1. Ishlab chiqarish xarajatlarining mazmuni, tarkibi va turlari

---

Vаriаnt №10 
1. Ishlab chiqarish xarajatlarining mazmuni, tarkibi va turlari. 
2. Yalpi talab tushunchasi va uning tarkibi. Yalpi talab egri chizig‘i 
1. Ishlab chiqarish harajatlari — korxonaning mahsulot ishlab chiqarish 
maqsadlarida, iqtisodiy resurslar sotib olish uchun qilgan pul sarflari. Firma oʻz 
faoliyatini bozordan moddiy resurslar, yaʼni asbob-uskuna, dastgohlar, transport 
va aloqa vositalari, xom ashyo, yoqilgʻi, har xil materiallarni, mehnat bozoridan ish 
kuchini sotib olishdan boshlaydi. Shunga muvofiq holda Ishlab chiqarish xarajatlari 
tarkibiga xom-ashyo, asosiy va yordamchi materiallar, yonilg'ʻi va energiya 
xarajatlari, asosiy kapital amortizatsiyasi, ish haqi va ijtimoiy sugʻurtaga 
ajratmalar, foiz toʻlovlari va boshqa xarajatlar kiradi. Ishlab chiqarish xarajatlariga 
qilingan barcha xarajatlarning puldagi ifodasi mahsulot tannarxini tashkil qiladi. 
Ishlab chiqarish xarajatlarini oʻrganishga iqtisodchilar turlicha yondoshadilar. 
Jumladan, harajatlarning qiymat nazariyasiga koʻra, Ishlab chiqarish xarajatlar 
quyidagi turlarga boʻlinadi: doimiy harajatlar: — korxona toʻlov majburiyatlari, 
soliqlar, amortizatsiya ajratmalari, ijara haqi, qoʻriqlash xizmati harajatlari, 
boshqaruv xodimlari maoshi va b; oʻzga-ruvchan harajatlar: — xom ashyo, 
materiallar, yonilgʻi, transport xizmati, ishchilar ish haqi va shu kabilar uchun 
harajatlar. 
Umumiy (yalpi) harajatlar — doimiy va oʻzgaruvchan harajatlar yigʻindisi. Bevosita 
ishlab chiqarish harajatlari — konkret mahsulot Ishlab chiqarishga ketgan va 
bevosita uning tannarxiga oʻtadigan harajatlar. Bilvosita harajatlar — mahsulot 
tannarxiga bevosita qoʻshilmaydigan harajatlar. Oʻrtacha harajatlar — maʼlum 
vaqt orali-gʻidagi mahsulot birligiga, tovarlar partiyasi boʻyicha yoki tashkilotlar 
gu-ruqi boʻyicha bir buyumga toʻgʻri keladigan harajatlarning oʻrtacha kattaligi. 
Ekspluatatsiya (foydalanish) harajatlari — uskunalar, mashinalar, transport, ishlab 
chiqarish vositalarini va kundalik foydalaniladigan xoʻjalik buyumlarini ishlatish 
bilan bogʻliq boʻlgan harajatlar 

---