­ O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat texnika universiteti

MUNDARIJA

So‘z boshi 3
Metrologiya bo‘yicha asosiy ma’lumotlar 6
1. “Metrologiya va standartlashtirish” fanining maqsad va vazifalari 6
2. “Metrologiya, standartlashtirish va 9
sertifikatlashtirish” fanining rivojlanish tarixi 9
3. “Metrologiya to‘g‘risida” Respublika qonuni 13
2-ma’ruza. Metrologik xizmat va metrologik ta’minot 15
2.1. Ishlab chiqarish va uning tarmoqlarida metrologik xizmat va ta’minot 15
2.2. Metrologiya va standartlashtirish bo‘yicha xalqaro 16
tashkilotlar 16
2.3. Metrologiya bo‘yicha asosiy atamalar 21
3-ma’ruza. Kattaliklar va birliklar tizimi. 25
3.1. Kattaliklar 25
3.2. Kattalikning o‘lchamligi 27
3.3. Kattaliklarning birliklari 29
Xalqaro birliklar tizimi 31
1. Birliklarni va o‘lchamlarni belgilash va yozish qoidalari 31
4-ma’ruza. O‘lchash usullari va vositalari. 43
4.1. O‘lchashlarning usullari va turlari 43
5-ma’ruza. O‘lchashlarning sifat mezonlari. Metrologiyaning aksiomalari. 56
5.1. O‘lchashlarning sifat mezonlari 56
5.3. O‘lchash xatoliklari, ularning tabaqalanishi 61
6-ma’ruza. Xatoliklarning taqsimlanishi va ularning ehtimoliy baholanishi. 65
6.1. Muntazam xatoliklarni kamaytirish usullari 65
6.2. Tasodifiy xatoliklar va ularning taqsimlanishi 66
6.3. O‘lchash aniqligining ehtimoliy baholanishi 67
7-ma’ruza. O‘lchashlar noaniqligi. 72
7.1. O‘lchash noaniqligi bo‘yicha atamalar va ta’riflar 72
7.2. O‘lchash noaniqligini baholash 79
7.3. O‘lchanayotgan kattalikning tasvirlanishi 80
7.4. Noaniqlikni taqdim etish 84
7.5. Standart namunalar noaniqligi 85
8-ma’ruza. O‘lchash asboblarining metrologik tavsiflari 88
8.1. O‘lchash asboblarining aniqlik klasslari 88
8.2. O‘lchash asboblarining metrologik tavsiflari 89
8.3. O‘lchash asboblarining klassifikatsiyasi 91
9-ma’ruza. Analogli o‘lchash asboblari 92
9.1. Elektromexanik turidagi analogli asboblar to‘g‘risida umumiy ma’lumotlar 93
9.2. Elektromexanik turidagi o‘lchash asboblarining turlari, ularning ishlashi, metrologik tavsiflari 95
9.2.1. Magnitoelektrik o‘lchash asboblari 97
9.2.2. Elektromagnit o‘lchash asboblari 99
9.2.3. Elektrodinamik o‘lchash asboblari 101
9.2.4. Elektrostatik o‘lchash asboblari 103
9.2.5. Induksion o‘lchash asboblari 105
10-ma’ruza. Raqamli o‘lchash asboblari 109
10.1. Raqamli o‘lchash asboblari 109
10.4. O‘lchash o‘zgartkichlari 114
11-ma’ruza. O‘lchash texnikasining hozirgi kundagi holati 115
11.1. O‘lchash texnikasidagi yangi va avtomatlashtirilgan tizimlar 115
11.2. O‘lchash texnikasining hozirgi kundagi holati va rivojlanish istiqbollari 118
12-Ma’ruza. Standartlashtirish 121
12.1. Standartlashtirish haqida 121
12.2. Standartlashtirishning maqsad va vazifalari 125
12.3. Standartlashtirish bo‘yicha asosiy atamalar va tushunchalar 127
12.4. O‘zbekiston Respublikasida “Standartlashtirish xizmati” 129
13-Ma’ruza. Standartlashtirish Davlat tizimi 131
13.1. Standartlashtirish davlat tizimi (SDT) 131
13.2. Standartlarning turlari va toifalari 132
14-Ma’ruza. Standartlarni ishlab chiqish, tasdiqlash va tadbiq etish tartib-qoidalari 137
14.1. Standartlarni ishlab chiqish, tasdiqlash va tadbiq etish 137
tartib-qoidalari 137
14.1.1. Standart loyihasini ishlab chiqish (birinchi tahriri) va uni fikr-mulohazalar olish uchun yuborish 138
14.1.2. Fikr-mulohazalar ustida ishlash, standart loyihasini ishlab chiqish (so‘nggi tahriri), kelishish va uni tasdiqlashga taqdim etish 139
14.2. Standartni tasdiqlash va davlat ro‘yxatidan o‘tkazish 140
15-Ma’ruza. Standartlashtirish bo‘yicha Davlat nazorati 145
15.1. Standartlashtirish va metrologiya buyicha Davlat nazorati 145
16-Ma’ruza. Sertifikatlashtirish 155
16.1. O‘zbekiston Respublikasining “Mahsulot va xizmatlarni sertifikatlashtirish to‘g‘risida” gi qonuni 155
159
16.3. Sertifikatlashtirish sxemalari 168
17-Ma’ruza. Ekspert auditorlar. Sifat to‘garaklari 175
17.1. Ekspert-auditorlar 175
17.2. Xalqaro ISO 9000 seriyasidagi standartlar bo‘yicha ishlarni tashkil etish 177
17.4. Sifat to‘garaklari 182
18-Ma’ruza. Mahsulotlar haqidagi ma’lumotlarni standartlashtirish va kodlash 188
18.1. Mahsulot sifati va sifat boshqaruvi 188
18.2. Mahsulot haqidagi ma’lumotlarni standartlashtirish va kodlash 192

1 Хакимов О.Ш. Метрология. Атамалар ва таърифлар қўлланмасидан олинган.