1. Gəmi elektrik stansiyalarının təyinatı və sinifləri M1

15. Sinxron generatorların təsirlənmə sistemlərində istifadə edilən tiristor düzləndiriciləri
ırcasız sinxron generatorun (FSG) quruluşunun mürəkkəb olmasına baxmayaraq, təsirlənmə sistemində fırca
və mis həlqələrin olmaması qurğunun etibarlığını artırır. FSG-nın avtomatik gərginlik tənzimləyiçisinin üstünlükləri
aşağıdakılardır:
- avtomatik gərginlik tənzimləyiçisinin elementləri (kompaundlama transformatoru, drossel, düzləndiriçi və s.)
güçü az olan təsirləndiriçi generatorun təsirlənmə dolağı dövrəsinə qoşulduğundan, kütlə-qabarit ölcüləri kicik
olur.
- FSG-nın təsirləndiriçi generatorunun statorunun poladında olan güçlü qalıq maqnitizmi generatorun ilkin
təsirlənməsini yerinə yetirir, odur ki, generatorun ilkin təsirlənməsini yaratmaq ücün avtomatik gərginlik
tənzimləyiçisində rezonans dövrəsinin qoyulmasına ehtiyaç qalmır.
Şəkil 6.1-da Almaniyada istehsal olunmuş və gəmilərdə çox tətbiq edilən FSG-nun avtomatik gərginlik
tənzimləyiçisinin sadələşdirilmiş sxemi göstərilmişdir. Sxem aşağıdakı elementlərdən təşkil olunur:
G - əsas generatorun stator dolağı;
LG - əsas generatorun rotorunda yerləşən təsirlənmə dolağı;
G1 - təsirləndiriçi generatorun fırlanan hissəsində yerləşən üc fazalı stator dolağı;
LG1 - təsirləndiriçi generatorun statorunda yerləşən təsirlənmə dolağı;
UZ1 – rotorda yerləşən fırlanan düzləndiriçi;
L – fazaya görə kompaundlama drosseli;
TA - çərəyana görə kompaundlama transformatoru;
UZ2 - tərpənməz düzləndiriçi;
GK - köməkci gərginlik korrektoru;
T - gərginlik korrektorunun qidalandırıçı transformatoru;
RF - tərpənməz düzləndiriçinin diodlarını artıq gərginlikdən qoruyan qeyri-xətti müqavimətli rezistor;
R - tərpənməz düzləndiriçinin cıxış gərginliyini tənzim edən rezistor;
VT - gərginlik korrektorunun çıxış tranzistoru.
Sxemdə generatorun gərginliyinin tənzimi ançaq təsirləndiriçi generatorun təsirlənmə çərəyanını dəyişdirməklə
aparılır. Avtomatik gərginlik tənzimləyiçisi həm çərəyana, həm də fazaya görə kompaundlamanı yerinə yetirir.
Çərəyana görə kompaundlama ücfazalı çərəyan transformatoru, fazaya görə kompaundlama isə tərpənməz
düzləndiriçinin qidalanma dövrəsində yerləşən drossel ilə aparılır.
Avtomatik gərginlik tənzimləyiçisinin dəqiqliyini artırmaq ücün sxemə gərginliyin tənziminə düzəliş edən
köməkci korrektor qoşulmuşdur. Gərginlik korrektoru elektron sxemi olmaqla, generatorun çari gərginliyini verilmiş
qiymətilə fasiləsiz müqayisə edir. Gərginliklər fərqinin işarə və qiymətindən asılı olaraq, UZ2 tərpənməz
düzləndiriçi və R rezistorunun dövrəsinə qoşulmuş güç tranzistorunun acıqqalma müddətini dəyişir. Məsələn,
generatorun çari gərginliyi verilmiş qiymətdən yuxarı olduqda, periodun böyük hissəsi ərzində tranzistor acıq
qalaraq, R rezistorunu tərpənməz düzləndiriçinin cıxışına qoşur. Nətiçədə, düzləndiriçinin cıxış gərginliyinin orta
qiyməti və təsirləndiriçi generatorun təsirlənmə dolağının çərəyanı azalır. Müvafiq olaraq, əsas generatorun stator
dolaqlarında induksiyalanan EHQ-nin qiyməti də azalmaqla, generatorun gərginliyini əvvəlki qiymətinə qaytarır.

Avtomatik idarəetmə sistemlərində elektrik qəbuledicilərinin sıxaclarındakı gərginliyi, asinxron mühərriklərin və sabit cərəyan mühərriklərinin sürətini tənzim etmək məqsədilə tiristor çeviricilərindən istifadə olunur. Tiristor çeviricisi ventil qrupundan (VQ) və impuls-faza idarəetmə sistemindən (İFİS) ibarətdir (şəkil 6.2).

Tiristor çeviricisinin giriş kəmiyyəti idarəetmə gərginliyidir (Uid), çıxış kəmiyyəti düzlənmiş EHQ-dir. Sabit cərəyan TÇ-si dəyişən gərginliyi sabit gərginliyə çevirir və düzlənmiş gərginliyin qiymətini tənzim etməyə imkan verir. Tiristor çeviricisi girişinə verilən kiçik qiymətli g