1-bob to’rtburchaklar haqida umumiy ma’lumot to’rtburchak ta’rifi va xossalari

2

KIRISH
1-BOB TO’RTBURCHAKLAR HAQIDA UMUMIY MA’LUMOT

1. 
   To’rtburchak ta’rifi va xossalari
   
2. 
   To’rtburchak turlari
   
3. 
   To’rtburchak perimetri va yuzasini aniqlashga doir formulalar va ularning isboti
   

2-BOB TO’RTBURCHAKLAR MAVZUNI O’QITISHDA FOYDALANILADIDAN METODLAR HAQIDA MA’LIMOT
2.1 “To’rtburchaklar” mavzusini yoritishda hayotiy misollar keltirish metodi
2.2 “To’rtburchaklar” mavzusini o’qitish metodlari yordamida geometrik masalalar yechish
XULOSA
ADABIYOTLAR RO’YHATI
3
KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Matematika hamma aniq fanlarga asos , bu fanni yaxshi bilgan bola aqlli, keng tafakkurli bo’lib o’sadi . Istalgan sohada muvaffaqiyatli ishlab ketadi . Sh . M .Mirziyoyev .Yurtboshimiz Shavkat Miromonovich Mirziyoyev aytganlaridek “Ajdodlarimiz tafakkuri va dahosi bilan eng qadimgi tosh yozuvi va bitiklar , xalq og’zaki ijodi namunalaridan tortib bugungi kunda kutubxonalarimiz xazinasida saqlanayotgan ming-minglab qo’lyozmalar , ularda mujassamlashgan tarix , adabiyot , san’at , siyosat , axloq , falsafa , tibbiyot , matematka , mineralogiya , kimyo , astronomiya va boshqa sohalarga oid qimmatbaho asarlar bizning buyuk ma’naviy boyligimiz”dir . Bu qadar tarixiy merosga ega bo’lgan millat dunyoda kam sonli hisoblanadi.
Geometriya fani hayotimizning barcha jabhalariga kirib borib,muammoli vaziyatlarni yechishda bizga beminnat yordam bermoqda.Biz foydalanayotgan har bir buyum geometrik shakllardan tashkil topgan.Misol uchun, biz har doim ovqatlanadigan stol-stullar to’rtburchakdan,biz istemol qiladigan non aylana,kitob javoni paralellopepid va hokazolar.Biz yoritmoqchi bo’lgan to’rtburchaklar geometriyaning asosiy shakllaridan biri hisoblanadi.Ular yordamida fazoviy shakllarni ham hosil qilish mumkin hisoblanadi.Ya’ni,paralellopepid,kub,prizma,silindr va boshqalar.
To’rtburchaklar mavzusi boshlangich sinflarda ham o’tiladi,ammo 7-sinf darsligida bu mavzu to’liq yoritib berilgan.Asosan,boshlang’ich sinflarda bu shakl haqida elementar tasavvurlar shakllantiriladi.Yuqori sinflarda esa,bu shakl haqida to’liq ma’lumot berilib,uning xossalari,hayotda qayerda as qotishi,kundalik hayotimizda qayerlarda ishlatilishi tushuntirib o’tiladi.

4
Ishning maqsadi va vazifalari. Belgilangan mavzuni o’rganishdan asosiy maqsad o’quvchilarda geometriyaga muhabbat tuyg’usini shakllantirish, geometriyani insoniyat hayotiga tadbiq etish borasida qilinayotgan ishlar bilan tanishtirish, to’rtburchaklar mavzusi haqida umumiy tushunchalar olish, to’rtburchaklar mavzusini o’qitish metodlarini yaratish va yaratilgan metodlardan darsda unumli foydalanish ko’nikmalarini shakllantirish borasida amaliy ishlarni amalga oshirish, o’quvchilarga to’rtburchaklar haqidagi barcha ma’lumotlarni oson va tushunarli usulda yetkazib berish uchun qilinadigan vazifalarni puxta o’rganib chiqish va boshqalarni o’z ichiga oladi.

