1. Figuralami farqlay olish, qismlarga bo‘lish, qismlardan figuralar hosil qilish

«To‘g‘ri turtburchakning yuzini topish» darsning bo‘lagi.
Darsning maqsadi:o‘quvchilarni to‘g‘ri to‘rtburchakning yuzini rasional hisoblash usullari bilan tanishtirish.
1. Tayyorgarlik mashqi. Undan maqsad to‘g‘ri to‘rtburchakning asosiy xossalarini takrorlashdir. Buning uchun flanelegrafda turli rang, shakl va o‘lchamlardagi to‘rtburchaklar joylashtirilgan. Barcha figuralar nomerlangan.


O‘qituvchi: raqamli elpig‘ichni tayyorlang va to‘g‘ri to‘rtburchaklarning nomerlarini ko‘rsating. To‘g‘ri to‘rtburchaklarni qaysi belgisi bo‘yicha tanlab oldingiz? (Bu turtburchaklar to‘g‘ri burchaklidir.) Kvadratni to‘g‘ri turtburchak deb aytish mumkinmi? (Ha, uning burchaklar to‘g‘ri burchaklidir.) Istalgan to‘g‘ri to‘rtburchak kvadrat bo‘ladimi? (Yo‘q, kvadratning barcha tomonlari teng).
O‘qituvchi: biz Siz bilan turli figuralarning yuzlarini o‘lchashni o‘rganib oldik. (O‘qituvchi kvadrat santimetrlarga bo‘lingan bir figurani ko‘rsatadi.) Eslab ko‘ringchi, figuraning yuzini o‘lchashda biz qanday har xil ishlarni bajardik.
O‘quvchilar: biz kvadrat santimetrni qo‘yib chiqdik va u figurada necha marta joylashishini sanadik.
Biz figurani kvadrat santimetrlarga bo‘lib chizib chiqdik va ularni sanadik.
Biz figuraga paletkani qo‘ydik va unda nechta kvadrat santimetr borligini sanadik.
O‘qituvchi: figuraning yuzini topish nima degani o‘zi?
O‘quvchilar: figuraning yuzini topish degan so‘z unda nechta kvadrat santimetr borligini bilishdir.
O‘qituvchi: to‘g‘ri to‘rtburchak figuralardan biridir„ shuning uchun uning yuzini biz qilganimizdek topish mumkin. Partangizdagi to‘plamdan qizil to‘g‘ri to‘rtburchakkni oling va uning yuzini paletka yordamida o‘lchang. (Bolalar o‘lchamlari 3 sm va 4 sm bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchak oladilar va uning yuzini paletka yordamida aniqlaydilar.)
O‘qituvchi: ko‘k to‘g‘ri to‘rtburchakni olib, shu ishni takrorlang. (Bu to‘g‘ri to‘rtburchakning o‘lchamlari 3,5 sm va 4,5 sm. Noto‘g‘ri shakldagi figuralarning yuzlarini o‘lchashda paletkadan foydalanish qoidalarini ishlatishga to‘g‘ri keladi.)
O‘qituvchi: bu natijani aniq, deb hisoblash mumkinmi?
O‘quvchilar: yo‘q,, bu taqribiy natija.
O‘qituvchi: biroq texnikada, turmushda to‘g‘ri to‘rtburchak yuzining aniq qiymatini bilish kerak bo‘ladi. Bunda hisoblashning mahsus qoidalari yordam beradi. Bun­dam hisoblash qoidalari matematikada formulalar deb ataladi. Bugun Siz bilan birgalikda to‘g‘ri to‘rtburchak yuzi formulasini keltirib chiqaramiz. Birgalikda ishlaymiz, chizg‘ich va qalamlaringizni tayyorlang (har bir o‘quvchi 3 smX4 sm li to‘g‘ri to‘rtburchak oladi).
O‘qituvchi: to‘g‘ri to‘rtburchakning yuzini kvadrat santimetr yordamida topamiz, qanday o‘lchaymiz?
(kv. sm ni to‘g‘ri to‘rtburchak yuziga qo‘yib, uni aylan-
tirib chiqish va kv. sm to‘g‘ri
to‘rtburchakda necha marta joy-
lashishini bilish kerak).Bolalar aylantirib chiqadilar va kvadratlarni sanaydilar. O‘qituvchi bu ishni doskada bajaradi.
O‘qituvchi: biroq kvad­ratlarni sanash har doim kam' kulay emas.
Kvadratlarni qanday qilib tezroq sanash mumkin?
O‘quvchilar to‘g‘ri to‘rtburchak bo‘lingan tasmalarni payqaydilar va har bir tasma bir hil sondagi kvadrat santimetrlardan iboratligini topadilar. Kvadratlar faqat bitta qatorda sanalganligi uchun boshqa qatorlardagi kvadratlarni sanashning keragi yo‘q, demak, faqat bitta tasmadagi kvadratlarni qoldirib, qolgan tasmalardagi kvadratlarni o‘chirish mumkin.
O‘qituvchi: barcha kvadratlarni qanday sanash mumkin? (Bitta tasmadagi kvadratlar sonini tasmalar soniga ko‘paytirish kerak.) Agar bitta pastdagi tasmani qoldirib, qolgan tasmalarni o‘chirib tashlansa-chi? Barcha kvadratlarni sanash mumkin bo‘lar edimi? (Yo‘q, nechta tasma borligi noma’lum bo‘lar edi). Nechta tasma borligini ularni chizmasdan turib kam bilish mumkinmi? (Mum­kin, agar chizg‘ich bilan to‘g‘ri to‘rtburchakning enini o‘lchansa.)
So‘ngra o‘qituvchi pastki tasmadagi kvadratlarga bo‘lingan bo‘limlarni o‘chiradi.
O‘qituvchi: Bu bo‘linma chiziqlarsiz ham tasmada nechta kvadrat borligini bilish mumkinmi? (Tasmaning bo‘yini o‘lchab bilish mumkin.)
O‘qituvchi: Demak, to‘g‘ri to‘rtburchakning enini o‘lchaganda nimani bilamiz? (Nechta tasmalar hosil bo‘lishini.) Bo‘yini o‘lchaganimizda-chi? (Bitta tasmada qancha kvad­ratlar borligini bilamiz.) Hosil bo‘lgan sonlar bilan nima ish qilish kerak? (Ularni ko‘paytirish kerak.) «Demak, yuzni kvadrat santimetr bilan o‘lchashning o‘rniga uni hisoblanadi. To‘g‘ri to‘rtburchakning yuzini hisoblashni yana bir marta takrorlaymizmi?»
Hosil qilingan formulani qullanish maqsadida amaliy ish o‘tkaziladi. Har bir o‘quvchiga to‘g‘ri to‘rtburchak beriladi (to‘rsiz). Uning yuzini hisoblash kerak. To‘g‘ri to‘rtburchakning bo‘yi va eni o‘lchanadi. Hisoblashlar modelda bajariladi. So‘ngra o‘quvchilar modellarni almashadilar va bir-birlarining ishlarini nazorat qiladilar. O‘rganilgan materialni mustahkamlash uchun mustaqil ish bajariladi.

