0tmk kon boshqarmalari to'g'risida umumiy ma’lumot Reja: Kirish

Loyihani bajarish uchun berilgan dastlabki ma’lmotlar
Parametrlari
1	Kon lahim uzunligi jami, L	3400 m
2	Ko‘mir tanasining qalinligi	18 m
3	Qatlam yotish burchagi, α	3-6^0
4	Ko‘mirning zichligi, γ	1.25 t/m^3
5	Ko‘pchish koeffisienti, k	1.4
6	Ko‘mirning qattiqlik koeffisienti,	1.2
7	Atrof tog‘ jinslarining mustaxkamlik koeffisienti	f 5-6
8	Ko‘mir joylashgan hudud reelefi tekslik.
9	Ko‘mir tanasi er yuzidan chuqurligi	130 m
10	Bir kunlik lahim o‘tish rejasi	2.5 m
11	Ko‘mir qazib olish uslubi	Lava
12	Kon xodimlar soni i.x. bilan jami	281
13	Oylik ish kuni o‘rtacha	21-22
14	Sutkadagi ish ritmi	3 smena
15	Kundalik ish soati	7
16	O‘rtacha ish haqi personalcha	2500 so‘m
17	Ko‘mir qazib olish bo‘lim	1ta
18	Tayyorlovchi lahim	1ta
19	SHamollatish usuli	havoni so‘rish usuli

2.1. Shaxta maydonini ochish
Konni yoki shaxta maydonini ochish deganda er yuzi bilan foydali qazilma yotqizig‘ini bog‘lovchi va kon tayorlov lahimlarini o‘tqazishga imkon yaratuvchi konni ochuvchi lahimlar kompleksini (majmuini) o‘tish tushuniladi. Shaxta maydonini ochishda ochish sxemasi (tarxi) va ochish usullari mavjud bo‘lib, ochish tarxi deganda ochuvchi lahimlar (stvollar, shtolnyalar va boshqalar) tarmog‘ining (to‘rining) shaxta maydonida makon bo‘yicha joylashishi tushuniladi.
Gorizontal tekislikka nisbatan shaxta maydoni xududida ochuvchi lahimlar tizimini, ularning vazifalarini hisobga olgan xolda joylashishi - ochish usuli deyiladi.
Shaxta maydonini ochish turli usullarda amalga oshirilishi mumkin. Biror usulni tanlab olish qator geologik, kon-texnik va iqtisodiy omillarga bog‘liq bo‘lib, ulardan eng asosiylari quyidagilar:

• 
  shaxta maydonining shakli va o‘lchamlari;
  
• 
  qatlam qalinligi va og‘ish burchagi;
  
• 
  shaxta maydonidagi qatlamlar soni va ular orasidagi masofa;
  
• 
  qatlamning joylashish chuqurligi va er yuzining relefi;
  
• 
  kondagi geologik buzilishlar;
  
• 
  shaxtaning ishlab chiqarish quvvati va ishlash muddati;
  
• 
  ko‘mirning rusumi va qo‘llaniladigan texnika. Ushbu omillar kompleks ravishda hisobga olinishi lozim.
  

Har qanday sharoitda ham tanlab olingan ochish usuli mehnat unumdorligini yuqori bo‘lishi va foydali qazilmani tannarxi minimal bo‘lishini ta’minlashi kerak. Buning uchun quyidagi talablarga amal qilinishi lozim: dastlabki ajratiladigan kapital mablag‘lar va shaxtani qurish muddati minimal bo‘lishi; shaxtaning ishlab chiqarish quvvati katta bo‘lib, mumkin qadar ko‘mir qazish kavjoylari sonining kam bo‘lishi; bir vaqtda qazib olinadigan qatlamlar sonining kam bo‘lishi; uzluksiz va yuqori unumli transport vositalarini qo‘llash asosida yuk tashish ishlarini konsentratsiyalash (yiriklashtirish); saqlanadigan kon lahimlari uzunligini qazish ishlarini intensivlash hisobiga qisqartirish va boshqalar.
Qatlamlarning muayyan yotish sharoitlari va ularning soniga nisbatan shaxta maydonini ochish usullari quydagilar bo‘yicha tasniflanishi mumkin:

• 
  bosh ochuvchi lahimlar rusumi bilan;
  
• 
  bosh ochuvchi lahimlarning qatlam va uning elementlariga nisbatan joylashganligi bo‘yicha;
  
• 
  shaxta maydonidagi transport gorizontlari soni bo‘yicha;
  
• 
  yordamchi ochuvchi lahimlarning rusumi bo‘yicha.
  

