1 A. X. O‘roqov

6.11. Yo‘lning ko‘pchigan bo‘laklarini ta’mirlash yexnologiyalari 
Er qa'rini yo‘q qilish yoki ishlaydigan yo‘llarda hosil bo‘lishining oldini 
olishda yo‘l poyidan suvni to‘kish, tuproqni drenajlash, ishchi qatlamga yuza va er 
osti suvlari oqimini cheklash yoki bostirish choralari ko‘riladi.Xiralashgan joylarda 
drenaj chiziqlari avval drenajlanadi. 
Zahiralar to‘g'ri shaklda bo‘lishi kerak. Buni amalga oshirish uchun, ular 
kamida 20% s sathining yon tomoniga egilib rejalashtirilgan. Agar kyuveta 
zaxirasida uzoq vaqt turgan yuza suvi bo‘lgan qismlar mavjud bo‘lsa (alohida 
bo‘limlarda bo‘ylama qiyalik yo‘q), uni qayta tashkil etish (tiklash) kerak. 
Agar suvning turg'unligi davrida kvetta zaxiralarini tiklash zarur bo‘lsa, uni 
oqsoqollar zaxiralari bilan ajratish chizig'i ichidagi pastki joylarga yoki vaqtincha 
maxsus ochilgan saqlash rezervuarlariga yo‘naltirish kerak. Drayvdagi suv 
bug'langandan keyin qayta ishlov berish kerak. Barcha holatlarda kupit zaxiralari 
yuzasini ko‘p yillik madaniy o‘simliklarni ekish orqali mustahkamlash kerak. 

---

298 
Daryolar suvlaridan drenajlash qiyin bo‘lgan va bug'lanish havzalari zaxiralari 
botqoq bo‘lgan tekis erlarda, daryolar yuqori qismidagi drenaj tuproqlaridan 
foydalangan holda qayta qurilishi kerak, va turg'un suv bilan tuproqning haddan 
tashqari ko‘payishining oldini olish uchun balandliklar ko‘tarilishi kerak. 
Zaxiralardan suv olish qiyin bo‘lgan hollarda, suv qirg'oqlaridan siqib 
chiqariladi. I tipdagi chuqurliklar bilan er usti suvini olish qiyaliklarni yumshatish 
va bermalarni o‘rnatish orqali amalga oshiriladi. Jadvalda sub-ostonaning chetidan 
suv chetiga suv o‘tkazadigan tuproqning cho‘kishi uchun 1,5 m balandlikdagi 
xavfsiz masofalar ko‘rsatilgan. 6.12. 
6.12-jadval.
Birlashgan tuproqdan cho‘kish uchun yo‘l poyining chetidan suv chetigacha 
1,5 m balandlikdagi xavfsiz masofalar. 
Grunt turi 
Plastiklik soni 
Yo‘l poyi chetidan suv 
chetiga xavfsiz masofa, 
m 
Qumsimon supes 
13 
10 9 
Changsimon supes 
5 7 
7 5 
Yengil 
qumsimon 
yoki 
changsimon suglenok 
7,1... 
12 
5 
Og’ir changsimon suglenok 
12,1.. 
.17 
5 
Og’ir qumsimon suglenok 
12,1.. 
.17 
4 
Yengil changsimon glina 
17,1.. 
.27 
4 
Og’ir qumsimon glina 
17,1.. 
.27 
3 
Og’ir glina 
27 dan katta 
2 
Er osti suvlarining yuqori darajasi, yo‘l poyining kuchli namlanishi va 
natijada uning 3-tipli hududida deformatsiyalanishi va vayron bo‘lishi bilan, suv 
havzasining balandligi namlanish sharoitlariga qarab, shu jumladan muzlash 
chuqurligi va namlikning kapillyar ko‘tarilishi chegaralari orasidagi bo‘shliqni 
ta'minlash zarurati asosida ko‘tarilishi kerak. 

