1. Ayollar kiyimlari andazasini gazlamaga joylashtirish Ayollar kiyimlari uchun fason va gazlama tanlash. Ayollar kiyimlari bichish va tikish

3-rasm. To’g’ri yubkaning konstruktiv chiziqlari va asosiy bo’laklari.

Tikuvchilik sanoatida qabul qilingan snflanishga ko`ra ikki sinifga bo`linadi: - maishiy kiyimlar: -ishlab chqarish kiyimlariga bo`linadi. Maishiy kiyimlar o`z navbatida foydalanish sharoiniga qarab quyidagi guruhlarga bo`linadi: - ust kiyimlar ( 28 - yengil kiyimlar (ko`ylaklar, bluzkalar erkaklar ko`ylagi, yubkalar, fartuklar va hokozo) : - ich kiyimlar (pijamalar, erkaklar va ayollar ich kiyimlari, cho’milish kiyimlari va xokazo) : - bosh kiyimlar (kepka, furajka, peredka, shapka, shlyapa, panama va xokazo): Ishlab chiqarish kiyimlari esa quyidagi guruhlarga bo’lninadi. - maxsus kiyimlar – odamni zararli muhitdan muhofaza qiladi va kishining ish qobiliyatini saqlashda yordam beradi. Ularga kurtka, kombinbzon, shim, plashlar kiradi. - forma kiyimlari – temir yo’lchilar, xarbiylar, aviyatsiya, daryo va dengiz xodimlari va boshqalar uchun tikiladi. Ularga shnel, palto, kitel, shim, kostyum, ko’ylak, ich kiyim va boshqalar kiradi. Jins va yosh alomatlariga ko’ra kiyimlarni quyidagi kichik guruhlarga: - erkaklar, ayollar va bolalar kiyimlariga ajratiladi. Bolalar kiyimi yoshiga ko’ra quyidagilarga bo’linadi - chaqaloq kiyimi: - yasli yoshidagi o’gil va qiz bolalar kiyimi - maktabgacha yoshdagi bolalar kiyimi - maktab yoshidagi bolalar kiyimi - o’smirlar kiyimlari. Kiyimlar yilning qaysi faslida kiyilishiga qarab: yozigi, qishki, bahorgi, kuzgi kiyim turlariga bo’linadi. Bu kiyimlar qayerda kiyilishiga qarab quyidagilarga bo’linadi. - kundalik kiyim - tantanalar kiyimi - sport kiyimlariga ajratiladi Kiyimlar tikiladigan gazlamalarning tolasiga qarab: jun, shoyi, ip gazlama, zig’ir tolali gazlamalardan shuningdek suniy va sintetik 29 gazlamalardan va aralash tolali gazlamalardan tikiladigan kiyimlarga bo’linadi [8]. 2.8 Tanlangan model xususiyatidan kelib chiqib gazlama tanlash va asoslash. Trikotaj buyumlar tayyorlash texnologiyasi usullari bo‘yicha bichilgan, yarim muntazam va muntazam turlarga bo‘linadi. Yarim muntazam buyumlar cheti milksiz polotnolardan bichiladi. Bunday buyumlarning tana qismi ko‘pincha yaxlit bichilgan bo‘lib, faqat yoqa va yeng o‘mizlari o‘yiladi. Muntazam buyumlar detallari aniq belgilangan o‘lcham va shaklga mos qilib yaxlit to‘qiladi. Trikotaj buyumlarining 60 foizini bichilgan buyumlar tashkil etadi, shuning uchun quyida faqat ularga xos konstruktiv xususiyatlar keltirilgan. Trikotaj buyumlarini kontsruksiyalash va modellashtirish jarayonida cho‘ziluvchanlik, kirishuvchanlik, qayishqoqlik va texnologik ishlov berishda ahamiyatli xususiyatlar e’tiborga olinadi. 30 Trikotaj buyumlarning konstruktiv yechimi polotnoning cho‘ziluvchanlik darajasi bilan bog‘liq. Trikotaj matolar cho‘ziluvchanlik va deformatsiyaga moyillik darajasi bo‘yicha hamda dastlabki xomashyo xususiyati hisobga olingan holda quyidagi guruhlarga bo‘linadi: 1-guruhga kam cho‘ziladigan trikotaj matolar kiradi; 2-guruhga o‘rtacha cho‘ziluvchan trikotaj matolar kiradi; 3-guruhga esa ko‘p cho‘ziluvchan trikotaj matolar kiradi. Trikotaj buyumlarni konstruksiyalashda bu ma’lumotlar asos qilib olinadi. Trikotaj matoning cho‘ziluvchanligini hisobga oladigan to‘kislik qo‘shimcha haqning qiymati standartlarda keltirilgan. Kam cho‘ziladigan, shakl saqlovchi trikotaj matolardan kiyim detallarini konstruksiyalashda gazlamalardan tayyorlangan buyumlarga o‘xshash amalga oshiriladi. Ko‘p cho‘ziluvchan trikotaj matolardan buyumni konstruksiyalashda qayishqoqlik tufayli kiyim tanaga yopishib turishi hisobiga olinadi. Trikotaj buyumlarni konstruksiyalash va modellashtirishda polotno turi va rangi kuchli badiiy ifodaga ega bo‘lgan buyumlarni yaratishga keng imkoniyat beradi. Yarim muntazam va muntazam kiyimlar alohida maxsus xususiyatga ega, ularning ostki detallariga ishlov berish