíäè ìöñàèäÿíèçëÿ ìÿòëÿá öñòöíÿ ãàéûäàã.
Ñ.Ùöñåéí.
ÌÖÑÀËÈÙß
èñ. [ÿð.] êþùí. Ñöëù, áàðûøûã;
áàðûøìà.
ÌÖÑÀÌÈÐß
[ÿð.] á à õ êîíñåðò 1-úè ìÿ-
íàäà. Áèð ýåúÿ èñòèðàùÿò åâèíäÿ ìöñàìèðÿ òÿð-
òèá åäèëìèøäè. Ñ.Ùöñåéí. [Íóðèééÿ:] Ùÿìèøÿ
ìÿêòÿá ìöñàìèðÿëÿðèíäÿ ýöëäöðöúö ðîëëàð
îéíàðäûì. È.ßôÿíäèéåâ. [Çàêèðîâ:] Äåéÿñÿí,
áó ýåúÿ èñòèðàùÿò åâèíäÿ éåíÿ ìöñàìèðÿ âàð.
ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Áèð øåéÿ ùÿñð îëóíìóø
àõøàì òàìàøàñû.
ÌÖÑÀÂÀÒ
èñ. [ÿð.] 1. Áÿðàáÿðëèê. Ôÿãð èëÿ
üèíà ÿùëèíÿ êèì âåðäè ìöñàâàò? Ì.ß.Ñàáèð.
×èêàãî øÿùÿðèíäÿ áåø ìèí ãûç ùþêóìÿòÿ áèë-
äèðèð êè, ÿýÿð àðâàäëàðà òàìàì ìöñàâàò âåðèë-
ìÿñÿ îíëàð ùå÷ áèð âàõò ÿðÿ ýåòìÿéÿúÿêëÿð.
Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
2. Áèðèíúè äöíéà ìöùàðèáÿñèíäÿí ÿââÿë
Àçÿðáàéúàíäà ìèëëè äåìîêðàòèê ïàðòèéàíûí
àäû. “Ìöñàâàò”ûí 1911-úè èëäÿ éàçûëìûø èëê
ïðîãðàìûíäà áöòöí äöíéà ìöñÿëìàíëàðû áèð-
ëèéÿ ÷àüûðûëûðäû.
ÌÖÑÀÂÈ
ñèô. [ÿð.] Áÿðàáÿð.
429
ÌÖÑÀÔÈÐßÒ
ÌÖÑÀÂÈ
ÌÖÑÀÂÈËßØÄÈÐÌß
“Ìöñàâèëÿøäèðìÿê”-
äÿí ô.èñ.
ÌÖÑÀÂÈËßØÄÈÐÌßÊ
ô. Áÿðàáÿðëÿøäèð-
ìÿê, òÿíëÿøäèðìÿê.
ÌÖÑÀÂÈËßØÌß
“Ìöñàâèëÿøìÿê”äÿí ô.èñ.
ÌÖÑÀÂÈËßØÌßÊ
ô. Áÿðàáÿðëÿøìÿê, òÿí-
ëÿøìÿê.
ÌÖÑÀÂÈËÈÊ
èñ. Áÿðàáÿðëèê, òÿíëèê; áèð áÿ-
ðàáÿðäÿ îëìà. ..Ìöõòÿëèô ñÿïêèëè çèéàëûëàð èñÿ
“î äöíéàíû” òàìàìèëÿ èíêàð åòìÿñÿ äÿ, ùÿð
èêè äöíéà àðàñûíäà ìöÿééÿí áèð åéíèééÿò âÿ
ìöñàâèëèê éàðàäûð. Ì.Èáðàùèìîâ.
ÌÖÑÁßÒ
ñèô. [ÿð.] 1. Ðàçûëûã áèëäèðÿí, áÿ-
éÿíèëÿí, åòèðàç äîüóðìàéàí. Ìöñáÿò úàâàá.
Ìöñáÿò ðÿé. Ìöñáÿò ãèéìÿò àëìàã. Ìöñáÿò
õàñèééÿòíàìÿ. – [Àñëàí] ùèññ åòäè êè, éàõøû
àäàìëàðûí àðàñûíäàäûð, ñóàëà ìöñáÿò úàâàá
âåðäè. Ñ.Âÿëèéåâ. // Çÿðô ìÿíàñûíäà. Ìÿñÿëÿ
ìöñáÿò ùÿëë îëóíäó.
2. Ëàçûìè êåéôèééÿò âÿ õàññÿëÿðÿ ìàëèê
îëàí, ãÿáóë åäèëÿ áèëÿí, öìèäëÿðè äîüðóëäàí;
éàõøû. Ìöñáÿò òÿñèð. – Ñÿáà õàíûì áàøëàäûüû
îéóíóí ìöñáÿò íÿòèúÿ âåðÿúÿéèíÿ öìèä áÿñ-
ëÿìèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Éàõøû õöñóñèééÿò-
ëÿðè èëÿ ÿòðàôûíäàêûëàðäàí ñå÷èëÿí, íöìóíÿ îëà
áèëÿí. Ìöñáÿò òèï. Ìöñáÿò ñóðÿò. – ×îáàíëàð
âÿ áàøãà ìöñáÿò ãÿùðÿìàíëàð õàëãûí íöìà-
éÿíäÿëÿðèäèð. Ì.Èáðàùèìîâ.
3. ðèéàç. Ñûôûðäàí áþéöê. Àäè ÿäÿäëÿðè ìÿíôè
ÿäÿäëÿðäÿí ôÿðãëÿíäèðìÿê ö÷öí îíëàðà ìöñ-
áÿò ÿäÿäëÿð àäû âåðèëìèøäèð. Ç.Õÿëèëîâ. // Ñûôûð-
äàí éóõàðû îëàí ùàâà òåìïåðàòóðóíó ýþñòÿð-
ìÿê ö÷öí èøëÿäèëèð. Ìöñáÿò (+) 15° èñòè.
4. ôèç. Ùèññÿúèêëÿðè ïðîòîí, ïîçèòðîí âÿ ñ.-
äÿí èáàðÿò åëåêòðèê íþâöíÿ àèä îëàí. Ìöñáÿò
éöê.
ÌÖÑÁßÒËÈÊ
èñ. Ìöñáÿò øåéèí ùàë âÿ êåé-
ôèééÿòè, ìöñáÿò îëìà.
ÌÖÑßÄÄßÑ
èñ. [ÿð.] ÿäÿá. Ùÿð áÿíäè àëòû
ìèñðàäàí èáàðÿò êëàññèê øåèð ôîðìàñû. Ñåéèä
ßçèì Øèðâàíèíèí “Çàìàí îë çàìàí èäè” ìö-
ñÿääÿñè.
ÌÖÑßÙÙÈÙ
èñ. [ÿð.] êþùí. á à õ êîððåê-
òîð. Áèð ðöáàèäÿ äþðä ãÿëÿò áóðàõûð; Áàðà-
êàëëàù, áèçèì ìöñÿùùèùëÿð. ß.Ãÿìêöñàð.
ÌÖÑßÙÙÈÙËÈÊ
èñ. êþùí. á à õ êîððåê-
òîðëóã. Ùÿëÿëèê ìöñÿùùèùëèê åäÿúÿêñèíèç.
Ì.Ùöñåéí. Ýåúÿ ñààò îí èêèäÿí äþðäÿ êèìè
“Èøûã” ìÿòáÿÿñèíäÿ ìöñÿùùèùëèê âÿçèôÿñè âàð
èäè. Ìèð Úÿëàë.
ÌÖÑßËËÀ
èñ. [ÿð.] äèí. 1. Ìöñÿëìàíëàðäà:
úÿíàçÿ íàìàçû ãûëìàã ö÷öí ìÿñúèä éàíûíäà
õöñóñè éåð; íàìàçýàù, íàìàç éåðè.
2. Êå÷ìèøäÿ: øèääÿòëè ãóðàãëûã çàìàíû à÷ûã
éåðÿ òîïëàøûá åëëèêëÿ äóà åäÿðÿê Àëëàùäàí éà-
üûø èñòÿìÿ àéèíè.
Ìöñÿëëàéà ÷ûõìàã –
êå÷ìèøäÿ: åëëèêëÿ äóà åäÿðÿê Àëëàùäàí éàüûø
èñòÿìÿê. ×îõ ãóðàãëûã êå÷èðäè áèïàéÿ; Õÿëã
÷ûõìûøäûëàð ìöñÿëëàéÿ. À.Ñÿùùÿò. ..Áèð ïàðà
éåðëÿðäÿ úàìààò ìöñÿëëàéà ÷ûõûá, Àëëàùäàí
éàüûø èñòÿéèá. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [ßðÿí:]
Äÿôÿëÿðëÿ ìöñÿëëàéà ÷ûõûëûðñà äà, ýþéäÿí éåðÿ
áèð äàìëà áåëÿ äöøìöð. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
ÌÖÑßËËßÙ
ñèô. [ÿð.] Ñèëàùëàíìûø, ñèëàùëû.
Ìöñÿëëÿù îðäó. Ìöñÿëëÿù äÿñòÿ. – Äÿðÿíèí îð-
òàñûíäà áèð ìöñÿëëÿù øÿõñ Ñàëìàíûí ãàáàüûíû
êÿñ(äè).. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áèëñèí àíà òîðïàã,
åøèòñèí âÿòÿí; Ìöñÿëëÿù ÿñýÿðÿì ìÿí äÿ áó
ýöíäÿí. Ñ.Âóðüóí.
ÌÖÑßËÌÀÍ
ñèô. [äàí.] 1. Èñëàì äèíèíÿ
ìÿíñóá àäàì.
2. êþùí. “Äèíäàð” ìÿíàñûíäà. Ìöñÿëìàí
àäàìäûð.
ÌÖÑßËÌÀÍÚÀ
ñèô. âÿ çÿðô Êå÷ìèøäÿ
úàíëû äèëäÿ “àçÿðáàéúàíúà” ìÿíàñûíäà èøëÿ-
äèëìèøäèð. “Êþíöëñöç íèêàù”û éàçàí äàðöë-
ìöÿëëèìåéíèí øàýèðäëÿðèíäÿí Ðçàéåâ ôàìèëè-
éàñûíäà áèð øàýèðääèð êè, ìöñÿëìàíúà îõóéóá-
éàçìàüà àðòûã øþâãö âàð. Ô.Êþ÷ÿðëè. Ìöñÿë-
ìàíúà áèëìèðñèíèç? Íÿ ñþéëÿéèðñèíèç, ãàðäà-
øûì.. Àíà äèëèíè áèëìÿìÿê... âàé, âàé, áó îë-
ìàäû êè!.. Í.Âÿçèðîâ.
ÌÖÑßËÌÀÍ×ÛËÛÃ
èñ. 1. Á à õ ìöñÿë-
ìàíëûã.
2. ìÿú. äàí. “Ýåðèëèê, úÿùàëÿò, íàäàíëûã”
ìÿíàñûíäà. Áÿëè, êþùíÿëèê, ìöñÿëìàí÷ûëûã ùÿëÿ
áèçÿ àç çèéàí âåðìèð, – äåéÿ Ôÿðùàäîüëó áà-
øûíû éûðüàëàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ.
ÌÖÑßËÌÀÍËÛÃ
èñ. Ìöñÿëìàí äèíèíÿ
ìÿíñóá îëìà. [Äèëáÿð:] Ñèç þçöíöç õàëãû
ìöñÿëìàíëûüà ÷àüûðûðñûíûç, áÿñ øÿðèÿòäÿ
þçýÿ àðâàäëàðà áàõìàã îëàðìû? Ú.Úàááàðëû.
// Èñëàìèééÿò. Ìöñÿëìàíëûãäà áóíäàí àðòûã
íÿ òÿëÿá îëóíà áèëÿð? Ò.Ø.Ñèìóðã.
ÌÖÑßËÑßË
ñèô. [ÿð.] êëàñ. Çÿíúèð êèìè
áèð-áèðèíÿ áàüëû îëàí, ãûðûëìàç áèð ñûðà òÿøêèë
åäÿí, áèð ñèëñèëÿ øÿêëèíäÿ îëàí; ñûðàëàíìûø.
Ùàíû î ñÿí ýþðÿí ÿùìÿð éàíàãëàð; Ìöñÿëñÿë
êåéñóëàð, íÿñðèí áóõàãëàð? Ã.Çàêèð.
430
ÌÖÑÀÂÈËßØÄÈÐÌß
ÌÖÑßËÑßË
ÌÖÑßÌÌÀ
èñ. [ÿð.] àøï. Ãîéóí âÿ éà òî-
éóã ÿòèíäÿí àëáóõàðà, êèøìèø, ãàéñû ãóðóñó
èëÿ áèøèðèëÿí õþðÿê íþâö. Ôèðíè âÿ òÿðÿê, äîëìà,
ôèñèíúàí äà áèçèìäèð; Áîøãàá äà, ìöñÿììàâö
áàäûìúàí äà áèçèìäèð. Ì.ß.Ñàáèð.
ÌÖÑßÍÍÈÔ
èñ. [ÿð.] êþùí. Ìöÿëëèô, àâòîð.
[Àõóíä:] Ìöñÿëìàíëàð àðàñûíäà áåëÿ áèð
àáäàð ÿøàð ìöñÿííèôëÿðè íàäè-ðöëâöúóääóð.
Ìèð Úÿëàë.
ÌÖÑßÂÂßÐ
ñèô. [ÿð.] êþùí. 1. Øÿêèëëÿðëÿ
áÿçÿäèëìèø; ðÿñìëè.
2. Ðÿñì åäèëìèø, ÷ÿêèëìèø.
3. Òÿñÿââöð îëóíàí, òÿñÿââöðÿ ýÿòèðèëÿí.
4. Ìöÿééÿí áèð øÿêëè, ôîðìàñû îëàí.
ÌÖÑÈÁßÒ
èñ. [ÿð.] 1. Áÿëà, ôÿëàêÿò, àôÿò.
Ìöñèáÿòÿ äöøìÿê. Ìöñèáÿòäÿí ãóðòàðìàìàã.
– Áèðèñèíèí áàøûíà áèð ìöñèáÿò ýÿëÿíäÿ éåíÿ
áèð éàíäàí áèð ãÿëá òÿñêèíëèéè îëóð. Ú.Ìÿì-
ìÿäãóëóçàäÿ. [Ìóñà:] Êèøè ýÿðÿê ùÿð ìöñè-
áÿòÿ ìÿðäàíÿëèê èëÿ äàâàì åëÿéÿ. ß.Ùàãâåð-
äèéåâ.
Ìöñèáÿò ÷ÿêäèðìÿê – áàøûíà áÿëà
ýÿòèðìÿê, ÿçèééÿò âåðìÿê, ÷îõ èíúèòìÿê.
Ìöñèáÿò ÷ÿêìÿê – áàøû áÿëàëàð ÷ÿêìÿê,
ìÿøÿããÿò ýþðìÿê, àüûð âÿçèééÿò êå÷èðìÿê.
Àììà ÷îõ ìöñèáÿò ÷ÿêèá, ÷îõ ïàäøàùëàð þë-
äöðöá ñîíðà ìóðàäà ÷àòàðñàí. (Íàüûë).
2. Ìàòÿì, éàñ, þëöì ùàäèñÿñè, ôàúèÿ, áÿä-
áÿõòëèê. Áó ìöñèáÿòäÿ, úÿíàá Àëëàù äÿðýà-
ùûíäàí ñèçÿ ñÿáèð, òÿñêèíëèê äèëÿìÿêäÿéÿì.
Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ãàðäàøûì áó âàõòà ãÿäÿð íÿ
ö÷öí ýÿëìÿäè? Áàøûìà ýÿëÿí ãàðà ìöñèáÿò-
äÿí õÿáÿðè éîõäóðìó? À.Øàèã.
3. Ìöñèáÿòëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – ÷îõ áþéöê
÷ÿòèíëèêëÿ, ÿçàá-ÿçèééÿòëÿ, çîðëà (÷îõ çàìàí
“ÿíâàè-ìöñèáÿòëÿ” øÿêëèíäÿ èøëÿíèð). Ìöñè-
áÿòëÿ èøè ýþðöá ãóðòàðìàã. – Ìèí ÿíâàè-
ìöñèáÿòëÿ ãàéàéà äûðìàøäû. “Êîðîüëó”. Êèøè
ÿíâàè-ìöñèáÿòëÿ ãàïûíûí ãûôûëûíû ñûíäûðàðäû âÿ
à÷àðäû. Ù.Ñàðàáñêè.
ÌÖÑÈÁßÒËÈ
ñèô. Ìöñèáÿò è÷èíäÿ îëàí; àüûð,
ôÿëàêÿòëè, ôàúèÿëè. Ìöñèáÿòëè ýöíëÿð. – Èñêÿí-
äÿðèí êÿíääÿí áàø àëûá ýåòìÿéèíÿ ìöñèáÿòëè
áèð ãÿçàâö-ãÿäÿð áàèñ îëìóøäó. Å.Ñóëòàíîâ.
×îõ ùåéô îëñóí êè, áèçèìêèëÿð áó úöð ìöñèáÿòëè
áèð ýöíäÿ þç ãàðûíëàðûíûí ãåéäèíÿ ãàëûáëàð.
Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
ÌÖÑÈÁßÒÇßÄß
ñèô. [ÿð. ìöñèáÿò âÿ ôàðñ.
...çÿäÿ] Ìöñèáÿòÿ äöøìöø, ôÿëàêÿòÿ äö÷àð îë-
ìóø, ìöñèáÿò ÷ÿêìèø. Òóòàëûì êè, äèýÿð ìèë-
ëÿòëÿðÿ íèñáÿòÿí ñÿí äàùà àðòûã ìöñèáÿòçÿ-
äÿñÿí. Ì.Èáðàùèìîâ.
ÌÖÑÈÍÍ
ñèô. [ÿð.] êëàñ. Ñèíëè, éàøëû, éàøû þò-
ìöø, ãîúà. Ìöñèíí ãàäûí. – [Ãàçû Õóäàéàð
áÿéÿ:] Ìÿí èíäè ìöñèíí àäàìàì, ìÿíèì
îëàð ñÿêñÿí âÿ áÿëêÿ äÿõè äÿ àðòûã éàøûì.
Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Õîðòäàí:] Áèð íÿôÿð
ìöñèíí êèøè ÿë åëÿéèá ôàéòîíó äàéàíäûðäû.
ß.Ùàãâåðäèéåâ.
ÌÖÑËÈÌ
[ÿð.] á à õ ìöñÿëìàí 1-úè ìÿ-
íàäà.
ÌÖÑÒßÁÈÄ
ñèô. âÿ èñ. [ÿð.] 1. Èñòèáäàä÷û,
çàëûì ùþêìäàð, ùàêèìè-ìöòëÿã. Ìöñòÿáèäëÿð
éàøàìàã÷ûí ðàùÿò; Øàèðè ÿëäÿ åäèáëÿð àëÿò.
À.Ñÿùùÿò.