---

299 
Rasm 6.55. Zaminli ekran qurilmasi 
Qoplamani tuzatish, elkalarni birlashtiruvchi materiallar (bitum, asfalt va 
boshqalar) bilan mustahkamlash orqali yo‘l poyiga suv oqimini cheklang. 
Gidroizolyatsiya va yo‘l qoplamasini ta'mirlash, yoriqlarni to‘ldirish, sirtni 
tozalash yoki yo‘l poyida yomg'ir va erigan qor shaklida atmosfera yog'inlaridan 
himoya qilishni ta'minlaydigan yangi qoplamani o‘rnatishni o‘z ichiga oladi. Yo‘l 
bo‘yidagi gidroizolyatsiya asfaltbeton qoplamalari mustahkamlash uchun 
ishlatilmaydigan hollarda amalga oshiriladi. Gidroizolyatsiya uchun zarur 
namlikka chidamliligi bo‘lgan turli xil materiallar va plitalar qo‘llaniladi. 
To‘satdan ko‘ndalang drenajlar (50-rasm) uzunlamasına yonbag'irlari ko‘ndalang 
kesimlardan (III turdagi chuqurliklar) oshib ketadigan yo‘l uchastkalarida, 
shuningdek yo‘l tuzilishining drenaj qatlamini filtrlashda qo‘llaniladi. A 
burchakning qiymatlari mos ravishda 60 ... 80 °, yo‘lning qiyalik burchagi bilan / = 
80 ... 40% o. 
Rasm 6.56. Nozik drenaj moslamasi 

---

300 
Rasm 6.57. Xandaqdagi drenaj dizayni: 
a - shag'al va quvur; b - tubsiz; in - axlatsiz; 1 - loy pardasi; 2 - plastik plyonka; 3 - 
qo‘pol qum; 4 - to‘quv bo‘lmagan sintetik mato; 5 - ezilgan tosh; 6 - drenaj 
trubkasi 
Relyef sharoitlari suvni to‘kish mumkin bo‘lgan IV tipdagi chuqurlikdagi 
ko‘tarish uchastkalarida xandaq osti xandaq drenaji o‘rnatiladi (6.51-rasm). Er osti 
suvlarini tushirish ta'siri drenaj turiga qarab belgilanadi (ikki tomonlama yoki bir 
tomonlama, mukammal yoki nomukammal). 
Ushbu turdagi tubsiz jarliklar uchun, shuningdek, drenaj qatlamining past 
filtrlanishi yoki shilimshiqligi bilan, qirg'oqning tuproq namligini pasaytirish 
uchun suvni to‘kish imkoniyati sharoitida, xuddi shunday xandaqqa drenaj 
o‘rnatiladi. 
Rasm 6.58. Yo‘llardagi drenaj: a, b - ikki tomonlama va bir tomonlama 
nomukammal drenaj; c, d - ikki tomonlama va bir tomonlama mukammal drenaj; 
∆N - suv sathini pasaytirish

---

301 
Relyef sharoitidan kelib chiqqan holda, suv kanalizatsiya kanalizatsiyasidan 
drenaj orqali oqimga o‘tkaziladi. Mumkin bo‘lgan drenaj turlarining dizayni sek. 
6.52. Drenaj chuqurligi hisoblash bilan aniqlanadi, ammo kamida 0,5 m. 
Rasm 6.59. Yo‘l poyi drenaj qurilmasi uchun pnevmatik zımbadan 
foydalanish: a - qirg'oq; b - belgi; 1 - drenaj qudug'i; 2 - yo‘l poyining zaiflashgan 
maydoni; 3 - pnevmatik musht; 4 - quduqni drenaj materiallari bilan to‘ldirish 
uchun o‘rnatish; 5 - subkuvayt drenaji 
Yuqori qismli drenaj yordamida drenajlash juda samarali. Ularning 
qurilishining eng samarali usuli - bu pnevmatik zımba yordamida kirish. Bunday 
drenajlarni to‘ldirish uchun qo‘pol qum yoki to‘qilmagan geosintetika ishlatilishi 
mumkin. Drenajlar orasidagi masofa drenaj vaqtiga va tuproq namligiga qarab 
olinadi; odatda 1,5 ... 2.0 m. 
Rasm 6.60. Kimyoviy usul bilan yo‘l chetining yuqori qismidagi 
chuqurliklar va shikastlarni bartaraf etish sxemasi: 1 - qishda yo‘l qoplamining 
holati; 2 - bahorda yo‘l sirtining holati; 3 - yulka; 4 - mustahkamlangan funt; 5 - 
ko‘tariladigan tuproq 
Yo‘l poyini ko‘tarish uchastkalarida quritish bo‘yicha tadbirlar etarli 
darajada samarasiz bo‘lganida, faol zonadagi tuproqlarni kimyoviy mahkamlash 
orqali ularning kuchini oshirish mumkin. Shaklda 54 bunday echimni sxematik 
tarzda ko‘rsatadi. 

