1 azərbaycan-tüRKİYƏ ƏlaqəLƏRİ son 20 İLDƏ: UĞurlar və İmkanlar

55
Parlamentlərarasi  əlaqələr:  nailiyyətlər  və  perspektivlər
çirilmiş Türk Dövlət Başçılarının III Zirvə Görüşündə söylədiyi aşağıdakı 
fikirlər  diqqəti  cəlb  edir:  “Bizim  respublikalarımız  Sovet  İttifaqına  daxil 
olarkən  həm  iqtisadi  baxımdan,  həm  də  mədəni  dəyərlərlə  mübadilə  ba-
xımından görüşlər keçirilməsi, bir-birinə nümayəndə heyəti göndərilməsi 
baxımından daha sıx bağlı idilər. İndi bu əlaqələr zəifləmişdir. Amma biz 
istəyirik ki, bu əlaqələr geniş olsun. Tarixi keçmişimizi, ümumi köklərimizi, 
bizi bu görüşə toplayan zəmini əsas tutaraq Azərbaycan dövləti istəyir ki, 
Mərkəzi  Asiyanın  bütün  ölkələri  daha  sıx  iqtisadi,  mədəni,  elmi-texniki 
əməkdaşlıq yaratsın və bu inteqrasiyaya daxil olsun”.
     Yeni mexanizmin formalaşdırılmasında Türkiyənin də rolu danılmaz-
dır. Türkiyə Prezidenti Turqut Özalın da qeyd etdiyi kimi, soyuq müharibənin 
başa çatması və SSRİ-nin dağılması Türkiyəyə regionda lider ölkə olmaq 
imkanı  qazandırıb.  “XXI  əsr  türk  əsri  olacaq”,  “Adriatik  dənizindən  Çin 
səddinə uzanan Türk Dünyası” kimi idealların müəyyən formada reallaşma-
sına çalışan Türkiyə regionda təsir imkanlarını genişləndirməyə, türkdilli 
dövlətlərlə eyni dəyərlərə əsaslanan əməkdaşlığını sürətləndirməyə, digər 
tərəfdən də bu dövlətlərin beynəlxalq aləmə inteqrasiyasında “birləşdirici 
həlqə” rolunu oynamağa səy göstərib.
1992-2001-ci  illər  arasında  təşkil  olunmuş  yeddi  zirvə  görüşü  türk-
dilli  ölkələr  arasında  və  ümumən  regionda  mövcud  olan  problemlərin, 
əməkdaşlıq  perspektivlərinin  müzakirəsi  baxımından  əhəmiyyətli  olub. 
Lakin  bu  dövrdən  etibarən  zirvə  görüşlərində  fasilə  yarandığı  müşahidə 
edilirdi. Bu da ölkələrin daha çox ikitərəfli əməkdaşlığı ön plana çıxarma-
sı, Qərbin regiona olan marağının artması və Rusiyanın əvvəlki nüfuzunu 
bərpa etmək istəyi ilə izah edilə bilər.  
Türkdilli  ölkələrin  dövlət  başçılarının  zirvə  toplantılarının  5  illik 
fasilədən sonra bərpa edilməsi təşəbbüsü tarix, din və mədəniyyət birliyinə 
sahib olan dövlətlərin sadəcə siyasi deyil, dövrün reallıqlarına və tələblərinə 
uyğun şəkildə iqtisadi və ticarət əlaqələrinin də genişləndirilməsi istəyindən 
və daha praqmatik əsaslara söykənən əməkdaşlıq perspektivlərinin müəyyən 
edilməsi səylərindən irəli gəlir. Türkdilli ölkələrin daimi fəaliyyət göstərən 
təşkilatının yaradılması niyyəti də bu səylərin təzahürüdür. Xüsusilə qeyd 
etmək lazımdır ki, 2009-cu il oktyabrın 2-3-də Naxçıvanda keçirilmiş Türk-
dilli Ölkələrin Dövlət Başçılarının IX Zirvə Görüşündə türkdilli ölkələrin 
Əməkdaşlıq Şurasının yaradılması haqqında qərar qəbul olunub ki, bu, türk-
dilli ölkələr arasındakı əməkdaşlıq mexanizminin işlək strukturunun forma-
laşdırılması istiqamətində atılmış addımdır.

---