2. Çàëûì, çöëìêàð, ãàíè÷ÿí. [Àòàáàëà] ÷îõ
ìÿçëóìëàðû çàëûìëàðûí ïÿíúÿñèíäÿí ãóðòàð-
ìûø, ÷îõ ìöñòÿáèäèí îúàüûíû ñþíäöðöá éåëÿ
ñîâóðìóøäó. À.Øàèã.
ÌÖÑÒßÁÈÄËÈÊ
èñ. Çàëûìëûã, çöëìêàðëûã,
ãàíè÷èúèëèê, èñòèáäàä.
ÌÖÑÒßÚÀÁ
ñèô. [ÿð.] äèí. Àðçóñó, èñòÿéè
ãÿáóë îëóíàí.
Ìöñòÿúàá îëìàã – àðçóñó,
èñòÿäèéè ãÿáóëà êå÷ìÿê, õàùèøè éåðèíÿ éåò-
ìÿê, àðçóñóíà ÷àòìàã. [Ùÿìçÿ áÿé:] Áåëÿ
êè, äóàí ìöñòÿúàá îëóð, åëÿ äóà åëÿ, Íÿúÿôèí
ïóëóíó óä. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Øûðûì Áàëëûíûí
äóàñû ìöñòÿúàá îëäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
ÌÖÑÒßÙßÃ
ñèô. [ÿð.] êþùí. Ùàãëû îëàí,
ùàãã ãàçàíìûø, ëàéèã, ùàãëû. Åëì âÿ áèëèê ñà-
ùèáëÿðèíèí éîëóíäà ÷ÿêèëÿí çÿùìÿòëÿð ùÿìèøÿ
âàúèá âÿ ìöñòÿùÿãäèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
[Ìîëëà:] ßýÿð ÿùâàëàò áåëÿäèðñÿ, îíëàð ùÿð
úÿçàéà ìöñòÿùÿãäèðëÿð. Ï.Ìàêóëó.
Ìöñ-
òÿùÿã îëìàã – ëàéèã îëìàã, ìöíàñèá îëìàã,
ùàãëû îëìàã.
ÌÖÑÒßÈÄ
ñèô. [ÿð.] Èñòåäàäëû, ãàáèëèééÿòëè,
ôÿùìëè, òåç ýþðöá-ýþòöðÿí. Øöáùÿñèç, áó ÷îõ
ìöñòÿèä áèð ýÿíú èäè. À.Øàèã.
ÌÖÑÒßÈÄËÈÊ
èñ. Èñòåäàäëûëûã, ãàáèëèééÿò-
ëèëèê.
ÌÖÑÒßÃÈË
ñèô. [ÿð.] 1. Áàøãàñûíäàí àñûëû
îëìàéàí, áàøãàñûíà òàáå îëìàéàí; ñÿðáÿñò.
Ìöñòÿãèë ðåñïóáëèêà. Ìöñòÿãèë ùþêóìÿò.
2. Þçö-þçëöéöíäÿ ÿùÿìèééÿòè îëàí, áàø-
ãàëàðû èëÿ áàüëû îëìàéàí, áàøãàëàðûíäàí àéðû-
ëàí; àéðûúà, õöñóñè. Ìöñòÿãèë ìÿñÿëÿ. Åëìèí
ìöñòÿãèë ñàùÿñè.
431
ÌÖÑßÌÌÀ
ÌÖÑÒßÃÈË
3. Çÿðô ìÿíàñûíäà. Áàøãàñûíûí êþìÿéè âÿ
éà ðÿùáÿðëèéè îëìàäàí, þç áàúàðûüû, òÿøÿááöñö
èëÿ èúðà åäèëÿí. Ìöñòÿãèë èø. Ìöñòÿãèë ôÿàëèé-
éÿò ýþñòÿðìÿê. – Áèç ãàðøûäàêû ìÿñÿëÿíè ùÿëë
åòìÿê ö÷öí àç-÷îõ ìöñòÿãèë ùÿðÿêÿò åòìÿëè
èäèê. Ù.Íÿçÿðëè. Øàìàìà áèðèíúè äÿôÿ èäè êè,
ìöñòÿãèë îëàðàã ïàìáûã áåúÿðèðäè. È.ßôÿí-
äèéåâ. Àñëàí îíëàðà èõòèñàñ öçðÿ áèëèê âåðèð,
ìöñòÿãèë èøëÿìÿéÿ þéðÿäèðäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.
// Êÿíàð òÿñèðëÿðäÿí àçàä; îðèæèíàë. Ìöñòÿãèë
ìöùàêèìÿ. – [Ôèðÿíýèç Øàùèíÿ:] Þç ìöñòÿãèë
ôèêðè îëàí âÿ àõûðà ãÿäÿð îíó ìöäàôèÿ åëÿéÿí
àäàìëàðäàí õîøóì ýÿëèð. Á.Áàéðàìîâ.
ÌÖÑÒßÃÈËËßÍ
çÿðô [ÿð.] Ìöñòÿãèë îëà-
ðàã, þçáàøûíà, áàøãàñûíûí ýþñòÿðèøè, êþìÿéè,
ìöäàõèëÿñè îëìàäàí. Ìöñòÿãèëëÿí ÷àëûøìàã.
Ìÿñÿëÿíè ìöñòÿãèëëÿí ùÿëë åòìÿê.
ÌÖÑÒßÃÈËËÈÊ
èñ. Ìöñòÿãèë îëìà ùàëû.
ÌÖÑÒßÃÈÌ
ñèô. [ÿð.] 1. Äöç, ðàñò. Ìöñ-
òÿãèì éîë. Ìöñòÿãèì õÿòò.
2. Áèðáàøà, áèëàâàñèòÿ, äöçöíÿ. Äåïóòàò ñå÷-
êèëÿðè ìöñòÿãèìäèð.
ÌÖÑÒßÃÈÌËÈÊ
èñ. Ìöñòÿãèì îëìà, áèð-
áàøà îëìà. Ñå÷êèëÿðèí ìöñòÿãèìëèéè.
ÌÖÑÒßÌËßÊß
èñ. [ÿð.] Èìïåðèàëèñò äþâ-
ëÿòè òÿðÿôèíäÿí çîðëà òóòóëóá èñòèñìàð åäèëìèø,
ñèéàñè âÿ èãòèñàäè èñòèãëàëèééÿòèíè èòèðìèø þëêÿ.
ÌÖÑÒßÌËßÊß×È
èñ. Ìöñòÿìëÿêÿ÷èëèê ñè-
éàñÿòè éåðèäÿí, ìöñòÿìëÿêÿ õàëãëàðûíû èñòèñ-
ìàð åäÿí (á à õ ìöñòÿìëÿêÿ). Ìöñòÿìëÿêÿ-
÷èëÿðèí çöëìö. Ìöñòÿìëÿêÿ÷èëÿðÿ ãàðøû ìö-
áàðèçÿ. // Ìöñòÿìëÿêÿñè îëàí. Ìöñòÿìëÿêÿ÷è
äþâëÿòëÿð.
ÌÖÑÒßÌËßÊß×ÈËÈÊ
èñ. Èìïåðèàëèñò äþâ-
ëÿòëÿðèíèí çÿèô èíêèøàô åòìèø þëêÿëÿðè èãòèñàäè
âÿ ñèéàñè úÿùÿòäÿí þçëÿðèíÿ òàáå åòìÿ, ìöñ-
òÿìëÿêÿéÿ ÷åâèðìÿ ñèéàñÿòè. Èìïåðèàëèçìèí
ÿñàñ õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí áèðè ìöñòÿìëÿêÿ÷èëèê-
äèð! À.Øàèã.
ÌÖÑÒßÌËßÊßËßØÄÈÐÈËÌß
“Ìöñòÿì-
ëÿêÿëÿøäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ.
ÌÖÑÒßÌËßÊßËßØÄÈÐÈËÌßÊ
ìÿúù.
Ìöñòÿìëÿêÿ ùàëûíà ñàëûíìàã, ìöñòÿìëÿêÿ
åäèëìÿê.
ÌÖÑÒßÌËßÊßËßØÄÈÐÌß
“Ìöñòÿìëÿ-
êÿëÿøäèðìÿê”äÿí ô.èñ.
ÌÖÑÒßÌËßÊßËßØÄÈÐÌßÊ
ô. Ìöñòÿì-
ëÿêÿ ùàëûíà ñàëìàã, ìöñòÿìëÿêÿ åòìÿê.
ÌÖÑÒßÍÒÈÃ
èñ. [ÿð.] Èëê ìÿùêÿìÿ èñòèí-
òàãû àïàðàí âÿçèôÿëè øÿõñ; ñèëèñò÷è. Ùÿìèí ýöí-
äÿí ñîíðà Úàâàùèð ìöñòÿíòèãèí òÿëÿáè öçðÿ
ùÿáñ åäèëäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. Ïðîêóðîð ìöñòÿí-
òèãëÿ ñþùáÿòèíÿ àðà âåðäè. Ì.Ùöñåéí.
ÌÖÑÒßÍÒÈÃËÈÊ
èñ. Ìöñòÿíòèãèí âÿçè-
ôÿñè, èøè; ñèëèñò÷èëèê.
ÌÖÑÒßÑÍÀ
ñèô. [ÿð.] 1. Öìóìè ãàéäàëàð-
äàí, àäè íîðìàëàðäàí õàðèú, èñòèñíàëûã òÿøêèë
åäÿí. Ìöñòÿñíà ùàë. Ìöñòÿñíà ãàíóíëàð. // èñ.
Öìóìè ãàéäàäàí, àäè ùàëäàí, íîðìàäàí êÿ-
íàðà ÷ûõìà. Áÿçè êÿëìÿëÿð áó ãðàììàòèê ãàé-
äàäàí ìöñòÿñíàäûð.
2. Áàøãàëàðû êèìè îëìàéàí, áàøãàëàðûíà áÿí-
çÿìÿéÿí, ìèñèëñèç, ýþðöíìÿìèø, ãåéðè-àäè.
Ìöñòÿñíà óñòàëûã. – ßëèêðàì ìöñòÿñíà áèð
ìÿùàðÿòëÿ ëàçûì îëàíëàðûí ùàìûñûíûí äàìàð-
ëàðûíà áÿëÿäëÿøìèøäè. Á.Áàéðàìîâ. // Ôþâ-
ãÿëàäÿ, þçö êèìèëÿðäÿí öñòöí; ãåéðè-àäè, íà-
äèð. Ìöñòÿñíà ýþçÿëëèê. Ìöñòÿñíà ìóñèãè ÿñÿðè.
– Þéëÿ ìöñòÿñíà ýþçÿëñÿí êèì, ñÿíÿ éîõäóð
áÿäÿë. Ôöçóëè.
ÌÖÑÒßÑÍÀËÛÃ
èñ. Èñòèñíà òÿøêèë åòìÿ, éàë-
íûç ìöÿééÿí øÿõñÿ, ìöÿééÿí øåéÿ, éàõóä
ùàäèñÿéÿ õàñ îëìà. Øÿðàèòèí ìöñòÿñíàëûüû.
ÌÖÑÒßÂÈ
[ÿð.] 1. ñèô. Öñòö äöç, ùàìàð,
ùÿð òÿðÿôè áèð úöð îëàí. Ìöñòÿâè ñÿòù.
2. èñ. ðèéàç. Èêè þë÷öñö îëàí ñÿòù.
ÌÖÑÉÞ
[ôð.] Úÿíàá, àüà (ùþðìÿò ÿëàìÿòè
îëàðàã ôðàíñûçà ìöðàúèÿò åòäèêäÿ âÿ éà îíóí
ùàããûíäà äàíûøûëäûãäà èøëÿäèëèðäè). Ì.Ô.Àõóíä
-
çàäÿíèí “Ìöñéþ Æîðäàí âÿ Äÿðâèø Ìÿñòÿëè
øàù” êîìåäèéàñû. – Áèðèíúè ãÿùðÿìàíûìûç ..
ìöñéþ Ãàìåëäèð. Ãàíòÿìèð.
ÌÖØÀÙÈÄß
èñ. [ÿð.] 1. Äèããÿòëÿ áàõìà,
íÿçÿð éåòèðìÿ, ñåéð åòìÿ.
Ìöøàùèäÿ åò-
ìÿê (åëÿìÿê) – 1) äèããÿòëÿ áàõìàã, ýþç
ãîéìàã, ñåéð åòìÿê. Ñÿèäÿ õàíûì îòàüûíûí
à÷ûã ïÿíúÿðÿñèíäÿí áèçè ìöøàùèäÿ åëÿéèðìèø.
Ì.Ùöñåéí; 2) ýþðìÿê, ùèññ åòìÿê. [Éàøëû
êèøè:] Áèð íå÷ÿ ñààò ÿââÿë öðÿéè õàðàá îëàí
çàìàí ìÿí îíäà ãÿðèáÿ áèð ùàë ìöøàùèäÿ åò-
äèì. Ñ.Ùöñåéí. ..Êÿðÿìçàäÿ [Ñÿëèìèí] çÿèô
äàìàðûíû éàìàíúà äÿãèãëèêëÿ ìöøàùèäÿ åëÿ-
ìèøäè. Á.Áàéðàìîâ.
2. Äèããÿòëÿ áàõàðàã, àðàøäûðàðàã þéðÿíìÿ,
òÿäãèã åòìÿ. Ùåéâàíëàðûí ùÿéàòû öçÿðèíäÿ àïà-
ðûëàí ìöøàùèäÿëÿð. – Çîîëîýèéà äÿðñëÿðèíäÿ
432
ÌÖÑÒßÃÈËËßÍ
ÌÖØÀÙÈÄß
ÿìÿëè èø âÿ ëàáîðàòîðèéà ìÿøüÿëÿëÿðè, òÿúðöáÿ,
ìöøàùèäÿ âÿ ìèêðîñêîïëà èøëÿìÿê ÷îõ ìöùöì
éåð òóòóð. Ú.Úÿáðàéûëáÿéëè. Çèéíÿò àíà
ëûüûíû
èøûüà ñàëäû, ìöøàùèäÿñèíè éàçäû. Á.Áàéðàìîâ.
Ìöøàùèäÿ àïàðìàã – ìöíòÿçÿì ýþç
ãîéìàãëà, äèããÿò éåòèðìÿêëÿ þéðÿíìÿê, òÿä-
ãèã åòìÿê, àðàøäûðìàã. [Êàìèë] ãàéûüû ñàõ-
ëàòäûðûá õûðäà àäà âÿ äàøëàðäà ìöøàùèäÿ àïà-
ðûð, ôîòîàïàðàòëà øÿêèë ÷ÿêèðäè. Ì.Ñöëåéìàíîâ.
3. Íÿçàðÿò åòìÿ, ýþç ãîéìà, èçëÿìÿ.
Ìöøàùèäÿ ìÿíòÿãÿñè – äöøìÿíè èçëÿ-
ìÿê ö÷öí õöñóñè òÿúùèç îëóíìóø ýèçëè éåð.
..Ìÿðìè ëàï ìöøàùèäÿ ìÿíòÿãÿñèíè àüçûíà
àëäû. Ìèð Úÿëàë. Ìöøàùèäÿ ìÿíòÿãÿñèíäÿ íþâ-
áÿäÿ äóðäóüóì áèðèíúè äÿôÿ äåéèëäèð. É.ßçèì-
çàäÿ.
4. ìÿú. Ìöøàùèäÿ âÿ òÿúðöáÿ íÿòèúÿñèíäÿ
ùàñèë îëàí äöíéàýþðöøö. Ýåíèø ìöøàùèäÿéÿ
ìàëèê éàçû÷û.
ÌÖØÀÙÈÄß×È
èñ. 1. Ìöøàùèäÿ åäÿí, ìö-
øàùèäÿ àïàðàí, áàõàí, ýþç ãîéàí àäàì. // Âÿ-
çèôÿñè, èõòèñàñû ìöøàùèäÿ àïàðìàãäàí, íÿçàðÿò
åòìÿêäÿí èáàðÿò îëàí (àäàì). Ðÿñÿäõàíà ìö-
øàùèäÿ÷èñè. Ùÿðáè ìöøàùèäÿ÷è. // Ñèô. ìÿíà-
ñûíäà. Ìöøàùèäÿ÷è ÿñýÿð.
2. Áàøãàëàðûíûí ýþðÿ áèëìÿäèéè, ùèññ åòìÿ-
äèéè èíúÿëèêëÿðè, íþãòÿëÿðè ýþðÿí, äóéàí àäàì.
Éàìàí ìöøàùèäÿ÷èäèð.
ÌÖØÀÙÈÄß×ÈËÈÊ
èñ. Ìöøàùèäÿ åòìÿ,
ìöøàùèäÿ àïàðìà. Úÿôÿð Úàááàðëûäà ùÿëÿ
óøàãëûãäàí ìöøàùèäÿ÷èëèê ãàáèëèééÿòè èíêèøàô
åòìèøäè. Ì.Àðèô.
ÌÖØÀÂÈÐ
èñ. [ÿð.] Ìöõòÿëèô âÿçèôÿ ñàùèá-
ëÿðèíèí àäû. Ùÿðáè ìöøàâèð. ßäëèééÿ ìöøà-
âèðè. // Ìÿøâÿðÿò÷è, ìÿñëÿùÿò÷è. Áó, õàíûí
âÿçèðè âÿ äþâëÿòèí ìöøàâèðè Ìîëëà Ïÿíàù Âàãèô
èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ìöøàâèð äîüðóäàí äà
[Àüàðçàéà] áèð êàüûç âåðäè. Ìèð Úÿëàë. Áó
ýÿíú, âÿëèÿùäèí ìöøàâèðè âÿ Òÿáðèç áÿéëÿð-
áÿéèñè èäè. Ï.Ìàêóëó.
ÌÖØÀÂÈÐß
èñ. [ÿð.] 1. Ùÿð ùàíñû áèð ìÿ-
ñÿëÿíèí áèðëèêäÿ ìöçàêèðÿñè; èúëàñ. Èñòåùñàëàò
ìöøàâèðÿñè. Öìóìèòòèôàã ìöøàâèðÿñè. Äèë÷èëèê
ìöøàâèðÿñè. – Ñþùáÿò ãûñà âÿ êîíêðåò îëäó-
üóíäàí ìöøàâèðÿ òåç ãóðòàðäû. Ù.Ñåéèäáÿéëè.
2. Áèð ìÿñÿëÿíè ýþòöð-ãîé åòìÿ; ìÿñëÿùÿò,
ìÿøâÿðÿò. [Çåéíàë] áó ýöí þçö èëÿ Ìåùðèáà-
íûí àðàñûíäà îëàí èõòèëàôû ùÿëë .. åòìÿê ö÷öí
åâèíäÿ áèð ìöøàâèðÿ òÿðòèá åòìèøäè. Ñ.Ùöñåéí.
ÌÖØÀÂÈÐßÁÀÇ
èñ. [ÿð. ìöøàâèðÿ âÿ ôàðñ.
...áàç] Òåç-òåç ìöøàâèðÿ (èúëàñ) ÷àüûðìàüû
ñåâÿí àäàì; èúëàñáàç (ìÿíôè ìÿíàäà èøëÿíèð).
