1. G’azal mulkining sultoni, buyuk mutafakkir A. Navoiy tavalludi munosabati bilan o’tkazilgan “ Alisher Navoiy ijodida komil inson tarbiyasi ” nomli kecha dasturi

1-Shogird: Ustoz, nechun bu mashvaratni tunda uyushtirdinggiz.

Ustoz: Beishq ulusqa kom uyqu,

            Ishq ahlig’a harom uyqu ,- deydilar.

 

Shu payt qo’llariga ramzlar ko’targan yosh mullabachchalar kirib kelishadi va odob bilan salom berishadi:

 

• 
  Assalom-u alaykum, ustoz!
  
• 
  Vaalaykum assalom, Vo ajab, nesababdan bu yosh mullabachchalar bizning mashvaratimizni ixtiyor qilubdur.
  
• 
  Ustoz, biz tavoze’ ahlimiz.
  
• 
  Tavoze’, qanday go’zal lutf,bu so’zning ma’nisini chuqur anglaysizmi?
  

Mullabachchalar birin-ketin:

• 
  Xokisorlik
  
• 
  Kamtarlik
  
• 
  Hurmat
  
• 
  Izzat
  
• 
  Ehtirom
  
• 
  Itoatgo’ylik
  
• 
  Bo’ysunish, insonga xos mana shu yeti fazilatni o’zida mujassamlashtirgan bu birgina sifat tavoze’dir.
  

Barcha  mullabachchalar birgalikda:

 

“Ham tavoze’li bo’lib, ham boadab,

Yaxshilarning suhbatin qildik talab”.

    

Ustoz:Barakallo, bugungi suhbatimiz esa rostgo’ylik va tog’rilik haqidadir.

 

Dunyo shu tog’rilik tufayli barqaror, uning qorong’u go’shalari, yig’inlari shu sham nuri bilan beangandir va egrilik inkoridankim,agar egri kishi kumushbadan go’zallar yuzidan zulfdek joy olsa ham boshi kesilgulik. Kishining o’zi to’g’ri bo’lsa, dunyoning teskari aylanishidan uning ne ishi bor.

 

1-shogird: To’g’ri aytasiz ustoz, mana qarang, nay to’g’ri bo’lgani uchun so’fiylar uni yaxshi ko’radi, egri bo’lganida tanbeh olar, qulog’I buralar edi.

2-shogird: Nayza to’g’riligi tufayli doim balandda turadi, arqon egriligi uchun doim bog’langan.

3-shogird: Sozlangan torning qili to’g’ri bo’ladi, egri bo’ldimi sozlanmagani (qo’lidagi tordan kuy chaladi.)

 

Ustoz: Kimki to’g’rilik nima ekanligini anglamoqchi bo’lsa, shuni bilsinki, kishining so’zi birla o’zi ham to’g’ri bo’lishi kerak.

Mullabachchalardan biri: Sizlar to’grilik haqida ko’p va xo’p so’z aytdingiz, dalillar keltirdingiz, ammo biz shunday zamon odamlariga mubtalomizki, ularning oldida rostgo’ylikdan yomon narsa yo’q,

2-mullabachcha: Kimki bu davrda rostgo’ylikni odat qilsa, kambag’allik, yetishmovchilikdan boshi chiqmaydir.

3-mullabachcha: Ha, ha! Davr ham egrilini talab qilganida sen to’g’rilikni o’zingga shior qilib olsang zamon senga  dushmanlik qiladi.

Ustoz: (chuqur o’yga cho’mgan holda) fikringgizni dalillay olasizmi?!

• 
  mullabachcha:Mana, qarang, qalam to’g’rilikka yo’l ko’rsatgani uchun boshi kesilib pastda turadi.
  
• 
  mullabachcha: Alif to’g’rilikdan bong urgani uchun “balo” ( ﻻ ﺑﺎ ) ostida qoladur.
  
• 
  mullabachcha: Ilon tanasi egri bo’lsa ham doim xazina ustida yotadur.
  
• 
  mullabachcha: Salla qanchalik egri bo’lib chirmashmasin, bosh ustiga chiqishga loyiq topildi.
  

Ustoz: Hayotda shunday nohaqliklar ham bo’ladi. Ammo egrilikning ham, to’g’rilikning ham o’z haqiqiy ta’rifi bor. Egri nohaq, to’g’ri haqdir.