5
1-BOB.TO’RTBURCHAKLAR HAQIDA UMUMIY MA’LIMOT

1. 
   To’rtburchak ta’rifi va xossalari
   

To'rtburchak to'rtta tekis burchakli geometrik shakldir. Tushuntirish juda oddiy, ammo talabaning bunday mavzuni o'rganish bilan bog'liq muammosi yo'q, deb o'ylamang, chunki bir qator xususiyatlar mavjud. To'rtburchakning o'lchamlari uning tomonlarining uzunligiga bog'liq bo'lib, ko'pincha lotin harflari a va b bilan belgilanadi.
Quyidagi rasmda to’trburchaklar tasvirlangan.




1) 2) 3)
4) 5) 6)

To’rtburchaklar 2 turga bo’linadi:qavariq va botiq.Rasmdagi 1,2,3,4,5 lar qavariq to’rtburchaklardir.6-rasmda esa botiq to’rtburchak tasvirlangan.To’rtburchakning qavariq yoki yo’qligini aniqlashning oson usuli bu ikki yarim tekislikni aniqlaydigan uning yon tomonlaridan biri orqali o’tuvchi chiziqni ko’rib chiqishdir.Agar bir tomondan o’tgan har

6
bir chiziqda to’rtburchakning boshqa tomonlari bir xil yarim tekislikda bo’lsa ,u holda bu qavariq ko’pburchakdir.
To’rtburchakda uni tashkil etuvchi segmentlarning birortasi ochiq uchga ega bo’lmaydi,u holda to’rtburchak emas ,to’rtburchak chiziq bo’ladi.
Qavariq to’rtburchakning xossalari:
1)Kesishmagan to’rtburchak yoki oddiy to’rtburchak tarkibidagi tekislikni ikki mintaqaga ajratadi.Ichki mintaqa va tashqi mintaqa, to’rtburchak ikki mintaqaning chegarasidir.
Ammo agar to’rtburchak qo’shimcha ravishta konveks bo’lsa,demak bizda oddiygina bog’langan ichki mintaqamiz mavjud, ya’ni ichki hududdan istalgan ikki nuqtani olsak,uni har doim butunlay ichki mintaqaga tegishli segment qo’shishi mumkin.

Qavariq to’rtburchakning barcha ichki nuqtalari doimo ketma-ket ikkita vertikaldan o’tuvchi chiziq bilan aniqlangan yarim chiziqlardan biriga tegishlidir.

Qavariq to’rtburchakda barcha dioganallar to’liq ichki to’rtburchak mintaqasida joylashgan.
Har bir siklik to’rtburchak qavariq,ammo har bir qavariq ko’pburchak siklik emas.
7

2. 
   To’rtburchaklarni tomonlari va burchaklariga ko’ra bir qancha turlari mavjud.Bular:to’g’ri to’rtburchak, kvadrat, parallelogram, trapetsiya, romb.
   

1. 
   To’g’ri to’rtburchak deb barcha burchaklari to’g’ri burchaklardan iborat bo’lgan ko’pburchakka aytiladi.
   

A D AB=DC

AD=BC
B C
2) Kvadrat deb barcha tomonlari teng va barcha burchaklari 90⁰ bo’lgan to’rtburchakka aytiladi.
A D AB=BC=CD=AD

B C
3) Paralellogram deb qarama-qarshi tomonlari mos ravishta bir biriga parallel bo’lgan to’rtburchakka aytiladi.

A D
AD││BC
AB││CD
B C

8
4)Trapetsiya deb ikta tomoni parallel qolgan tomonlari parallel bo’lmagan to’rtburchakka aytiladi.

A D
AD││BC

B C
5)Romb deb barcha tomonlari teng bo’lgan paralellogramga aytiladi.

A
AB=BC=CD=AD AB││DC
BC││AD
D B

C

3. 
   To’rtburchak piremetri va yuzasini aniqlashga doir formulalar va ularning isboti