1 A. X. O‘roqov
Avtomobil yo‘llarini qumli sharoitda saqlash texnologiyalari
Yüklə 10,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.7. Avtomobil yo‘llarini qumli sharoitda saqlash texnologiyalari
Ko‘chuvchi qumlar qatnov qismiga chiqib qum uyumlarini hosil qiladi va avtomobillar harakat tezligini keskin kamaytiradi yoki to‘liqligicha yo‘lda harakatni to‘xtatib qo‘yishi mumkin. Yo‘llarni yig’ilgan qumlardan tozalashning qiymati baland bo‘lib ko‘p mehnat va vaqtni talab etadi. Eng maqbuli yo‘llarni qidiruv davrida ko‘chuvchi qumlar mavjud hududlarni aylanib o‘tish imkoniyati tadqiq qilinsa maqsadga muvofiq bo‘ladi. Agarda loyihalash va qurish davrida bu ish amalga oshirilmagan bo‘lsa, u holda ekspluatastiya davrida qayta trassalash amalga oshiriladi. Qayta trassalashda ko‘chivchi qumlar bilan kesishadigan yo‘l bo‘laklari uzunligini minimum darajagacha kamaytirish, barxan qumlarida trassa barxanlar orasida joylashganda yo‘lni doimiy shamol yo‘nalishidan, barxanlar orasidan olib, qum to‘planadigan hududlardan chetlashtiriladi, barxanlarning o‘zgaruvchan harakatida yo‘lni barxanlar o‘rtasidagi pastlikka joylashtiriladi. Ko‘tarilgan va yarim ko‘tarilgan qumlarda o‘simliklarni yo‘q qilishdan iloji boricha ko‘proq saqlanish kerak. Yo‘l ko‘ndalang kesimini to‘g’irlashda unda qum uyumlari kam bo‘ladigan qilib yo‘l poyiga o‘lcham va shakl beriladi. Barxanlar va 72 tepaliklar orasidagi pastliklarda katta balandlikka ega bo‘lmagan (0,6-0,9 m) ko‘tarmalar qurish maqsadga muvofiqdir. Agan ko‘tarma ikki qumtepalik o‘rtasida joylashgan bo‘lsa uning balandligi qo‘shni qumtepalik balandligidan kam bo‘lmasligi kerak (3.6-rasm). 3.6-rasm. Yo‘l poyining ko‘ndalang kesimlari (Vd eni): 1-balandligi 2 m dan kam; 2- 2 m dan baland; 3-2 m dan chuqur bo‘lmagan; 4-2 m dan chuqur bo‘lgan; 5- ko‘tarma ostidagi qismi bilan 2 m dan chuqur; 6-ko‘tarma; 7-o‘yma; 8-o‘yma ko‘tarma ostidagi qismi bilan. Ko‘tarmalar qiyaliklarini ularning balandligi 1 m dan yuqori bo‘lganda shamol ta’sirida emirilishdan saqlashda qiyalikning yuqori qismi (ko‘tarma balandligining 1/3 qismi) qum-shag’alli material yoki gilli grunt qatlami (10-15 sm) mustahkamlanishi kerak. Agar ko‘tarma balandligi 1 m dan kam bo‘lsa himoya qatlami yotqizilmaydi. Ko‘chuvchan qumlarda o‘ymalar qurish kuzatilmaydi, trassaning qum barxanlari va qum tepaliklarga ko‘ndalang holatda o‘tishi bundan mustasno. Bunday holarda ko‘ndalang kesimga 3.6-rasm b ko‘rinishda ko‘rsatilgandek shakl beriladi. Ko‘tariluvchi qumlarda (o‘simliklarni saqlash maqsadida) yo‘l poyini yo‘lgacha 100 m dank am bo‘lmagan rezervdan yoki o‘yma gruntidan bo‘ylama tashish yo‘li bilan kata bo‘lmagan balandlikda 73 qilib (3.6-rasm, v) quriladi. Mexanik himoyalash yordamida barxanlarning quyi qismini qalqonlar va matlar bilan yopib ularning balandligini kamaytirish mumkin, buning natijasida ular yoyilib ketishdan saqlanadi. Yuqori qismi sochiladi va qum shamoldan pana qiyalik yig’iladi. Qalqonlar bilan ham barxanlarni huddi shu tarzda boshqarish mumkin. Qalqon yo‘lning shamolga qaragan tomonidagi barxanga o‘rnatilishi natijasida shamol ta’siri to‘silib, qumning ushbu yo‘nalishdagi harakati ushlab turiladi (3.7- rasm). Yo‘lning qarama-qarshi tomonidagi barxanga qalqon o‘rnatilmaydi va buning natijasida undagi qumlar yo‘ldan uzoqlashadi. Shamol yo‘nalishi o‘zgarganida qalqonlar qarama-qarshi tomondagi shamol yo‘nalishida turgan barxanga o‘rnatiladi. Buning natijasida qumning yo‘lga harakati to‘xtatiladi. Yo‘lning qarama-qarshi tomonidagi qalqonsiz turgan barxan shamol ta’sirida uzoqlashadi (3.7-rasm, b). 3.7-rasm. Barxanlar harakatini boshqarish: 1-yo‘l; 2- qalqonlar. Qumlarning harakatini o‘simliklar bilan mustahkamlash orqali to‘xtatish mumkin. Mustahkamlash amalga oshiriladigan tasma eni 25-40 m dan 125-150 m ni tashkil qiladi va ko‘proq qumning ko‘chuvchanligiga bo‘gliq bo‘ladi: qanchalik ko‘chuvchanlik yuqor bo‘lsa, mustahkamlanadigan tashma ham shuncha keng bo‘ladi. Qumlarni mustahkamlash uchun ildiz tizimi yaxshi rivojlangan daraxtlar, butalar, ko‘p yillik va bir yillik maysalardan foydalaniladi. 74 3.2-jadval. Qumlarni mustahkamlash uchun bog’lovchilarning sarf me’yorlari Material Qumlarni mustahkamlash sharoitlari 1 m2 yuzaga sarfi O‘lchov birligi Miqdori Bitum YNB 200/300 va YNB 130/200 Shamol tezligi kata bo‘lmagan va qulay tuproq-gidrologik sharoitli hududlar g 200–500 Noqulay tuproq-gidrologik sharoiti va og’ir shamol rejimi g 500–750 Mustahkamlash ishlari himoya tasmasidagi deflyatsiyalanish markazlarida olib boriladi g 350–500 Suyuq neft Shamol tezligi kata bo‘lmagan va qulay tuproq-gidrologik sharoitli hududlar l 1–2 Noqulay tuproq-gidrologik sharoiti va og’ir shamol rejimi l 5–6 Mustahkamlash ishlari yo‘l poyi qiyaliklarida va himoya tasmasidagi deflyatsiyalanish markazlarida olib boriladi l 3–4 Poliakrilaminning 0,5–0,7 % li suv bilan aralashmasi Mustahkamlash ishlari yo‘l poyi qiyaliklarida va himoya tasmasida qulay tuproq-gidrologik va qulay shamol rejimi bo‘lganda olib boriladi l 6–8 |