ÌÖØÀÂÈÐßÁÀÇËÛÃ
èñ. Òåç-òåç ìöøàâèðÿ
÷àüûðìàãëà ìÿøüóë îëìà; èúëàñáàçëûã (ìÿíôè
ìÿíàäà èøëÿíèð). Ýåò-ýåäÿ êîëõîç÷óëàð Õàí-
ïÿðèíèí ìöøàâèðÿáàçëûüûíû ëàüà ãîéìàüà áàø-
ëàäûëàð. ß.Âÿëèéåâ.
ÌÖØÀÂÈÐËÈÊ
èñ. Ìöøàâèðèí âÿçèôÿñè, èøè.
[Ãîúà] þçö äèí õàäèìè, ìöôòè, âàèç îëìàãëà
ãàçû éàíûíäà ìöøàâèðëèê äÿ åäÿðäè. “Ãàáóñ-
íàìÿ”.
ÌÖØÀÉÈßÒ
èñ. [ÿð.] Éàíûíúà ýåòìÿ, þòöð-
ìÿ.
Ìöøàéèÿò åòìÿê – 1) þòöðìÿê, éîëà
ñàëìàã. [Ìåùðèáàí] êå÷ÿí ýöí [Ñÿëèìèí] òþâ-
ñèéÿëÿðèíè äèããÿòëÿ äèíëÿìèø, îíó âàüçàëàäÿê
ìöøàéèÿò áåëÿ åòìèøäè. Ñ.Ùöñåéí; 2) áèð éåðÿ
ãÿäÿð éàíûíúà ýåòìÿê, áÿðàáÿð ýåòìÿê. Íö-
ìàéÿíäÿëÿðè ìöøàéèÿò åòìÿê. – Ôàáðèê ìöäèðè
äÿ áèçè ìöøàéèÿò åäèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ; 3) ãî-
ðóìàã, éàõóä äà éîë ýþñòÿðìÿê, áÿëÿä÷èëèê
åòìÿê ö÷öí éàíûíúà ýåòìÿê. Ýåíåðàëû ìö-
øàéèÿò åòìÿê. – Âÿëèÿùä äþéöø ñÿùíÿñèíÿ äàõèë
îëàí êèìè îíó ìöøàéèÿò åäÿí èêè éöç Ýÿíúÿ àò-
ëûëàðû ýåðè ÷ÿêèëäèëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ...ìö-
øàéèÿòè èëÿ – 1) áÿðàáÿð, áèð éåðäÿ, éàíûíúà
ýåäÿðÿê. Ãÿòèáÿ ýþçÿë êÿíèçëÿð âÿ úàðèéÿëÿðèí
ìöøàéèÿòè èëÿ äàõèë îëóá, áþéöê ñàëîíóí îðòà-
ñûíäà äàéàíäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Òåéìóð øàùèä-
ëÿðèí ìöøàéèÿòè èëÿ ìàüàçàíû ýÿçìÿéÿ áàøëàäû.
Ù.Ñåéèäáÿéëè; 2) ìóñ. îõóéàí âÿ éà ñîëî ÷à-
ëàíëà áèðýÿ ÷ûõûø åäèá þç ÷àëüûñûíû îíëàðûí îõó-
ìàñûíà âÿ éà ÷àëìàñûíà óéüóíëàøäûðàðàã. Íÿ-
ùàéÿò, Úèìè òàðûí ìöøàéèÿòè èëÿ îõóìàüà áàø-
ëàäû. È.ßôÿíäèéåâ. Áèð ñàëîíäà òàð-êàìàí÷à
ìöøàéèÿòè èëÿ îõóíàí õîø áèð åë ìàùíûñûíûí
ñÿñè ýÿëèð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.
ÌÖØÀÉÈßÒÅÄÈÚÈ, ÌÖØÀÉÈßÒ×È
èñ. Ìö-
øàéèÿò åäÿí, éàíûíúà ýåäÿí, þòöðÿí. Îñìàí
àüà äà, îíóí ìöøàéèÿò÷èñè äÿ áèð-áèðèíÿ áàõ-
äûëàð. Ï.Ìàêóëó.
ÌÖØßÁÁßÊ
ñèô. [ÿð.] êþùí. Øÿáÿêÿëè, øÿ-
áÿêÿñè îëàí.
ÌÖØßÌÁß
èñ. [ÿñëè ÿð. ìöøÿìáÿ] Ñó êå-
÷èðìÿìÿê ö÷öí áèð âÿ éà ùÿð èêè öçöíÿ õö-
ñóñè ìàääÿ ñöðòöëìöø ïàð÷à. Îðòàäà, öñòöíÿ
433
ÌÖØÀÙÈÄß×È
ÌÖØßÌÁß
ìöøÿìáÿ ñàëûíìûø ñòîëóí öçÿðèíäÿ éàíàí ÷û-
ðàã ÿòðàôà ñîëüóí áèð èøûã ñàëûðäû. Ñ.Ðÿùìàí.
Ìóñà êèøè .. ìàñàíûí ìöøÿìáÿñèíè ãàëäûðûá
àëòûíà áàõäû. Ìèð Úÿëàë. // Ìöøÿìáÿäÿí îëàí,
ìöøÿìáÿäÿí òèêèëìèø, öçö ìöøÿìáÿ îëàí.
Ìöøÿìáÿ ïëàø. – [Àüàáàëà] áåë êèìè èðè âÿ
áÿðê ÿëèíè êàáèíÿíèí áîçàðìûø ìöøÿìáÿ äþ-
øÿêúÿñèíÿ âóðóá äåéÿðäè.. Ìèð Úÿëàë.
ÌÖØßÌÁßËßÌß
“Ìöøÿìáÿëÿìÿê”äÿí
ô.èñ.
ÌÖØßÌÁßËßÌßÊ
ô. Ìöøÿìáÿ èëÿ þðò-
ìÿê, öçöíÿ ìöøÿìáÿ ÷ÿêìÿê. Ãàïûíû ìö-
øÿìáÿëÿìÿê. – [Óøàã:] Àòà, ìÿíè êè ñóéà àòûð-
ñàí, áèð ìöøÿìáÿ ýþòöð, ñàíäûüûí àüçûíû ìö-
øÿìáÿëÿ êè, ñó äîëìàñûí. (Íàüûë).
ÌÖØßÌÁßËÈ
ñèô. Öñòöíÿ ìöøÿìáÿ ÷ÿêèë-
ìèø. Ìöøÿìáÿëè ñòîë.
ÌÖØßÐÐßÔ
ñèô. [ÿð.] êþùí. Øÿðÿôëÿíìèø,
øÿðÿôÿ íàèë, øÿðÿôëè.
Ìöøÿððÿô åòìÿê –
þç ýÿëèøè èëÿ øÿðÿôëÿíäèðìÿê. Ìöøÿððÿô îë-
ìàã – þçö ö÷öí øàí âÿ øÿðÿô áèëìÿê (áþéöê
áèð øÿõñ òÿðÿôèíäÿí ãÿáóë åäèëìÿñèíè). [Õàúÿ
Ìöáàðÿê:] Ìþâëàíà Úÿìàëÿääèí ùöçóðè-ìö-
áàðÿêÿ ìöøÿððÿô îëìàã èñòÿéèð. Ì.Ô.Àõóíä-
çàäÿ. Ìÿí åëÿ ùàúû òàíûéûðàì êè, þçöíöí ùå÷
áèð çàäà åòèãàäû îëìàéà-îëìàéà Ìÿêêÿéÿ
ìöøÿððÿô îëóð. ß.Ãÿìêöñàð.
ÌÖØÔÈÃ
ñèô. [ÿð.] Øÿôãÿòëè, ìÿðùÿìÿòëè,
ìåùðèáàí, öðÿéèéóìøàã. Ùÿñðÿò ãàëûá äîüìà
éóðäóí íàçëû, ìöøôèã ãóúàüûíà; Ýþçëÿð éàøëû,
áîéóí áöêöê âÿòÿíñèçìè þëÿúÿéÿì? À.Èëäûðûì.
ÌÖØÊ
èñ. [ôàðñ.] 1. Áèð úèíñ úåéðàíûí ýþ-
áÿéèíäÿí ÷ûõàðûëàí õîø èéëè ìàääÿ. Ìöøê ãàðà
ðÿíýëè ìàääÿäèð. – [Øåéõ Íÿñðóëëà:] ßòèðëÿðè-
íèçèí ÿëàñû ìöøêäöð êè, àùóíóí ýþáÿéèíèí ãà-
íûíäàí èáàðÿòäèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
2. Ýþçÿë èé, ÿòèð. Ìöøê ãîõóìàã.
ÌÖØÊÁÀÐ
ñèô. [ôàðñ.] êëàñ. Ìöøê ñà÷àí,
ÿòèð ñà÷àí.
ÌÖØÊÁÓ
ñèô. [ôàðñ.] êëàñ. Ìöøê ãîõóëó,
ìöøê êèìè ÿòèðëè. Ðÿùì åéëÿ áó ìöøêáó ãÿ-
çàëÿ; Ðÿùì åòìÿçìè êèìè áó ùàëÿ? Ôöçóëè.
ÌÖØÊÖË
[ÿð.] 1. ñèô. ×ÿòèí, çîð, ÷ÿòèí áàøà
ýÿëÿ áèëÿí, ÷ÿòèí ùÿëë åäèëÿ áèëÿí. Ìöøêöë ùàë.
Ìöøêöë ìÿñÿëÿ. – Ìÿí àíä è÷èðÿì êè, èíäèéÿ-
äÿê “Òÿðúöìàí” ãÿçåòèíèí ñàùèáè áèð áåëÿ
ìöøêöë èøÿ ðàñò ýÿëìÿéèá. Ú.Ìÿììÿäãóëó-
çàäÿ. // Àüûð, äþçöëìÿç. Ñÿáð åéëÿìÿê îëàðìû
áó ìöøêöë ìöñèáÿòÿ. À.Ñÿùùÿò.
Ìöøêöëÿ
äöøìÿê – ÷ÿòèíÿ äöøìÿê, ÷ûõûëìàç âÿçèé-
éÿòÿ äöøìÿê. Âàé, âàé! Íÿ éàìàí ìöøêöëÿ
äöøäö èøèì, Àëëàù! Ôÿðéàäèìÿ éåò êèì, éàíûðàì
àòÿøÿ, áèëëàù! Ì.ß.Ñàáèð. Ìöøêöë åòìÿê –
÷ÿòèíëÿøäèðìÿê, ÷ÿòèíÿ ñàëìàã, àüûðëàøäûðìàã.
Òà êóéè-éàðäÿ þçöìÿ ìÿíçèë åòìèøÿì; Àñàí
èêÿí þçöì èøèìè ìöøêöë åòìèøÿì. Ñ.ß.Øèðâàíè.
Ìöøêöë îëìàã – ÷ÿòèí îëìàã. Åøèòìÿäèíìè,
êþíöë, åøã ìöøêöë îëäóüóíó; Ñÿíÿ áó ìöøêöë
èøè êèì äåäè êè, áöíéàä åò! Ôöçóëè. Ìöøêöë îëäó
÷öíêè éîë áóëìàã îíóí èìêàíûíà; Ýþñòÿðèá
ëöòôö-êÿðÿì ìÿí áÿíäåéè-ôÿðìàíûíà. Ì.Ï.Âà-
ãèô; // àüûð îëìàã, äþçöëìÿç îëìàã. Åëìñèç-
ëèê áÿëàñû ìöøêöë îëóð, ùÿãèãÿò. Ì.ß.Ñàáèð.
2. èñ. ×ûõûëìàç âÿçèééÿò, àüûð âÿçèééÿò; äö-
éöí. Ìöøêöëö ùÿëë åòìÿê. – Ñÿí òàíûòäûí áó
åëëÿðÿ þìðöí éàçûíû; Âàðëûãäàêû ùÿð ìöøêö-
ëöí þç ìÿíàñûíû. Ñ.Ðöñòÿì. [Ìàùìóä ö÷öí]
áó áþéöê ìöøêöëäÿí ÷ûõìàüà áèð éîë âàð èäè,
î äà èíòèùàð! ×ÿìÿíçÿìèíëè.
3. ìÿú. ñèô. Àüûð, ÷îõ. Áó ìÿëóë, ìöøêöë âàõ-
òûíäà Íèýàðûí êöñìÿéè Êîðîüëóíóí öðÿéèíè
ãóáàðëàíäûðäû. “Êîðîüëó”.
ÌÖØÊÖËÀÒ
èñ. [ÿð. “ìöøêöë” ñþç. úÿìè]
1. Ùÿëëè ÷ÿòèí èø; ÷ÿòèíëèê, ÿíýÿë, ìàíåÿ. Êèì
åéëÿäè ùÿëë ìöøêöëàòûí; Êèì âåðäè áó ãöññÿ-
äÿí íèúàòûí? Ôöçóëè. Áóðàäà Úåéðàíûí ãàð-
øûñûíà éåíè áèð ìöøêöëàò ÷ûõûð. Ñ.Ùöñåéí.
2. Ìöøêöëàòëà øÿêëèíäÿ çÿðô – ÷ÿòèíëèêëÿ.
Áó áèð ìèí ÿäÿäè êè, áåëÿ ìöøêöëàòëà äöçÿëäÿ
áèëäèê, èêè ìèí ÿäÿäÿ ýöúöìöç ÷àòñà, ýåíÿ
ìèí øöêöð åëÿìÿëè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
ÌÖØÊÖËÚß
ñèô. ×îõ ìöøêöë, ÷îõ ÷ÿòèí.
Ìöøêöëúÿ õèòàáäûð õèòàáûí; Áèëìÿì íåúÿ âåðÿ-
éèì úàâàáûí. Ôöçóëè.
ÌÖØÊÖËËßØÄÈÐÌß
“Ìöøêöëëÿøäèð-
ìÿê”äÿí ô.èñ.
ÌÖØÊÖËËßØÄÈÐÌßÊ
ô. ×ÿòèíëÿøäèðìÿê.
ÌÖØÊÖËËßØÌß
“Ìöøêöëëÿøìÿê”äÿí
ô.èñ.
ÌÖØÊÖËËßØÌßÊ
ô. Äàùà äà ìöøêöë îë-
ìàã, äàùà äà ÷ÿòèí îëìàã; ÷ÿòèíëÿøìÿê.
ÌÖØÊÖËËÖÊ
èñ. ×ÿòèíëèê, àüûðëûã.
ÌÖØÐÈÊ
ñèô. [ÿð.] Áöòïÿðÿñò, ìöñÿëìàí
äèíèíäÿ îëìàéàí.
ÌÖØÒÀÃ
ñèô. [ÿð.] øàèð. Úàíäàí èñòÿéÿí,
ùÿñðÿòèíäÿ îëäóüó áèð øåéÿ úàí àòàí, àðçó-
434
ÌÖØßÌÁßËßÌß
ÌÖØÒÀÃ
ñóíäà îëàí. Îíóí ö÷öí ýþç êÿñìÿðÿì ýþ-
çöíäÿí; Ìöøòàãÿì, åé øÿêÿð êàíû, ìÿí ñÿíÿ.
Ì.Ï.Âàãèô. ßëÿñýÿð ìöøòàãäûð õÿòòö-õàëûíà;
Ìÿëåéêÿ øÿêëèíÿ, ìàù úÿìàëûíà. Àøûã ßëÿñ-
ýÿð. Åé ìÿíèì äîñòóì, ýÿðÿê ñÿí ùå÷ øöáùÿ
åòìÿéÿñÿí êè, ìÿí ñÿíèíòÿê âöúóäëàðû ýþðìÿéÿ
ìöøòàãÿì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
Ìöøòàã
îëìàã – úàíäàí èñòÿìÿê, àðçó åòìÿê, öðÿê-
äÿí áàüëàíìàã, ùÿñðÿòèíäÿ îëìàã. Áÿëëè ßù-
ìÿä Êîðîüëóíóí ñÿäàñûíû åøèäèá îíà ìöøòàã
îëìóøäó. “Êîðîüëó”. Äèäàðûíà ìöøòàã îëàí
ÿùëè-áåéò; Éöçöí ýþðöá øàäö-õöððÿì îëóá-
äóð. Ã.Çàêèð.
ÌÖØÒßÁÅÙ
ñèô. [ÿð.] Øöáùÿëè, øÿêëè.
Ìöøòÿáåù åòìÿê – øöáùÿëÿíäèðìÿê, øÿê-
ëÿíäèðìÿê; øÿêêÿ, øöáùÿéÿ ñàëìàã. [Äèâàí-
áÿéè:] Áóëàð äà ìÿíè àøêàð èñòÿéèðëÿð ìöøòÿ-
áåù åòñèíëÿð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ìöøòÿáåù îë-
ìàã – øöáùÿëÿíìÿê, øöáùÿéÿ äöøìÿê. [Àüà
Êÿðèì:] Ñÿíè Ùàúû Ãàôóðóí àðâàäûíûí éàíûíäà
åëÿ íÿçÿðÿ âåðäèì êè, ÿýÿð þçöí äÿ îðäà îë-
ñàéäûí þç ùàããûíäà ìöøòÿáåù îëàðäûí.
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Îëäóãúà ìöøòÿáåù “ãÿëÿò
åòìÿ, èíàí!” – äåäèí; Êèì éàõøû ñþéëÿäèñÿ
îíà ìèí éàìàí äåäèí. Ì.ß.Ñàáèð.
ÌÖØÒßÐßÊ
ñèô. [ÿð.] 1. Öìóìè, åëëèê,
áèðýÿ; åëëèêëÿ, îðòàãëû, áèðýÿ ýþðöëÿí (àïàðû-
ëàí); êîëëåêòèâ. Ìöøòÿðÿê èø. Ìöøòÿðÿê ÿêèí.
– Áöòöí êÿíä Íîâðóçà ìöøòÿðÿê êàüûç éàçûá
ýþíäÿðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. // Çÿðô ìÿíàñûíäà.
Ìöøòÿðÿê èøëÿìÿê.
Ìöøòÿðÿê ìöãàâèëÿ –
ìöÿññèñÿíèí ìöäèðèééÿòè èëÿ ùÿìêàðëàð èòòè-
ôàãû òÿøêèëàòû àðàñûíäà áàüëàíàí ÿìÿê ìö-
ãàâèëÿñè. Ìöøòÿðÿê òÿñÿððöôàò – êîëõîçóí
êþùíÿ àäû.
2. Öìóìè, áÿíçÿð, îõøàð. [×è÷ÿêëÿ] Õÿäèúÿ
àðàñûíäà ìöøòÿðÿê áÿçè ñèôÿòëÿð áóëóðäóì.
Ñ.Ùöñåéí.
ÌÖØÒßÐßÊËÈÊ
èñ. Ìöøòÿðÿê îëìà, áèðýÿ
îëìà; ÿëáèðëèê, øÿðèêëèê, îðòàãëûã.
