1- mavzu: ”O‘zbekistonning eng yangi tarixi” o‘quv kursining predmeti, maqsadi va vazifalari, nazariy-metodik tamoyillari

"O‘zbekistonning eng yangi tarixi" kursining predmeti, maqsadi, vazifalari va nazariy-uslubiy asoslari

O‘zbekistonning eng yangi tarixi hozirgi bosqichda milliy ongni shakllantirishning ob'ektiv ahamiyati tufayli tobora ko‘proq e'tiborni jalb qilayotgan nisbatan yosh o‘quv kursi hisoblanadi. O‘zbekistonning zamonaviy tarixini o‘qitishning asosiy yo‘nalishi demokratik fuqarolik ta'limi tizimini mustahkamlash bo‘lib, natijada demokratik fuqarolik madaniyati vujudga keladi.

O‘zbekistonning eng yangi tarixini o‘qitish jarayonida yoshlarda ularning mafkuraviy qarashlarini, ongli fuqarolik hulq-atvorlarini rivojlantirish bo‘yicha amaliy ko‘nikmalarni tarbiyalash katta ahamiyatga ega. Zamonaviy dunyoning ma'naviy me'yorlari va umuminsoniy qadriyatlariga rioya qilish - erkin, adolatli, demokratik jamiyat fuqarosi bo‘lish, muloqot, tahliliy fikrlash, boshqalarga nisbatan bag‘rikenglik, o‘z-o‘zini anglash, mustaqil bo‘lishga erishish, tashabbuskorlik va uni qo‘llab-quvvatlash ko‘nikmalarini o‘zlashtirish orqali amalga oshirilishi o‘rganilishi kerak.

Ma'lumki, tarix insoniyat jamiyatini rivojlantirish fani sifatida turli xil jamoalarni tashkil etuvchi, ma'lum munosabatlarda bo‘lgan shaxslar va guruhlarning xatti-harakatlarining umumiyligini o‘rganadi. Shuning uchun tarixning predmeti - bu shaxslarning xatti-harakatlari va jamiyatdagi munosabatlarning umumiyligidir.

Tarixni bilish jarayoni uch tarkibiy qismdan iborat: tarixiy bilish ob'ekti, tadqiqot mavzusi va bilish usuli.

Tarixshunoslik ko‘plab avlodlarning tajribalarini umumlashtirib, yangi tarixiy dalillar bilan boyitib, rivojlanishning bir necha bosqichlarini bosib o‘tdi. Bu faktlarni to‘plash, tizimlashtirish, baholashga asoslangan. Tarixiy bilish sohalari orasida fuqarolik tarixi, siyosiy tarix, davlat va huquq tarixi, davlat boshqaruvi tarixi, iqtisodiyot tarixi, harbiy tarix, din tarixi, ijtimoiy tarix, madaniyat tarixi, musiqa, til, adabiyot va boshqalar ajralib turadi.

Boshqa har qanday fan singari, yaqin tarix ham ma'lum tarixiy voqealarni tushuntirish va o‘rganishga yordam beradigan boshqa fanlar bilan o‘zaro bog‘liqdir. Masalan, psixoanaliz usullaridan foydalanib, tarixchilar tarixiy shaxslarning xatti-

harakatlarini sharhlashga muvaffaq bo‘lishdi. Geografiya va tarix o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik tufayli tadqiqotlarning kartografik usuli paydo bo‘ldi. Tilshunoslikka oid yondoshuvlar sintezi asosida esa, uzoq va yaqin tarix haqida ko‘p narsalarni o‘rganish mumkin bo‘ldi.Tarix va falsafa, sosiologiya, matematika va boshqalar o‘rtasidagi aloqalar ham juda yaqin. Boshqa fanlar bilan bunday aloqalar tarixiy izlanishlarni osonlashtiradi, o‘rganilayotgan ob'ekt to‘g‘risida kengroq ma'lumot olishga imkon beradi.

Yordamchi maxsus tarixiy fanlar ham mavjud. Yordamchi tarix fanlariga an'anaviy ravishda paleografiya, diplomatiya, genealogiya, geraldiya, sfragistika, epigrafiya, tarixiy metrologiya, numizmatika, xronologiya, tarixiy geografiya va boshqalar kiradi. Ular tarixshunoslikning ma'lum turlari, shakllari bilan shug‘ullanadigan maxsus, nisbatan mustaqil sohalardir.