Asosiy (bosh) ochuvchi rusumli lahimlarga vertikal (tik) stvollar, qiya stvollar, shtolnyalar, shurflar va katta diametrli skvajinalar kiradi. SHaxta maydonini ochuvchi bosh lahimlar soni ikkitadan kam bo‘lmasligi sababli shaxta maydonini turli bosh ochuvchi lahimlar kombinatsiyalaridan foydalaniladi, masalan, vertikal stvol va qiya stvol, vertikal stvol va shtolnya va h.q.
Shaxta maydonini vertikal stvollar bilan ochish usuli universal usul bo‘lib, konchilik amaliyotida keng qo‘llaniladi. Bu usul shaxta maydonidagi qatlamlar soni, qalinligi, og‘ish burchagi, yotish chuqurligi, shaxtaning ishlab chiqarish quvvati va boshqa omillar qanday bo‘lishidan, qat’iy nazar barcha kon-geologik sharoitlarda shaxta maydonini ochishda keng qo‘llaniladi.
Foydali qazilma konlarini er osti usulida qazishda amaldagi xavfsizlik qoidalariga asosan har bir shaxtada odamlar yurishiga moslashgan, er yuziga chiqadigan kamida ikkita mustaqil yo‘l bo‘lishi shart. SHaxtadagi muayyan sharoitlarga ko‘ra stvollar soni uchta, to‘rtta va undan ham ko‘p bo‘lishi mumkin. Stvollar sonini aniqlashda quyidagi omillar hisobga olinadi – shaxtaning ishlab chiqarish quvvati, qazib olinadigan ko‘mirning rusumlari, ko‘mir qatlamining gazdorligi, shaxta maydonining o‘lchamlari, qazish chuuqrligi, qazish maydonini ochish va qazishga tayyorlash sxemalari.
Ishlab chiqarish quvvati kichik bo‘lgan shaxtalarda bitta yoki ikkita ko‘tarish qurilmasi bilan jihozlangan birgina stvol bo‘lishi mumkin. Bu stvol, albatta, odamlarni shaxtaga tushirish va yer yuziga chiqarish uchun kletli ko‘tarish uskunasi bilan jihozlangan bo‘lishi bo‘lishi shart. Bunday shaxtalarda ikkinchi chiqish yo‘li vazifasini shamollatish stvoli yoki shurfi o‘taydi.


XULOSA
Men ushbu malakaviy bitiruv ishimni tayyorlashimda ko‘plab kitoblar, internetdan ma’lumotlar qidirib va hozirgi kunda konda qo‘llanilayotgan tizimlar bilan tanishib eng samarali variantni tanlashga harakat qildim.
Men o‘z malakaviy bitiruv ishimda davlatimizning konchilik sanoatidagi eng yirik sanoat korxonasi bo‘lgan “O‘zbekko‘mir” AJ ga qarashli “SHaxta usulida ko‘mir qazib olish boshqarmasi” filialini (9-shaxta) ko‘mir shaxtasida 100 ming t unumdorlik bilan qazib olish yoritdim.
Malakaviy bituruv ishini yozishda amaliyotda to‘plagan “O‘zbekko‘mir” AJga qarashli “Shaxta usulida ko‘mir qazib olish boshqarmasi” filialini (9-shaxta) ko‘mir shaxtasi to‘g‘risida ma’lumotdan va konchilik sohasidagi adabiyotlardan foydalandim.
Malakaviy bitiruv ishimda shaxtaning qisqacha geologiyasiga, kon maydonini ochish, tayyorlash va qazib olish, shamollatish, er osti transporti, konni suvsizlantirish, suv va havo bilan ta’minlash, hayot faoliyati havfsizligi, shaxta iqtisodiyoti va ekologik muammolarga to‘xtalib o‘tdim.
Kondagi ko‘mir qatlamlarining harakteristkalariga va ko‘mir qatlamining texnik sharoitlari va unumdorligidan kelib chiqib uzun ustunli qazib olish tizimi va shiftni to‘liq qo‘latish usuli taklif qiritim, bu tizimni hozirgi kunda “O‘zbekko‘mir” AJga qarashli “Shaxta usulida ko‘mir qazib olish boshqarmasi” filialini 9-shaxtaga qo‘llasak iqtisodiy jihatdan samarali va shaxtada yangi texnologiya mexanizatsiyalashtirish imkoni tug‘iladi hamda shaxta ishchilariga ish sharoiti yanada qulay bo‘ladi.
Hozirgi kunda shaxtadan ko‘mir qazib olishda ishchilar qo‘l mexnatidan foydalanib kelmoqdalar. Agar bir yuqorida taklif etilayotgan qazib olish tizimini joriy etsak, ishchilarning qo‘l mexnatidan foydalanmasdan texnikalar orqali foydali qazilmani qazib olish imkoniyati tug‘iladi. SHu o‘rinda ishchilarnini ish faoliyatidagi xavfsizligi xam ma’lum miqdorda xavfsiz bo‘ladi.