ÌÖØÒßÐÈ
1
èñ. [ÿð.] 1. Á à õ àëûúû
1
1-úè ìÿ-
íàäà. Ìöøòÿðèëÿðÿ ìÿäÿíè õèäìÿò. Áó ìàëûí
ìöøòÿðèñè éîõäóð. – [Ùàúû Ãàðà:] Áóëàðûí ãó-
ìàøû þçýÿ ãóìàøäûð, ìöøòÿðè ìàúàë âåðìèð,
ýþéäÿ ýþòöðöð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Áó àðàäà
ìöøòÿðèëÿð ùÿðëÿíèð, ãèéìÿò öñòöíäÿ óçóí-
óçàäû ÷ÿêèøèðäèëÿð. Ñ.Ðÿùèìîâ.
2. Äàèìè àëûúû, ñèôàðèø÷è âÿ éà áèð èø ö÷öí
ýÿëÿí. Àòåëéåíèí ìöøòÿðèñè. – ßòè äÿ Øåéõ
Øàáàí ùÿð ãÿññàáäàí àëìàçäû. Ãÿññàááàøû
Èìàìÿëè èëÿ ìöøòÿðè èäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Óñòà
áèð ìöøòÿðèíèí áàøûíû ãûðõûá, ãóðòàðûá ãàíàò-
äûüû éåðëÿðÿ ïàìáûã äöçöðäö. Ú.Ìÿììÿä-
ãóëóçàäÿ.
3. Ïóë ìöãàáèëèíäÿ ñó, åëåêòðèê, òåëåôîí,
ðàäèî âÿ ñ.-äÿí èñòèôàäÿ åäÿí, ùàáåëÿ ãÿçåò,
æóðíàë âÿ ñ.-éÿ àáóíÿ÷è îëàí øÿõñ. Áèð ãÿäÿð
ìöøòÿðèìèç Áàêû, Ýÿíúÿ, Øàìàõû âÿ ãåéðè øÿ-
ùÿðëÿðäÿ âàðûìûçäûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
[Úÿííÿòÿëè] àõûðäà ãÿçåòëÿðÿ áèð ãÿäÿð ìöøòÿðè
òîïëàéûá, Áàêûéà ýåäèá êè, ýþðñöí, îíóí êÿ-
ëàìûíû íèéÿ ÷àï åëÿìÿéèáëÿð. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
4. ìÿú. Èñòÿéÿí, àðçó åäÿí, ùÿâÿñêàð. [Ùàúû
Ôÿðÿú:] Çèíéÿò õàíûìà ìöøòÿðè ÷îõàëàúàã,
éàòìà, ñÿðùåñàá îë, êèøè! Í.Âÿçèðîâ. Àäûíà ìèí
éåðäÿí ìèí ìöøòÿðè âàð. Ñ.Âóðüóí.
Ìöø-
òÿðè ÷ûõìàã – 1) éèéÿëÿíìÿê, ìÿíèìñÿìÿê
èñòÿìÿê. Êèòàáà ìöøòÿðè ÷ûõìàã; 2) á à õ
ìöøòÿðè îëìàã. Ìöøòÿðè îëìàã – èñòÿìÿê,
àëìàüà ùàçûð îëìàã, àëìàã èñòÿìÿê. Âàðûí
âåðÿí, äåéÿðëÿð, óòàíìàç, ìÿñÿëäè áó; Úàí
íÿãääè ÿëäÿ, îëäóì î úàíÿíÿ ìöøòÿðè. Ñ.ß.Øèð-
âàíè. Úàìàëûí ýþðÿí îëóð ìöøòÿðè; Ìèñèðäÿ
Éóñèôèí áàçàðû êèìè. Àøûã ßëÿñýÿð.
◊ Ìöøòÿðè ýþçö èëÿ áàõìàã çàð. – áèð
ùÿâÿñêàð, ìàðàãëàíàí áèð àäàì àëûúû ýþçö
èëÿ áàõìàã, ãèéìÿòëÿíäèðìÿê. Ñÿëèìíàç ùÿð
ýöí [Ïöñòÿõàíûìû] èø ýþðäöðìÿê áÿùàíÿñè
èëÿ åâèíÿ ÷àüûðûð, àëòäàí-àëòäàí, îüðóí-îüðóí
ìöøòÿðè ýþçö èëÿ îíà áàõûðäû. Ì.Ùöñåéí.
[ßøðÿô:] Öìèä, .. áèð î ùÿêèì ãûçà ìöøòÿðè ýþçö
èëÿ áàõàðñàí. Á.Áàéðàìîâ.
ÌÖØÒßÐÈ
2
èñ. [ÿð.] ßðÿá àñòðîíîìèéà-
ñûíäà: Éóïèòåðèí àäû. Äÿñò òóòñóí Öòàðèä,
Çþùðÿ, Ìöøòÿðè; Ôÿëÿêèí øÿìñèëÿ ìàùû îé-
íàñûí. Ã.Çàêèð.
ÌÖØÒßÐÈÝÈÐ
ñèô. [ÿð. ìöøòÿðè âÿ ôàðñ.
...ýèð] êþùí. Àëûúûíû úÿëá åäÿí, èøÿ ýåäÿí,
ìöøòÿðè áÿéÿíÿí, àëûúûñû, ùÿâÿñêàðû ÷îõ îëàí.
Ìöøòÿðèýèð ìàë.
Ìöøòÿðèýèð îëìàã – àëûúû-
íûí õîøóíà ýÿëìÿê, ìöøòÿðèíèí öðÿéèíÿ éàò-
ìàã, ìöøòÿðèñè ÷îõ îëìàã. [Ùàúû Ãàðà:] Ìàë
ýÿðÿê ìöøòÿðèýèð îëñóí. ß.Ùàãâåðäèéåâ.
ÌÖØÒÖÊ
èñ. [ÿñëè àëì. ìóíäñòóúê] 1. Ïà-
ïèðîñ ýèëèçèíèí è÷èíäÿ òöòöí îëìàéàí, ÷ÿêÿð-
435
ÌÖØÒßÁÅÙ
ÌÖØÒÖÊ
êÿí àüûçà ñàëûíàí áÿðê ùèññÿñè, ïàïèðîñ êþ-
òöéö. // Ïàïèðîñ âÿ ñèãàðåòèí êå÷èðèëäèéè êè÷èê
áîðóúóã. Ñèãàðåòè ìöøòöéÿ êå÷èðìÿê. – [Ìåùð-
ÿëè] .. ýèëàñ àüàúûíäàí ãàéðûëìûø óçóí ìöø-
òöéöíö öôëÿéèá, ïàïèðîñó óúóíà ãîíäàðäû.
×ÿìÿíçÿìèíëè. Ìîëëà óçóí âÿ ãàðà ìöøòö-
éöí áàøûíà ñàíúûëìûø åøìÿ ïàïèðîñà ãóëëàá
âóðàðàã ÿòðàôûíà òöñòö éàéûðäû. Ò.Ø.Ñèìóðã.
2. Íÿôÿñëè ìóñèãè àëÿòëÿðèíèí àüûçà ñàëûíàí
âÿ éà äîäàüà ñþéêÿíÿí ùèññÿñè; àüûçëûã. Êëàð-
íåòèí ìöøòöéö. Ôëåéòàíûí ìöøòöéö.
ÌÖØÒÖÊËÖ
ñèô. Ìöøòöéö îëàí. Ãûñà ìöø-
òöêëö ïàïèðîñ. – ..Øàùìàð äÿôòÿðõàíàäàí ÷ûõûá
óçóí ìöøòöêëö ïàïèðîñóíó éàíäûðäû... Ì.Ùö-
ñåéí. // Ìöøòöêäÿ îëàí, ìöøòöéÿ êå÷èðèëìèø.
Ìöøòöêëö ñèãàðåò.
ÌÖÒÀÁÈÃ
ñèô. [ÿð.] Áèð-áèðèíÿ óéàí, òàé
ýÿëÿí; óéüóí, ìöâàôèã. ßùêàìè-øÿðÿ ìöòà-
áèã áèð .. êèìñÿíÿ íÿçÿðäÿ âàðìû êè, ñÿëòÿíÿòè âÿ
òàõòö-òàúû îíà âàýöçàð åäÿê. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.
Ìöòàáèã ýÿëìÿê – åéíè þë÷öäÿ, áè÷èìäÿ
îëìàã, áèð-áèðèíÿ óéüóí ýÿëìÿê, áèð-áèðèíäÿí
ôÿðãëè îëìàìàã. Ìöòàáèã îëìàã – åéíè þë-
÷öäÿ, áè÷èìäÿ îëìàã, òÿí ýÿëìÿê, ìöâàôèã
îëìàã. Îëìóø äöíöìÿ ýöíöì ìöòàáèã; Ýöí
ýþðìÿç èìèø áÿëàëû àøèã. Ôöçóëè. Ìöòàáèã òóò-
ìàã – áèð-áèðèíèí åéíè ùåñàá åòìÿê, èêè øåéèí
àðàñûíäà ùå÷ áèð ôÿðã ýþðìÿìÿê, áèð òóòìàã.
ÌÖÒÀÁÈÃßÒ
[ÿð.] á à õ ìöòàáèãëèê.
ÌÖÒÀÁÈÃËÈÊ
èñ. Áèð ãàéäàäà îëìà, áèð-
áèðèíÿ óéüóí ýÿëìÿ; óéüóíëóã, ìöâàôèãëèê.
ÌÖÒÀËÈß
èñ. [ÿð.] 1. Îõóìà, ãèðàÿò. Ùàúû
Íóðìÿììÿä äÿ åëÿ áèçèì þç øÿùÿðèìèçäÿ íöñ-
õÿáÿíä êèòàáëàðûíûí ìöòàëèÿñè âÿ òÿúðöáÿ èëÿ
ùÿêèìëèéè þéðÿíìèøäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
Úÿìè éåääèèëëèê òÿùñèëè îëàí Ýöëà÷àð ãûçüûí
ìöòàëèÿ ùÿâÿñêàðû èäè. È.ßôÿíäèéåâ.
Ìöòà-
ëèÿ åòìÿê (åëÿìÿê) – êèòàá, ãÿçåò, æóðíàë âÿ ñ.
îõóìàã. [Ìóñàíûí íÿâÿñè] ìöòàëèÿ åäèð, ÷à-
ëûøûð, åëìèí áèð øþáÿñèíäÿ þçöíö ìöòÿõÿññèñ
ùåñàá åäèð. Ãàíòÿìèð. Áèð àõøàì öðÿéèì éåíÿ
òÿíýëÿøäè. Ìöòàëèÿ åòäèéèì êèòàáëà ìàðàãëàíà
áèëìÿäèì. Ò.Ø.Ñèìóðã. // Êèòàá âÿ ñ.-äÿí ÿõç
åäèëìèø áèëèê, ìÿëóìàò ìÿíàñûíäà.
2. ßòðàôëû äöøöíìÿ, ýþòöð-ãîé åòìÿ, ôèêèð-
ëÿøìÿ. Ìÿñÿëÿíè ÿââÿëúÿ ìöòàëèÿ åòìÿê ëà-
çûìäûð.
ÌÖÒÀËÈß×È
èñ. Ìöòàëèÿ èëÿ ìÿøüóë îëàí,
ãèðàÿò åäÿí, ìöòàëèÿíè ÷îõ ñåâÿí àäàì.
ÌÖÒÀËÈßÑÈÇ
ñèô. âÿ çÿðô Äöøöíìÿäÿí,
ôèêèðëÿøìÿäÿí, ýþòöð-ãîé åòìÿäÿí.
ÌÖÒÀÐÈÊß
èñ. [ÿð.] Ùÿð èêè òÿðÿôèí ðàçû-
ëûüû èëÿ ìöùàðèáÿíèí ìöâÿããÿòè îëàðàã êÿñèë-
ìÿñè, äàéàíäûðûëìàñû. Ìöòàðèêÿ åòìÿê.
ÌÖÒßÀÃÈÁ
ñèô. [ÿð.] 1. Áèð-áèðèíèí àðõà-
ñûíúà ýÿëÿí, áèð-áèðèíè òÿãèá åäÿí.
2. Äàëûñûíúà, àðõàñûíúà, îíäàí ñîíðà. [ßðÿí:]
Áóíó ìöòÿàãèá ýþçÿë öçëö, ãÿâè ÿíäàìëû ýÿíú
áèð îüëàí äà ýÿëäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
ÌÖÒßÀÐÈÔ
ñèô. [ÿð.] êþùí. 1. Ìÿëóì, ìÿø-
ùóð, áèëèíÿí, òàíûíàí. // Õÿáÿð øÿêèë÷èñè èëÿ:
ìöòÿàðèôäèð – òàíûíûð, ìÿøùóðäóð. Ìèðçÿ
Ôÿòÿëè “Ñÿáóùè” òÿõÿëëöñö èëÿ ìöòÿàðèôäèð.
Ô.Êþ÷ÿðëè.
2. Àäè, ùÿìèøÿêè. Ìîëëà Èáðàùèìõÿëèë òåç
ìöòÿàðèô åâ ëèáàñûíäà .. ÷àäûðûí ãàáàüûíäà äó-
ðóá øàýèðäè Ìîëëà Ùÿìèäè ÷àüûðäû. Ì.Ô.Àõóíä-
çàäÿ. Ìöÿëëèì [Ìîëëà Õÿëèëèí] ãàïûñûíäàí
þòöá êå÷äèêäÿ “Éîëóíóçó éàõûí åäèíèç! Ãóëëó-
üóíóçäà îëàã! – êèìè ìöòÿàðèô ñþçëÿðëÿ îíó
åâèíÿ ÷àüûðìûøäûñà äà, ìÿãñÿäèíÿ éåòèøÿ áèë-
ìÿìèøäè. Ñ.Ùöñåéí.
ÌÖÒßÄÀÂÈË
ñèô. [ÿð.] Áèð àäÿò, ìîäà ùà-
ëûíû àëìûø; èøëÿê, àäè. Ìöòÿäàâèë øåé. – Âÿêèë
äÿëëàëëûüû áèð ìöòÿäàâèë ïåøÿ èäè. ß.Ùàãâåð-
äèéåâ.
Ìöòÿäàâèë îëìàã – èøëÿê îëìàã,
äÿáäÿ îëìàã, òÿäàâöëäÿ îëìàã. Áó òÿðÿôäÿí
íÿçìè-ìÿìëÿêÿò ö÷öí ìöòÿäàâèë îëàí òÿðçè-
ñèéàñÿò ùÿð àãèëè òÿùÿééöðÿ ñàëûð. Ì.Ô.Àõóíä-
çàäÿ. [Ìóðàä] ùÿð ãèñèì åâ ìàøûíëàðû [òÿìèð]
åäÿð, î çàìàí ÷îõ ìöòÿäàâèë îëàí ïàïèðîñ-
éàíäûðàí ãàéûðûá ñàòàðäû. Ñ.Ùöñåéí.
ÌÖÒßßËËÈÌ
1
ñèô. [ÿð.] êþùí. Åëì þéðÿ-
íÿí, òÿùñèë àëàí, äÿðñ àëàí. [Õàíìèðçÿ áÿé:]
..Áó ýöí ìÿíè òóòóá ýöúëÿí ìöñÿëìàí òåàòðûíà
àïàðìàã èñòÿéèðäèëÿð. Íÿäè êè, áÿñ, êàñûá ìö-
òÿÿëëèìëÿðÿ ïóë éûüàúàéûã. Í.Âÿçèðîâ.
ÌÖÒßßËËÈÌ
2
ñèô. [ÿð.] êþùí. ßëÿìëè,
ãÿìëè, ãöññÿëè.
ÌÖÒßßÑÑÈÁ
ñèô. [ÿð.] 1. Þç àäÿò âÿ ÿí-
ÿíÿëÿðèíè ñàõëàìàãäà èôðàò÷ûëûã ýþñòÿðÿí.
..Ãåéðèëÿð áèçÿ ýþðÿ þç äèëëÿðèíè âÿ éàçûëàðûíû
÷îõ èøëÿäèðëÿð, áó îíäàí þòðö äåéèë êè, îíëàð
áó áàðÿäÿ áèçäÿí ìöòÿÿññèá âÿ ãåéðÿòëèäèðëÿð.
Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. // ìÿú. Áèð øåéÿ äÿðèí
436
ÌÖØÒÖÊËÖ
ÌÖÒßßÑÑÈÁ
ñÿäàãÿò áÿñëÿéèá îíó åùòèðàñëà ìöäàôèÿ åäÿí
àäàì. Ñÿùíÿäÿ Åëõàíëà Àãøèí ãàðøû-ãàðøûéà
äóðóá þç ìÿñëÿê âÿ äèíèíèí öñòöíëöéöíö ÿí
ìöòÿÿññèá áèð øÿõñ êèìè ìöäàôèÿ åäèðäè.
Ì.Àðèô.
2. Ãàòû äèíäàð îëóá, êîð-êîðàíÿ éåíèëèéÿ,
ìÿäÿíèééÿòÿ, òÿðÿããèéÿ äöøìÿí îëàí. Öìóì
úàìààòûí äà ãàëèáà ìöòÿÿññèá âÿ àâàìëûüûíû
äà ìöëàùèçÿ åäÿíäÿ òàìàì ìÿéóñëóã âÿ íà-
öìèäëèê öç âåðèðäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
ÌÖÒßßÑÑÈÔ
ñèô. [ÿð.] Òÿÿññöô åäÿí, òÿÿñ-
ñöôëÿíÿí, êÿäÿðëÿíÿí, þçöíÿ äÿðä åäÿí, ùå-
éèôñèëÿíÿí. ßñìÿðèí óøàüû îëìàéûðäû, Ìÿì-
ìÿäáàüûð áóíäàí ìöòÿÿññèô äÿ äåéèëäè. Ñ.Ùö-
ñåéí.
Ìöòÿÿññèô îëìàã – òÿÿññöôëÿíìÿê,
òÿÿññöô åòìÿê, êÿäÿðëÿíìÿê, ùåéèôñèëÿíìÿê.
Áèç îíó äèâàíÿ ùåñàá åäèá ãöââåéè-ÿãëèééÿ-
ñèíäÿ âàãå îëàí õÿëÿë úÿùÿòèíäÿí îíóí ùà-
ëÿòèíÿ ìöòÿÿññèô îëàúàüûã. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.
ÌÖÒßßÑÑÈÐ
ñèô. [ÿð.] Áèð ùàë âÿ ùèññèí
òÿñèðè èëÿ äÿéèøèëìèø, ãöññÿëÿíìèø, äÿðäëÿí-
ìèø, ÿùâàëû ïîçóëìóø, òÿñèðëÿíìèø. Ìöòÿÿññèð
ùàë. – Çåéíàë ÷îõ ìöòÿÿññèð èäè. Ñ.Ùöñåéí.