Qo‘shimcha tarixiy fanlar nisbatan torroq masalalarni batafsil o‘rganib chiqish orqali tarixiy jarayonni chuqurroq tushunishga hissa qo‘shadi. Yordamchi tarix fanlariga tarixiy manbalarni o‘rganuvchi manbashunoslik, tarixshunoslik, tarixiy geografiya, tarixiy geneologiya va boshqalar kiradi.

Tarix psixologiya, falsafa, sosiologiya, siyosatshunoslik, yuridik fanlar, adabiyot va boshqalar kabi boshqa fanlar bilan o‘zaro aloqada bo‘lish bilan birga, ulardan farqli ravishda tarix butun jamiyatning rivojlanish jarayonini o‘rganadi, ijtimoiy hayotning barcha hodisalarini, barcha jihatlarini o‘zaro bog‘liqlikda tahlil qiladi.

Ijtimoiy, iqtisodiy va texnik fanlarning har biri esa insoniyat jamiyatining rivojlanishi davomida o‘zga xos tarixiy yo‘lni bosib o‘tgan.

Tarix, shuningdek, bir necha, jumladan ijtimoiy ahamiyatga molik kognitiv, intellektual va mafkuraviy funksiyalarga ham egadir. Kognitiv funksiya - bu mamlakatning tarixiy yo‘lini o‘rganish va ob'ektiv ravishda tarixchilik nuqtai nazaridan davlat tarixini tashkil etuvchi barcha hodisalar va jarayonlarni aks ettirishni o‘z ichiga oladi.

Ikkinchi funksiya, deyarli siyosiy. Uning mohiyati shundan iboratki, tarix fan sifatida tarixiy faktlarni nazariy tushinish asosida jamiyat taraqqiyotining

naqshlarini ochib beradigan, ilmiy asoslangan siyosiy yo‘nalishni rivojlantirishga, xato va bir tomonlama qarorlardan qochishga yordam beradi. O‘tmish, hozirgi va kelajakning birligi odamlarning o‘z tarixiga bo‘lgan qiziqishining ildizidir. Kishilik jamiyati o‘z taraqqiyotida qaerga va qay tarzda borish kerakligini aniqlash uchun u qaerdan kelib chiqqanligi, qaysi millat va davlatga mansubligini hamda qanday tarixiy yo‘lni bosib o‘tganligini bilishi kerak.

Uchinchi funksiya mafkuraviylik. Tarix o‘tmishdagi ko‘zga ko‘ringan voqealar, jamiyat rivoji uchun javobgar bo‘lgan mafkuralar haqidagi aniq hujjatli suratlarni o‘rganadi. Binobarin, dunyo, jamiyat, uning rivojlanish qonuniyatlari haqidagi nuqtai nazar ilmiy bo‘lishi mumkin qachonki, albatta, agar u ob'ektiv voqelikka, tarixiy dalillarga asoslangan bo‘lsa. Boshqacha qilib aytganda, tarix haqiqatni emas, balki zamon va makonda haqiqatan ham sodir bo‘lgan voqea- hodislarni asoslash uchun ana shular negizida dalil qidiradi. Uning faktik tarmog‘i jamiyat ilm-faniga asoslanadi. Natijada ob'ektiv voqelikning to‘la tasavvur etish va ilmiy bilimlarning to‘liqligini ta'minlash mumkin bo‘ladi.

Tarix juda katta tarbiyaviy ta'sirga ega. O‘z xalqining tarixi va dunyo tarixini bilish kishida vatanparvarlik va internasionalizm kabi fuqarolik fazilatlarni shakllantiradi, shaxsning jamiyat rivojidagi rolini ko‘rsatadi, jamiyat oldidagi mas'uliyati va fuqaroning huquq va burchlari kabi toifalarni o‘rganishga imkon beradi, jamiyat va odamlarning yomonliklarini, ularning inson taqdiriga ta'sirini o‘ylashga, jamiyatni rivojlanishda ko‘rishga, ijtimoiy hayot hodisalarini ularning o‘tmishiga nisbatan baholashga va keyingi voqealar yo‘nalishi bilan o‘zaro bog‘lashga o‘rgatadi.