1. Elektr tokini olchash. Quvvat va elektr energiyani o’lchash. Reaktiv quvvatni o’lchash

Masala yechish namunalari


1.1. Ko‘ndalang kesimi 0,1 mm bo‘lgan nixrom simdan tayyorlangan chulg‘am, uzunligi 10 mm va ko‘ndalang kesimi 4 mm bo‘lgan keramik naychaga bir qator qilib o‘ralgan. Agar nixrom sim ikki qator qilib o‘ralsa, qarshilik qanday o‘zgaradi.
Yechish. O‘tkazgichning ko‘ndalang yuzasini aniqlash ifodasini hisobga olgan holda, qarshilikni ifoda orqali aniqlash mumkin. Nixrom simning bir marta o‘ralgan qismi uzunligi keramik naychaning aylanasi uzunligiga teng. Nixrom simning o‘ramlari soni zich o‘ralganda keramik naycha uzunligiga teng. Shu sababli nixrom simning uzunligini quyidagicha yozish mumkin: . Yuqoridagilarni inobatga olgan holda:

O‘tkazgich ikki qavat qilib o‘ralganda birinchi qatorning qalinligi hisobga olinmasa uzunlik ikki marta ortadi, hamda qarshilik qiymati R=314 Ω bo‘ladi.
1.2. Nominal kattaliklari 60 W va 220 V bo‘lgan elektr lampasi spiralining qarshiligi 293 K haroratda (ya’ni lampaning uchgan holatida) 62 Ω ni tashkil etadi. Haroratning barcha oraliqlarida temperatura koeffisientini o‘zgarmas deb olib, lampa spiralining cho‘g‘lanish haroratini aniqlang.
Yechish. Lampa ishlab turgan vaqtdagi spiral qarshiligi Cho‘g‘langan spiralning qarshiligini bilgan holda uning cho‘g‘lanish haroratini aniqlash mumkin:
.
U holda .
1.3. Qaynatgichga o‘rnatilgan nixrom simli qizdirgichdagi ruxsat etilgan tok zichligi j=10 A/mm² bo‘lsa, diametri d=0,4 mm bo‘lgan nixrom sim orqali qanday kattalikdagi tok o‘tkazish mumkin?
Yechish. Nixrom simning ko‘ndalang kesim yuzasi

Ruxsat etilgan tok I = jS =10⋅0,126 = 1,26 A.
1.4. Alyumindan tayyorlangan o‘tkazgichning harorati 60 ºC ortganda qarshikligi necha foiz o‘zgarishini aniqlang.
Yechish. Qarshilikning foizlarda o‘zgarishishi

1.5. Harorat 20ºC bo‘lganda mis chulg‘am qarshiligi bo‘lib, haroratning o‘zgarishi bilan uning qarshiligi bo‘lgan. Mis simning keyingi haroratini aniqlang.
Yechish.
1.6. Om qonunini ifodasini tekshirish uchun oddiy elektr sxemasini chizing va o‘lchash natijalari asosida xulosa chiqaring.
Yechish. Om qonunini amalda tekshirish uchun zarur sxema 1.9-rasmda tasvirlangan. Sxemada tekshirilayotgan element uchlariga voltmetr ulangan, ampermetr esa shu elementga ketma-ket ulangan. Reostat surgichi holatini o‘zgartirib , , toklarni va , , kuchlanishlarni o‘lchaymiz va qarshiliklarni hisobalaymiz. Agar bo‘lsa, Om qonuni shu element uchun bajariladi va qarshilik chiziqli hisoblanadi.

1.9-rasm. Om qonunini amalda tekshirish uchun zarur sxema.


1.7. Kuchlanishi 110 V bo‘lgan o‘zgarmas tok zanjiriga ulangan quvvatlari 60 W va 40 W bo‘lgan va lampalar bir sutka mobaynida yonib turdi (1.10-rasm). Tarmoqdagi umumiy tok, lampalarning har birining qarshiligi va ular orqali oqib o‘tayotgan tok, hamda tarmoq orqali isrof qilingan elektr energiyasi tannarxini hisoblang. Elektr energiyasining tannarxi bugungi kun narxlarida olinsin.
Yechish. Lampalarga ta’sir etayotgan kuchlanish 110 V. H₁ va H₂ lampalardagi tok kuchi mos holda

Tarmoqning umumiy toki .
Lampalar qarshiligi

Lampalarning umumiy quvvati


1.10-rasm. Lampalari parallel ulangan zanjir.
Bir sutkada ishlatilgan energiya
W =Pt =100⋅24 =2400 W⋅soat =2,4 kW⋅soat.
Isrof qilingan energiya tannarhi
C = WX = 2,4X so‘m.
1.8. 3.11-rasmda keltirilgan sxema uchun quyidagilar berilgan: manbaning ichki qarshiligi , tarmoq simlari qarshiligi . Agar istemolchi qarshiligi va kuchlanishi 1.7-masaladagi kabi bo‘lsa, zanjirning FIKni aniqlang.

1.11-rasm. Elementlari ketma-ket ulangan elektr zanjiri.