Ìöòÿÿññèð åòìÿê – ùàëûíû äÿéèøäèðìÿê,
êåôèíè ïîçìàã, ÿùâàëûíû ïîçìàã, êÿäÿðëÿí-
äèðìÿê, òÿñèðëÿíäèðìÿê. Ìþùñöíçàäÿ áèð ãÿ-
äÿð ùÿññàñ àäàì èäè. Îíó ùÿð øåéäÿí àðòûã
àðàëûãäà ãàëàúàã óøàãëàðûí ôàúèÿëÿðè ìöòÿÿñ-
ñèð åäèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Ìöòÿÿññèð îëìàã – ÿù-
âàëû ïîçóëìàã, ãöññÿëÿíìÿê, êÿäÿðëÿíìÿê,
òÿñèðëÿíìÿê. Ñÿêêèç èë ÿââÿë îëàí áó ÿùâàëàòû
Úÿìèë õàòûðëàéûðäûñà äà, éåíÿ ìöòÿÿññèð îë-
ìóðäó. Ìèð Úÿëàë.
ÌÖÒßÔßÊÊÈÐ
[ÿð.] 1. èñ. Äÿðèí ôÿëñÿôè
ôèêèð ñàùèáè îëàí àäàì. Ãÿäèì éóíàí ìöòÿ-
ôÿêêèðëÿðè. Áþéöê ìöòÿôÿêêèð âÿ øàèð Íèçàìè.
2. ñèô. âÿ çÿðô êëàñ. Ôèêèðëè, ôèêèðëè-ôèêèðëè, ôèêèð
-
õÿéàë è÷èíäÿ îëàí, äàëüûí. ßââÿë ùàêèìè-øÿð
ìöòÿôÿêêèð àéàüà äóðóá ýåäèð. Ì.Ô.Àõóíä-
çàäÿ. Úàâàä ÷ûõûð, Íÿúÿô áÿé õåéëè âàõò ìö-
òÿôÿêêèð ýÿçèíèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ìÿíñóð]
ìöòÿôÿêêèð åâÿ ýèðèá äàëûíúà ãàïûíû þðòäö.
Ú.Úàááàðëû.
ÌÖÒßÔßÊÊÈÐÀÍß
çÿðô [ÿð. ìöòÿôÿêêèð
âÿ ôàðñ. ...àíÿ] á à õ ìöòÿôÿêêèð 2-úè ìÿ-
íàäà. [Ðçàãóëóõàí] äåéÿñÿí, áèð íÿôÿð ýþçëÿ-
éèð êèìè ìöòÿôÿêêèðàíÿ áàõûðäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
ÌÖÒßÜßÉÉÈÐ
ñèô. âÿ çÿðô [ÿð.] Äÿéèø-
ìèø, áàøãàëàøìûø, ÿñèë ùàë âÿ ñóðÿòèíè èòèðìèø,
áàøãà ùàëà (øÿêëÿ) äöøìöø. Ïàäøàùûí ãûçû
(ìöòÿüÿééèð): – Ñþéëÿ, ñþéëÿ! ß.Ùàãâåðäèéåâ.
Ôÿðùàä áèëèðäè êè, Àñëàí îíóí ùàëûíû ìöòÿüÿé-
éèð ýþðöá òåç ñîðàúàã. Ú.Úàááàðëû.
Ìö-
òÿüÿééèð îëìàã – ùàëû, ñèð-ñèôÿòè äÿéèøìÿê,
ùàëäàí, ñèôÿòäÿí äþíìÿê, ïîçóëìàã. Ñàãè,
ìöòÿüÿééèð îëäó ùàëûì; Ñþéëÿìÿéÿ ãàëìàäû
ìÿúàëûì! Ôöçóëè.
ÌÖÒßÙßÐÐÈÊ
ñèô. [ÿð.] Ùÿðÿêÿò åäÿí,
áèð éåðäÿ ãÿðàð òóòìàéàí; îéíàã. Ìöòÿùÿððèê
êþëýÿëÿð ýåäèð, ýÿëèð, ßçèçèí áàøûíà òîïëàíûðäû.
ß.ßáöëùÿñÿí. [Úàñóñ] áàéãóø êèìè áîéóíñóç,
áÿäÿíèíÿ ýþðÿ éåêÿ, ëàêèí ìöòÿùÿððèê áàøûíû
ÿúàèá âÿ èéðÿíú áèð ñóðÿòäÿ ùÿðëÿéèá äöç àðõà-
ñûíà, èíäèúÿ ýèðäèéè ãàïûéà áàõäû. Ì.Ðçàãóëó-
çàäÿ.
ÌÖÒßÙßÐÐÈÊËÈÊ
èñ. Ùÿðÿêÿòäÿ îëìà
âÿçèééÿòè; ùÿðÿêÿò åòìÿ, äþâð åòìÿ.
ÌÖÒßÙßÉÉÈÐ
ñèô. [ÿð.] Þçöíö èòèðìèø,
íÿ åäÿúÿéèíè áèëìÿéÿí, ùåéðÿòÿ äöøìöø, ÷àø-
ìûø, ÷àøûá ãàëìûø. Ìöòÿùÿééèð àäàì. // çÿðô
Ùåéðÿò è÷èíäÿ, ÷àøìûø ùàëäà. Øàù Àááàñ ìàò
âÿ ìöòÿùÿééèð òàìàøà åäèð. Ö.Ùàúûáÿéîâ.
Ýþâùÿðòàú þçöíö êþìÿêñèç ýþðöá ìàò, ìöòÿ-
ùÿééèð äèâàðà éàïûøäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ.
Ìö-
òÿùÿééèð ãàëìàã – ÷àøûá ãàëìàã, ùåéðÿò è÷èí-
äÿ ãàëìàã, òÿÿúúöáëÿíìÿê, äîíóá ãàëìàã,
ùåéðÿòëÿíìÿê. Áó ñþçëÿðäÿí Ùàòÿìõàí àüà
áèð àç ìöòÿùÿééèð ãàëûð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.
[Ìóçäóð] ñàéñûç éöçëöêëÿðè êàüûç àðàñûíäà
ýþðäöêäÿ áèèõòèéàð îíëàðû éåðÿ áóðàõûá ìöòÿ-
ùÿééèð ãàëäû. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ.
ÌÖÒßÙßÉÉÈÐÀÍß
çÿðô [ÿð. ìöòÿùÿééèð
âÿ ôàðñ. ...àíÿ] ×àøìûø ùàëäà, ùåéðÿò è÷èíäÿ,
òÿÿúúöáëÿ. Ìöòÿùÿééèðàíÿ ÿòðàôà áàõìàã.
ÌÖÒßÕßÑÑÈÑ
èñ. [ÿð.] Åëì âÿ éà òåõíè-
êàíûí ìöÿééÿí ñàùÿñèíäÿ õöñóñè áèëèéè îëàí,
ìöÿééÿí èõòèñàñ àëìûø àäàì, èõòèñàñ ñàùèáè.
Ýÿíú ìöòÿõÿññèñ. Ìöòÿõÿññèñëÿðÿ ãàéüû áÿñ-
ëÿìÿê. – Èíäè Áàêû íåôò ñÿíàéåñè øþùðÿòè óçàã-
ëàðà éàéûëìûø ýöúëö ìöòÿõÿññèñëÿðÿ ìàëèêäèð.
È.ßôÿíäèéåâ. Âàùèä ùå÷ áèð ìÿíñÿá ñàùèáè îë-
ìàñà äà, ìöòÿõÿññèñëÿð àðàñûíäà áþéöê ùþð-
ìÿòè âàð èäè. Ìèð Úÿëàë.
ÌÖÒßÕßÑÑÈÑËÈÊ
èñ. Ìöòÿõÿññèñ îëìà,
èõòèñàñ ñàùèáè îëìà.
437
ÌÖÒßßÑÑÈÔ
ÌÖÒßÕßÑÑÈÑËÈÊ
ÌÖÒßÊßÁÁÈÐ
ñèô. [ÿð.] Ëîâüà, þçöíäÿí
ðàçû; òÿêÿááöðëö, ìÿüðóð, äèêáàø. Î âàõò àúûãëû,
ãàøãàáàãëû âÿ ìöòÿêÿááèð ìöÿëëèìëÿð èëÿ ñàçèø
åëÿìÿê äîüðóäàí äà ÿí ÷ÿòèí ìÿñÿëÿëÿðäÿí
áèðèñè èäè. Ô.Êþ÷ÿðëè. [Çåéíÿá] êèøèëÿðÿ ãàðøû
äàèìè ìöòÿêÿááèð âÿ íèôðÿò åäÿð êèìè äàéà-
íàðäû. Ãàíòÿìèð. Ôèðÿíýèç ùÿìèøÿêè êèìè úèääè
âÿ ìöòÿêÿááèð èäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè.
ÌÖÒßÊßÁÁÈÐÀÍß
çÿðô [ÿð. ìöòÿêÿááèð
âÿ ôàðñ. ...àíÿ] Òÿøÿõõöñëÿ, òÿêÿááöðëÿ, þçö-
íö äàðòàðàã, ëîâüà-ëîâüà, ìÿüðóðàíÿ, äèêáàø-
ëûãëà. Ãóëàìõàí ìöòÿêÿááèðàíÿ ñàëàì âåðèá
éóõàðû áàøäà ÿéëÿøèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
ÌÖÒßÊßÁÁÈÐËÈÊ
èñ. Ìöòÿêÿááèð îëìà,
þçöíö äàðòìà; ëîâüàëûã, ìÿüðóðëóã, äèêáàøëûã.
ÌÖÒßÊÊß
èñ. [ÿð.] Óçóíñîâ, äÿéèðìè áà-
ëûø. Ìöòÿêêÿéÿ äèðñÿêëÿíìÿê. – Ãîíàã ÷àäðà-
ñûíû áàøûíäàí à÷ìàéûá, îòóðäó ìöòÿêêÿíèí
ãàáàüûíäà ñàëûíàí äþøÿéèí öñòäÿ. Å.Ñóëòàíîâ.
Ñÿôÿð úÿëä ÿëèíè ìöòÿêêÿíèí àëòûíà óçàäûá õÿí-
úÿðèíè ýþòöðäö. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
ÌÖÒßÃÀÁÈË
ñèô. âÿ çÿðô [ÿð.] 1. Ãàðøû,
ãàðøû-ãàðøûéà îëàí, áèðè î áèðèíèí ãàðøûñûíäà
îëàí. Ìöòÿãàáèë òÿðÿô. Ìöòÿãàáèë äóðìàã.
2. Ãàðøûëûãëû. Ìöòÿãàáèë éàðäûì. – Ìöòÿ-
ãàáèë ìÿùÿááÿòëÿ äîëó èêè ãÿëá áèð-áèðèíè äà-
íûøûãñûç àíëàéûðäû. Ò.Ø.Ñèìóðã. Ìöòÿãàáèë êþ-
ìÿêëèê ùÿð çàìàí ìöìêöíäöð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
ÌÖÒßËËÀ
ñèô. [ÿð.] êþùí. Ãûçûë ñóéóíà
÷ÿêèëìèø, çÿðëè.
ÌÖÒßËËÈÌ
ñèô. [ÿð.] êþùí. á à õ ìöòÿÿë-
ëèì
1
.
ÌÖÒßÌÀÄÈ
ñèô. [ÿð.] Ñöðÿêëè, àðà âåðìÿ-
éÿí, äàâàìëû, äàèìè ñóðÿòäÿ áàø âåðèá ýåäÿí.
Î ýöíäÿí åòèáàðÿí Ãóðáàíëû ìöòÿìàäè çèéà-
ðÿòëÿðÿ äàâàì åòäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ìöòÿìàäè
ôèêèð, øèääÿòëè öðÿê äþéöíòöñö [ßçèçáÿéîâó]
éàòìàüà ãîéìóðäó. Ì.Ùöñåéí. // çÿðô Äàèì,
àðàñûêÿñèëìÿäÿí, ìöòÿìàäèéÿí. Àõøàì Äèë-
áÿð õþðÿê éåìèð, ìöòÿìàäè àüëàéûðäû. Ú.Úàá-
áàðëû.
ÌÖÒßÌÀÄÈÉßÍ
çÿðô [ÿð.] Àðàìñûç, àðà
âåðìÿäÿí, ôàñèëÿñèç, äàèì. Ñîéóã êöëÿê øèä-
äÿòëÿ ÿñèð, ïÿíúÿðÿ øöøÿëÿðèíè ìöòÿìàäèéÿí
úèíýèëäÿäèðäè. Ì.Ùöñåéí.
ÌÖÒßÍÀÑÈÁ
ñèô. [ÿð.] 1. Áèð-áèðèíÿ óéüóí
ýÿëÿí, ìöâàôèã îëàí, ìöíòÿçÿì, áèð íèñáÿòäÿ
îëàí. // Öç âÿ áÿäÿí öçâëÿðè áèð-áèðèíÿ òàì
óéüóí îëàí; òÿíàñöáëö. [Õàíûì] óçóí ìöòÿ-
íàñèá áîéëó, ñàüëàì áÿäÿíëè, èðè ãàðà ýþçëö
áèð ãàäûí èäè. Ù.Íÿçÿðëè. Áÿñòÿáîé, ìöòÿíà-
ñèá áÿäÿíëè áó øóõ ýÿëèí ãûçäàí ñå÷èëìèðäè.
Á.Áàéðàìîâ.
2. ðèéàç. Êÿìèééÿòëÿðèíäÿí áèðèíèí àðòûá-
ÿñêèëìÿñèíäÿí àñûëû îëàðàã åéíè äÿðÿúÿäÿ
àðòûá-ÿñêèëÿí. Äöç ìöòÿíàñèá êÿìèééÿòëÿð.
ÌÖÒßÍÀÑÈÁËÈÊ
èñ. Ùèññÿëÿðè àðàñûíäà òàì
óéüóíëóã; òÿíàñöáëöê. Àáèäÿíèí ìöòÿíàñèá-
ëèéè. Áÿäÿíèí ìöòÿíàñèáëèéè.
ÌÖÒßÍÚßÌ
èñ. àøï. Òèêÿ ÿòäÿí, ãàéñû,
êèøìèø âÿ àëáóõàðàäàí áèøèðèëÿí õóðóø. Áèø-
äèêúÿ ãàçàí-ãàçàí ìöòÿíúÿì; Éàä åò ìÿíè,
éàüëû-éàüëû éàä åò! Ì.ß.Ñàáèð.
ÌÖÒßÐÚÈÌ
ñèô. [ÿð.] Òÿðúöìÿ÷è, òÿðúöìÿ
åäÿí. ..Áó ìöÿññèñÿ äÿ äàèìè áèð ìöòÿðúèì
ñàõëàäûüû ö÷öí [Çåéíàëûí] îðàäàí äà ÿëè ÷ûõ-
ìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. [Ôèðÿíý:] Àüà ìÿíèì éà-
íûìúà ýÿëÿí ìöòÿðúèì âàñèòÿñèëÿ àðâàäûìà
äåäè.. ß.Ùàãâåðäèéåâ.
ÌÖÒßÐÚÈÌËÈÊ
èñ. Òÿðúöìÿ÷èëèê.
ÌÖÒßÐßÄÄÈÄ
ñèô. [ÿð.] Ìöÿééÿí ãÿðàðà
ýÿëÿ áèëìÿéÿí, ãÿðàðñûç, ÷àø-áàø ãàëìûø, òÿ-
ðÿääöä åäÿí. Ìöòÿðÿääèä àäàì. – Àíà ìöòÿ-
ðÿääèä ùàëäà áèð õåéëè ñÿññèç äàéàíûá, êþê-
ñöíö þòöðÿ-þòöðÿ îüëóíà áàõäû. Ì.Ùöñåéí.
[Àéäûí] ìöòÿðÿääèä ùàëäà îâ÷óéà, ñîíðà äè-
âàðäàêû øÿêèëëÿðÿ áàõäû. Ù.Ñåéèäáÿéëè.
Ìö-
òÿðÿääèä ãàëìàã – ÷àø ãàëìàã, ãÿòè ãÿðàðà
ýÿëÿ áèëìÿìÿê, òÿðÿääöä è÷èíäÿ îëìàã. Èíäè
Òåëëè ìöòÿðÿääèä ãàëìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. [Áÿù-
ðàì] äà ùÿìèøÿ áèð èø ýþðÿíäÿ ìöòÿðÿääèä
ãàëàðäû. ß.Âÿëèéåâ.
ÌÖÒßÐßÄÄÈÄËÈÊ
èñ. Òÿðÿääöä åòìÿ,
ãÿòè ãÿðàðà ýÿëÿ áèëìÿìÿ, ÷àø ãàëìà; ãÿòèé-
éÿòñèçëèê. Áÿçè ìöùÿððèðëÿðèí õûðäà áóðæóà ìö-
òÿðÿääèäëèéè, .. ìÿùäóäëóüó æóðíàëûí ñÿùèôÿ-
ëÿðèíäÿ ÿêñ îëóíìàéà áèëìÿçäè. Ì.Èáðàùèìîâ.
ÌÖÒßÐßÃÃÈ
ñèô. [ÿð.] 1. Ñèéàñè, èúòèìàè
âÿ èãòèñàäè úÿùÿòäÿí ãàáàãúûë, èúòèìàè èíêè-
øàôà êþìÿê åäÿí; ãàáàãúûë. Ìöòÿðÿããè áÿøÿ-
ðèééÿò. – [Ùÿêèì] áó èøëÿðÿ ãàðûøìàñà äà ÷îõ
ôèêðèà÷ûã âÿ ìöòÿðÿããè áèð øÿõñäèð. Ì.Èáðà-
ùèìîâ.
2. Ýåòäèêúÿ àðòàí, ìöòÿíàñèá ñóðÿòäÿ ÷î-
õàëàí. Ìöòÿðÿããè ÿìÿê ùàããû.
438
ÌÖÒßÊßÁÁÈÐ
ÌÖÒßÐßÃÃÈ
ÌÖÒßÐßÃÃÈËÈÊ
èñ. Ìöòÿðÿããè îëìà, èí-
êèøàôà êþìÿê åòìÿ; ãàáàãúûëëûã.
ÌÖÒßØßÊÊÈË
ñèô. [ÿð.] 1. Òÿøêèë îëóí-
ìóø, úèääè íèçàì âÿ èíòèçàìà òàáå. Ìöòÿ-
øÿêêèë ìöáàðèçÿ. Ìöòÿøÿêêèë ôÿùëÿ ùÿðÿêàòû.
– ..Ùÿðÿêàòà ñÿòùè áèð íÿçÿð ñàëàíäà .. ìöòÿ-
øÿêêèë âÿ ìöíòÿçÿì ÿëëÿð òÿðÿôèíäÿí äöçÿëäèéè
ìÿëóì îëóðäó. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
2. Ìöÿééÿí áèð ìÿãñÿä ö÷öí áèðëÿøìèø,
ùÿð ùàíñû áèð òÿøêèëàòà, úÿìèééÿòÿ âÿ ñ.-éÿ
äàõèë îëìóø. Ïðîëåòàðèàòûí ìöòÿøÿêêèë äÿñòÿñè.
ÌÖÒßØßÊÊÈËËßØÄÈÐÌß
“Ìöòÿøÿêêèë-
ëÿøäèðìÿê”äÿí ô.èñ.