2. 
   Daftarlarga tomonlari 4 sm va 5 sm bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchak chizing, uni bo‘yang va yuzini hisoblang.
   
3. 
   Yuzi 12 kv. sm bo‘lgan turli to‘g‘ri turtburchaklar chizing. Bu to‘g‘ri to‘rtburchaklar qanday ataladi? (Tengdosh to‘g‘ri to‘rtburchaklar).
   

Bu ish oldidan quyidagi og‘zaki tayyorgarlik mashqlari beriladi.

2. 
   12 sonini ikkita sonning ko‘paytmasi shaklida ifodalang (3-4, 6-2, 12-1).
   
3. 
   Agar to‘g‘ri to‘rtburchakning tomonlari 3 sm va 4 sm bo‘lsa, uning yuzini toping.
   
4. 
   To‘g‘ri to‘rtburchakning yuzi 12 kv. sm ga teng. Bir tomon 6 sm ga teng. Ikkinchi tomon nimaga teng?
   

O‘quvchilar ko‘pincha javoblarda yuzni aytib, kvadrat so‘zini tushirib qoldiradilar (sm va sm²o‘lchovlar turli o‘lchovlar ekanlishni ta’kidlash uchun navbatdagi darslarda bunday topshiriqlarni taklif etish foydali bo‘ladi).
1. Yozuvlardagi xatoliklarni toping.

2. Yozuvni tugallang.