1 Jamiyat taraqqiyotida ta’lim-tarbiyaning tutgan o‘rni nimada Jamiyat taraqqiyotida tarbiya jarayonining o’rni

5.4. Mafkuraviy yozuv

Mafkura - yozuvning alohida turi, uning belgilari ma'lum bir fikrni bildiradi. Bu piktografiyadan tubdan farq qiladi, uning rasmlari aniq ob'ektlar yoki narsalarning ma'nosini anglatadi. Mafkuraviy yozuvning paydo bo'lishi, odam nutqni alohida elementlarga - so'zlarga ajratishni o'rganganida, fikrlashning rivojlanishi va shuning uchun tilning rivojlanishi bilan bog'liq.

Ideogramma (boshqa yunon tilidan: ἰδέa - bu g'oya va μμα - yozma belgi, xat) - yozma belgi yoki shartli rasm, muallifning ma'lum bir g'oyasiga mos keladigan rasm, masalan, ba'zi bir so'z, fonemaga asoslangan logogramma yoki fonogrammadan farqli o'laroq. mos ravishda

Mafkuraning o'ziga xos xususiyati so'zlarda aks etgan mavhum tushunchalarni egallash qobiliyatidir. Bundan tashqari, belgilari bevosita nutqning alohida birliklari bilan bog'liq bo'lgan logografik notasiyadan farqli o'laroq, mafkuraviy notatsiya fonetik yoki grammatik ma'noni emas, balki so'zlarning mazmunini etkazishga imkon berdi. Bu harfni turli xil lahjalarda yoki hatto turli tillarda gapiradigan odamlar uchun ham xuddi shu tarzda tushunishga yordam berdi.

Mafkuraviy yozuv xabarni deyarli so'zma-so'z yozib oladi va og'zaki tarkibdan tashqari, ushbu so'zlarning tartibini ham beradi. Bundan tashqari, mafkura grafik belgilar soni va shakli turg'unligi bilan ajralib turadi. Bu shuni anglatadiki, yozuvchi piktografiyada bo'lgani kabi piktogramma yasamadi, balki ularni tayyor to'plamdan oldi.

Shuni ta'kidlash kerakki, mafkuraviy yozuv rivojlanishining dastlabki bosqichida bitta va bitta belgi to'g'ridan-to'g'ri va majoziy ma'noda ob'ektlar yoki tushunchalarni anglatishi mumkin. Biroq, vaqt o'tishi bilan, ideogrammalar tobora barqarorroq ma'nolarga ega bo'ldi, bu zamonaviy olimlarning ota-bobolarimiz yozuvlarini shifrlashga urinishlarini osonlashtiradi.

Mafkuraviy yozuvning yanada rivojlanishi davlat kontseptsiyasining paydo bo'lishi, shuningdek, savdo va ijtimoiy ishlab chiqarishni rivojlantirish fonida ro'y berganligi alohida e'tiborga loyiqdir. Vaqt o'tishi bilan nafaqat ideogramlarni aniq tushunish, balki ularni tezroq yozib olish, katta hajmdagi ma'lumotlarni uzatish zarurati paydo bo'ldi. Bu ideogramm ibtidoiy sxemadan ieroglifga aylanib, muhim o'zgarishlarni boshdan kechirishga olib keldi - muayyan tushunchalarni yoki alohida so'zlar yoki so'z-so'zlarning muhim tarkibiy qismlarini anglatadigan an'anaviy belgi.

Mafkuraviy yozuv Qadimgi Misr va Xitoy tsivilizatsiyalariga xosdir. Ta'kidlash kerakki, Osiyo mamlakatlarida hiyerogliflar bugungi kunda ham qo'llanilmoqda. Bu sharq madaniyati va mentalitetining o'ziga xos xususiyatlari bilan bevosita bog'liq bo'lib, uning asosini majoziy, mavhum fikrlash tashkil etadi.

Nazariy jihatdan, mafkuraviy yozuvdagi yozuvlarni turli tillarda gapiradigan odamlar tushunishlari mumkin, garchi bu tillarning mafkuraviy harflari boshqacha bo'lsa ham. Shunday qilib, suv g'oyasi Misr yozuvidagi to'lqin, xitoycha oqim, Aztek yozuvida ko'k rangga bo'yalgan idish shaklida tasvirlangan. Rasmiy farqlarga qaramay, ushbu belgilarning barchasi tegishli yozuv bilan tanish bo'lmagan odam tomonidan tushunilishi mumkin.

