1 azərbaycan-tüRKİYƏ ƏlaqəLƏRİ son 20 İLDƏ: UĞurlar və İmkanlar

92
Azərbaycan-Türkiyə enerji münasibətləri: çağırışlar və perspektivlər
verirmi? “Hub” sadəcə olaraq müxtəlif boru xətlərinin kəsişmə nöqtəsidir, 
yoxsa real və həqiqi ticarət məkanı?      
Avropanın  digər  ölkələri  də  bu  cür  xüsusiyyətə  malikdirlər  və 
regionun enerji alış-satış mərkəzinə çevrilmək niyyətindədirlər. Onları da 
Avropanın tranzit mərkəzi adlandırmaq olarmı? Məsələn, İtaliya Əlcəzair 
və Liviyadan qaz alır və qazın bir hissəsinin şimala - İsveçrə və Avstriyaya 
tranzitini  həyata  keçirir.  Regionun  “ITGI”  (Türkiyə-Yunanıstan-İtaliya 
İnterkonnektoru)  və  “TAP”  (Transadriatik  boru  xətti)  layihələri  İtaliyaya 
və  oradan  da  şimal  istiqamətinə  -  digər  qonşu  ölkələrə  qaz  ötürülməsini 
planlaşdırır. Əgər “hub” dedikdə boru kəmər qovşağı nəzərdə tutulursa, o 
zaman İtaliya, Yunanıstan və Bolqarıstan regionun enerji “hub”ı adlanmaq 
iddiasında çıxış edə bilərlər. 
Türkiyə  boru  kəmərlərinin  qovşağı  olmaq  meyarlarına  cavab  verir. 
Yuxarıda qeyd olunan, mövcud və planlaşdırılan bütün boru kəmərlərinin 
ehtiyac  yarandıqda  əks  istiqamətdə  işləməsi  də  mümkündür.  Bu  fakt 
regional  kontekstdə  olduqca  vacibdir,  cünki  gələcəkdə  istənilən  qaz 
gıtlığının qarşısını ala bilər. 
Enerji ilə bağlı Türkiyənin böyük ambisiyaları var. O, enerjinin ticarət 
mərkəzinə çevilmək istəyir. Bu amil əsasən qaza aiddir. Neftlə bağlı qeyd 
etmək  lazımdır  ki,  Türkiyə  sadəcə  dünyanın  nəhəng  neft  boru  xətlərinin 
kəsişdiyi məkan deyil. Azərbaycan və İraq neftini dünya bazarlarına çıxaran 
Ceyhan  limanı  artıq  qiymət  formalaşdıran  bir  məkana  çevrilib.  Ceyhan 
həmçinin Azərbaycan və İraqla yanaşı, Rusiya, Qazaxıstan və İran neftini 
dünya  bazarlarına  çıxarma  potensialına  malikdir.  Burada Anadolu  ticarət 
mərkəzi yaradaraq, regionun neft bazarında qiymət standartını formalaşdıra 
bilər.  Lakin  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  açıq,  beynəlxaq  bazar  mühitində 
fəaliyyət göstərmək və xammalın alış və satışından gəlirini artırmaq üçün 
Türkiyə  məhsula  dəyər  əlavə  etməli  və  dəyər  zənciri  yaratmalıdır.  Bu, 
sadəcə xam nefti bir qiymətə alıb, onu daha yüksək qiymətə satmağı nəzərdə 
tutmur. Bu, əsasən neft-kimya və ya neft emalı müəssisələri şəklində həyata 
keçirilə bilər. Bu səbəbdən Türkiyə və Azərbaycan uğurlu və aktiv şəkildə 
“PETKİM” neft-kimya zavodunun tikilməsini həyata keçirir. Azərbaycan 
tərəfindən layihəyə 13 milyardadək investisiyanın ayrılması nəzərdə tutulur. 
Oktyabrın 26-da təməli qoyulan neft emalı və neft-kimya zavodu Türkiyəni 
dəyər  zəncirinə  çəvirəcək.  Bundan  əlavə,  Türkiyə  Ceyhanda  maye  qaz 
(LNG) zavodunun tikilməsini planlaşdırır və bu da Ceyhanın əsas ticarət 
“hub”ına çevrilməsini təmin edəcək. 
Qazla  bağlı  “hub”  məkanında  bir  çox  istehsalçı  və  istehlakçı  açıq  və 

---