ÌÖÒßØßÊÊÈËËßØÄÈÐÌßÊ
ô. Ìöòÿøÿê-
êèë øÿêëÿ ñàëìàã, ìöÿééÿí ãàéäà âÿ ãàíóíà
òàáå åòäèðìÿê, íèçàìà ñàëìàã.
ÌÖÒßØßÊÊÈËËßØÌß
“Ìöòÿøÿêêèëëÿø-
ìÿê”äÿí ô.èñ.
ÌÖÒßØßÊÊÈËËßØÌßÊ
ô. Ìöòÿøÿêêèë
øÿêëÿ äöøìÿê, ìöÿééÿí ãàéäà âÿ ãàíóíà
òàáå îëìàã, ìöòÿøÿêêèë îëìàã.
ÌÖÒßØßÊÊÈËËÈÊ
èñ. Ìöòÿøÿêêèë øåéèí
ùàë âÿ êåéôèééÿòè. Ìöáàðèçÿíèí ìöòÿøÿêêèëëèéè.
ÌÖÒßÂßÚÚÅÙ
ñèô. [ÿð.]: ìöòÿâÿúúåù îë-
ìàã – 1) ãóëëóã åòìÿê, ãàéüûñûíû ÷ÿêìÿê,
áàõìàã, ýþçö öñòöíäÿ îëìàã, ìóüàéàò îë-
ìàã. Óøàãëàðà ìöòÿâÿúúåù îëìàã. – [Ìÿì-
ìÿäùÿñÿí ÿìè] ýåúÿ âÿ ýöíäöç áó ùåéâàíà
ìöòÿâÿúúåù îëóð êè, îíó éîëäà ãîéìàñûí.
Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Øåéõ Øàáàíûí áó ùà-
ëÿòèíäÿí ùå÷ êÿñ îíà ìöòÿâÿúúåù îëìóðäó.
ß.Ùàãâåðäèéåâ; 2) öçöíö òóòìàã, ìöðàúèÿò
åòìÿê; // ôèêèð âåðìÿê, äèããÿò éåòèðìÿê. Îüëàí
ýÿëìèøÿì, àé äÿðäèí ìÿíÿ ýÿëñèí, ÿðçèìÿ ìö-
òÿâÿúúåù îë.. Å.Ñóëòàíîâ. Øàù áÿøàøÿò èëÿ
ìîëëàáàøûéà ìöòÿâÿúúåù îëóá ñóàë åòäè.
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Äîêòîð áóíäàí ñîíðà Ìö-
íÿââÿð õàíûìà ìöòÿâÿúúåù îëóá äåéèðäè..
Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
ÌÖÒÈ
ñèô. [ÿð.] Èòàÿò åäÿí, ùÿð øåéÿ áîéóí
ÿéÿí, òàáå îëàí, èòàÿòëè. – Ýþðìÿ! – Áàø öñòÿ,
éóìàðàì ýþçëÿðèì. – Äèíìÿ! – Ìöòèÿì, êÿ-
ñÿðÿì ñþçëÿðèì. Ì.ß.Ñàáèð. Øÿðèô êè ùÿð çà-
ìàí [Ìîëëà Õÿëèëèí] ìöòè âÿ èòàÿòêàð áèð ìö-
ðèäè èäè, áöòöí áàéûð èøëÿðèíè îíà ýþðäöðÿðäè.
Ñ.Ùöñåéí.
ÌÖÒÈÚßÑÈÍß
çÿðô Ùÿð ÿìðÿ, áóéðóüà
ùàçûð âÿçèééÿòäÿ, òàáå ùàëäà. Ìöòèúÿñèíÿ ãó-
ëàã àñìàã. Ìöòèúÿñèíÿ ÿìðè éåðèíÿ éåòèðìÿê.
ÌÖÒÈËßØÄÈÐÌß
“Ìöòèëÿøäèðìÿê”äÿí
ô.èñ.
ÌÖÒÈËßØÄÈÐÌßÊ
ô. Èòàÿòÿ, áîéóí ÿé-
ìÿéÿ, òàáå îëìàüà, ùÿð ÿìðè éåðèíÿ éåòèð-
ìÿéÿ ìÿúáóð åòìÿê.
ÌÖÒÈËÈÊ
èñ. Ìöòè àäàìûí âÿçèééÿòè, èòàÿò,
ùÿð øåéÿ áîéóí ÿéìÿ. Ìóõòàð áèð óøàã ìö-
òèëèéè èëÿ ýþçëÿðèíè äþéäö, ïàïèðîñóíó ñöìöðÿ-
ñöìöðÿ ÷àäûðäàí ÷ûõäû. Á.Áàéðàìîâ.
ÌÖÒËßÃ
çÿðô [ÿð.] 1. Ëàáöä, øöáùÿñèç,
ÿëáÿòòÿ, éÿãèí, ùÿð ùàëäà. Ùÿãèãÿò àõòàðûëàí
éåðäÿ äÿ ìöòëÿã èõòèëàô îëóð. Ú.Ìÿììÿäãóëó-
çàäÿ. [Èñìÿò:] Ýåòìèø, àðòûã ÿñÿð éîõ ãÿùðÿ-
ìàíäàí; Ìöòëÿã ìÿíè åéëÿéèðìèø èìòÿùàí.
Ù.Úàâèä. // Ùÿð íåúÿ îëóð îëñóí, ùÿð áèð ùàëäà,
ãåéäñèç-øÿðòñèç. Êèòàáû ìöòëÿã ìÿíÿ ÷àòäûð.
Ñàáàù ìöòëÿã ñèçÿ ýÿëÿúÿéÿì. Áó ýöí ìöòëÿã
ýÿëìÿëèäèð. – [Çèíéÿò:] Þç-þçöìÿ ñþç âåðìè-
øÿì êè, ïàéûçäà èøèìèç àç îëàíäà ìöòëÿã áèð
äÿ ýåäÿì. Ñ.Ðÿùìàí.
2. ßñëà, ùå÷, ãÿòèééÿí, ãÿòè ñóðÿòäÿ. Ìÿùâ
îëóá îíäà ìÿðäëèê ÿñÿðè; Ìöòëÿã îëìàç øöúà-
ÿòÿ úèýÿðè. Ôöçóëè. Ìÿí úàùàí ìöëêöíäÿ ìöò-
ëÿã äîüðó ùàëÿò ýþðìÿäèì. Ì.Ï.Âàãèô.
3. Èäåàëèñò ôÿëñÿôÿäÿ: áöòöí âàðëûüûí äàèìè,
äÿéèøìÿç èëê ÿñàñû (ðóù, èäåéà, Àëëàù).
4. Ìöãàéèñÿ õàðèúèíäÿ, ùå÷ áèð ùàäèñÿ, øÿ-
ðàèò âÿ ñ.-äÿí àñûëû îëìàéàðàã ýþòöðöëÿí.
ßùàëèíèí ìöòëÿã àðòûìû.
◊ Ìöòëÿã ìîíàðõèéà – á à õ ìöòëÿãèééÿò.
Ìöòëÿã ñûôûð – ìöìêöí îëàí ÿí àë÷àã òåì-
ïåðàòóð (ìÿíôè 273,16°Ú). Ìöòëÿã ÷åìïèîí –
ìöÿééÿí èäìàí íþâöíöí ùÿð ùàíñû áèð äÿðÿ-
úÿñèíäÿ éàðûø çàìàíû ÿí ÷îõ õàë ãàçàíìûø
èäìàí÷û. Ìöòëÿã ÷îõëóã – áþéöê ÿêñÿðèééÿò.
ÌÖÒËßÃÀ
çÿðô [ÿð.] 1. Ìöòëÿã, ÿëáÿòòÿ,
ùÿð íåúÿ îëóðñà, ùþêìÿí, ñþçñöç, äàíûøûãñûç,
øöáùÿñèç. Áåëÿ áèð ãÿíàÿò âàð èäè êè, àðòèñò
ìöòëÿãà ñóôëéîð àëòûíäà ýåòìÿëèäèð. Ñ.Ðÿùìàí.
[Ìèðçÿ Ùÿñÿí:] Áóíäàí ìöòëÿãà èñòèôàäÿ åò-
ìÿê âÿ õàëãû áèð äàùà ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðìÿê ëà-
çûìäûð. Ï.Ìàêóëó.
2. Ãÿòèééÿí, ÿñëà. Áóíëàð ìÿíÿ ÿñÿð åé-
ëÿðìè? Ìöòëÿãà éîõ! Éîõ! Ú.Úàááàðëû.
ÌÖÒËßÃÈÉÉßÒ
èñ. [ÿð.] Àëè äþâëÿò ùàêè-
ìèééÿòèíèí áèð íÿôÿðèí – ïàäøàùûí ÿëèíäÿ îë-
äóüó èäàðÿ öñóëó, ãåéðè-ìÿùäóä ìîíàðõèéà,
ìöòëÿã ùàêèìèééÿò. Èíãèëàáè ùÿðÿêàò ýåíèø-
439
ÌÖÒßÐßÃÃÈËÈÊ
ÌÖÒËßÃÈÉÉßÒ
ëÿíÿðÿê ìöòëÿãèééÿòè äàùà àðòûã ñàðñûòäûãúà
ìÿòáóàò âÿ ñþç àçàäëûüû ö÷öí íèñáÿòÿí ýåíèø
øÿðàèò éàðàíûð. Ì.Èáðàùèìîâ.
ÌÖÒËßÃÈÉÉßÒ×È
èñ. Ìöòëÿãèééÿò òÿðÿô-
äàðû; ìöòëÿãèééÿòÿ ÿñàñëàíàí.
ÌÖÒÐÖÁ
èñ. [ÿð. ìöòðèá] 1. Êå÷ìèøäÿ
ìóñèãèíèí ìöøàéèÿòè èëÿ òîéëàðäà ðÿãñ åäÿí
îüëàí (áÿçÿí ãûç). ..Ãîðõóðäóì êè, þçëÿðèíÿ
áèð ãÿïèê äÿ ñàõëàìàéàëàð êè, ìöòðöá-çàä îé-
íàäàíäà øàáàø âåðÿëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
Äÿô÷àëàí, çóðíà÷û, áàëàáàí÷û, ìöòðöá äÿ ìàí-
ãàëûí áàøûíäà îòóðàðäû. Ù.Ñàðàáñêè.
2. äàí. Ùÿðÿêÿò âÿ äàíûøûüûíäà éöíýöë,
ãåéðè-úèääè àäàì ùàããûíäà; îéóíáàç. Ìöò-
ðöáöí áèðèäèð. – [Ìîëëà Ýöëÿíäàì Ùöðçàäà:]
Àé ãûç, åé ìöòðöá, ìÿí ñûíäûðìàëû ãîç äåéè-
ëÿì ñûíäûðàñàí.. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
ÌÖÒÐÖÁËÖÊ
èñ. Þçöíö ìöòðöáÿ îõøàòìà,
îéóí ÷ûõàðòìà; éöíýöëëöê, îéóíáàçëûã.
ÌÖÒÒßÔÈÃ
èñ. [ÿð.] 1. Áèðëèêäÿ ùÿðÿêÿò
åòìÿê âÿ éà áàøãà áèð ìÿãñÿä ö÷öí èòòèôàã
áàüëàìûø òÿðÿôëÿðäÿí ùÿð áèðè. Ìöòòÿôèãèíÿ
êþìÿê åòìÿê. Ìöòòÿôèãëÿðèí áèðýÿ ùÿðÿêÿòè.
– Ìöòòÿôèãëÿðèí òÿééàðÿëÿðè ÷îõ âàõò .. êè÷èê
ìåéäàí÷àíûí öñòöíäÿí ó÷óá ýåäèðäè. Ñ.Âÿ-
ëèéåâ.
Ìöòòÿôèã îëìàã – áèðýÿ ùÿðÿêÿò åò-
ìÿê ö÷öí ñàçèø áàüëàìàã, èòòèôàãà äàõèë îëìàã.
2. Ùÿìôèêèð, ùÿìðÿé, ÿëáèð, éåêäèë. [Éàøëû
êèøè:] Ôÿãÿò ìöõòÿëèô ìÿçùÿá âÿ òÿðèãÿòëÿðÿ
ìÿíñóá îëàí ìöñÿëìàíëàð ùàìûñû áó áàðÿäÿ
ìöòòÿôèã äåéèëëÿð. Ñ.Ùöñåéí.
Ìöòòÿôèã îë-
ìàã – ùÿìðÿé îëìàã, ùÿìôèêèð îëìàã, áèð-
ëÿøìÿê. ..Ùÿð áèð éàíäà êè, úàìààò èñòÿñÿ èòòè-
ôàã åäÿ, ÿëáÿòòÿ êè, ìöòòÿôèã îëàíëàð ö÷öí áó
áèð ìÿñëÿùÿòëè èø îëàúàã. Ú.Ìÿììÿäãóëó-
çàäÿ; // àðàëàðûíäà èòòèôàã áàüëàìàã.
ÌÖÒÒßÔÈÃßÍ
çÿðô [ÿð.] Áèð ñÿñëÿ, áèð-
ëèêäÿ, éåêäèëëèêëÿ, ùÿìðÿéëèêëÿ. Áóðàíûí êà-
ìèë òÿáèáëÿðè ìöòòÿôèãÿí ñÿíÿ âàúèá ýþðöðëÿð,
ôöðñÿòè ôþâòÿ âåðìÿéèá ýåäÿñÿí Èðÿâàíà.
Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
ÌÖÒÒßÔÈÃËÈÊ
èñ. Ìöòòÿôèã îëìà; èòòèôàã,
ùÿìðÿéëèê, áèðëèê, áàüëûëûã.
ÌÖÒÒßÙÈÄ
ñèô. [ÿð.] Áèðëÿøìèø, áèðýÿ.
ÌÖÒÒßÙÈÌ
èñ. [ÿð.] Èòòèùàì îëóíàí; ýö-
íàùêàð, ìöãÿññèð, ìÿùêÿìÿäÿ èòòèùàì åäèëÿí
àäàì. Ìöòòÿùèìè äèíäèðìÿê. Ìöòòÿùèìèí ìö-
äàôèÿ÷èñè. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. [Ñÿäð:] Ìöòòÿùèì
Áàõøûíûí ãèéàì÷ûëàð òÿøêèëàòëàðûíà ìÿíñóá îë-
ìàüû ùàããûíäà ñèçèí ÿëèíèçäÿ áàøãà áèð ñöáóò
âàðìû? Ú.Úàááàðëû.
Ìöòòÿùèì åòìÿê –
èòòèùàì åòìÿê, òÿãñèðëÿíäèðìÿê, ýöíàùëàí-
äûðìàã. [Ñÿáà:] Áó ñèððè áèð êèìñÿéÿ à÷ìà,
÷öíêè ìÿíè ñàðàéûí ñèðëÿðèíè ñàòìàãäà ìöò-
òÿùèì åäÿ áèëÿðëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
ÌÖÒÒßÙÈÌËÈÊ
èñ. Ìöòòÿùèì îëìà; ýö-
íàùêàðëûã, òÿãñèðëèëèê. Ìöòòÿùèìëèéè öñòöíäÿí
ýþòöðöëäö.
ÌÖÒÒßÑÈË
[ÿð.] 1. ñèô. Àðàñûêÿñèëìÿéÿí,
áèðè-áèðèíèí äàëûíúà äàâàì åäÿí; áèòèøèê, áàü-
ëàíìûø.
2. çÿðô Àðàñû êÿñèëìÿäÿí, àðà âåðìÿäÿí
äàâàì åäÿí. Áÿçè âàõò éàüûø áàøëàéàíäà áèð
ùÿôòÿ ìöòòÿñèë éàüûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Íÿðèìàí
áàáàñûíûí ìöòòÿñèë éàüäûðäûüû âÿ áèð-áèðèíäÿí
âàúèá ñóàëëàðûí áèëìèðäè ùàíñûíà úàâàá âåð-
ñèí. Ìèð Úÿëàë.
3. çÿðô Ùÿìèøÿ, ùÿð âàõò, äàèì, àðà-áÿðÿñèç.
Åé Ôöçóëè, ìöòòÿñèë äþâðàí ìöõàëèôäèð ìàíà.
Ôöçóëè. [Òàéáóéíóç þêöç] .. ìöòòÿñèë þâãàòûíû
çÿùìÿò âÿ ìÿøÿããÿòäÿ êå÷èðèá, áèð êÿñäÿí ÷ÿê-
äèéè çÿùìÿòèí ÿâÿçèíÿ ðàçûëûã âÿ õîø ñèôÿò ýþð-
ìöð. Ô.Êþ÷ÿðëè.
ÌÖÂÀÔÈÃ
ñèô. [ÿð.] Óéüóí, óéàð, ùÿì-
àùÿíý. Ñÿíñÿí ìÿíÿ ùÿìäÿìè-ìöâàôèã.
Ôöçóëè. [Îäóí÷ó âÿ èêè îüëó] ìóñèãèíèí öñó-
ëóíà (òàêòûíà) ìöâàôèã îäóí éàðûðëàð âÿ áàëòà
åíäèêúÿ, “ùåé!” åäèðëÿð. Ö.Ùàúûáÿéîâ.
Ìö-
âàôèã îëìàã – óéüóí îëìàã, ìöíàñèá îëìàã,
äöç ýÿëìÿê. Îëóð òÿäáèðèìÿ áèð ýöí ìöâàôèã
ðóçèýàð, ÿëáÿò. Ñ.ß.Øèðâàíè.
2. Ìöíàñèá, óéüóí, éàðàð, éàðàøàí, ÿëâåðèøëè.
Ñòóäåíò þçöíÿ ìöâàôèã áèð þìöð ñöðìÿêäÿ
èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ýöëÿëèîüëó èñÿ ôèêðèíè
äåìÿê ö÷öí ìöâàôèã áèð äÿãèãÿ ýþçëÿäè.
Ì.Ùöñåéí.
3. Ðàçû, ùÿìðÿé, ùÿìôèêèð. [Õÿçèíÿäàð:]
×îõ éàõøû äàíûøûðñàí! Áó õöñóñäà áèëêöëëèéÿ
ìÿí ñÿíèíëÿ ìöâàôèãÿì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.
ÌÖÂÀÔÈÃßÒ
èñ. [ÿð.] 1. Óéüóí ýÿëìÿ,
äöç ýÿëìÿ, óéüóíëóã, ìöíàñèá îëìà, ìöíà-
ñèáëèê.
2. Óçëàøìà, ðàçûëàøìà, ùÿìðÿéëèê. Àðà-
ëàðûíäà ìöâàôèãÿò éîõäóð.
ÌÖÂÀÇÈ
ñèô. [ÿð.] Áèð èñòèãàìÿòäÿ, êÿñèø-
ìÿäÿí éàí-éàíà óçàíàí. Ìöâàçè éîë. Ìöâàçè
440
ÌÖÒËßÃÈÉÉßÒ×È
ÌÖÂÀÇÈ
õÿòëÿð. – ..Óçàíàí øîñå éîëó èëÿ ìöâàçè (ç.)
