• Основные стратегические варианты

 
4.3-rasm. Bozorning mutlaq salohiyati 
 
Talab determinantlari.
Yuqorida ko‘rsatib o‘tilganidek, bozor talabi – bu 
talab determinantlari deb ataladigan bir necha o‘zgaruvchilarning funksiyalaridir. 
Talabning evolyusiyasini ikki xil omillar guruhi: nazorat qilinmaydigan yoki tashqi 
omillar hamda firmaning nazorat qilinadigan yoki ichki omillari vujudga keltiradi. 
Nazorat qilinadigan omillar
- operasion marketing vositalari bo‘lib, firma 
ulardan talabga ta’sir ko‘rsatishda foydalaniladi. Ularni to‘rtta mezonga birlashtirish 
mumkin bo‘lib, bu mezonlarni Mak Karti ingliz tilidagi 
Product
 
(tovar), 
Place 
(o‘rin, joy, bu erda sotish, o‘tkazish ma’nosida), 
Price
(narx) va 
Promotion
(siljitish, 
ya’ni sotuvni rag‘batlantirish) so‘zlarining bosh harflari bo‘yicha “to‘rtta P (R)” deb 
atagan. Aynan mana shu mezonlar marketing bosimi vositalari, ya’ni firma 
mahsulotiga bo‘lgan talabning determinantlaridir. 
Shuni ham qayd qilib o‘tish lozimki, faol marketing ko‘rsatkichlarini 
aniqlashning mazkur usuli asosan firmaga mo‘ljallangan bo‘lib, ma’lum darajada 
xaridorga ham qaratilgan. Xaridor nuqtai nazaridan qaraganda esa, “to‘rtta R”
“to‘rtta C” larni anglatadi
1
: 
-tovar, yoki xaridor muammosini 
«hal qilish»,
ya’ni vujudga keltiriladigan 
1
Т.А. Гайдаенко. Маркетинговое управление.- М.: Эксмо,2008.-178 с. 

---

81 
ne’matlar to‘plami, muhtojlik va ehtiyojlar (Sustomer needs and wants). 
-narx, ya’ni 
xaridor
o‘zi tanlagan tovarning ne’matlaridan foydalanish uchun 
sarflagan 
xarajatlari 
majmuasi (Cost to customer); 
-o‘rin, joy yoki tovarlarni xaridorlar uchun eng