 

Mashvarat shu asnoda bahs-munozaraga aylanadi.O’quvchilar o’z fikrini asoslash uchun “Hayrat ul-abror”dan ayrim parchalarni yod olishadi va tahlil qilishadi.

 Sham bo’yi tuz kelib ayvon aro,
1-o’quvchi:

Shahidi bazm o’ldi shabston aro.

Egri uchish birla chu ko’p aylanib,Qaydaki, parvona borib o’rtanib.

 

Ya’ni, ziyo nur timsoli bo’lgan Sham kuyib kul bo’lsada,ezgu amalidan mamnun,parvona esa egriligi, bemaqsad,besamar harakati ila o’zini halokatga olib keladi.Bunday insonlar to’g’rini egri,rostni yolg’on deyishlari tabiiydir.2-o’quvchi:Sarv to’g’ri o’sganligi uchun u haqiqatgo’ylik,adolatparvarlik timsolidir.Alqissa,bunday xususiyat egalari xazon ofati bo’lmish har qanday balo-qazolardan omon qoladi.Sumbula esa har kimning ketidan ergashib, mustaqil fikrga ega bo’lmagani uchun yuzi qaro.

 

2-o’quvchi:

Rost ulkim nazari to’g’ridir,

Kim iligi egridir,ul o’g’ridir.,

Bo’lsa ilik egrilik ichra samar,                          

El ani kesmakla tuz etgay magar..

 

3-o’quvchi:

El orasida”nazari to’q” degan fikr bor.Bunday odamlar barcha hoyu havaslardan o’zlarini tiya biladilar,ammo”qo’li egri” deb ta’riflanuvchi kimsalar borki,ular oily jazoga mahkumdir.

 

1-o’quvchi:

Ko’zki erur egri aning xilqa’ti .

Birni ikki ko’rmak aning san’ati

 

Ko’z insonning tashqi olamdan,uning go’zalligidan bahramand etadi,ammo u birni ikki qilib ko’rish bilan hodisalarni noto’g’ri baholaydi.

 

Piri komil:    Kimsaga yolg’onchi debon qilsa ot,

Bu ot ila chorlasalar o’zu yot.

 

Azizlar,hammamiz bu dunyoda o’tguvchimiz zero:

 

Bu gulshan ichra yo’qdir baqo guliga sabot

Ajab saodat erur yaxshilik bila chiqsa ot..

 

Shu asnoda fikrlar dalillanib, yosh mullabachchalar ko’targan muammo o’z yechimini topadi. Asar badiiyligini ta’minlovchi tanosib – baytda ma’no jihatdan bir-biriga yaqin tushunchalarni anglatuvchi : sham – sabiston, parvona-aylanmoq, o’rtanmoq, sarv – xazon, sunbula, bog’ kabi so’zlarni qo’llash orqali hosil qilinganligi izohlanadi.

 

Tashbeh-o’xshatish,qiyoslash ma’nolarini anglatib, nayza va nay – to’g’rilikka, arqon, chaqmoq, ilon, salla – egrilikka tashbehlanganligi o’ziga xos badiiylikni ta’minlagani haqida nazariy ma’lumotlar beriladi.

 

Tadbir  so’nggida boshlovchi:

 

Darhaqiqat, Alisher Navoiy ijodi bir xazinadirki, har kim qo’l solib siqqanicha olar, bir ko’zgudirki, har kim ko’z tashlab ko’rganicha olar, u zamon tanlamaydi, makon tanlamaydi, doimo dunyo bo’ylab kezib yuraveradi.

 

Navoiy so’z mulkida yagona sulton,

Turkiygo’y shoirlar bazmini qurdi.

O’z ona tilida terib injular,

Qalblarga umrbod muhrlab qo’ydi.

Odamlar keladi va ketar yana,

Ammo yashajakdir qalbda zo’r  mehr.

Do’stlar besh asrkim guvohsiz mana,

Avlodlar dilida yashar Alisher !

 

Mashvarat yakunida Navoiyning quyidagi so’zlari o’qib eshittiriladi:

“Umidim shulki, bu asrga o’quvchilar diqqat e’tibori bilan nazar solib, har qaysilari o’z idrokiga yarasha o’qib dillarini obod  va yozuvchi ruhini shod etgay… ”

Tamom

*********************************************************

 

“AJDODLAR RUHI MANGU BARHAYOT”    TADBIR SSENARIYSI