---

302 
O‘zgartirish uchun kuniga kamida 2 m filtratsiya koeffitsienti bilan kerakli 
tarkibdagi qumlardan foydalaning. Bunday joylarda drenaj qatlamining 
samaradorligi qalinligi kamida 4 mm va filtratsiya koeffitsienti kuniga 50 m yoki 
undan ko‘p bo‘lgan to‘qima bo‘lmagan materiallarning qatlamlarini qo‘llash 
natijasida ortadi. 
II tipdagi tubsiz jarlikda, gidroizolyatsiya qatlamlari ishlatiladi (6.55-rasm, 
I), sozlanadigan poydevorlar tagida yotqizilgan. Dizayn sizga yulka va 
yo‘laklardan o‘tib ketadigan suvni to‘sib qo‘yishga imkon beradi. 
Er osti suvlarining yuqori darajasida (I va IV tipdagi chuqurliklar) suv 
ta'minoti ta'minlanmagan hududlarda strukturadan foydalaniladi (6.55-rasm, b), bu 
yo‘lni to‘liq rekonstruktsiya qilish zarurati bilan bog'liq. Gidroizolyatsiya 
qatlamlarini yotqizishda, qalinligi 0,2 mm va undan yuqori bo‘lgan, 2% kanalli 
eritma bilan barqarorlashtiriladigan plastik plyonka, bitum bilan ishlov berilgan va 
to‘quv bo‘lmagan geosintetik material ishlatiladi. Armatura qatlamlari (6.56-rasm, 
c) yo‘l poyi tuproqning ko‘tarish maydonlarida ko‘tarilish sig'imini oshirish uchun 
ishlatiladi, agar namlik darajasi 0,9 dan past bo‘lsa, ko‘tarilayotgan tuproq qisman 
o‘zgartirilsa, muzlashdan himoya qatlami yoki yo‘lning strukturaviy qatlamlari 
pasayishi bilan kiyimlar. 
Rasm 6.61. Yuk ko‘tarish uchastkalarini rekonstruktsiya qilish uchun 
konstruktiv echimlar: a - yulka ostidagi gidroizolyatsiya qatlami bilan; b, c - yo‘l 
poyida gidroizolyatsiya va mustahkamlovchi qatlam bilan; 1 - drenaj qatlami; 2 - 
himoya qatlami; 3 - gidroizolyatsiya qatlami; 4 - drenaj torfining himoya qatlami; 
5 - ostidagi qatlam; 6 - mustahkamlovchi qatlam; 7 – yo‘l poyi 

---

303 
Rasm 6.61. Yo‘l poyini har tomonlama himoya qilish (o‘lchovlar metrlarda 
keltirilgan): 1 - drenaj geotekstil qatlami; 2 - mustahkamlovchi qatlam; 3 - issiqlik 
izolyatsion qatlam 
Armatura qatlami erga yotqizilgan. Armatura qatlamini qo‘llash boshqa 
chora-tadbirlar bilan birgalikda, shu jumladan issiqlik izolatsiyasini yotqizish bilan 
amalga oshiriladi (6.61-rasm).