talab etilmaydi. Ular mashinalardan ishlangan (tugallangan) holda tushadilar. Muntazam (regular) kiyimlarda yon chetlari ham ishlangan bo‘ladi. Muntazam va yarim muntazam buyumlar bichilgan buyumlarga nisbatan muhim ustunlikka ega: ular tejamkor bo‘lib buyumga texnologik ishlov berish jarayonini ancha qisqartirishga olib keladi. Muntazam to‘qish usuli bilan cho‘ntak, yoqa, klapan, belbog‘ kabi detallar olinadi. Ich kiyimlar metraj matolardan tayyorlanadi. Trikotajni yaratuvchi mutaxassislar quyidagi tushunchalarni bilishlari zarur: Tuzilish — ilmoqli bog‘lanishning aniq tuzilishi va tavsifi. 31 Faktura — mato yuzasining aniq tuzilishi va tavsifi (silliq, hajmli, tukli, yaltiroq, g‘adir-budur va hokazo bo‘lishi mumkin). Rasm — biror-bir narsaning yuzadagi tasviri (rangli, tekis, fakturali va hajmli bo‘lishi mumkin). Qanday qilib trikotajni moda talabiga qarab o‘zgartirish mumkin? Bunga avvalo, to‘qishning yangi usullarini yaratish yoki eski usullarini modifikatsiyalash yo‘li bilan erishish mumkin, qolaversa, uning rasmi va kompozitsiyasini yangi badiiy bezatish elementlari hisobidan o‘zgartirish mumkin [9]. 3. Tanlangan modelni loyihalash qismi. 3.1 Trikotaj buyumlar assortimеnti. Trikotaj buyumlarni konstruktsiyalash va modеllashtirish jarayonida cho`ziluvchanlik, kirishuvchanlik, egiluvchanlik hamda tехnologik ishlov bеrishda ahamiyatli хususiyatlar e`tiborga olinadi. Trikotaj buyumlarining konstruktiv еchimi polotnoning cho`ziluvchanlik darajasi bilan bog’liq. Trikotaj polotnolar cho`ziluvchanlik va dеformatsiyaga moyillik darajasi bo`yicha hamda dastlabki хomashyo хususiyati hisobga olingan holda guruhlarga tasniflanadi. Tasnif bo`yicha trikotaj polotnolar uch guruhga bo`linadi: birinchi guruhga kam cho`ziladigan trikotaj polotnolar kiradi, ikkinchi guruhga – o`rtacha cho`ziluvchanlikka ega polotnolar, uchinchi guruhga esa oson cho`ziladigan polotnolar kiradi. Trikotaj buyumlarini 32 konstruktsiyalashda bu ma`lumotlar asosiy vosita hisoblanadi. Trikotaj polotnoning cho`ziluvchanligini hisobga oladigan to`kislik qo`shimchasining qiymati korхonada amal qilinadigan umumiy tехnik shartlarga oid hujjatlar va standartlarda kеltirilgan. Kam cho`ziladigan, shakl saqlovchi trikotaj polotnoni konstruktsiyalashdagi dеtallarning konstruktiv еchimi to`qima gazlamalardan tayyorlangan buyumlar konstruktiv еchimiga o`хshashdir. Katta cho`ziluvchanlikka ega bo`lgan trikotaj polotno buyumni loyihalashda polotno qayishqoqligi tufayli, ma`lum darajada cho`zilgani uchun buyum tanaga yopishib turadi. 3.2 Tanlangan o’lcham belgilari kataliklari. Bunday turlar bir qator o‘lcham belgilari bilan tavsiflanadi, ularda ko‘krak aylanasi va bo‘y asosiy o‘lchov hisoblanadi.Gavda o‘lchami ko‘krak yarim aylanasi bilan aniqlanadi. O‘lchamlar orasidagi farqsizlik intervali 4 sm. Farqsizlik intervali deganda, iste’molchining kiyim o‘lchamlari orasidagi o‘zgarishni sezmaydigan darajadagi farq tushuniladi. Bundan tashqari har bir o‘lcham uchun 3 ta gavda turi berilgan bo‘lib, bular gavdaning to‘lalik darajasini belgilaydi. Gavda to‘laligi (ozg‘in, o‘rtacha va semiz) bel yarim aylanasi va bo‘ksa aylanasi orasidagi farq orqali xarakterlanadi. Gavdaning har bir razmeriga gavda balandligini hisobga olgan holda bir nechta (5 ta) bo‘ylar belgilangan bo‘lib, ushbu bo‘ylar orasidagi farqsizlik intervali 6 sm. Trikotaj kiyimlarni ommaviy ishlab chiqarishda namunaviy figura o‘lchamlari xuddi boshqa matolardan tayyorlanadigan kiyimlardagidek ko‘krak aylanasi o‘lchami (4 sm farqsizlik) bo‘yicha belgilanadi. Bu iste’molchilarda trikotaj hamda boshqa matolardan kiyim tanlashda bitta nomerdan, o‘lchamdan foydalanish imkoniyatini beradi. 33 Ammo aslida farqsizlik intervali kattaliklari trikotaj kiyimlarda boshqa kiyimlardagidan yuqori bo‘lib, trikotaj mahsulotlarida bitta o‘lchamlar ichida to‘laliklarga bo‘lish qabul qilinmagan. Har bir figura razmeriga 2 ta bo‘y 12 sm farqsizlik intervali bilan belgilangan.