øöòöéöá ýÿëÿí Àëàýþç ÷àéû ýöðçÿ êèìè ïàðûë-
äàéûðäû. Ì.Ùöñåéí.
ÌÖÂÀÇÈËÈÊ
èñ. Ìöâàçè îëìà; ïàðàëåëèçì.
ÌÖÂÀÇÈÍß(Ò)
èñ. [ÿð.] 1. ôèç. Áÿðàáÿð âÿ
ÿêñ èñòèãàìÿòäÿ îëäóãëàðûíà ýþðÿ áèð-áèðèíè
ìÿùâ åäÿí ãöââÿëÿðèí òÿñèðè íÿòèúÿñèíäÿ úèñ-
ìèí ùÿðÿêÿòñèçëèê, ñöêóíÿò ùàëû.
2. Îëäóüó âÿçèééÿòè ñàõëàìà, âÿçèééÿòäÿ
ñàáèòëèê; äàéàíûãëûã, äóðóø. Ìöâàçèíÿòèíè ñàõ-
ëàéà áèëìÿìÿê. – [Ãöäðÿò:] Ìÿí þç ìöâàçè-
íÿòèìè èòèðèðÿì, Ýöëñàáàù! Ú.Úàááàðëû. Çåé-
íàë ñÿðõîøëóüóíäàí ìöâàçèíÿñèíè ñàõëàéà
áèëìÿäèéè ö÷öí Ìåùðèáàíà ýöúö éåòìèðäè.
Ñ.Ùöñåéí. [Øÿôè] þçöíö äöçÿëòìÿê èñòÿäèêäÿ
ìöâàçèíÿòèíè èòèðèá íÿðäèâàíäàí éóìáàëàíäû.
ß.ßáöëùÿñÿí.
3. ìÿú. Ñöêóíÿò, ñàêèòëèê, àðàì. Îíà ÿáÿäè
ýþðöíÿí ðóùè ìöâàçèíÿò è÷ÿðèñèíäÿ ñîíñóç áèð
çþâã äóéóðäó. Ì.Èáðàùèìîâ. Àðâàäûíûí áåëÿ
àúûíàúàãëû ùàëà äöøìÿñè îíäà äàõèëè ìöâà-
çèíÿò éàðàòäû. Ù.Ñåéèäáÿéëè.
4. Áÿðàáÿðëèê, òàðàçëûã, óéüóíëóã. Ãöââÿ-
ëÿðèí ìöâàçèíÿòè.
ÌÖÂÀÇÈÍßÒËßØÄÈÐÌß
“Ìöâàçèíÿò-
ëÿøäèðìÿê”äÿí ô.èñ.
ÌÖÂÀÇÈÍßÒËßØÄÈÐÌßÊ
ô. Âÿçíëÿðèíè
óéüóíëàøäûðìàã, òàðàçëàøäûðìàã, áÿðàáÿðëÿø-
äèðìÿê.
ÌÖÂÀÇÈÍßÒËßØÌß
“Ìöâàçèíÿòëÿø-
ìÿê”äÿí ô.èñ.
ÌÖÂÀÇÈÍßÒËßØÌßÊ
ô. Âÿçíëÿðè óéüóí-
ëàøìàã, òàðàçëàøìàã, áÿðàáÿðëÿøìÿê.
ÌÖÂÀÇÈÍßÒËÈ
ñèô. õöñ. 1. Ìöâàçèíÿòè
îëàí; âÿçíúÿ óéüóí, òàðàç, áÿðàáÿð.
2. Ñàáèò âÿçèééÿòäÿ, äóðóìäà îëàí. // Ñàêèò.
ÌÖÂÀÇÈÍßÒËÈËÈÊ
èñ. 1. Ìöâàçèíÿòè îëàí
øåéèí ùàëû, óéüóíëóã, òàðàçëûã, áÿðàáÿðëèê.
2. Ñàáèò âÿçèééÿòäÿ, äóðóìäà îëìà.
ÌÖÂÀÇÈÍßÒÑÈÇ
ñèô. Ìöâàçèíÿòè îëìàéàí,
ìöâàçèíÿòè èòìèø.
ÌÖÂÀÇÈÍßÒÑÈÇËÈÊ
èñ. Ìöâàçèíÿòè îë-
ìàéàí øåéèí ùàëû; óéüóíñóçëóã.
ÌÖÂßÔÔßÃ
èñ. [ÿð.]: ìöâÿôôÿã îëìàã –
íàèë îëìàã, ÿëäÿ åòìÿê, èñòÿéèíÿ éåòèøìÿê,
ìÿãñÿäèíÿ ÷àòìàã. Çåéíàë þòÿéÿ-áÿðèéÿ ìö-
ðàúèÿò åäèá ñàáèã õèäìÿòèíè ýåðè èñòÿéèðäèñÿ äÿ,
ìöâÿôôÿã îëìàéûðäû. Ñ.Ùöñåéí.
ÌÖÂßÔÔßÃÈÉÉßÒ
[ÿð.] 1. èñ. Áèð øåéè
ÿëäÿ åòìÿ, èñòÿéèíÿ, ìÿãñÿäèíÿ íàèë îëìà,
èøäÿ ÿëäÿ åäèëÿí éàõøû íÿòèúÿ; óüóð, íàèëèééÿò.
Ìöâÿôôÿãèééÿò ãàçàíìàã. Ìöâÿôôÿãèééÿò ÿëäÿ
åòìÿê. – Óñòà Çåéíàë Ìèðçÿ Ñÿôÿðèí îüëóíà
õåéèð-äóà âåðèá, éàõøû éîë èëÿ ìöâÿôôÿãèééÿò
äèëÿéèá áèð ãûçûë ñààò äà ïåøêÿø âåðäè. ß.Ùàã-
âåðäèéåâ. Èëê ìöâÿôôÿãèééÿò ìÿíäÿ èíàì âÿ
ðóù éöêñÿêëèéè äîüóðäó. À.Øàèã.
2. Ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – þùäÿ-
ñèíäÿí ýÿëÿðÿê, ãàðøûéà ãîéóëàí ìÿãñÿäÿ
íàèë îëàðàã, ãÿëÿáÿ èëÿ, éàõøû íÿòèúÿ èëÿ. Èøëÿðè
ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ áàøà ÷àòäûðìàã. – [Òåéìóð]
éåääèíúè ñèíôè áèòèðèá, ñÿíÿò ìÿêòÿáèíÿ ýèðìèø,
îðàíû äà ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ ãóðòàðìûøäû. Ì.Ùö-
ñåéí. Èúëàñûí ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ êå÷ìÿñèíÿ, êÿíä-
ëèëÿð àðàñûíäà úàíëàíìàéà áàõìàéàðàã,
Ìàëèê íàðàùàò èäè. Ì.Èáðàùèìîâ.
ÌÖÂßÔÔßÃÈÉÉßÒËÈ
ñèô. Ìöâÿôôÿãèééÿò
ãàçàíàí, ìöñáÿò íÿòèúÿ âåðÿí, àðçó âÿ ìÿã-
ñÿäÿ ìöâàôèã îëàí; éàõøû. Ìöâÿôôÿãèééÿòëè
ÿñÿð. Ìöâÿôôÿãèééÿòëè òàìàøà.
ÌÖÂßÔÔßÃÈÉÉßÒËÈËÈÊ
èñ. Ìöâÿôôÿ-
ãèééÿòëè îëìà, ìöñáÿò íÿòèúÿ âåðìÿ; éàõøûëûã.
ÌÖÂßÔÔßÃÈÉÉßÒÑÈÇ
ñèô. Ìöâÿôôÿãèé-
éÿò ãàçàíìàéàí, ìöñáÿò íÿòèúÿ âåðìÿéÿí,
àðçó åäèëÿí êèìè îëìàéàí, ïèñ, óüóðñóç ãóð-
òàðàí. Ìöâÿôôÿãèééÿòñèç ÿìÿëèééàò.
ÌÖÂßÔÔßÃÈÉÉßÒÑÈÇËÈÊ
èñ. Ìöâÿôôÿ-
ãèééÿò îëìàäûüû ùàë; óüóðñóçëóã, áàø òóòìàìà.
Ìöâÿôôÿãèééÿòñèçëèéÿ óüðàìàã. Èø ìöâÿôôÿãèé-
éÿòñèçëèêëÿ áèòäè. – Àíúàã áó ìöääÿòäÿ éàëíûç
ñó ãóøëàðû îâóíà ýåòäèéèìäÿí òóðàú-ãûðãîâóë
îâóíäà áó èëê ìöâÿôôÿãèééÿòñèçëèê òÿáèè èäè.
Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.
ÌÖÂßÊÊÈË
èñ. [ÿð.] Ìöÿééÿí áèð èøè ýþð-
ìÿê ö÷öí âÿêàëÿòè, ñÿëàùèééÿòè îëàí àäàì.
Òÿäàðöê ìöâÿêêèëè. Ñûüîðòà ìöâÿêêèëè. – Ïèø-
õèäìÿòáàøûéà áóéóðäó êè: – Ãàðîâóë ìöâÿê-
êèëëÿðèíÿ òàïøûð, ãÿðàðè-ñàáèã öçðÿ ùÿð éåðäÿ
ãàðîâóë ãîéñóíëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. ..Áàø
ÿìÿëèééàò ìöâÿêêèëè êàïèòàí Òÿðëàíîâäàí õà-
ùèø åäèðäè êè, úèääè ÿìÿëèééàòëàðà îíó äà þçö
èëÿ àïàðñûí. Ù.Ñåéèäáÿéëè.
ÌÖÂßÊÊÈËËÈÊ
èñ. 1. Ìöâÿêêèë âÿçèôÿñè,
ìöâÿêêèë èøè.
2. Ìöâÿêêèëèí èøëÿäèéè èäàðÿ, ìöâÿêêèë èäà-
ðÿñè. Ýÿëäèéåâ .. òàõûë òÿäàðöêö ìöâÿêèëëèéèíäÿ
441
ÌÖÂÀÇÈËÈÊ
ÌÖÂßÊÊÈËËÈÊ
÷àëûøàíäà áèð áàëàúà äîëàøàí êèìè îëìóøäó.
Ìèð Úÿëàë.
ÌÖÂßÃÃßÒÈ
ñèô. [ÿð.] Ùÿìèøÿëèê äåéèë,
ìöÿééÿí áèð ìöääÿòäÿ îëàí, äàâàì åäÿí
(äàèìè ÿêñè). Ìöâÿããÿòè èø. // Çÿðô ìÿíàñûíäà.
Áèð éåðäÿ ìöâÿããÿòè éàøàìàã. – Ìóðàä óçóí
ìöùàêèìÿëÿðäÿí ñîíðà þçöíÿ ÷ûõàúàã éîë òàï-
ìûøäû êè, ìöâÿããÿòè îëàðàã åâäÿí óçàãëàøñûí.
Ñ.Ùöñåéí. Ìöàëèúÿ êîìèñéîíóíäàí ãàéûäàí
êèìè Çàùèä áöðî ÷àüûðûá êàòèáëèéè ìöâÿããÿòè
Ýÿëäèéåâÿ ùÿâàëÿ åòìèøäè. Ìèð Úÿëàë. // Êå-
÷èúè, þòöúö, àç âàõò ñöðöá êå÷ÿí, ñöðÿêñèç.
Ìöâÿããÿòè ùàë.
ÌÖÂßÃÃßÒÈËÈÊ
èñ. Ùÿìèøÿëèê äåéèë, àç
áèð çàìàí, ìöääÿò ö÷öí îëìà; êå÷èúèëèê, þòö-
úöëöê, ñöðÿêñèçëèê.
ÌÖÂßÐÐÈÕ
èñ. [ÿð.] êþùí. Òàðèõ÷è. ..Áó-
ðàäà ãåéä îëóíàí ñþçëÿð ýÿëÿúÿêäÿ ìöâÿððèõ-
ëÿð ö÷öí áÿëêÿ äÿ õåéëè ëöçóìëó áèð ìàòåðèàë
îëà áèëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
ÌÖÉßÑÑßÐ
ñèô. [ÿð.] Àñàíëûãëà ùàñèë îëàí,
àñàí áàøà ýÿëÿí, èìêàí äàõèëèíäÿ îëàí; ìöì-
êöí, àñàí, ãîëàé. Øàù èäèì ìÿí úàùàíäà èç-
çÿòëÿ; Ùÿð ìóðàä èñòÿñÿì ìöéÿññÿð èäè.
Ñ.ß.Øèðâàíè. Îüëàí ãûçû âÿ ãûç îüëàíû ýþðìÿê
àíúàã ãîùóìëàðäà ìöéÿññÿðäèð. Ð.ßôÿíäè-
éåâ.
Ìöéÿññÿð îëìàã – ìöìêöí îëìàã,
èìêàí äàõèëèíäÿ îëìàã, áàøà ýÿëìÿê, ÿëäÿ
åäèëÿ áèëìÿê: íÿñèá îëìàã. [Àüàáÿéèì] Âà-
ãèôè ýþðìöøäö, ëàêèí îíóí ìÿúëèñèíäÿ îëìàã,
îíóíëà äàíûøìàã ùÿëÿ îíà ìöéÿññÿð îëìà-
ìûøäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ùàúû Êàìéàá:] Ùÿð
àäàìà ìöéÿññÿð îëàí ðöòáÿ äåéèë. ß.Ùàã-
âåðäèéåâ.
ÌÖÇÀÊÈÐß
èñ. [ÿð.] Ùÿð ùàíñû áèð ìÿñÿëÿ
ÿòðàôûíäà ìöÿééÿí ìöëàùèçÿ âÿ íÿòèúÿéÿ ýÿ-
ëÿðÿê ãÿðàð ÷ûõàðìàã ö÷öí áèð éåðäÿ îòóðóá
äàíûøûã àïàðìà, ôèêèð ìöáàäèëÿñè åòìÿ. Äèñ-
ñåðòàñèéàíûí ìöçàêèðÿñè. – [Øÿðèô:] Îúàããóëó
äàéû, îíëàðû ìöçàêèðÿäÿ äàíûøàðûã. Ú.Úàá-
áàðëû. Áèð ÷îõ äàíûøûã âÿ ìöçàêèðÿëÿðäÿí ñîíðà
ðàçûëûã ÿìÿëÿ ýÿëäè. Ñ.Ùöñåéí.
Ìöçàêèðÿ
åòìÿê – ùÿð ùàíñû áèð ìÿñÿëÿíè âÿ éà èøè ùÿëë
åòìÿê âÿ ìöÿééÿí ãÿðàðà ýÿëìÿê ö÷öí ôèêèð
ìöáàäèëÿñè åòìÿê. Ãÿðàðûí ëàéèùÿñèíè ìöçà-
êèðÿ åòìÿê. – Áó ìàääÿëÿðè áðèãàäàëàðäàí
òóòìóø ìÿäÿíëÿðÿ ãÿäÿð ùÿð éåðäÿ ìöçàêèðÿ
åäèáëÿð. Ì.Ùöñåéí. Ìöçàêèðÿ îëóíìàã –
ùàããûíäà èúëàñäà, ìöøàâèðÿäÿ âÿ ñ.-äÿ äàíû-
øûëìàã, ôèêèð ìöáàäèëÿñè éåðèäèëìÿê. Ìÿùñóë
ùàçûðëûüû, òàõûë áè÷èíè ìöçàêèðÿ îëóíäó. ß.Âÿ-
ëèéåâ. Ìöçàêèðÿéÿ ãîéìàã – ìöçàêèðÿ åò-
ìÿê ö÷öí ìÿñÿëÿíè èúëàñà ãîéìàã. [Ùÿñÿí-
ãóëó áÿé:] Ùÿçÿðàò! Ýÿëèí áó ìÿñÿëÿíè ìöçà-
êèðÿéÿ ãîéàã. Ö.Ùàúûáÿéîâ.
ÌÖÇÀÐÅ
èñ. [ÿð.] Ãðàììàòèêàäà: ãåéðè-
ãÿòè ýÿëÿúÿê çàìàíûí êþùíÿ àäû.
ÌÖÇÀÉÈÄß
èñ. [ÿð.] Ùÿððàú, àóêñèîí.
ÌÖÇÀÉÈÃß
èñ. [ÿð.] ßñèðýÿìÿìÿ, ãûé-
ìàìà. [Ñÿëòÿíÿò:] Áèçèì ôèêðèìèç ùÿìèøÿ ñèçèí
éàíûíûçäàäûð. ßëèìèçäÿí ýÿëÿíÿ íÿ ìöçàéèãÿ!
Ìèð Úÿëàë.
Ìöçàéèãÿ åòìÿìÿê (åëÿìÿ-
ìÿê) – ÿñèðýÿìÿìÿê, ãûéìàìàã, îëàí øåéè
âåðìÿêäÿí ÷ÿêèíìÿìÿê. ..Áó áÿäáÿõòëèéèí
ìöãàáèëèíäÿ ÿëèìèçäÿí ýÿëÿí êþìÿêëèéè ìö-
çàéèãÿ åòìÿéÿúÿéèê. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
[Ùàúû Ìåùäè:] Ýÿðÿê ÿëèíäÿí ýÿëÿíè ìöçàéèãÿ
åëÿìÿéÿñÿí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ìÿí ùÿãèãÿòÿí
Òàìàìû ÷îõ èñòÿéèðäèì âÿ ùå÷ áèð øåéè îíäàí
ìöçàéèãÿ åòìÿçäèì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ìöçà-
éèãÿ(ñè) éîõäóð – âåðìÿéÿ ùàçûðàì, ÿñèðýÿ-
ìÿðÿì, äàíìàðàì, åäÿðÿì, åòèðàç åòìÿðÿì.
[Ùàúû:] ..Ùÿðýàù úÿíàáûíûçà úàíûì, ìàëûì ..
ëàçûì îëñà, ìöçàéèãÿñè éîõäóð! ×ÿìÿíçÿ-
ìèíëè. [Ñÿôÿð êèøè:] Áàø öñòÿ, ìÿíèì ÿëèìäÿí
íÿ ýÿëèðñÿ, áàø öñòÿ! Ìöçàéèãÿ éîõäóð! Ìèð
Úÿëàë.
ÌÖÇßÔÔßÐ
ñèô. [ÿð.] òÿíò. Öñòöí ýÿëÿí
(ýÿëìèø), çÿôÿð ãàçàíàí (ãàçàíìûø), ãÿëÿáÿ
÷àëàí (÷àëìûø); ãàëèá, ãàëèáèééÿòëè. Ìöçÿôôÿð
ãîøóí. Ìöçÿôôÿð éöðöø. – Ìöçÿôôÿð îðäóìóç
ùÿð ýöí äÿíèçëÿð, äàüëàð àøäûãúà; Éåðèí ãÿë-
áèíäÿ òóôàíëàð, òÿëàòöìëÿð ãîïóá ÷àüëàð.
