1. «Jarayonlar va qurilmalar» fanining mazmuni

24. 
Mavxum qaynash. 
Bir o‘lcham, ko‘p o‘lcham, qarshilik, Reynolds, mavxum qaynash, bo‘sh xajm, turlari, tezlik, 
holatlari, tolali, tenglama. 
Reynolds rangli eritmalar yordamida suyuqlikning ikki xil - laminar va turbulent rejimda
bulishini anikladi. Tajriba kurilmasi 3.1-rasmda kursatilgan. Rezervuarda suvning satxi bir xil 
ushlab turiladi. Unga gorizontal shisha truba biriktirilgan. Shisha trubadagi okim xarakatini 
kuzatish uchun uning uki builab rangli suyuqlik yuboriladigan naycha urnatilgan.
Suvning trubadagi tezligi kran orkali rostlanadi. Suv okimining tezligi kichik bulganda rangli 
suyuqlik suvga aralashmasdan tugri chizik builab gorizontal ip shaklida xarakat kiladi. Chunki 
kichik tezlikda suvning zarrachalari bir-biriga aralashmasdan, parallel xolda tartibli xarakat 
kiladi (3.1- rasm, b). Bunday xarakat laminar rejim deb yuritiladi Reynolds tajribasi
a) kurilma chizmasi, l-rangli suyuqlnk yuboriladigan naycha, 2-suyuqlik tuldirilgan idish, 3-
suyuqlik okadigan truba, 4-suyuqlik
xarakatini rostlab turuvchi kran, b) trubadagi suyuqliknnng laminar xarakati, v) trubadagn 
suyuqlikning turbulent xarakati
 
Xozirgi vaktda kattik donador materiallarning mavxum kaynash xolat sanoatning 
turli tarmoklarida, jumladan bir kator Kimyoviy texnologiya jarayonlari (adsorblash va 
desorblash, kuritish, kattik materiallarni eritish va ekstraklash, issiqlik almashinish va 

---

xokazo) da istikbolli usul sifatida keng kullanilmokda. Bu usul kattik zarrachalar bilan 
muxit (suyuqlik yoki gaz) urtasida uzluksiz kontaktni yaratib beradi.
Mavxum kaynash xolatida material xarrachalarining ogirligi G ning kurilma kundalang kesimi 
F ga nisbati uzgarmas beladi:
 
25. 
Porshenli va maxsus nasoslar. 
So‘rish, xaydash, porshen, ikki tomonlama, unumdorlik, rotorli, plastinali, vintli, oqimli, 
propellerli, montajyu, gazlift, erlift. 
Porshenli nasoslarda suyuqlik xaydash trubasiga ilgarilanma-kayta xarakat kiluvchi 
mexanizmlar orkali uzatiladi. Porshenli nasoslar vositasida xar qanday kovushkolikdagi 
suyuqliklarni uzatish mumkin. Bu nasoslarda porshenr nasos kobigida vertikal va gorizontal 
xolatda joylashgan bulishi mumkin. Ishlash prinsipiga kura porshenli nasoslar oddiy, ikki va ko‘p 
bosqichli bo‘ladi. 
Porshenr suyuqlikning fakat oldi tomoni bilan sikib chikaradigan nasos oddiy bir tomonlama 
ishlaydigan nasos deyiladi. 
Agar nasos silindrda porshenning ikkala tomonidan joylashgan ish kamerasi bulsa va porshenr 
ulardan suyuqlikni ketma-ket sikib chikarsa, bunday nasos ikki bosqichli yoki ikki tomonlama 
ishlaydigan nasos deyiladi. Oddiy porshenli nasosning ishlash prinsipini kurib chikamiz. Nasos 
porsheni surish jarayonida ungga xarakatlanganda ish kamerasining xajmi kattalashadi. Undagi 
bosim kamayadi va kamerada siyraklanish xosil bo‘ladi. Natijada suyuqlik rezervuardan surish 
trubasi bo‘ylab silindrga kutariladi xamda surish klapani ochilib nasosning ish kamerasi 
bushligini tuldiradi. Porshenning chapga xarakatida porshenr silindr va ish kamerasi bushligini 
tuldiruvchi suklikka bosim beradi va uni xaydash klapani orkali uzatish trubasiga chikarib beradi. 
Suyuqlikning xarakat tezligi va bosimlarining pulrsasiyalanishini tenglashtirish xamda 
suyuqlikning surish va xaydash trubalarida bir meoyorda tekis okishini taxminlash uchun 
nasosga maxsus qurilma (xavo kalpokchalari ) urnatiladi. 
Yuqori bosim xosil kiluvchi nasoslarda porshenlar urniga silindrsimon plunjerlar ishlatiladi. 
Bunday nasoslar plunjerli nasoslar deyiladi.