1. Avtomatlashtirish tushunchasi va uning ta`rifi; Avtomatlashtrishning maqsadi

1-Ma`ruza. Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishning vazifalari va uni amalga oshirishda qo’yiladigan talablar


Ma`ruza rejasi:
1. Avtomatlashtirish tushunchasi va uning ta`rifi;
2. Avtomatlashtrishning maqsadi;
3. ARS ning ta`rifi;
4. Avtomatik nazorat, rostlash va boshqarish tushunchalari;
5. Avtomatlashtirish bosqichlari;
6. Rostlash ob`yektini xarakteristikalovchi o`zgaruvchilarning asosiy guruhlari tushunchasi.

Foydalaniladigan adabiyotlar:

1. Yusufbekov N.R. va boshqalar. «Avtomatika va ishlab chiqarish prosesslarining avtomatlashtirilishi». Toshkent-«O’qituvchi», 1982. (5 –15, 171-176 betlar)
2. Yusufbekov N. R. va boshqalar. “Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish”
3. Mansurov A.X. «Avtomatika va ishlab chiqarish prosesslarini avtomatlashtirilishi». Toshkent - «O’qituvchi», 1987. 250 s. (3-10 betlar)
4. Shomurodova D.M., Usmonov A.U. «Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish» Ma’ruzalar matni. Buxoro – 1999 y. (3-15 betlar).


Avtomatlashtirish – texnologik jarayonlarni odam ishtirokisiz boshqaradigan texnik vositalarni joriy etish demakdir. Avtomatlashtirish ishlab chiqarish jarayonidagi odam ishtirok etmagan sanoatning yangi bosqichi bo`lib, bunda texnologik va ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarish funksiyasini avtomatik qurilmalar bajaradi. Avtomatlashtirishni joriy etish ishlab chiqarishning asosiy texnik – iqtisodiy ko`rsatkichlarining yaxshilanishiga, ya`ni ishlab chiqarilayotgan mahsulot miqdori va sifatining oshishi hamda tannarxining kamayishiga olib keladi.
Avtomatika fan va texnikaning avtomatik boshqarish nazariyasi va amaliyoti, avtomatik sistemalarni qurish prinsiplari va texnik jihatlarini o`z ichiga oladi. Avtomatlashtirish – bu texnik jihozlarning qo`llanilishi, matematik usullar va boshqarish sistemalarida, buning natijasida inson qisman yoki butunlay informatsiya olishda o`zgartirish, uzatish va energiyani ishlatishdan ozod bo`ladi.
Avtomatlashtirishning maqsadi – mehnat unumdorligi va ishlab chiqarishning sifatini oshirish rejalarini avtomatlashtirish, optimallashtirish va boshqarish, insonni zararli sharoitlarda ishlashdan ozod qilishdir. U fan va texnikani umumiy rivojlantirish natijasidir. Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishning rivojlanishi asosan 50-60 – yillarda boshlangan. Texnika siyosatini maqsad sari yo`naltirilganligi hisobiga kimyoviy ishlab chiqarishning turli sohalarida avtomatlashtirishning darajasi oshdi. Texnologik jihozlanishning yaxlitligi va undagi o`zlashtirilgan texnologik jarayonlarni boshqarishni texnologik jarayonda amalga oshirilishi, texnologik ob`ektni boshqarishni tashkil qiladi. Axborotlarni avtomatlashtirilgan holda yig’ish va qayta ishlashni ta`minlovchi hamda inson faoliyatining turli sohalardagi optimal boshqarish uchun zarur bo`lgan inson – mashina sistemasiga – avtomatlashtirilgan boshqarish sistemasi (ARS) deyiladi.
«Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish» kursining asosiy maqsadi: avtomatikaning zamonaviy texnik vositalari hamda EHM bilan boshqariladigan mikroprosessorli texnika bazasi asosida ARS larni qurish usullari va prinsiplarini to`la-to`kis o`rganishdan iborat. Kursning amaliy mohiyati mamlakatimiz xalq xo`jaligi taraqqiyotidagi ustuvor vazifalar bilan bog’langan.
Texnik jarayonlarda odamning ishtirok etishiga ko`ra avtomatlashtirishni quyidagilarga ajratish mumkin: avtomatik nazorat, avtomatik rostlash va avtomatik boshqarish.