 5 Qadimgi Sharqda ta’lim-tarbiya tizimini qanday bo‘lgan

Pireney yarimorolining arablar tomonidan bosib olinishi insoniyat tarixining yangi sahifalarini ochdi. Bu jarayonning, ayniqsa, Ovrupo uchun ahamiyati beqiyos bo'ldi. Sharq faqatgina Ovrupo madaniyatining rivojiga ta’sir etibgina qolmay, balki umuman, Ovrupolik odamning psixologiyasi, tafakkuri, xarakteri, hayot tarzini, tarixiy jarayonni tubdan o'zgartirib yubordi. Bu esa o'z navbatida matematika, falsafa, astronomiya, tabiiyot, tibbiyot, xulq-odob, turmush tarzi, ijtimoiy-iqtisodiy hayotga ta’sir etdi. X asrdan boshlab Movarounnahr va Xurosonda mustaqil feodal davlatlar-Tohiriylar, Somoniylar, Qoraxoniylar, G'aznaviylar, Saljuqiylar, Xorazmshohlar davlatlarining paydo boiishi xalifalikning emirihshi hamda madaniy hayotning yanada ravnaq topishiga ohb keldi. Bu davrda pul muomalasi rivojlandi. Jamiyat siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi o'zgarishlar, albatta, madaniy hayotga o'z ta’sirini o'tkazmasdan qolmaydi. Somoniylar davlatida Marv, Buxoro, Samarqand va Urganch o'sha davrning madaniy markazlari sanalardi. Bu davrda arab tili ilmiy va aloqa tili edi. Maktablarda darslar arab tilida ohb borilardi. Rasmiy hujjatlar arab tilida yuritilar edi. Ilmiy asarlar ham arab tilida yozilardi. X asr o'rtalariga kelib, fors tilida ham ish yuritila boshlandi. Bu shaharlardagi maktablarga hatto tevarak-atrofdagi qishloqlardan oddiy xalq bolalari ham kelib o'qiganligi manbalarda keltiriladi. O'sha davrda Buxoroda katta kitob bozori bolgan. Kitob dolsonlarida olim va fozil kishilar uchrashib, ilmiy munozaralar o'tkazganlar. Buxoro amiri saroyida esa yirik kutubxona mavjud bolgan. Amir kutubxonasini o'sha davrdagi Sheroz kutubxonasi bilan bellasha oladigan yagona kutubxona sifatida tan oiganlar... Saljuqiylar davrida Alp Arslon Muhammad hokimiyatni boshqarganda uning vaziri Nizomul mulk o'z davrining mashhur siyosiy arbobi va eng ma’rifatparvar kishilaridan bo'lgan. Saljuqiylar hokimiyati harbiylashgan boiib, bu hokimyatning ichki va tashqi siyosatini Nizom ul-Mulk boshqarar edi. U hokimiyatni boshqarish uslubini ishlab chiqadi va o'zining «Siyosatnoma» asarini yaratadi (1091-1092-yillar). Bu asarda davlatni boshqarish prinsiplari bayon etiladi. Nizomul mulk maorifni rivojlantirishda katta xizmat qiladi. 1067 -yili Bag'dodda o'zining shaxsiy jamg'armasiga o'sha davrning eng mashhur o'quv yurti - «Nizomiya» madrasasini qurdiradi. U olimlar, din peshvolari, so'fiylarga katta e’tibor berib, g'amxo'rlik qiladi. Uning k atta xizm atlaridan yana biri - uning davrida taqvimning isloh qilinganidir. XI asrda Xorazmda ilm-fan taraqqiy etadi. Xorazm shohi Ma’mun II o'z saroyiga zabardast olimlarni taklif etadi. U tashkil etgan «Majlisi ulamo» - «Ma’mun akademiyasi» deb nom qoldirgan. Bu akademiyaning rivoj topishida Abu Rayhon Beruniy, Abu Ah ibn Sino, tarixchi Miskavayh, riyoziyotchi Abu Nasr ibn Iroq, faylasuf Abu Sahl al-Masihiy, tabib Abulxayr Hammor kabi olimlar ilmiy ijod bilan shug'ullanganlar. Lekin toj-taxt uchun kurash natijasida bu ilm dargohi o'z faoliyatini to'xtatib, olimlar tarqab ketadi. Movarounnahr va Xurosonda IX asrlarga kelib ma’naviy ko'tarilish Sharq Renessansi - Uyg'onish davrining boshlanishiga olib keldi. Movarounnahrda ilm-fan va ma’rifat sohasida o'z xizmatlari bilan dunyoga mashhur bo'lgan faylasuf va munajjim, matematika, fizika, tibbiyot, tarix, til va adabiyot, pedagogika sohasida ilmiy merosi bilan nom qoldirgan Muhammad Muso al-Xorazmiy, Abu Nasr Forobiy, Ahmad al-Farg‘oniy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ah ibn Sino kabi qomusiy olimlar faohyat ohb bordilar. Qomusiy olimlar o'z ilmiy merosida ta’limiy-axloqiy asarlar yaratishga ham katta e’tibor berib, bu asarlarda ilgari surilgan g'oyalar insonning ham aqliy, ham axloqiy, estetik va jismoniy jihatdan kamol topishida, pedagogik fikr taraqqiyotida katta ahamiyatga ega bo'ldi. Sharq Uyg'onish davrida sof pedagogik asarlar ham yaratilib, ta’limtarbiyada inson takomilining xususiy va umumiy metodlari haqida olmas ta’limoti bilan nom qoldirgan tarbiyashunos olimlar ham maydonga chiqdi.