Ñ.Âóðüóí. Íàïîëåîíóí îðäóñó ìöçÿôôÿð õàëã
çÿðáÿëÿðè àëòûíäà òàð-ìàð åäèëäè. Ì.Ùöñåéí.
Ìöçÿôôÿð ýÿëìÿê (îëìàã) – öñòöí ýÿë-
ìÿê, ãÿëÿáÿ ÷àëìàã, ãàëèá ýÿëìÿê (÷ûõìàã).
ÌÖÇßÔÔßÐÈÉÉßÒ
èñ. òÿíò. Çÿôÿð, ãÿëÿáÿ,
ãàëèáèééÿò.
ÌÖÇßÔÔßÐÈÉÉßÒËÈ
ñèô. êëàñ. Ãàëèáèé-
éÿòëè, ãàëèá ýÿëÿí, ãÿëÿáÿ èëÿ íÿòèúÿëÿíÿí. Ìö-
çÿôôÿðèééÿòëè îðäóìóç. Ìöçÿôôÿðèééÿòëè éöðöø.
ÌÖÇßÊÊßÐ
èñ. [ÿð.] ßðÿá ãðàììàòèêà-
ñûíäà: êèøè úèíñè.
ÌÖÇßÉÉßÍ
ñèô. [ÿð.] Çèíÿòëÿíìèø, áÿ-
çÿíìèø, áÿçÿê âåðèëìèø; çèíÿòëè, áÿçÿêëè.
442
ÌÖÂßÃÃßÒÈ
ÌÖÇßÉÉßÍ
443
Ðÿíýàðÿíý ýöë, ýèéàù èëÿ ìöçÿééÿí ÷ÿìÿíäÿ
èêè ÷àäûð ãóðóëìóøäóð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Îòà-
üûí èêè öçáÿöç òÿðÿôè äþøÿêëÿðëÿ ìöçÿééÿí èäè.
Ò.Ø.Ñèìóðã.
Ìöçÿééÿí ãûëìàã – á à õ
ìöçÿééÿí åòìÿê. Êþâêÿáëÿð! Åé ñÿìàíû
ìöçÿééÿí ãûëàí íöúóì; Åòìèøäèð î éåðëÿðÿ
ñåéëè-ãÿì ùöúóì? Ì.Ùàäè. “Øÿðãè-ðóñ”óí
ñÿùèôÿëÿðèíè ÿñð âÿ çÿìàíÿìèçèí øöÿðà âÿ ÿäèá-
ëÿðè þç ýþçÿë âÿ àáäàð ÿøàð âÿ êÿëàìëàðû èëÿ
ìöçÿééÿí ãûëûðëàð. Ô.Êþ÷ÿðëè. Ìöçÿééÿí åò-
ìÿê – áÿçÿìÿê, çèíÿòëÿíäèðìÿê, áÿçÿê âóð-
ìàã. Ôèòðÿò éîëóíó ìöçÿééÿí åòäè; Öçöí øÿìè
èëÿ ðþâøÿí åòäè. Ôöçóëè. [Íÿñèð áÿé:] Òÿâÿããå
åäèðÿì, áèðèíúè áàäÿíè è÷ÿê ìÿúëèñèìèçè ìö-
çÿééÿí åäÿí èêè ýþçÿë õàíûìëàðûí ñàüëûüûíà.
Ì.ßëèéåâ.
ÌÖÇÈÊË
èñ. [èíý.] Åñòðàäà òåàòð íþâö.
ÌÖÇËÈÌ
ñèô. [ÿð.] êëàñ. 1. Ãàðàíëûã, çöë-
ìÿòëè. Ìöçëèì áèð ýåúÿ.
2. Ìÿúùóë, øöáùÿëè, ãàðàíëûã. Î ìÿíè þçö
èëÿ áÿðàáÿð, ñàíêè áèëäèéèì âÿ òàíûäûüûì áó
äöíéàäàí äàùà ìöçëèì, äàùà ÷èðêèí áèð äöí-
éàéà ñöðöêëÿéèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ýÿíú ãûç
áó àëàãàðàíëûã îòàãäà ìöçëèì êþëýÿëÿð àðà-
ñûíäà äîüìà àíàñûíû áåëÿ ßìèíÿ èëÿ ãàðûøûã
ñàëûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí.
ÌÖÇÒßÐÈÁ
ñèô. [ÿð.] êëàñ. Ñûõûíòû âÿ èçòè-
ðàá è÷èíäÿ îëàí; ÷îõ òÿøâèøëè, ðàùàòñûç, íàðà-
ùàò, èçòèðàáëû. Ìöçòÿðèá êþíöë (ãÿëá). – Ãîúà
òàðçÿí Úàâàäûí àðâàäû ìöçòÿðèá (ç.) ùàëäà
òåç-òåç ãàïûíû à÷ûá êö÷ÿéÿ áàõûðäû âÿ àù ÷ÿ-
êÿðÿê îòàüà ãàéûäûðäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ìöç-
òÿðèá ìóçäóð âàãîíëàðûí ïÿíúÿðÿëÿðèíÿ áàõà-
áàõà âàüçàëûí àõûð áàøûíàúàí ýåòäè. Ñ.Ì.Ãÿ-
íèçàäÿ. [Ãóðáàíÿëè] ñàêèò âÿ ìöçòÿðèá îüëóíà
áàõûð. Ù.Íÿçÿðëè.
Ìöçòÿðèá åòìÿê – èç-
òèðàáà ñàëìàã, ðàùàòñûç åòìÿê, òÿøâèøÿ ñàëìàã.
Áó ùàë î ãàäûíû äàùà àðòûã ìöçòÿðèá åäÿúÿê-
äèð. Ñ.Ùöñåéí. Ìöçòÿðèá îëìàã – èçòèðàá êå-
÷èðìÿê, ðàùàòñûç îëìàã, íàðàùàò îëìàã, òÿø-
âèøÿ äöøìÿê. Ìöíÿââÿð õàíûì äà òÿùñèëäÿí
ãàëûá, .. éîëäàøëàðû éàäûíà äöøöá, ãàéÿò ìöç-
òÿðèá îëìóøäó. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
ÌÖÇÖÐÐ
ñèô. [ÿð.] Çÿðÿðëè, çèéàí âåðÿí,
çèéàíêàð, çÿðÿð âåðÿí, çÿðÿðè òîõóíàí. Ìöçöðð
àäàì. – [Ìèðçÿ Ìóñòàôà] ùèéëÿýÿð, ìÿðäè-
ìàçàð âÿ Íèêîëàé çàìàíûíäàí áèçÿ èðñ ãàëàí
øåéòàíëàðûí âÿ ìöçöðð öíñöðëÿðèí áèðèñè èäè.
Å.Ñóëòàíîâ. Ùÿëÿ áÿçèëÿðè [Íàøàä ÿôÿíäèíèí]
àë÷àã, ìöçöðð áèð øÿõñèééÿò îëäóüóíó ñþéëÿ-
éèðäèëÿð. Ñ.Ùöñåéí. // Åéíè ìÿíàäà ùÿøÿðàò
âÿ áèòêèëÿð ùàããûíäà.
ÌÖÇÈÊË
ÌÖÇÖÐÐ
Íí
Í
1. Àçÿðáàéúàí ÿëèôáàñûíûí èéèðìèíúè ùÿð-
ôè. á à õ åí.
2. Àäû ÷ÿêèëìÿê èñòÿíèëìÿéÿí éåðÿ, ùÿðáè
ùèññÿéÿ èøàðÿäèð. Í. øÿùÿðèíäÿ éàøàìàã. Í.
ùÿðáè ùèññÿñè. – Ìÿí Í. ãÿçàñûíäà ïðèñòàâ
èäèì. Ãûëûíúûìûí äàëû äà êÿñèðäè, ãàáàüû äà.
ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áàòàëéîíóí ãàðøûñûíäà äó-
ðàí âÿçèôÿ Í. òÿïÿñèíè òóòìàãäàí .. èáàðÿòäè.
ß.Âÿëèéåâ.
íà... [ôàðñ.] Ñþçëÿðèí (ÿñàñÿí èñèìëÿðèí âÿ
ñèôÿòëÿðèí) ÿââÿëèíÿ ýÿòèðèëäèêäÿ èíêàð âÿ éîõ-
ëóã ìÿíàñûíäà ñèôÿò äöçÿëäÿí âÿ -ñûç/-ñèç,
-ñóç/-ñöç ìÿíàñûíû âåðÿí øÿêèë÷èäèð; ìÿñ.:
íàöìèä, íàáÿëÿä, íàëàéèã, íàìÿëóì, íàÿëàú
âÿ ñ.
ÍÀÀÂÀÍÄ
ñèô. âÿ çÿðô [ôàðñ.] Àâàíä îë-
ìàéàí, ãîëàé îëìàéàí, ãîëàéñûç.
Íà-
àâàíä äöøìÿê (îëìàã) – òÿðñ ýÿëìÿê, äöç
ýÿëìÿìÿê, àâàíä îëìàìàã. Èø íààâàíä äö-
øÿíäÿ, ïàëòà äà äèø ÷ûõàðäàð. (Àòà. ñþçö).
ÍÀÁÀËÈÜ
ñèô. [ôàðñ. íà... âÿ ÿð. áàëèü] êþùí.
Ùÿääè-áöëóüà ÷àòìàìûø. [Ùåéäÿð áÿé Òö-
êÿçÿ:] ßðèí óøàã äåéèëäè, íàáàëèü äåéèëäè, áèç
îíó òîâëàéûá àïàðàéäûã! Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.
Òèôëè-íàáàëèü èêÿí ìÿêòÿáÿ åòäèêäÿ äàâàì;
Ñÿí òÿúÿëëà åëÿéèá ãÿëáèìÿ ãûëäûí èëùàì.
À.Ñÿùùÿò. [Êÿáëÿ Ðÿúÿáÿëè:] Áÿëè! Íàáàëèü
óøàã þç òÿêëèôèíè àíëàìàç. ß.Ùàãâåðäèéåâ.
ÍÀÁÀÒ
èñ. [ÿð.] Ìåéâÿ øèðÿñèëÿ ãÿíä ãàðû-
øûüûíäàí ùàçûðëàíàí øÿôôàô êðèñòàëëèê øèðíè íþâö.
Ìÿøÿäè Ùöñåéí ìöøòÿðèéÿ íàáàòû âåðÿíäÿí
ñîíðà Êÿðáÿëàéû Ðçàäàí êàüûçû àëäû.. Ú.Ìÿì-
ìÿäãóëóçàäÿ. // ìÿú. ×îõ øèðèí øåé ùàããûíäà.
Åé éàíàüû ëàëÿ, ëÿáëÿðè ïöñòÿ; Àüçû íàáàò, øÿê-
êÿð çÿáàí, áÿðè áàõ! Ì.Ï.Âàãèô. Ùÿð êÿëìÿí
øÿðáÿòäèð, äîäàüûí íàáàò; Ùàã ñÿíè ýþíäÿðèá
àëÿìÿ ñîâãàò. (Ãîøìà).
ÍÀÁßÚÀ
ñèô. âÿ çÿðô [ôàðñ.] êþùí. Éåðñèç,
ìöíàñèáÿòñèç. Íàáÿúà ñþç. Íàáÿúà ôèêèð. Íà-
áÿúà ùÿðÿêÿò åòìÿê. – Éîõ, ÿáÿñ ôèêèðäèð, õÿ-
òàäûð áó; Íàáÿúà, ùÿì äÿ íàðÿâàäûð áó.
À.Ñÿùùÿò.
ÍÀÁßÊÀÐ
ñèô. âÿ èñ. [ôàðñ.] êþùí. 1. Èøÿ
éàðàìàéàí, áîø.
2. Ìÿðäèìàçàð, éàðàìàç, àë÷àã. Íàáÿêàð
àäàì. – Áó øÿùðè-Ãÿçâèíäÿ áèð íÿôÿð íàáÿêàð
ïåéäà îëóáäóð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Äöøåéäè äàø
î ýöíÿ êèì, ãÿçåò-ìÿçåò ñþçö ÷ûõäû; Ãÿçåò èøèí
òþðÿäÿí íàáÿêàðÿ ëÿíÿò îëàéäû! Ì.ß.Ñàáèð.
ÍÀÁßËßÄ
ñèô. âÿ èñ. [ôàðñ. íà... âÿ ÿð.
áÿëÿä] 1. Áÿëÿä îëìàéàí, òàíûìàéàí, áàøãà
éåðäÿí ýÿëìèø. Íàáÿëÿä êîð îëàð. (Ìÿñÿë).
[Ãÿùðÿìàí:] Ãàðäàø, áóíëàð ùÿð êÿñäèñÿ íà-
áÿëÿä àäàìà îõøàéûðëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëó-
çàäÿ. Âåéñ äÿ, Çåéíàë âÿ î áèðè ö÷ íÿôÿð äÿ
áóðà íàáÿëÿä àäàì äåéèëäèëÿð. ß.ßáöëùÿñÿí.
Íàáÿëÿä îëìàã – áÿëÿä îëìàìàã, áèëìÿ-
ìÿê, òàíûìàìàã. Ùÿúÿð Ãàðàäàü ÿòÿêëÿðèíÿ
íàáÿëÿä îëäóüóíäàí áèð áàø öçöàøàüû åí-
ìèø, .. áóðà èëÿ èðÿëèëÿìèøäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Îíóí
éåðëè îëìàäûüûíû, éåðëè ìÿèøÿò âÿ àäÿòëÿðÿ íà-
áÿëÿä îëäóüóíó çÿíí åòìèøäèì. Ìèð Úÿëàë.
2. Òàíûø îëìàéàí, éàä, þçýÿ. [Êåøèê÷è:]
Âàëëàù, ïàøà ñàü îëñóí, êþâøÿíäÿ ö÷ íàáÿëÿä
àäàì âàð. “Êîðîüëó”. Éåòèøìèø ãûçû îëàí áèð
àèëÿéÿ íàáÿëÿä áèð àðâàäûí ýÿëèá áÿùàíÿ èëÿ
ñîõóëìàñû åâ àäàìûíû øÿêêÿ ñàëàðäû. Ð.ßôÿí-
äèéåâ.
3. Ùÿëÿ þéðÿøìÿìèø, âÿðäèø îëìàìûø, àëûø-
ìàìûø. Èøÿ íàáÿëÿääèð. Ùÿëÿ ìöùèòÿ þéðÿí-
ìÿéèá, íàáÿëÿääèð.
ÍÀÁßËßÄËÈÊ
èñ. Áèð éåðÿ, àäàìà, èøÿ
áÿëÿä îëìàéàí àäàìûí ùàë âÿ âÿçèééÿòè. [Ðö-
áàáÿ] íàáÿëÿäëèéèíäÿí íåúÿ ùÿðÿêÿò åòìÿê
ëàçûì îëäóüóíó êÿñäèðÿ áèëìèðäè. Ìèð Úÿëàë.
Ñàâàëàí ãàäûíëàðûí áó èøÿ íàáÿëÿäëèêëÿðèíè
éàääàí ÷ûõàðìûðäû. ß.Âÿëèéåâ.
ÍÀÁÓÄ
ñèô. [ôàðñ.] êþùí. Îëìàéàí, ìþâ-
úóä îëìàéàí. Ãöââÿòèí âàðñà, éàøàðñàí ìÿñóä;
Éîõñà, øÿêñèç, îëàúàãñàí íàáóä. À.Ñÿùùÿò.
ÍÀÚÀÃ
èñ. 1. Åíëèàüûçëû, ãûñàñàïëû áàëòà.
Íåúÿ îëäóñà .. óñòàíûí ÿëèíäÿí éåêÿ íàúàã
ñöðöøöá äÿíèçÿ äöøäö. Ì.Ùöñåéí.
2. Äÿðâèøëÿðèí ÿëëÿðèíäÿ ýÿçäèðäèêëÿðè áóíà
îõøàð ÿë àüàúû. Ïàäøàùëà âÿçèð, ùÿðÿñè ÿëèíÿ
áèð íàúàã, áèð êÿøêöë àëûá, äöøäöëÿð Èñôàùàí
øÿùÿðèíÿ. (Íàüûë). [Äÿðâèøëÿðèí] ÷èéèíëÿðèíäÿ
òóòäóüó âÿ ÿëëÿðèíäÿ îéíàòäûüû íàúàã âÿ òÿ-
áÿðçèíëÿð áèð ìåøÿ ìÿíçÿðÿñè òÿøêèë åäèðäè.
Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
ÍÀÚÈÍÑ
ñèô. [ôàðñ. íà... âÿ ÿð. úèíñ] 1. Úèíñè
òÿìèç îëìàéàí, úèíñè ïîçóã; úèíññèç. Íàúèíñ
ãàðïûçûí òîõóìó ÷îõ îëàð. (Àòà. ñþçö).
444
Í
ÍÀÚÈÍÑ
2. Àë÷àã, íàíÿúèá, ðÿçèë. [Ãÿòèáÿ:] Íàúèíñ
ãûç þç ñåâýèëèñèíè þëäöðìÿê èñòÿìÿäèéè ö÷öí
îüëó þëìöø àíà êèìè ùþíêöðòìÿ âóðóá àüëà-
ìàãäàäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // ×îõ ïèñ. [Ñàë-
ìàí:] ..Ãûçäûðìà ÷îõ íàúèíñ øåéäèð. Ù.Ñåéèä-
áÿéëè.
ÍÀÚÈÍÑËÈÊ
èñ. Àë÷àãëûã, íàíÿúèáëèê, ðÿçèë-
ëèê. [Íÿúÿôàëû Ãàðàêèøèéÿ:] Åëÿ íàúèíñëèéèí,
áàõ, áóðäà äà öçÿ ÷ûõäû. Á.Áàéðàìîâ.
ÍÀ×ÀÃ
ñèô. [ôàðñ.] á à õ íàñàç 1-úè ìÿ-
íàäà. Íå÷ÿ èëäèð íà÷àüàì. – Ãàðûíãóëó éå-
ìÿêäÿ ãî÷àã îëàð, êþìÿêäÿ íà÷àã. (Ìÿñÿë).
[Òàðâåðäè:] ..Ìÿí èêè àéäûð àçàðëûéàì, ö÷ èëäèð
íà÷àüàì! Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Áèð ýöí ñàü îëóð-
ñàí, éåääè ýöí íà÷àã; Þâðÿòëÿð áàüðûíû öçÿð,
àüëàðñàí. Ì.Â.Âèäàäè.
ÍÀ×ÀÃËÀÌÀ
“Íà÷àãëàìàã”äàí ô.èñ.
ÍÀ×ÀÃËÀÌÀÃ
ô. Õÿñòÿëÿíìÿê, àçàðëà-
ìàã. Ýåúÿ Øåéõèí éàíûíäàí ìöðÿõõÿñ îëàí-
äàí ñîíðà, åøøÿê ñÿùðàäà íà÷àãëàéûá âÿôàò
åëÿäè. Å.Ñóëòàíîâ.
ÍÀ×ÀÃËÛÃ
á à õ íàñàçëûã 1-úè ìÿíàäà.
ÍÀ×
Dostları ilə paylaş: |